گەر سێ رۆژان من دنیا دیتبا كۆرەیەك دنیایێ د چاڤێن مە دا د دەتە دیتن
خەلیل سەلیم
ئەڤ پەرتووكا هانێ (گەر سێ رۆژان من دنیا دیتبا) ناڤنیشانێ پەرتووكەكا بالكێش و هەژی باندۆرەكا مەزنە لسەر مرۆڤی، هەلبەت باندۆرییا وێ ب گۆرەیی ئەڤ هزرینێن مرۆڤن كو بكارت ببتە پشكەك ژ هەژاندنا هزری، ئانكو باشترە كو بێژم مرۆڤ ب هزرینەك ڕەخنەییەوە وێ بخینیت.
پەرتووكا گەر سێ رۆژا من دنیا دیتبا ژ ئالیێ نڤیسكارا ئەمریكی هێلینا كێلەر هاتییە نڤیساندن. دەستپێكا ڤێ نڤیسینێ داكو زیدەتر مە ڕاكێشیت بۆ ناڤەرۆكا وی، تشتێ گرنگ ئەوە كو ئەم بزانن ئەڤ نڤیسكار ژ ئالیێ دیتنێ و بهیستنێ ڤە، بیناهیا چاڤان و بهیستنا دەنگی نینە و ئەو بێی كو دونیایێ ب چاڤێن خوە ببینە و هاش دەنگ و گازییان ببە دهێتە دناڤا چاڤ و بهیستنێن مەدا و شاشیێن دیتنێ و بهیستنێ ل جەم مە ڕەخنە دكە. ژیانا كێلەر وەكا نیڤیسینێن وێ گەلەك بالكێشە، لێ ئەڤێ بالكێشیێ بلا خواندەڤان ب خواندنا ڤێ پەرتووكێ ڕا وێ و هزرێن وێ بناسن. هەلبەت ئەڤ پەرتووك ژ ئالێی نڤیسكارێ هێژا د. هەوار بەللۆ ڤە هاتییە وەرگێڕان ژ بۆ كوردیێ و ژ ئالیێ پڕۆژەیێ هەتاڤ بۆ چاپكرنا پەرتووكان ڤە هاتییە بلاڤكرن.
د ڤێ چارچۆڤەیێ دا ئەم دزانن كە مرۆڤ ب ڕێكێن پێنج هەستێن خوەڤە (دیتن، بهیستن، تامكرن، بێهنكرن و دەستلێدان) ژ ژینگەها دەوروبەر ئاگاهیان وەردگرە و ئەڤ ئاگەهی دبنە بنگەهێن گرنگ د ژیانا مرۆڤی دا، كو ب ڕێكێن ڤان ئاگەهییان بكارت خوە ژ رویدانێن پێشهات ئامادە بكەت. ئەڤ هەست هەر ئێك ب گۆرەی كاریگەریێن خوە ئەزموونان دەدەت مرۆڤ، لێ بەلێ هەستێن بیناهیێ ڕەنگە ئێك ژ وان هەستان بیت كو مەیدانەكا مەزن ژ ئەزموونێن مرۆڤان ل خوە دگریت. د زانستێ دەروونزانیێ ژیدا هەستێن بیناهیێ ڕێكەكا گەلەك گرنگە كو شیانا دەدەنە مرۆڤ كو باشتر ژ ئالیێ مەژی ڤە خوە پێش ببەت، د ڤێ چارچووڤێ ژی دا، دەروونزانێ سویسری ژان پیاژە ڕۆلا بینینێ ئێكجار مەزن دبینە.
ب هەر ئاوایەكی، ئەوا ئارمانجە ل ڤێ نڤیسینێ، شرۆڤەیەكا كورتە بۆ ڤێ پەرتووكا كێللەر، كا چاوا مە ل هەمبەری تشتێن دەردۆر ئاگەهدار دكەت. كیلەر ل ڤێ پەرتوكێدا دیتن و ڕۆتینا ژیانێ بەسەر سێ تەوەرێن گرنگ دابەش دكەت و هەر تەوەرەكێ بۆ رۆژەكێ دەستنیشان دكەت. د ڕۆژا ئێكێ دا كێلەر دخوازە مرۆڤی ل هەمبەری خوە و هەڤالێن خوە یێ حەقیقی هشیار بكەت. ئەو ب ڕێكا ڤەگەڕاندنا خۆزیكێن خوە، كو ئەگەر دیتن هەبان تەكەز دگەڵ پەرتووك و پەرتووكخانەیا خوەدا مژویل ببە و د ڕۆژا دوێ ژی دا دا قەستا ناڤەندێن چاند و ڕەوشەنبیرییا وەكو سینەما و هۆلێن شانۆیێ كەت و د ڕۆژا سێیێ ژی دا ئەو دا چاڤێن خوە ل ناڤەندا باژێر و تێكەلیێن مرۆڤان مژویل كەت. ئەوا كو د ڤێرێ دا پرسیارە ڕەنگە ئەو بیت كو مرۆڤ بپرست كا گەلۆ بۆچی ئەڤ سێ تەوەرێن هانێ دبنە بنگەهێن گرنگ ژ بۆی ژیانێ؟
ئەگەر ئەم بۆ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ بگەڕن، تشتێن ئەكەمین كو دكەڤە هزا مرۆڤی دا ڕەنگە تێكەلیێن مە مرۆڤان بیت دگەل خواستكێن مە د ڤێ سەردەمیدا. ئەگەر ئەم زێدەتر ل تێكەلی و خواستێن هەنوكەیی بنێڕن، دبینین كو مە ل ژیانێ دا تشتێن كو پێدڤیە (Need) و و بژێكتا سەرەكینە ل ژیانێ دا مە وندا كریە و ئەم ل تشتەكی دگەڕن كو وێڤەتر ژ پێدڤیایە، ئەو ژی ئەو تشتن كو دبنە ویست (Desire).
مرۆڤ داكو ل ژیانێ دا ئاناتۆمیا خو ە بهێلێت پێدڤیێن مانێ مەرجێن سەرەكینە، لێ ئەوا وێڤەتر ل پێدڤییا كو ئەم پێڤە مژویل دبین ویستن كو د هەمی جاران ب كاتێكەریا ئایدۆلۆژی و ڕیكلامێن بازرگانی ژ بۆ مە وەكا پێدڤی دهێتە وێنەكرن. مرۆڤ وەكا سۆبژە ل هەمبەری وان تشتان كو نە هند گرنگن گەلەك جاران ل خوە و پێدڤیێن خوە نامۆ و غەریب دبە. ل سەرەدمێ ئەڤڕۆدا ئەو پەیامێن ئایدۆلۆژی و سەرمایەداریێ ب ئاوایەكێ چوویە پێش كو دشێت د هەر چركەیەكێدا مرۆڤی سەردا ببەت و ل جهێن پێدڤیان، وێستا ل جەم مرۆڤی بجهـ بینیت. ئەڤ حیلەیێن سەرمایەداریێ د سەردەمێ نوكە دا كو هەرتشتی ب ئاوایەكی ئارەزێنەرتر (Stimulate) ژ حەقیقەتا خوە د هەر دیتنەكێ دئێخیتە د چاڤ و گوهێن مەدا، ل جەم مە بوویە ئۆژێكتەكا حەقیقی و مرۆڤ ب گورەیێ ڤان خواستێن كو ئایدۆلۆژیا سەرماداریێ دخوازە هەم دهزرن و هەم ژی ڕەفتاران دكەن، چونكی كارتێكەریا وان ئایدۆلۆژیا ل سەر مرۆڤی كو ئەگەر هشیار نەبە ب ئاوایەكی یە كو هەر تشتێن درڤەیی خواستێن وان ڤە قەتیانە ژ ژیانا خۆش و هەژی.
ئەڤ تێگەهشتن د سەردەمێ نوكە دا جڤاك خستییە سەر سیستەمەكێ ژیانێ كو ل هەمی پێدڤی و خواستێن حەقیقی خوە وندا بوویە. كێلەر ل ڤێ پەرتووكێ دا هەول ددەت كو ئەڤ شاشی و تێگەهشتنا مرۆڤان بۆ وان خواستێن كو ئەم پێڕا هاتینە خاپاندن هشیار بكەت و دیسا ژی بێژیتە مە مرۆڤان كو هەرچەند وە دیتن ژی هەبە، لێ ئەڤ دیتن د بەرچاڤكا سەرمایەداریی و خواستێن نە هەژی دگەیتە ئاگاهیا مرۆڤان. مرۆڤ هەتا كو بشێت كو د ژیانەكا حەقیقی دا بژیت، گرنگ ئەو نینە كو ڕۆناهیا چاڤان هەبیت، د جهێ وێدا گرنگە كو مرۆڤ وان بیناهیا د دیتنەكا حەقیقی دا بمەزێخیت و ب گوێرەی تشتان بهایا ژی دانیت.
