یاشار كه‌مال و بنه‌مایێن ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی د نامه‌یه‌كا ماسته‌رێدا
ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی د چارچۆڤێ ژانرا ڕوَمانێ دا هاتییه به‌رچاڤكرن و ڕوَماننڤێس (یاشار كه‌مال) و ڕوَمانا وی یا ب ناڤێ (چیرۆكا گزیرته‌ی) وه‌ك نموونه ژ لایێ قوتابی (نه‌وزاد محمه‌د حه‌سه‌ن مسته‌فا پیرموس) ب سه‌رپه‌رشتییا مامۆستا (د. كامیران محه‌مه‌د نه‌بی) هاتییه وه‌رگرتن، كو دكۆكا خۆ دا نامه‌یه‌كه بۆ جڤاتا فه‌كوَلتیا زانستێن مروَڤایه‌تی – سكولا ئادابێ – زانكۆیا دهۆكێ وه‌كو پشكه‌ك ژ پێدڤیێن وه‌رگرتنا پلا ماسته‌رێ د بوارێ ئه‌ده‌بێ كوردی دا هاتییه پێشكێشكرن و باوه‌رنامه‌یا ماسته‌رێ پێ هاتییه‌دان.
هه‌روه‌سا ده‌ما من ئه‌ڤ ناڤ و نیشانه دیتی، ئێكسه‌ر گوتاره‌كا من هاته سه‌ر هزرا من ده‌مێ د كۆڤارا (به‌یان) دا ئه‌وا ل به‌غدا ده‌ردكه‌فت، ل سالێن هه‌شتیاندا من گوتاره‌ك ب ناڤێ (یاشار كه‌مال ڕۆماننڤیسه‌كێ كورده) نڤیسی بوو.
ڤه‌كۆله‌ر نه‌وزاد د نامه‌یا خۆ دا دبێژیت: “هه‌ر چه‌نده (یاشار كه‌مال)ی ب زمانێ كوردی بانگێ نه‌ته‌وه‌یی بوونێ نه‌دا یه؛ به‌لێ ب ناڤه‌ڕوَكێن هه‌ڕی ب هێز و ب باندۆر بانگێ كوردینیێ هه‌لدێرایه و شیایه ئێش و ژانێن ملله‌تێ خۆ د ناڤ رێزێن ڕوَمانێن خۆ دا به‌رچاڤ بكه‌ت. ئه‌ڤ چه‌نده بوویه كو ڕوَمانێن وی ڕۆله‌كێ گرنگ د هه‌لگرتنا بوارێ میلله‌ت په‌روه‌ریێدا هه‌بیت و خه‌ما ناسنامه‌یا نه‌ته‌وه و نه‌ته‌وه‌یی بوونێ باشترین وێنه هه‌لگریت”.
پاشی دبێژیت: “ژ ناڤ و نیشانێ ڤه‌كۆلینێ دیاره،. ئه‌ڤ ڕوَمانه، ڕوَمانه‌ك و فره‌ده‌م و گشتگیره، هه‌موو بوویه‌رێن ڕوَمانێ پتر بوویه‌رێن سیاسی – دیرۆكی – كه‌لتوورینه. هه‌موو بوویه‌رێن ڕوَمانا خوه ل گزیرته‌یه‌كی وێنه‌كرینه. ئه‌ڤ گزیرته‌یه د ژیواریدا نینه و ناڤێ گزیرته‌ی ب گارینجا (مێری – مێریستان) ناڤكرییه.
گرنگییا ڤه‌كۆلینێ
ل دۆر گرنگیا ڤه‌كۆلینێ، ڤه‌كۆله‌ر دبێژیت: “گرنگییا ڤه‌كۆلینێ د وێ چه‌ندێدا خوه‌یا دبیت كو هه‌تا نهو چ ڤه‌كۆلینێن زانستی ل ده‌ڤه‌رێ ژبوَ ناڤه‌ڕوَكێن ڕوَمانێن (یاشار كه‌مال)ی نه‌هاتینه كرن، سه‌ره‌رای هندێ كو رۆخسارێ ڕوَمانێن وی ب زمانه‌كێ بیانی هاتینه نڤێسین؛ لێ ناڤه‌ڕوَكا وان كوردییه و پشكه‌كا گرنگ ژ ناسناما نه‌ته‌وی تێدا هاتییه به‌رجه‌سته‌كرن”.
ده‌مێ ده‌ستنیشانكری یێ ڕوَمانی ل سه‌ر چه‌ند قوناغێن دیاركری هاتییه وێنه‌كرن. هه‌موو بوویه‌رێن ڕوَمانێ د ناڤبه‌را سالێن ( 1174 – 1924) دكه‌ت. به‌لێ گرنگترین قووناغ ئه‌و قووناغا دیرۆكییه ب شێوه‌یه‌كێ گشتی په‌یوه‌ندی ب چه‌ند پێشهاته و بوویه‌رێن دامه‌زراندنا هه‌ر ئێك ژ (ده‌وله‌تا ئه‌یوبی)، (ئاق قینلیو) و (قه‌ره قوینلو)، (ئیمپراتۆریه‌تا ئۆسمانی)، (ئیمپراتۆریه‌تا سه‌فه‌وی) ، (تزارێن رۆسی). دیسان په‌یوه‌ندی ب چه‌ند پێشهاته و بوویه‌رێن به‌ری و پشتی ژ ناڤچوونا ده‌وله‌تا ئۆسمانی هه‌یه، هه‌روه‌سا په‌یوه‌ندی ب ئه‌وان هه‌ولدانێن (مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتورك) بوَ دروستكرنا ده‌وله‌ته‌كا نه‌ته‌وه‌یی بۆ توركیا هه‌یه. دیسان چه‌سپاندنا سیسته‌مێ (مۆده‌رنیزما توركی 1924) ل سه‌ر وان ب توندی هاتییه سه‌پاندن.
ئارمانجا ڤه‌كولینێ
هه‌ر ڤه‌كۆلینه‌كا بهێته ئه‌نجامدان، سه‌خمه‌راتی مه‌به‌سته‌كا دیاركرییه، ب دیتنا ڤه‌كۆله‌ری مه‌به‌ستا سه‌ره‌كی ژ ڤه‌كولینێ ژبوَ به‌رسڤدانا چه‌ندین پرسێن گرنگه؛ وه‌كو ناسنامه و كه‌نگی و چاوان په‌یڤ و زاراڤێ كورد و كوردستان و جهێ وێ یێ شارستانی و جوگرافی، وه‌ك گروَپه‌كا ئیتنیكی درست بوویه؟ و كه‌نگی و چاوان هزرا نه‌ته‌وی ل باكورێ كوردستانێ سه‌رهه‌لدایه و بوویه بناغه یا نه‌ته‌وایه‌تی یا كوردی و پێشكه‌ڤتنا هزرا نه‌ته‌وایه‌تی ل ته‌ڤایا كوردستانێ؟. دیسان ستوونێن ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی وه‌كو (ئه‌فسانه، تیتال، زمان، ئه‌ده‌ب، هونه‌ر، دیرۆك، بیروباوه‌ر، ئایین، كه‌سایه‌تی، هه‌ستا هاوبه‌ش، ئاخ.. . و هتد) چه‌وان ئاڤا بوینه؟ د چ قووناغدا ده‌ربازبوینه؟ و كه‌نگی و چاوان ئه‌و هه‌و و هه‌ره‌شه‌یێن ل سه‌ر ناسنامه‌یا كوردی هاتینه كرن؟ دیسان ئه‌و هۆكار چ بوون وه‌ك گه‌ف و هه‌ره‌شه‌یێن دیروكی – سیاسی – ده‌رڤه‌یی (كه‌ڤن – نوی – هه‌ڤچه‌رخ)، ئه‌ڤه ژ لایه‌كی، ژ لایه‌كێ دی گه‌ف و هه‌ره‌شه‌یێن خۆیی و ناڤخۆیی بزاڤكرن ژبوَ حه‌لاندن (بشاڤتن) و ژناڤبرنا ناسنامه‌یا كوردی هاتینه كرن؟ ئه‌و شێوه و شێواز چ بوون؟ وچ ئارمانج هه‌بوون؟ ده‌ڕبرینێ ژ چ دكه‌ت؟ ئه‌نجامێن وێ چنه؟ ب چ شێوه و شێواز ڕوَمانا كوردی پرسا ناسنامێ هاتییه ئه‌فراندن؟ چ په‌یوه‌ندی ب ئه‌ده‌بێ مروَڤ و مروَڤایه‌تی ڤه هه‌یه؟. هه‌روه‌ها ئارمانجا مه بوو ب ره‌نگه‌كێ ئه‌كادیمی ناسنامه و ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی كو د چه‌ند قووناغێن دیرۆكیدا بورینه دیار بكه‌ین. هه‌ر قووناغه‌كێدا ناسنامه‌یا كوردی ب ره‌نگه‌كی هاتییه دیاركرن و به‌رژه‌نگێن تایبه‌ت ب خۆڤه دیتینه.
پشكێن ڤه‌كۆلینێ
ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه وه‌كو ڤه‌كۆلینه‌كا ئه‌كادیمی، ژبلی پێشه‌كییه‌كێ و ئه‌نجامان، ژ سێ پشكان پێك دهێت زێده‌باری لیستا ژێده‌ران و كورتیا ڤه‌كۆلینێ ب زمانێ عه‌ره‌بی و ئێنگلیزی، ب ڤی ره‌نگێ ل خوارێ:
* پشكا ئێكێ: ب ناڤ و نیشانێن كورد و كوردستان و ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی، ئه‌ڤه ژ سێ باسان پێكهاتییه، باسێ ئێكێ: كورد و كوردستان و باكورێ كوردستانێ. باسێ دووێ: ناسنامه‌یا نه‌ته‌وی یا كوردان. باسێ سیێ: هه‌و و هه‌ڕه‌شه‌یێن ل سه‌ر ناسنامه‌یا نه‌ته‌وی یا كوردان هاتینه‌كرن.
* پشكا دووێ: ب ناڤ و نیشانێن یاشار كه‌مال و به‌رهه‌مێ وی و ئاڤاكرنا ڕوَمانا كوردی ب زمانێ توركی، ئه‌ڤه ژ چار باسان پێكهاتییه، باسێ ئێكێ: ڕوَمان و دیارده‌یا نڤێسینا وێ ب زمانه‌كێ دی، باسێ دووێ: ژیانا یاشار كه‌مالی، باسێ سیێ: به‌رهه‌مێن یاشار كه‌مالی، باسێ چوارێ: ئاڤاكرنا ڕوَمانا نه‌ته‌وی یا كوردی ب زمانێ توركی.
* پشكا سیێ: ب ناڤ و نیشانێن بنه‌مایێن ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی د ڕوَمانا (چیرۆكا گزیرته‌ی) دا. ئه‌ڤه ژ دو بابه‌تان پێكهاتییه، دانه‌نیاسینا ناڤه‌روَكا ڕوَمانێ. بابه‌تێ دووێ: به‌رجه‌سته بوونا گوتارا ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی د ڕوَمانا (چیروكا گزیرته‌ی)دا.
(یاشار كه‌مال)ی ڕوَمانا (چیروَكا گزیرته‌ی) ب شێوازه‌كێ جودا ئه‌فراندییه. ئه‌ڤ ڕوَمانه وه‌كو ناڤ (چیروَكا گزیرته‌ی)یه و ژ چار به‌رگان پێكهاتییه. به‌لێ داهێنه‌رانه بوَ هه‌ر به‌رگه‌كی ناڤه‌ك دانایه. ئه‌ڤ داهێنانه د وارێ ئاڤاكرنا هونه‌رێ ڕوَمانێدا تشته‌ك نوییه. به‌رگێ ئێكێ ب ناڤی (بنێره فورات خوێنه‌ڵویه)یه، به‌رگێ دووێ ب ناڤی (ئاڤ ڤه‌خوارنا مێرییه‌كێ) یه، به‌رگێ سیێ ب ناڤی (دیكلێن به‌ره سپێده‌یان)ه، به‌رگێ چارێ ب ناڤی (گزیرته‌یا رویس)ه، به‌لێ یاشار كه‌مال هه‌موو بنه‌مایێن دیالوگا ڕوَمانێ، هه‌مان كه‌سایه‌تی و بوویه‌ر پێكه‌ڤه گرێداینه و درێژی ژی بوَ هه‌یه.
ل دووماهیێ ڤه‌كۆله‌ر به‌رچاڤ دكه‌ت كو پشتی ڤه‌كۆلینه‌كا پری شرۆڤه‌كرن و سه‌رنجڕاكێشح
(یاشار كه‌مال)ی شیایه ب هزر و بیر و مه‌ژی و بیردانكا خوه یا كورد و كوردستانێ ڕوَمانه‌كا نه‌ته‌وی یا (ناسنامه‌یا نه‌ته‌وی یا كوردی) هه‌لبگریت و ب زمانێ داگیركه‌رێن كوردستانێ بنڤێسیت. ئه‌ڤه ژی داهێنانه‌ك پر تازه‌یه توَ بكاری دبن سیبه‌را ده‌وله‌ته‌كا داگیركه‌ر و مێتنگه‌هڤه مان و هه‌بوون و گه‌ل و وه‌لات و ناسنامه‌یا خوه یا نه‌ته‌وی زیندی بكه‌ی. د هه‌مان ده‌م دا توَ بكاری ڤێ په‌یاما خوه‌زایی بكه‌یه تشته‌كێ جیهانی و ملكێ مرۆڤایه‌تی یێ. ڤێجا ئه‌م دبێژین نها ناسنامه‌یا كوردی یا نه‌ته‌وی و هه‌بوون و مان و پاشه‌روَژ و ڕابردوویێ گه‌ل و وه‌لاتێ مه د ناڤ لاپه‌ڕێن ڤێ ڕوَمانێدا هاتینه به‌لگه‌نامه‌كرن و ب ئاوایه‌كێ ئه‌ده‌بی دارێتینه.
ل دووماهیێ دبێژین فه‌ره به‌رهه‌مێن ژ ئه‌ڤی ئاستی و جۆری، زوی بهێنه چاپكرن و به‌لاڤكرن، دا كو مه‌زناهی و گرنگییا شرۆڤه‌كرنێ و (یاشار كه‌مال)ی باشتر بهێته به‌رچاڤكرن و نیاسین، داخوازا سه‌ركه‌فتنێ بۆ ڤه‌كۆله‌ری دكه‌ین و نه‌خشه ل دكتۆرایێ.
