یۆن فوسێ(Jon Fosse) خەلاتێ نۆبل ب دەستڤەئینا
شەمال ئاكرەیی
«ژ بۆ نڤیسینێن وی یێن شاكار، كو دەنگی ددەنە بێدەنگان»
ئەكادیمیا سویدی (The Swedish Academy) ل رۆژا پێنج شەمبی ٥ێ چریا ئێكێ یا سالا ٢٠٢٣ێ، خەلاتێ نۆبل یێ ئەدەبیاتێ یێ سالا ٢٠٢٣ێ Nobel Prize in Literature )2023 ) پەخشی نڤیسەر و شانۆنڤیسێ نەرویژی یێ ٦٤ سالی، یۆن ئۆلاڤ فوسێ(Jon Olav Fosse) ، ژ بۆ كارێن وی یێن ئافرێنەر د بیاڤێ شانۆیێ و پەخشانێ دا ئەوێن بناڤێ ( Fosse minimalism)(١) دهێنە نیاسین، كو ل گۆڕی پەسنا ئەكادیمیا سویدی، (دەنگی ددەنە بێدەنگان).
فۆسێ، ل ٢٩ێ ئیلونا ساڵا ١٩٥٩ێ ل باژاڕێ هاوجیسوند Haugesund ل وەلاتی نەرویژ Norway هاتییە سەردونیایێ، بەلێ ل باژاڕی ستراندبارم Strandebarm مەزن بوویە. د زارۆكییا خۆ دا، د ژیێ هەفت سالیێ دا، تویشی رویدانەكا مەترسیدار دبیت و ژ مرنی رزگار دبیت، كو دەما مەزن بووی باندۆر و رەنگڤەدانەكا مەزن ل سەر نڤیسینێن وی هەبوویە.
یۆن فۆسێ ل زانینگەها بێرگن University of Bergen ئەدەبایتێن هەڤبەركری comparative literature خواندییە. پاشرا دەست ب كارێ نڤیسینێ كرییە.
ئێكەمین رۆمان بناڤێ ( سور ، رەش Raudt, svart) ل سالا ١٩٨٣ێ بەلاڤكر. شانۆگەرییا ( چ جاران ژ ئێك دویر ناكەڤین Og aldri skal vi) ئەوا ل سالا ١9٩٤ێ هاتییە نماییشكرن، ئێكەمین كارێ وی شانۆیی بوو.
یۆن فۆسێ، ناڤدارترین نڤیسەرێ نەرویژی یە پشتی هینریك ئیبسن Henrik Ibsen ؛ لەوڕا دهێتە نیاسین ب (ئەپسن)ێ دویێ چونكی كارێن وی یێن ئەدەبی دهێنە هەژمارتن وەك بەردەوامییا درامایی بۆ وێ رێبازا (هینریك ئیبسن)ی ل سەدەیێ نۆزدێ دامەزراندی.
فۆسێ هەر ئێك ژ سەمۆئێك بیكێت Samuel Beckett، جۆرج تراكل Georg Trakl و تۆماس بیرنهارد Thomas Bernhard وەكی كەسوكارێن خۆ یێن دەستەبژار دبینیت و دانپێدانێ ب وێ چەندێ دكەت، كو هەر ئێك ژ ئۆلاڤ هوج Olav Hauge، فرانز كافكا Franz Kafka ، ویلیەك فۆلكنەر William Faulkner، ڤێرجینییا وولف Virginia Woolf و پەرتۆكا پیرۆز The Bible باندۆڕ ل سەر ژیان و بەرهەمێن وی هەبوویە.
یۆن فۆسێ، نڤیسەرەكێ فرە- بەرهەمە، هەرچەندە كارێن وی پتر د پەخشانكینە، بەلێ ژ نڤیسینا هەلبەستێ ژی یێ ڤەدەر نینە. زێدەباری بەرهەمێن ئەدەبی، فۆسێ كەمانجە ژەنەكێ ب شیانە و د ژیێ گەنجاتیێ دا ئاواز بۆ هەژمارەكا كارێن مۆزیكی داناینە.
بەرییا، كو خەلاتێ نۆبلە وەربگریت، ١٥ خەلاتێن ئەدەبی یێن نەرویژی و نێڤدەولەتی ژ فۆسێ ڕا هاتینە پەخشین.
بەرهەمێن وی، هەتا نها، پێك دهێن ژ ٢٤ پەرتۆكێن پەخشانكی (رۆمان، چیرۆك، كورتە چیرۆك، ئەدەبێ زارۆكان و گۆتار)، ٢٦ شانۆگەری و ٨ دیوانێن هەلبەستان. پترییا بەرهەمێن وی بۆ نزیكی چل زمانێن جیهانێ هاتینە وەرگێڕان (٢)
یۆن فۆسێ، نها ل گەل هەڤژینا خۆ یا دویێ یا سلۆڤاكی ئانا فۆسێ Anna Fosse ل باژاڕێ هاینبۆرگ ئان دیر دۆناو Hainburg an der Donau ل ئۆستریا Austria (نەمسا) دژیت.
پەراوێز:
١ – بزاڤەكە ل بیاڤێ پەیكەسازی و نیگارڤانیێ ل سالا ١٩٥٩ێ پەیدابوویە، كو یا تایبەتمەندبوو ب كارئینانا فۆرمێن سادە و بەفرەهـ. (ش. ئاكرەیی)
٢ – هندی ئەز پێ ئاگەهدار، چەند تیكستێن یۆن فۆسێ هاتینە د زنجیرەیا (شانۆیا جیهانی) دا، یا هەژماە ١٥، ل سالا ٢٠٠ێ ژ لایی دەزگەهێ ئاراس بۆ سەر زمانێ كوری، شیوەزارا كرمانجییا خوارێ هاتینە وەرگێڕان. (ش. ئاكرەیی)
