15 گولانێ رۆژا زمانێ كوردی
ژ سالا 2006ێڤه هه‌ر سال رۆژا ل ناڤه‌ندێن ره‌وشه‌نبیری و زمانڤانیێن باكوورێ كوردستانێ و تركیا و رۆژئاڤایێ كوردستانێ و چه‌ند ناڤه‌ندێن ده‌رڤه‌ی وه‌لات 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی دهێته‌ساخكرن. گه‌لۆ ئه‌ڤ رۆژه چیه.. . ؟ چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن.. . ؟ گرنگییا ڤێ رۆژێ د چ دایه.. . ؟ چه‌ند پرسیاره‌كن هه‌ر یه‌ك ژ وان مژاره‌كه و گرنگییه‌ك تایبه‌ت هه‌یه، هه‌ر هه‌موو ژی دبنه مژاره‌كا هه‌ڤگرتی كو زمانێ كوردی یه.
دێ ب 15 گولانێ ده‌سپێكه‌ین، لێ به‌ری وێ پێدڤییه ئاماژه ب رۆژه‌كا دیتر بكه‌ین كو رۆژا 21 شباتێ یه، ل رۆژا 17/11/1999 رێكخراوا یونسكۆ بریاردایه ئه‌ڤ رۆژه ببیته رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ (International Mother Language Day) و كۆمه‌لا گشتییا نه‌ته‌وه‌یێن یه‌كگرتی بریار ل سه‌ر دایه ، ژ وێ رۆژێڤه هه‌ر سال ل سه‌رانسه‌ری جیهانێ رۆژا 21 شباتێ وه‌ك رۆژا زمانێ دایكێ دهێته‌نیاسین، سالانه د وێ رۆژێدا كار بۆ پێشڤه‌برن و بهێزكرنا هشیارییا باوه‌ربوون ب جوداهیا زمانی و ره‌وشه‌نبیری و چه‌ند زمانی دهێته‌كرن. ملله‌تێن پاشڤه‌مای د وارێ زمانیدا و یێن زمانێ وان هاتییه‌قه‌ده‌غه‌كرن یان زمانێ وان ل به‌ر گه‌فێن ژناڤچوونێ پتر ژ یێن دی خه‌مێ ژ ڤێ رۆژێ دخۆن، كوردان ژی گرنگییه‌ك هه‌تا ئاسته‌كێ كێم ب ڤێ رۆژێ دایه. ئه‌ز دبێژم ده‌سنیشانكرنا ڤێ رۆژێ وه‌ك رۆژا جیهانییا زمانێ دایكێ هانده‌ر بوویه هنده‌ك ره‌وشه‌نبیرێن كورد هزرێ ل ده‌سنیشانكرنا رۆژه‌كێ ب ناڤێ رۆژا زمانێ كوردی بكه‌ن. ب به‌رچاڤوه‌رگرتنا سه‌روبه‌رێ زمانێ كوردی ل زۆربه‌ی پارچه‌یێن كوردستانێ ئه‌ڤ هزره هزره‌ك د جهێ خوه‌دا بوویه، له‌وما ژی هه‌رزوو جهێ خوه گرت و هاته‌په‌ژراندن، نڤیسكار كۆنێ ره‌ش دبێژیت: ئه‌ڤ رۆژ ژ سالا 2006ێڤه تێ پیرۆزكرن، ده‌سپێكا ب ناڤكرنا ڤێ رۆژێ ژی یا ئینستیتویا كردی یا سته‌نبۆلێ و په‌ژراندنا من ده‌سپێكر.
چما 15 گولانێ و نه رۆژه‌ك دن؟ د به‌رسڤێدا دێ بێژین 15 گولانێ وه‌ك رۆژا زمانێ كوردی هاتییه‌ده‌سنیشانكرن ب هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا كۆڤارا (هاوار)ا شامێ ل 15 گولانا 1932ێ. چما هه‌لكه‌تا ده‌رچوونا یه‌كه‌مین هژمارا (هاوار) و نه كۆڤار یان رۆژنامه‌كا دن، به‌رسڤا پرسیارێ ب بۆچوونا من ژبه‌ر وێ تایبه‌تمه‌ندیێ یه یا (هاوار)ێ هه‌ی، ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه ل جه‌م چ كۆڤار یان رۆژنامه‌یێن دی نینه، رۆژناما (كوردستان)ا دایك تایبه‌تمه‌ندییا خوه هه‌یه وه‌ك یه‌كه‌مین رۆژناما كوردی و رۆژا ده‌رچوونا وێ 22 نیسانا 1898ی بوویه جه‌ژنا رۆژنامه‌ڤانییا كوردی. تایبه‌تمه‌ندییا (هاوار)ێ چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندییان ب خوه‌ڤه دگریت كو د كۆڤار و رۆژنامه‌یێن دن دا نینن وه‌ك:
– ژ سالا 1922ێ كو ده‌سته‌لات ل سته‌نبۆلێ كه‌تییه ده‌ست مسته‌فا كه‌مال ئه‌تاتۆركی و پشتی وێ ل سالا 1923 ده‌وله‌تا كۆمارییا تركیا دامه‌زراندنی، ل 3 ئادارا 1924هه‌موو خواندنگه‌ه، كۆمه‌له، رێكخراو و چاپكریێن كوردی ب ره‌سمی قه‌ده‌غه‌كرن. هوسان هه‌ر چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری و رۆژنامه‌ڤانی ب زمانێ كوردی ل باكوورێ كوردستانێ و سه‌رانسه‌ری تركیا هاتبوو قه‌ده‌غه‌كرن، هه‌ر چاپكرییه‌كا كوردی یا به‌ری وی سه‌رده‌می ژی كه‌تبا ده‌ست ده‌سته‌لاتداران دهاته سۆتن و ژنابرن و هه‌ر كه‌سێ كار بۆ چالاكییه‌كا ب ڤی ره‌نگی كربا گرانترین سزا ل سه‌ر دهاته‌دانان. د هه‌مان ده‌مدا ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ و سوریێ ژ هیچ ژ ڤان چالاكییان نه‌بوو، ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ژی سه‌روبه‌ری ره‌وشه‌نبیرییا كوردی ژ ڤان دو پارچێن تر باشتر نه‌بوو.
– ئانكو هه‌تا 15 گولانا 1932ێ هیچ ره‌نگه چالاكییه‌ك ره‌وشه‌نبیری ل هه‌ر سێ پارچه‌یێن كوردستانێ نه‌بوو، تنێ ل باشوورێ كوردستانێ و عیراقێ ژ ئه‌نجامێ سه‌ره‌ده‌رییا هنده‌ك ئه‌فسه‌رێن ئینگلیزی و شۆرشێن كوردان و پێكهاتنێن ناڤبه‌را ده‌سته‌لاتدارییا ئینگلیزی و كۆما ملله‌تان و حكومه‌تا مه‌لكییا عیراقێ هاتینه‌مۆركرن كوردان هنده‌ك مافێن ره‌وشه‌نبیری هه‌بوون و رێگری به‌رامبه‌ری زمانێ كوردی نه‌بوون، ل خواندنگه‌هێن سلێمانیێ و هه‌ولێری و هنده‌كێن كه‌ركووكێ ل سه‌رتایی ب كوردی د هاته‌خواندن و كته‌كا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن كوردی دهاتنه‌چاپكرن. هه‌ژییه بێژین ئه‌ڤ چالاكییه ب دیالێكتا كرمانجییا ژێری بوون و ژ ده‌ڤه‌رێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین نه‌دگرت، ده‌ڤه‌را بادینان د وێ قوناغێدا چه‌ند قه‌زایه‌ك بوون سه‌ر ب مووسلێ و ده‌سته‌لاتدارییه‌كا عه‌ره‌بییا شوفینی ده‌سته‌لاتداری لێ دكر. ب كورتی هه‌تا سالا 1932ێ ل سێ پارچه‌یێن كوردستانێ دگه‌ل ده‌ڤه‌را بادینان هیچ ره‌نگه چالاكییه‌كا ره‌وشه‌نبیری ب زمانێ كوردی نه‌بوو. هه‌موو ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ژی یێن ب كرمانجییا ژووری د په‌یڤین، ئانكو كرمانجییا ژووری ژ ده‌سپێكا سالێن بیستان- سالا 1932ێ د قوناغا ژ ناڤبرن و به‌رزه‌بوونێدا بوو.
– ب درێژییا ڤان سالان ل سێ پارچه‌یێن ئاماژه‌پێكری بزاڤا كوردی د هه‌ردو وارێن سیاسی و له‌شكه‌ریدا چ ده‌ستڤه‌نه‌ئینا، وێرانكرنا گوند و باژێران و شه‌هید بوونا ب هزاران ژ كوردان و ڤه‌گوهاستنا ب ده‌هان هزاران بۆ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی، مشه‌ختبوونا هژماره‌كا سه‌ركرده و سیاسه‌تمه‌دارێن كورد بوو بۆ وه‌لاتێن بیانی ئه‌نجامێ وان بزاڤان بوو، مه‌زنترین رێكخستنا كوردی كۆمه‌لا خۆیبوون سالا 1927ێ ب هیڤیێن مه‌زن هاتبوو دامه‌زراندن پشتی شكه‌ستنا شۆرشا ئاگری ل ئه‌یلوولا 1930ێ د وارێن له‌شكه‌ری و سیاسیدا شكه‌ستن خوار، گه‌هشته ئاسته‌كی سه‌رۆك و یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن كۆمه‌لێ میر جه‌لاده‌ت به‌درخان ده‌ست ژ كارێ رێكخراوه‌یی به‌رده‌ت. ڤی سه‌روبه‌رێ دژوار هنده‌ك ژ كه‌سایه‌تی و ره‌وشه‌نبیرێن كورد پالدان ل ده‌رۆكه‌كێ دی یێ به‌رخوه‌دانێ بگه‌رن، به‌لكی د وی ده‌رۆكیدا زمان و ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردی ژ ناڤچوونێ رزگاربكه‌ن، ئه‌و بوو میر جه‌لاده‌تی هزر ل كارێ ره‌وشه‌نبیری و ڤه‌ژاندن و پاراستن پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی كر و ئه‌نجامێ ڤێ هزرا وی ژی دانانا یه‌كه‌مین ئه‌لفبێتكا كوردی ب تیپێن لاتینی و به‌لاڤكرنا یه‌كه‌مین كۆڤارا كوردی بوو ب ڤان تیپان.
ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ ده‌ربرین بوو ژ وان كاودانێ سیاسی له‌شكه‌ری و ره‌وشه‌نبیریێ به‌رته‌نگ بوو یێ كوردستان تێدا دژیا. (هاوار) ل سه‌ر ژێرخانه‌كا ڤالا، بێ كه‌ره‌سته و بێ سه‌رمایه ل مشه‌ختی و سرگۆنیێ ده‌سپێكر، میر جه‌لاده‌ت و هه‌ڤكارێن وی مێڤان بوون ل مالا كه‌سایه‌تییه‌كی خودان شیانێ كوردێ شامێ، هه‌تا وی ده‌می تیپێن نڤیسینا كوردی نه‌بوون، نه نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤانێن كورد هه‌بوون نه ژی خوانده‌ڤانێن كورد ، د یه‌ك ده‌مدا دڤییا تیپ و رێنڤیسا كوردی به‌رهه‌ڤبكه‌ن، نڤیسكار و رۆژنامه‌ڤان و خوانده‌ڤانان ژی بۆ وێ كۆڤارێ به‌رهه‌ڤبكه‌ن، ب كورتی به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ د وێ رۆژێدا ده‌سپێكا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری بوو، شۆرشێن ره‌وشه‌نبیری ژی مینا شۆرشێن چه‌كداری سه‌ركه‌تنا وان نه مه‌رجه یا مسوگه‌ر بیت، به‌لێ ب ره‌نجا میر جه‌لاده‌تی و هه‌ڤكارێن وی شۆرشا وان سه‌ركه‌ت و هه‌تا نها ژی خوه‌دی باندۆره و ئه‌ز دكارم ب چه‌ندین به‌لگه‌یان سه‌ركه‌تنا وێ ب سه‌لمینم كو یا هه‌ژی بیت ده‌سپێكا وێ شۆرشێ ببیته رۆژا زمانێ كوردی، ژ وان:
– یه‌كه‌مین پێویستی بۆ ده‌سپێكرنا شۆرشێ داهێنانا تیپێن لاتینی و رێنڤیسا كوردی بوو: هه‌تا ده‌رچوونا (هاوار)ێ ل 15 گولانا 1932ێ كوردان تیپ و رێنڤیسه‌ك دیاركری نه‌بوو، ئه‌و كتا كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكێن د ناڤبه‌را 1898- 1921 ده‌ركه‌تین ب تیپێن عه‌ره‌بی و رێنڤیسه‌ك عه‌ره‌بی بوون، ئه‌وێن پشتی 1921ێ ل عیراقێ ده‌ركه‌تین ب هه‌مان شێوه بوون. میر جه‌لاده‌تی ژ سالا 1919ێڤه هزر ل تیپێن لاتینی یێن كوردی كربوو، پشتی گۆهارتنا تیپێن نڤیسینا تركی ژ عه‌ره‌بی بۆ لاتینی ل سالا 1928ێ میری پتر داكوكی ل سه‌ر وان تیپان كر. ده‌مێ سالا 1930 میرجه‌لاده‌ت و كۆمه‌ك ژ كه‌سایه‌تیێن وه‌لاتپارێزێن كورد هاتینه سرگۆنكرن بۆ شامێ، ل وێرێ هه‌ر هه‌موو ژی مێڤانێن مالا عه‌لی ئاغایێ زولفۆ بوون، ئه‌ڤ ماله دبیته یه‌كه‌مین خواندنگه‌ها فێركرنا خواندن و نڤیسینا كوردی ب تیپێن لاتینی و خواندنگه‌ها دابینكرنا نڤیسكار و خوانده‌ڤانان بۆ (هاوار)ێ، ل داوییا سالا 1931 میرجه‌لاده‌تی تێرا پێدڤی خوانده‌ڤا و نڤیسكار بۆ (هاوار)ێ پێ گه‌هاندن و ل 26 چریا به‌رێ 1931ێ ده‌ستوورا به‌لاڤكرنا كۆڤارێ وه‌رگرت و ل 15 گولانا 1932 شۆرشا خوه‌یا ره‌وشه‌نبیری ل تاخێ كوردان یێ شامێ راگه‌هاند.
– به‌ری به‌لاڤكرنا كۆڤارێ میر جه‌لاده‌تی كۆمه‌كا خوانده‌ڤایێن كوردی ئاماده‌كربوون، هژماره‌ك ژ وان نه‌خوانده‌ڤا بوون، پشتی به‌لاڤكرنێ ب رێكا (هاوار)ێ بزاڤه‌ك خورتتر بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی و دانه‌نیاسینا وان كر، 23 هژمارێن به‌راهیێ ب هه‌ردو تیپێن لاتینی و عه‌ره‌بی كۆڤار به‌لاڤدكر، هوسان ئه‌وێن كوردی ب حه‌رفێن عه‌ره‌بی دخواند د رێكا وان تیپانرا فێری خواندنا كوردی ب تیپێن لاتینی دبوون، د هه‌مان ده‌مدا (هاوار) ب به‌رفره‌هی گه‌هانده خوانده‌ڤایێ كورد ل عیراقێ. د هژمارا یه‌كه‌مدا چاوانیا فێربوون و نڤیسینا تیپێن لاتینی ب زمانێن عه‌ره‌بی، فارسی، تركی، فره‌نسی شروڤه كرییه، پاشتر هه‌تا هژمار 18 هه‌رجارێ چاوانییا هه‌لبژارتنا تیپه‌كێ یان پتر و به‌راوردكرنا ده‌نگێن وێ و چاوانییا ب كارئینانا وێ شروڤه‌كرییه و ئه‌ڤه د پرانیا ڤان هژماراندا ب زمانێ فره‌نسی دوباره‌كرییه‌ڤه. هوسان هه‌تا هژمارا 23 یا 25 تیرمه‌ها 1933ێ هه‌ر رێكه‌كا پێدڤی بۆ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی گرتییه به‌ر، هه‌روه‌سان گرنگی ددا گرامه‌ر و فه‌رهه‌نگ و ئیدیۆمێن كوردی، زێده‌باری بابه‌تێن دیتر. د ڤێ قوناغێدا (هاوار)ێ په‌یاما خوه د وارێ به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی هه‌تا ئاسته‌كێ گه‌هاند. ئه‌رێ ڤێ شۆرشا ره‌وشه‌نبیری چه‌ند ڤه‌كێشا و سه‌ركه‌تن ده‌ستڤه ئینان؟؟ د به‌رسڤێدا دڤێت دێ بێژین شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه تنێ بزاڤا به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی بوو، د یه‌ك ده‌مدا شۆرشه‌ك ره‌وشه‌نبیری، رۆژنامه‌ڤانی، سیاسی و هشیاركرنا كوردان وان بوو. د چه‌ندین قوناغاندا ده‌رباز بوویه، وه‌ك:
– قوناغا 23 هژمارێن به‌راهیێ: ژ 15 گولانا 1932- تیرمه‌ها 1933ێ ڤه‌كێشا، وه‌ك هه‌ر شۆرشه‌كێ ب چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كان ده‌سپێكری، د هژمارا یه‌كه‌مدا تنێ ناڤێ میر جه‌لاده‌تی و میر كامیرانێ برایێ وی و قه‌دری جان د هێته‌دیتن، د هژمارا دووێدا د. ئه‌حمه‌د نافز و ئۆسمان سه‌بری دده‌نه دگه‌ل وان، د هژمارا سیێدا حامد فه‌ره‌ج دگه‌هیته وان، د هژمارا چوارێدا (جگه‌رخوین) دگه‌هیته وان، هژمار ل دووڤ هژمارێ نڤیسكارێن (هاوار)ێ ل زێده‌هیێ دده‌ن، (هاوار) سنوورێن ده‌سكرد د به‌زینیت و نڤیسكارێن باشوورێ كوردستانێ جهێ خوه ل سه‌ر به‌رپه‌رێن (هاوار)ێ دگرن. د ڤێ قوناغێدا (هاوار) شیا خوه بكه‌ته كۆڤاره‌ك كوردستانی و ل ته‌ڤایی كوردستانێ بێته‌خواندن.
– قوناغا دووێ ژ (هاوار)ێ ب هژمار 24 ل 1 نیسانا 1934ێ ده‌سپێدكه‌ت و ب هژمار 57 ل 15 ته‌باخا 1943ێ داویدهێت، 10 سالان ڤه‌دكێشیت ، د ڤان 10 سالاندا تنێ 34 هژمار ده‌ركه‌تینه، ب به‌راورد دگه‌ل قوناغا ئێكێ هژماره‌ك زۆر كێمه، ئه‌ڤێ په‌یوه‌ندی ب سه‌روبه‌رێ دژوارێ كوردان و میرجه‌لاتی ڤه هه‌یه، هژمارێن 24 و 25 د سالا 1934ێدا و هژمارا 26 د سالا 1935ێدا هاتینه‌به‌لاڤكرن و كۆڤار ژ به‌لاڤبوونێ راوه‌ستییایه هه‌تا هژمار 27 ل 15 نیسانا 1941ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن و به‌رده‌وام بوویه هه‌تا داوی هژمارا وێ ل ته‌باخا 1943ێ هاتییه‌به‌لاڤكرن.
– د به‌رسڤا پرسیارا ئه‌رێ ڤێ شۆرشێ چه‌ند ڤه‌كێشا و چ ده‌ستڤه ئینا؟؟ دێ بێژین: شۆرشێ هه‌تا 1945- 1946ێ دۆمكر، د قوناغا به‌راهیێدا دانه‌نیاسین و به‌لاڤكرنا تیپێن لاتینی ب داویهات، هه‌تا ئاسته‌كی تیپێن لاتینی جهێ خوه گرت، چاڤێن خوانده‌ڤانێن كورد پێ ئاشنا بوون، له‌وما ژی د ده‌سپێكا قوناغا دووێدا پشكا تیپێن عه‌ره‌بی د كۆڤارێدا نه‌ما، هه‌روه‌ك كۆڤار بێژیت: مه په‌یاما خوه ب تیپێن عه‌ره‌بی گه‌هاند و نها ده‌مێ تیپێن لاتینی یه. ئه‌گه‌ر په‌یاما (هاوار)ێ د ڤی واریدا گه‌هشتبیت، لێ په‌یاما مه‌زنا شۆرشا وێ هێژ پێدڤی ب گه‌هاندنێ بوو، كورد بوونه خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ، دڤێت ب ڤان تیپان ته‌بایی په‌یاما شۆرشا خوه بگه‌هینن، (هاوار) ببیته ئه‌و مه‌یدانه ره‌وشه‌نبیری و كه‌لتورێ كوردان و ملله‌تان هه‌مبێزبكه‌ت، ببیته شانازییه ئه‌گه‌ر رۆژه‌كێ ژ رۆژان كوردان ڤیا یه‌ك ژ رۆژێن خوه‌یێن هه‌ره گرنگ پێ ناڤبكه‌ن ب سه‌رفرازیڤه رۆژا ده‌رچوونا (هاوار)ێ هه‌لبژێرن.
– د قوناغا دووێدا (هاوار)ێ كاره‌كێ مه‌زن بۆ گه‌هاندنا وێ په‌یامێ كر، بابه‌تێت ئه‌ده‌بی ، زمان، مێژوویی، كه‌لتور و فولكلور، وه‌رگێرانا ده‌قێن ئه‌ده‌بی، روودانێن هه‌ڤچه‌رخ و ده‌قێن ئایینی ل سه‌ر به‌رپه‌رێن وێ جهی خوه‌دگرت. راسته د قوناغا دووێ یا ژیێ (هاوار)ێدا ب به‌راورد دگه‌ل سالێن ژیێ وێ چه‌ند هژماره‌كێن كێم ده‌ركه‌تینه، لێ چه‌په‌رێن شۆرشا میر جه‌لاده‌تی نه‌هاتینه به‌ردان، د گه‌ل (هاوار)ێ ده‌ست ب پرۆژێ (كتێبخانا هاوار)ێ كرییه و په‌رتووك د وارێن جودادا به‌لاڤكرینه، زێده‌باری كۆڤار و كتێبخانه‌یا (هاوار)ێ میرجه‌لاده‌ت و د. كامیران به‌درخانی و هه‌ڤالێن وانا به‌رده‌وامی ب به‌لاڤكرنا په‌یاما (هاوار)ێدا، میر جه‌لاده‌تی ل 1 نیسانا 1942- ئادارا 1945ێ 28 هژمارێن كۆڤاره‌كا مه‌هانه ب ناڤێ (رۆناهی) به‌لاڤكرن، د. كامیرانی د ناڤبه‌را 3 گولانا 1943 – 27 نیسانا 1946ێدا 73 هژمارێن رۆژنامه‌یا هه‌فتییانه (رۆژا نوو) ب كوردی و فره‌نسی به‌لاڤكرن، هه‌ر ل سالا 1943- 1944ێ سێ هژمارێن رۆژنامه‌كا دی ب ناڤێ (ستێر) به‌لاڤكر. ژ سالا 1930ێڤه میر جه‌لاده‌تی ل تاخێ كوردان یێ شامێ دبستانه‌ك ڤه‌كرییه و زارۆكێن كورد تێدا فێری خواندن و نڤیسینا كوردی دكرن، هه‌ر ل ژێر سایا میر جه‌لاده‌تی ل ده‌ڤه‌رێن جودایێن جزیرێ، ئه‌یندیوارێ، تالكێ، تلشهیری، قاره‌مانی دبستان و ده‌رساخانه‌یێن كوردی هاتینه‌ڤه‌كرن، سالا 1943ێ میر كامیرانی خواندنگه‌هه‌ك بۆ فێركرنا كوردێن مشه‌خت سرگونكری ل بێروتی ڤه‌كر.
– هه‌تا نیڤا ئیكێ ژ سالێن چلان شۆرشا میر جه‌لاده‌تی یا به‌رده‌وام بوو، د 15 سالاندا گه‌له‌ك ئارمانج ده‌ستڤه‌ئینان، كورد كرنه ملله‌ته‌ك خوه‌دی تیپێن خوه‌یێن نڤیسینێ و كۆڤار و رۆژنامه و په‌رتووكخانه و خواندگه‌هێن خوه. د 15 سالاندا (هاوار) و چاپكریێن دیترێن به‌درخانییان سنوور به‌زاندن، هه‌ر باژێره‌كێ باشوورێ كوردستانێ ب ده‌هان كه‌سان پشكداری د (هاوار)ێدا كر، ده‌ربازی رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و ئیرانێ بوون كه‌تنه به‌رده‌ستێ ره‌وشه‌نبیرێن كورد ، ل باكوور سه‌ره‌رای سنوورێن پڕی ئاسته‌نگ و سزایێن گرانێن ده‌وله‌تا تركی (هاوار)ێ و تیپێن لاتینی هند باندۆرا خوه هه‌بوو، د هه‌ر ده‌لیڤه‌كا بۆ كورده‌كی هه‌لكه‌تی تشته‌كی ب كوردی به‌لاڤبكه‌ت ب هه‌مان تیپێن میر جه‌لاده‌تی ده‌سپێكر. ب ڤی ره‌نگی ئه‌و شۆرشا ره‌وشه‌نبیرییا میر جه‌لاده‌تی ب به‌لاڤكرنا (هاوار)ێ ده‌سپێكری جڤاكێ كوردی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا پێشكه‌فتیتر بر، هه‌روه‌ك د په‌سنا شۆرش دا هاتییه‌گۆتن: شۆرش ئه‌وه یا جڤاكی ژ قوناغه‌كێ به‌ره‌ف قوناغه‌كا باشتر ببه‌ت. 15 گولانا 1932ێ ژی ئه‌و ئارمانج ب جه ئینا خوه هه‌ژی دیت ب رۆژا زمانێ كوردی بێته ناڤكرن.
