16 ته‌باخێ تێگه‌هێ ئایدۆلۆژیا نه‌ته‌وه‌یی و نشتیمانی یه
عادل حه‌سه‌ن
هه‌ر ژ دامه‌زراندنا پارتی دیمۆكراتی كوردستان ل سالێن 40 دا سه‌د سالیا چه‌رخێ نوو دا ل 16 ئوگێستێ 1946، ب مه‌به‌ستا لێكدانا بزاڤا پارتێن كوردی به‌ر ب دروستكرنا پارته‌كا بهێز ل ژێر ناڤێ (پارتی دیمۆكراتی كوردستان) پێخه‌مه‌ت دروستكرنا پرۆگرامه‌كێ سیاسی بۆ دیاركرنا كه‌ساتی و جڤاكێ كوردی د ناڤ جڤاكێن نێڤده‌ولی دا. وه‌ك خواندنه‌كا ئه‌كادیمی بۆ تێگه‌هێ ئایدۆلۆژیا ڤێ پارتێ د ناڤ ئه‌ده‌بیات و خواندنێن سیاسی و مێژووی دا، گه‌له‌ك جار هاتیه تۆماركرن وه‌ك پارته‌كا شۆره‌شگێر بۆ پاراستنا جڤاك و نشتیمانى، هه‌روه‌سا ئه‌ڤ پارته دهێته نیاسین وه‌ك پارته‌كا سیاسی دیمۆكراسی ئانكو وه‌ك تێگه‌هێ ئایدولوژیا نه‌ته‌وایه‌تی كۆمه‌كا هزرێن دیرۆكی و مافێ مرۆڤایه‌تی بنیاتێ ڤێ بزاڤێ بووینه هه‌ولدانا مه‌له‌ڤانیا سیاسی و چه‌سپاندنا مافێن نشتیمانی یه. تێگه‌هێ ئایدۆلۆژیا پارتی دیمۆكراتی كوردستان، ره‌نگڤه‌دانه‌ك بوو ژ كاره‌ساتێن مێژووی ل هه‌مبه‌ر ملله‌تێ كورد، نه تنێ دانپێدان ب مافێ مرۆڤی و دادپه‌روه‌ری و كه‌ساتیا هزری، هه‌روه‌سا بۆ مافێ ملله‌تێ كورد بۆ چاره‌نڤیسێ خوه، وه‌ك گه‌له‌ك ملله‌ت و گه‌لێن جیهانێ ناسناما خوه هه‌بیت. د ناڤ دیباجه‌یا دامه‌زراندنا ڤێ پارتێ ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌ی و نشتیمانی و نێڤده‌ولی، گرنگیا خوه هه‌یه پێخه‌مه‌ت كاودانێن سیاسی و ژ ئه‌گه‌رێن مێژووی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین كورد وه‌ك نه‌ته‌وه بوویه قوربانی. لێ خه‌باتا به‌رده‌وام یا ڤێ پارتێ ل باكۆرێ عیراقێ ئه‌ڤ پارته ژ ئه‌نجامێ دانپێنه‌دانا ب مافێن ملله‌تێ كورد ئه‌ڤ ئایدۆلۆژیه شیایه شۆره‌شێن چه‌كداری دروست بكه‌ت و به‌ره‌ڤانیا ملله‌تێ كورد بۆ پاراستنا (جڤاك، نشتیمان، نه‌ته‌وه، كه‌لچه‌ر، زمان) ل سه‌ر ئاستێ نه‌ته‌وه‌ی و هه‌رێمی و نێڤده‌وله‌تی. د لاپه‌رێن مێژووی دا، هه‌ر ژ په‌یمانا سیڤه‌ر 1920 و دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ ل 1921 كورد به‌ری ڤێ مێژوویێ ب هزاران سالان ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ئاكنجیێن جوگرافی یا خوه یا دروست بوون ل وه‌لاتێ عیراق و ئیران و توركیا و سووریا. نێزیكی 40 ملیۆن كه‌س خودان ئێك سروشت و كه‌لچه‌ر و زمان بووینه، لێ خودانێن خوه ئێك وه‌لات نه‌بووینه.
له‌ورا ئێك ژ گرنگترین ئارمانجێن ئایدۆلۆژیا پارتی دیمۆكراتی كوردستان، جێبه‌جێكرنا هزرا نه‌ته‌وایه‌تی و گێران و دروستكرنا شۆره‌شێن چه‌كداری پێخه‌مه‌ت قه‌له‌مدانا چاره‌نڤیسێ ملله‌تێ كورد. ئایدۆلۆژیه‌تا ڤێ پارتێ حه‌زا نه‌ته‌وایه‌تی یا كوردی ل نك هزاران گه‌نجێن كورد دروست كریه، ئه‌و هزر و ئایدۆلۆژیه‌ت بووینه بنیاتێ دروستكرنا شۆره‌شگێرێن هزری و چه‌كداری بۆ به‌ره‌ڤانیا گه‌لێ كورد و خۆراگریا له‌شكری و سیاسی دژی حوكمرانیێن جودا ل وه‌لاتێ عیراقێ هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ شاهێن عیراقێ د سالێن 20 دا حه‌تا روخاندنا دووماهی رژێما توندره‌و ل سالا 2003. ژ ئه‌نجامێ ئایدۆلۆژیه‌تا ڤێ پارتێ ده‌ستكه‌فتێن نه‌ته‌وایه‌تی سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌ی و هه‌رێمی و نیڤده‌وله‌تی هه‌بووینه. شۆره‌شێن ڤێ پارتێ ل سالێن 70 حوكمه‌تا عیراقێ نه‌چاركریه رازی ببن سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانی هه‌بیت، ئانكو ئۆتۆنۆمى و ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ سه‌ربخوه ببن ژ لایێ حوكمرانی ڤه، لێ ئه‌و ژی خاپاندنه‌كا سیاسی بوو ژ لایێ رژێما به‌عس و چه‌ندین وه‌لاتێن شۆفێنی و خیانه‌تكار. شۆره‌شا كوردی به‌رده‌وام بۆ ب خه‌باتا چه‌كداری و سیاسی، لێ ب مخابنی ڤه كورد تووشی گه‌له‌ك كاودانێن دژواربوون بۆ نموونه ل سالێن (1980 ـ 1988) جه‌نگێن عیراقێ و ئیرانێ، هه‌ر ل ماوێ ڤی شه‌ڕی دا حوكمه‌تا عیراقێ چه‌كێ كیمیای بكارئینایه، ب مه‌به‌ستا ژناڤبرنا شۆره‌شێن كوردی و قڕكرنا ملله‌تێ كورد. د ماوێ ڤی شه‌ڕی دا حوكمه‌تا عیراقێ و ئۆمێدێن وان به‌رفره‌هتربوون و كارێن نه مرۆڤایه‌تی ب تۆماركرنا:
(جینۆسایدا كوردێن بارزانی ل سالا 1983 ب هه‌بوونا هه‌شت هزار قوربانیان، كیمیا بارانكرنا هه‌له‌بچه ل سالا 1988 ب هه‌بوونا چار هزار قوربانیان، جینۆسایدا ئۆپه‌راسیۆنێن ئه‌نفالێ ل سالا 1988 ب هه‌بوونا 182 هزار قوربانیان). ژ ئه‌نجامێ كاودانێن سیاسی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و ئاریشا عیراق و كۆێتێ سالێن (1990 ـ 1991) دو راپه‌رین ل عیراقێ دروست بوون:
یا ئێكێ/ ڕاپه‌رینا ملله‌تێ كورد ل باكۆرێ عیراقێ.
یا دووێ/ راپه‌رینا شیعه‌یان ل باشۆرێ عیراقێ.
جیاوازی ئه‌وبوویه سیاسه‌تمه‌ندارێن كورد و ژ ئه‌نجامێن سه‌ربۆرێن چه‌كداری و هزری و سیاسی كورد شیاینه زۆنه‌كا سه‌ربخوه ل باكۆرێ عیراقێ دروست بكه‌ن و پشكداری كۆنگره و په‌یوه‌ندیێن نیڤده‌وله‌تی ببن، هه‌روه‌سا دانانا په‌رله‌مان و سازێن ئه‌كادیمی و پشكداربوون د دروستكرنا حوكمه‌تا عیراقا فیدرال پشتی روخاندنا رژێما به‌عس ل سالا 2003، لێ ب مخابنی ڤه شۆفینیه‌تا حوكمه‌تێن عیراقێ یا به‌رده‌وام بوو، سه‌ره‌رای كورد شیاینه مه‌زنترین رێكخراوا تیرۆرستی ب ناڤێ ده‌وله‌تا ئیسلامی (داعش) بشكێنن ل 2014.
ئه‌م ئاماژه ب وێ چه‌ندێ ناكه‌ین كا ڤێ پارتێ چه‌ند ده‌ستكه‌فت ب ده‌ستخوه‌ڤه ئینایه وه‌ك پرۆپاگنده‌كا سیاسی، لێ ئایدۆلۆژیه‌تا ڤێ پارتێ شیایه وه‌ك سه‌ربۆرێن مێژووی و هزری و سیاسی بۆ رایا جیهانی بسه‌لمینن و ئاشكرا بكه‌ن كو رۆخاندنا رژێما عیراقێ ل 2003 پێدڤیه‌كا سیاسی بوو ل رۆژهه‌لاتا ناڤین. له‌ورا گرنگیا ئایدۆلۆژیا سیاسی نه ب تنێ ئاخ و نشتیمان و نه‌ته‌وه، به‌لكو پشكداربوونه د مه‌له‌ڤانیا سیاسی یا جیهانی دا ل ناڤ بۆیه‌رێن جودا جودا، بۆ رزگاركرنا جڤاك و وه‌لاتان ژ سیسته‌مێن فاشست و سته‌مكار، لێ ب دیتنا مه گرنگیا ڤێ ئایدۆلۆژیێ ئه‌وا پارتی دیمۆكراتی كوردستانی ل سه‌ر وێ بنیاتێ پرۆژێن خوه یێن نه‌ته‌وایه‌تی تۆمار كرینه ئه‌و بوویه بریارا ڤێ پارتێ ب سه‌ركرداتیا سه‌رۆك (مسعود بارزانی) و بریارا ریفراندۆمێ ئه‌ڤ بریاره بوویه نیشادانه‌ك بۆ ئایدۆلۆژیا سیاسی یا كوردی به‌ر ب سه‌رخوه‌بوونا خوه ل ناڤ هه‌لسه‌نگاندنا سیاسی و هه‌رێمێ و نیڤده‌وله‌تی. گه‌ر بریارا ریفراندۆمێ ل سالا 25/9/2017 بریاره‌كا شاش بیت، پێگوهۆرێ وێ چ بوویه؟ و بۆچی خودانێن ئایدۆلۆژیێن جودا، ب تنێ هه‌ڤڕكیێن سیاسی دكه‌ن و نه‌شێن بریارێن وێرانه بده‌ن بۆ دامه‌زراندنا وه‌لاته‌كی ب ناڤێ كوردستان.
