20 سـال ل سـەر پەسەندكـرنـا دەسـتووری دەربـاز بوون، ئـەو دەستوورێ بـەغـدا پتریـیا مـادەیێن وی بجهنەئینایـن
ئەیاد بەرواری
بەری چەند رۆژان سالڤەگەرا 20 یا ئەنجامدانا راپرسیێ ل سەر دەستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ دەربازبوو، ئەو دەستوورێ ژ ئالیێ لژنەیەكا بەرفرهە ژ هەموو پێكهاتەیێن ئیراقێ ڤە هاتیە داڕێشتن و نڤیسین و دەمێ چەندین مەهان كار تێدا هاتیە كرن و ئەندامێن وێ لژنەیێ ژ ئالیێ پارتێن سیاسی یێن كاریگەر ب پشتەڤانییا ئەمریكا و نوونەرایەتییا نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ هاتبوونە بەربژاركرن.
پرۆسەیا راپرسیێ ل سەر دەستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ د دەمەكی دا هات پشتی ب دەهان سالێن كاركرنێ ب دەستوورێن بەروەخت، بەلێ ئەو پرۆسە ژ ئالیێ ئەرەبێن سوونە ب شێوەیەكێ بەربەلاڤ هاتبوو رەتكرن، ژ بەر چەندین هۆكاران، ل راسییا ل سەر دەستووری دەنگدەرێن هەردو پارێزگەهێن سەلاحەدین ب رێژەیا 81% و ئەنبار ب رێژەیا 96% ئەو دەستوورە رەتكربوو، بەلێ رێژەیا پەسەندكرنا دەستووری ل پارێزگەها نەینەوا هەلوەست ژ دەستووری ئێكلاكربوو كو رێژەیا پەسەندكرنا وی گەهشتبوو 44.92% د بەرامبەر دا 55.8% ژ دەنگدەرێن نەینەوا دەستوور رەتكربوو، بەلێ ئەڤ رێژەیە نەگەهشتبوو (دو ل سەر سێیا) دەنگان كو دەستوور دهێتە رەتكرن ل دەمێ سێ پارێزگەه ب پترییا (دو ل سەر سێیا) دەنگان ل راپرسییا ل سەر دەستووری، دەنگی دژی بدەن.
ل دووماهیێ، دەستوور ل سالا 2005 هاتە پەسەندكرن ب رازیبوونا 78% ژ دەنگدەرێن ئیراقێ، ب گەلەك بڕگە و مادەیان ڤە كو هەتا نوكە گەنگەشە ل سەر هەیە، دیباجەیا ئێكی یا دەستووری كو دەست پێ دكەت ب دەستەواژەییا (ئیراق وەلاتەكێ ئەرەبییە) هاتە گوهۆڕین كو ل دەستپێكا چەرخێ بۆری ل سەردەمێ پاشایەتیێدا هەبوویە، وبۆ (ئیراق وەلاتەكێ فرەنەتەوە و ئایین و مەزهەبە و ئەندامەكێ دامەزرێنەر و چالاكە ل كۆمكارا وەلاتێن ئەرەبی) تا گەهشتن ب مادەیا 140 كو تایبەتە ب وان دەڤەرێن ناكۆكی ل سەر هەی، هەروەسا پەیڤا (پێكهاتەیان) ئاماژە پێ هاتە كرن و هاتە چەسپاندن، هەروەسا ماف ب هەر پارێزگەهەكێ یان چەند پارێزگەهان پێكڤە هاتە دان بۆ هەلبژارتنا چوونێ د ناڤ هەرێمەكا سەربخوەدا ژ روویێ كارگێری ڤە وەك هەرێما كوردستانێ.
ل وی دەمی پشتی دەنگدان ل دەستووری هاتیە كرن و پەسەند بووی، بڕیار هاتە دان لژنەیەك بهێتە پێكئینان بۆ ئەركێ پێشكێشكرنا لیستا راستڤەكرنا دەستووری، بەلێ ژ ئەگەرێ ناكۆكیێن سیاسی ، وێ لژنەیێ نەشییا هیچ پێشنیازەكێ پێشكێش بكەت و كوتلێن سیاسی یێن كوردی بڕگەیەك د ناڤ دەستووریدا دانا كو مافێ ڤیتۆی د دەتێ بۆ رەتكرنا هەر راستڤەكرنەكێ كو سێ پارێزگەهێن ئیراقێ رازیبوون ل سەر نەبیت، وی دەمی هەژمارا پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ سێ بوون.
هەرچەندە سەرۆكێ پێشتر یێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ، محەمەد حەلبووسی، ل 28/10/2019 ، بڕیارا پێكئینانا لژنەیەكێ دابوو ب مەرەما راستڤەكرنا دەستووری ل سەر بنەمایێ زێدەبوونا نەرازیبوونێن جەماوەری، ب مەرجەكی كارێن خوە تمام بكەت و راسپاردەیێن خوە بۆ جڤاتا نوونەران د دەمێ چار مەهاندنا پێشكێش بكەت، كو ل 28/2/2020ب دوماهی هات. سەرەرای وێ چەندێ ژی هیچ ئەنجامەكێ ئەرێنێ ب دەستڤە نەهات.
دانانا دەستوورێ ئیراقێ بۆ وێ چەندێ بوو وەلاتێ ئیراقێ رزگار بكەت پشتی ژناڤچوونا رژێما سەدامی حسێنی، بەلێ دیاربوو تنێ هۆكارەك بوو بۆ ناكۆكیێن زێدەتر د ناڤبەرا هێزێن سیاسیدا و ل ڤێرێ دیارترین مادەیێن دەستووری یێن كێشە ل سەر، جۆرێ سیستەمێ حوكمڕانیێیە و شیانێن گوهۆڕینا وی ژ پەرلەمانی بۆ سەرۆكایەتی، هەروەسا مادەیا 76 یا گرێدای ب مەزنترین كوتلا پەرلەمانی كو مافێ بەربژاركرنا سەرۆك وەزیران هەیە، زێدەباری مادەیا 140 یا گرێدای ب دەڤەرێن كێشە ل سەر د ناڤبەرا بەغدا و هەرێما كوردستانێ دا.
ل دووڤ مادەیا 92 ژ دەستوورێ ئیراقێ، ل بڕگەیا دوو هاتیە (دادگەها بلند یا فیدرالی ژ كۆمەكا دادوەر و شارەزایێن فیقهێ ئیسلامی و زانایێن قانوونی پێك دهێت، هەژمارا وان دێ هێتە دیاركرن و شێوەیێ هەلبژارتن و كارێ دادگەهێ ب قانوونەكێ دێ هێتە رێكخستن كو ب زۆرینەیا دو ل سەر سێیا ئەندامێن جڤاتا نوونەران دێ دەركەڤیت) بەلێ سەرەرای دەربازبوونا زێدەتر ژ 20 سالان ل سەر دەنگدانێ ل سەر دەستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ، هەتا نوكە هیچ قانوونەك بۆ دادگەها فیدرالی نەهاتیە دەركرن.
هەروەسا هەردو مادەیێن 111 و 112 ژ دەستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ تایبەتن ب دەرئینانا پەترۆلێ و بەلاڤكرنا دەستهەلاتان د ناڤبەرا حوكمەتا فیدرالی و حوكمەتێن خوەجهی یان هەرێمان، بەلێ هەتا نوكە ژی ئەو مادەیە جهێ گەنگەشێیە و جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ نەشیایە ب قانوونەكێ رێكبێیخت، ئەڤە سەرەرای وێ چەندێ ل سەردەمێ كابینەیا ئێكێ یا نوری ئەلمالكی، پڕۆژە قانوونەك ب تێر و تەسەلی پێشكێشی جڤاتا نوونەران هاتبوو كرن. مادەیا 140 یا دەستوورێ بەردەوامێ ئیراقێ ژی، كو پێدڤی بوو ب سێ قووناغان، كێشەیا دەڤەرێن ناكۆكی ل سەر د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ دا هاتبا ئێكلاكرن، بەلێ ژ ئەگەرێ خوەڤەدزینا بەغدا و ئالیێن سیاسی، ب تایبەت ئالیێن شیعی یێن دەستهەلاتدار، ئەو مادەیە وەك خوە نەهاتیە بجهئینان.
ئەڤە ژ بلی چەندین بڕگە و مادەیێن دی د ناڤ دەستووریدا كو پشتی 20 سالان ژ پەسەندكرنا وی ژ ئالیێ مللەتێن ئیراقێ ڤە، دەستهەلاتدارێن بەغدا هەر جار ب بەهانەیەكێ خوە ژ بجهئینانا وی ڤەددزن !.
