دیالۆگ و گفتوگۆ رێیا چاره‌سه‌ریا كێشانه
ئحسان ئامێدى
تاكره‌وى د ده‌ستهه‌لاتێ دا و برێڤه‌برنا كاروبارێن گشتى دا مه‌ترسیا درستبوونا ناڤه‌ندیێ و دكتاتۆریه‌تێ په‌یدادكه‌ت، ئێدى ره‌وش ل وان جهان به‌ر ب خراپتریێ ڤه دچیت هه‌تا دهه‌لۆشیێت و وێران دبیت، و تاكره‌وێ بوویه دكتاتۆر وه‌سا هزردكه‌ت ئه‌و ده‌ستهه‌لاتا ره‌هایه و كه‌س ژ وى هه‌مى پرس و بابه‌تا باشتر نزانیت ئێدى ل دووڤ دیدوبۆچوونێن خوه، دێ بریار و فه‌رمانا ده‌رئینیت و ل سه‌ر خه‌لكى سه‌پینیت و ل دووماهیێ كاره‌سات و وێرانى ب وه‌لاتى دكه‌ڤیت له‌وان ژمێژوه‌ره جڤاكێن مرۆڤى ئه‌ڤ جۆره ده‌ستهه‌لاته ره‌دكرینه و به‌ر ب وان سیسته‌مان ڤه چووینه یێن ده‌ربرینێ ژ ئیرادا ملله‌تى دكه‌ن و گرنگیێ ب راوێژكاریكرنێ و گوهداریكرنێ ل یێ دیتر دده‌ن.
سیسته‌مێن ده‌ربرینێ ژئیرادا ملله‌تى دكه‌ن ده‌رگه‌هێ دیالۆگ و دانوستاندنن و گفتوگۆیان ڤه‌دكه‌ت د ناڤبه‌را پێكهاتێن سیاسى، و ده‌ستهه‌لاتێ و ملله‌تى و ده‌وله‌تى و ده‌وله‌تێن دیتر دا، و ب ڤێ رییێ ده‌ستهه‌لات ئاگه‌هدارى گیروگرفت و كیشه و پرس و پێدڤیێن خه‌لكى و لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار ئاگه‌داردبیت و چاره‌سه‌ریێن گونجاى بۆ دكه‌ت.
ده‌ستهه‌لاتێن جڤاكێن رۆژهه‌لاتى تاكره‌ون د ئیداره‌كرنا جڤاكى دا و ده‌ستهه‌لات یا سه‌پاندیه چ ب میراتگریێ یان ب كۆده‌تایێن له‌شكرى، ژ به‌ر هندێ ژى بریار بده‌ست دبه‌رهه‌ڤ نینن گوهداریا ره‌ئیا یێ دیتر بكه‌ن و چاره‌سه‌ریێن گونجاى بۆ پرس و كێشا ببینن، زێده‌بارى به‌كره‌وه‌ندێ سیاسى ڤێ ده‌ڤه‌رێ تاكره‌ویا ده‌ستهه‌لاتدارى بوویه چیێ سیاسى یان ئه‌تنى یان یێ ئاینى یان یێ بیروباوه‌ران یان یێ جڤاكى، هه‌ر ئێكى بۆ خوه ب تنێ یا ڤیایى و هه‌ڤكیفێ خوه یێ سه‌ركوتكرى و ته‌په‌سه‌ركرى.
ژ كه‌ڤندا جڤاكێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ د ئێك دیدێ دابوونه و تنێ ئێك گۆتار هه‌بوویه، گۆتارا ده‌ستهه‌لاتدارى، ژبلى وى بیاڤێ چ دید و گۆتاران نه‌بوویه، هه‌ر هه‌بوونه‌كا جودا دهاته سه‌ركوتكرن و ژناڤبرن، هه‌رده‌م یێ ب هێز لاوازێ ژناڤبرى و دید و گۆتارا خوه یا سه‌پاندى، و هۆسا هه‌مى ده‌لیڤێن دانوستاندنێ و دیالۆگێ هاتینه‌گرتن و تنێ ئێك بژراده ل به‌رامبه‌ر خه‌لكى هێلا ئه‌و ژى (دێ ئه‌و بیت یا من گۆتى)!.
مرۆڤ یێ گه‌شبینه ل هه‌رێما كوردستانێ كو سیسته‌مێ حوكمرانیێ به‌ر ب دیمۆكراتیه‌تا راسته‌قینه ڤه دچیت سه‌ره‌راى كێموكاسیێن هه‌یین، چونكى ده‌ستهه‌لاتدارێن هه‌رێمێ ده‌ربرینێ ژ ئیرادا ملله‌تى دكه‌ن و ب ده‌نگێن خه‌لكى هاتینه و خه‌مخۆرێن پرسێن خه‌لكینه و خوه ل پێدڤى و داخوازێن خه‌لكى دكه‌نه خودان و گوهداریا دیدو بۆچوون و رایی و پشنیازێن ملله‌تى دكه‌ن.
یا پتر دیمۆكراتیه‌تێ جێگیردكه‌ت ل هه‌رێما كوردستانێ پشكداریا ده‌ستهه‌لاتدارێن هه‌رێمێ ل بلندترین پایه و پله‌دا د كوربه‌ند و دیبه‌یت و په‌نال و دیدارێن تایبه‌ت ب پرسێن ملله‌تى ڤه، و پێشكێشكرنا بابه‌تێن هه‌ستدار و گه‌نگه‌شه‌كرنا وان بابه‌تان ل گه‌ل ئاماده‌بوویان و گوهداریكرنا بابه‌تێن پشكدارێن دى و مانه‌ڤه‌یا وان بۆ ده‌مێن درێژ ل وان كوربه‌ندێن دیالۆگى، ئه‌ڤه رێبازا بنه‌جهكرنا جێگیركرنا زهنیه‌تا قه‌بوولكرنا یێ دیتره و خوشكرنا زه‌مینا هزرى و ده‌روونى و سیاسى و جڤاكیه بۆ پرۆسا دیمۆكراتى ب هه‌مى بنه‌مایێن خوه‌ڤه.
بزاڤا سیاسیا كوردستانێ و سه‌ربۆرا هه‌رێما كوردستانێ زه‌مینه‌كا گونجاى چێكریه بۆ دیالۆگ وگفتوگویان ب رێیا كوربه‌ند و دیبه‌یتێن و دیدارێن دانوستاندنێ ل ئاستێن هه‌رێن بلند د ناڤبه‌را وان بخوه و ل گه‌ل ته‌خوجینێن جڤاكیێن ژێكجودا دا، و ئه‌ڤه بۆ چه‌ندین جاران كه‌ساتیا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ و سه‌رۆكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران و سه‌رۆكێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ و به‌رپرسیێن دى یێن سیاسى و ئیدارى و جڤاكى و ئه‌كادیمى و ره‌وشه‌نبیرى و یێن دیتر ب كارانه د ڤان كۆڕبه‌ندا دا پشكداربوون، ئه‌ڤ پشكداربوونا ل ڤى ئاستى رێخۆشكه‌را به‌رهه‌مئینانا بنه‌مایێن دیمۆكراتیه‌تێ و سیاسه‌تا نه‌رم و كارلێكیا ئه‌رێنیه بۆ هه‌مى چومكێن حوكمرانیێ ل هه‌رێمێ، و به‌ر ب چاره‌سه‌ركرنا گیروگرفت و كێشه‌یێن هه‌یین ب رێیا ئالوگۆریا دید و بۆچوونان و لێكتێگه‌هشتنێ.
دیالۆگ رێیا هه‌را باشه بۆ دیتنا چاره‌یێن هه‌رێن گونجایه بۆ هه‌ر پرسه‌كا بهێته پێش، دیالۆگ گه‌نگه‌شه‌كرنه‌كا سه‌رخوه‌یانه‌یه د ناڤبه‌را دو كه‌سان یان لایه‌نان و پتر بۆ ئالوگۆركرنا بیرو بۆچوونان ل سه‌ر بابه‌تێن دیاركرى بۆ مه‌به‌ستا هه‌ڤتێگه‌هشتنێ و دیتنا چاره‌سه‌ریێن پێدڤى.
قه‌بوولكرنا دیالۆگێ و به‌رهه‌ڤبوون بۆ گوهداریكرنا ره‌ئیا یێ دیتر پێنگاڤه‌كا هه‌را گرنگه ب نیازا دیتنا چاره‌سه‌ریێن گونجاى بۆ بابه‌تێن دیالۆگ ل سه‌ر دهێته‌كرن.
دانوستاندن ئه‌و دیالۆگه یاكو دهێته‌كرن ب ئارمانجا چاره‌سه‌ركرنا ناكۆكیان و گه‌هشتن ب رێكه‌فتنا كو رازیبوونا هه‌مى لایه‌نان ل سه‌ر هه‌بیت.
ئه‌ڤرۆ هه‌رێما كوردستانێ مل ب ملێ كاركرن بۆ دابینكرنا ئاسایشێ و ئازادیێ و ئاڤه‌دانكرنێ و خزمه‌تگوزاریێ، یا پرۆسا دیالۆگ و گفتوگریێ دروست دكه‌ت و ب هێزدئێخیت و بسپۆریا هونه‌رێ دیالۆگێ دئافرینیت، ئه‌ڤ ئافراندنه نه‌فه‌س درێژیێ و نه‌رماتیێ دروست دكه‌ت بۆ هندى دیالۆگان درێژخایه‌ن جهێ ركاتیێ و توندره‌ویێ و كاردانه‌ڤه‌یا نه‌رینى بگریت.
ئاماده‌بوونا خودانێن پایه و پله‌یا و پشكداریا وان د پێشكێشكرنا بابه‌تان دا و گوهداریكرنا بابه‌تێن یێن دیتر و گه‌نگه‌شه‌كرنا سه‌رخۆیانه ل سه‌ر كۆما بابه‌ت و پرسێن كوربه‌ند ل سه‌ر دهێنه‌كرن جێگیركرنا هه‌لبژاردێ دیالۆگێ و دانوستاندنێ یه ل جهێ ئیك گۆتاریا سه‌پاندى.
یا خۆشتر و باشتر و دلخۆشكه‌رتر پشكداریا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ و سه‌رۆكێ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و چه‌ندین كاربده‌ستێن دى ل وان دیبه‌یت و په‌نال و كوربه‌ندان دا و پێشكێشكرنا په‌یاما خوه ب زه‌لالى و به‌رپرسانه و راوه‌ستان ل سه‌ر بابه‌تان ب زمانه‌ك زانستى دیمۆكراتى سه‌رده‌میانه و راسته‌وخوه بكه‌ڤن د دیالۆگ و دانوستاندنێ دا، ئه‌ڤه گه‌شبینیه‌كێ دروستدكه‌ت كو ئاسۆیێن گه‌ش ل به‌رامبه‌ر سیسته‌مێ حوكمرانیێ و گه‌شه‌دانا هه‌مى بیاڤێن ژیانێ ل هه‌رێما كوردستانێ هه‌نه.
ملله‌ته‌ك كو ده‌ستهه‌لاتدارێن وان خوه د ناڤ خه‌لكى دا ببینن و دانوستاندنێن راسته‌وخوه دگه‌لدا بكه‌ن و خوه ب خودانێن ملله‌تى بزانن و كێشه و گرفتێن وان چاره‌سه‌ربكه‌ن و پێدڤى و داخوازیێن وان بجهبینن دێ هه‌ر سه‌ركه‌ڤیت.
ئه‌م باوه‌رین ماده‌م ملله‌تێ مه خودان ڤان ده‌ستهه‌لاتدارێن دلسۆز و بسپۆر و خه‌مخۆر و خودان شیانن و باوه‌رى ب خوه و ب یێ دى و پرانسیبێن دیمۆكراتیه‌تێ هه‌یه و ده‌رگه‌هێ دیالۆگێ و دانوستاندنێ ڤه‌دكه‌ن دێ ره‌وش ب هه‌مى لایه‌كى ڤه به‌ر ب پێشڤه چیت، ئه‌ڤه كلتوورێ پارتى و بارزانى یه رۆژ بۆ رۆژێ د گه‌شه‌یێ دایه و پێشڤه‌دچیت و سه‌ركه‌فتن هه‌ر به‌هرا وێ یه.
