ژن و زه‌لام د ته‌رازیێ دا
ره‌شید فه‌تحى
خودێ ته‌عالا دبێژیت (ۆمِن كُلِّ شَیْ‌وٍ خَڵقْنَا زَوْجَیْنِ ڵعَڵّكُمْ تَژَكَّرُونَ) الژاریات الایه 49
ژیان ب هه‌بوونا جۆته‌كى ژ هه‌ر تشته‌كى پێكدهێت و هه‌ر ژ ساده‌ترین پێكهاتێن زره‌یێ و هه‌تا پیرۆزترین زینده‌وران كو ئه‌و ژى مه‌زنێ وان مرۆڤه، له‌ورا ژیان بێى هه‌بوونا ژنێ ئه‌سته‌مه و هه‌ر وه‌سا ژى بێى زه‌لامى ژى، چونكو هه‌ردو فاكته‌رن بۆ به‌رده‌وامكرنا نه‌ژادى و ژیانێ. هه‌ر د ڤێ مژارێ ژى دا خودێ ته‌عالا دبێژیت ((ێا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّژِی خَڵقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ، واحِدَه‌ٍ، وخَڵقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وبَپَّ مِنْهُمَا ڕجَالًا كَپِیرًا ونِسَا‌وً) سوره النسا‌و الایه 1.
واته ژن پارچه‌كه ژ زه‌لامى بخوه چونكو ئافراندیه ژ هه‌مان لاشێ ئاده‌مى و ئه‌ڤه ژى نه‌كێماسیكرنا وێ یه، به‌لێ ژ بۆ حیكمه‌ته‌كێ خودایێ مه‌زن حه‌زكریه، ئه‌و ژى كو هه‌ردو ژ هه‌مان ده‌روون بن كو ببیته فاكته‌ره‌كێ ب هێز و هه‌رده‌مى بۆ به‌ره‌پێدانا په‌یوه‌ندیا سروشتى و خۆشتڤیاتى د ناڤبه‌را وان دا، چونكو هه‌ر ئێك ژ وان نكاریت بێى نیڤا یێ دى یێ ره‌سه‌ن پێكهاتیێ وى ژیان بكه‌ت، هه‌ردیسا (ته‌ڤیبوون) دلۆڤانیێ ب (پارچا خوه) دى دبه‌ت، ئه‌ڤجا ئه‌ركێ وان مفادیتنه ژ هه‌ڤدو و خۆشیبرن ژ هه‌ڤدو زێده‌بارى ئارمانجێن مه‌زن كو دێ بنه مژارێن مه یێن بهێن.
ئه‌و كى یه شوونگرێ ئه‌ردى و شوونگر چ رامان دده‌ت: ـ
ئایه‌تا 30 خودێ ته‌عالا دبێژیت (ۆإِژْ قَاڵ رَبُّكَ لِلْمَڵائِكَه‌ِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْچِ خَلِیفَه) سوره البقره.
ئاراسته‌كرنا ئافرینه‌رى ته‌عالا بۆ هه‌ردو ره‌گه‌زایه، ب رێیا ئاده‌م (س) ژبه‌ركو ژن پارچه‌كه ژ زه‌لامى به‌لێ ملكه‌چكرن ب خیلافه‌تێ هه‌ر كه‌س ب گۆر شیان و هێزا وى ڤه‌یه و گونجاندنا ئافرینا وى، ئه‌ڤجا زه‌لام بێگومان بارێ گرانتر راكریه سه‌ر شانێ خوه د ڤێ شوونگراتیێ دا.
شوونگراتی ب خوه ژى ئاڤه‌دانیكرنا ئه‌ردى یه و كه‌یسا پێكهاتیێن وێ و جوانكرنا ڤێ ژیانێ و مفاوه‌رگرتن هه‌تا دووماهى راده، ب كه‌یسگرتنا هێزێن وى یێن مێشكى و زه‌بله‌كى بۆ بجهئینانا به‌خته‌وه‌ریێ د ڤێ دونیایێ دا و سونه‌تێن خودێ ته‌عالا سه‌رخستینه كو مرۆڤ تێدا به‌رزه نابیت هه‌كه تێدا كاربكه‌ت، هه‌روه‌كو خودێ ته‌عالا دبێژیت (قَاڵ اهْبِگَا مِنْهَا جَمِیعًا بَعْچُكُمْ لِبَعْچٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا ێأْتِێنَّكُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَاێ فَلا ێچِلُّ ۆلا ێشْقَى، ۆمَنْ أَعْرَچَ عَنْ ژِكْڕی فَإِنَّ ڵهُ مَعِیشَه‌ً چَنكًا ۆنَحْشُرُهُ ێوْمَ الْقِێامَه‌ِ أَعْمَى) (124) سوره گه
له‌ورا ئه‌و تێكۆشانا زه‌لام دمه‌زێخیت بۆ ئاڤاكرنا شارستانیێ ب هه‌موو بیاڤێن وێ یێن ئاڤه‌كرنێ وئابووری و زانستى ڤه و بۆ دانانا قانوونان و هه‌تا دگه‌هیته داهێنان و ده‌رخستا پێدڤیاتیان… هتد، به‌هرا مه‌زنتر یا وى بوویه، و هه‌كه ئه‌م هزرا خوه د ئه‌هراماتێن مسرێ دا بكه‌ین، دپرسین ئه‌رێ كێ ئه‌ڤ به‌رێن هنده مه‌زن ئیناینه یان داناینه وى جهى و ب ڤێ بلنداهیا هنده بلند؟ ئه‌ڤه ژى ساده‌ترین میناكه، هه‌ر دیسا كى بوویه رووبار شه‌قكرین یان پیشه‌سازیێن مه‌زن ئه‌نجامداین؟ ب ڤى ره‌نگى ژى مێشكێ ژنێ ژى هه‌ر ته‌مه‌تى یێ زه‌لامى یه، به‌لێ هێزا زه‌بله‌كان نه‌وه‌كهه‌ڤن، ئه‌رێ مرۆڤه‌ك یێ په‌ككه‌فتى یان روونشتى ب تنێ دێ كاریت كاره‌كى ئه‌نجامبده‌ت و مێشكێ وى ب كاملانا خوه ڤه‌بیت؟ هه‌لبه‌ت نكاریت وه‌كو مرۆڤێ هه‌ردو (هێز و مه‌ژى) هه‌ین ئه‌نجامبده‌ت. ئه‌ڤجا رۆلێ ژنێ ته‌مه‌ت یێ زه‌لامى نینه، به‌لكو رووبه‌ره‌كێ مه‌زن هه‌یه د ناڤبه‌را وان دا، ب تنێ هه‌كه تشتێ جێواز یانكو شاز نه‌بیت، ئه‌ڤجا یێ كاره‌كى ئه‌نجامبده‌ت، گه‌له‌ك یا ب زه‌حمه‌ته ده‌ستان ژێ به‌رده‌ت یان ته‌نازولێ ژ مافێ خوه بكه‌ت، ئه‌ڤجا زه‌لامه ئاڤاكارێ شارستانیه‌تا مرۆڤاتیێ د ڤى گه‌ردۆنى دا. ئه‌ڤجا داخوازكارێن یه‌كسانیێ د ناڤبه‌را ژن و زه‌لامى دا نه دادكارن، ل گه‌ل جه‌ختكرنا مه ل سه‌ر مافێ ژنێ یێ شروشتى و یه‌كسانیێ ل گه‌ل.
هه‌ر زینده‌وه‌ره‌ك هاتیه ئافراندن بۆ ئه‌ركێ وى یێ ده‌ستنیشانكرى
خودێ ته‌عالا د پرتووكا خوه یا پیرۆز دا دبێژیت (ۆخَڵقَ كُڵّ شَیْ‌وٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیرًا) سوره الفرقان 2
بسم الله الرحمن (الَّژِی خَڵقَ فَسَوَّى ۆالَّژِی قَدَّرَ فَهَدَى3) سوره الاعلى
مه دیاركر كو ئه‌ركێ زه‌لامى د ئاڤاكرنا شارستانیه‌تا مرۆڤاتیێ ددا بپتربوو ژ ئه‌ركێ ژنێ زێده‌بارى هنده‌ك ژ ئه‌ركێن دیتر ژى وه‌كو برێڤه‌برنا ده‌ستهه‌لاتێ و به‌رگریكرن ژ وه‌لاتان و ده‌ستكه‌فتان وه‌كوو شه‌ڕان و رێتنا خوینا خوه ب ره‌نگه‌كى ناهێته هه‌ڤبه‌ریكرن و پشكداریا ژنێ، چونكو د ڤان هه‌مى تێكۆشان و قوربانیدانان دا به‌هرا زه‌لامى و ده‌ستهه‌لاتا وى مه‌زنتر بوو ژ یێ ژنى ب حوكمێ راستیێ و ژیوارى و ئه‌و یێ هاتیه ئافراندن بۆ بجهئینانا ڤى رۆلى د ژیانێ دا، به‌لێ رۆلێ ژنێ یێ گونجاى بوو ب ئافرینا وێ و شیانێن وێ یێن جه‌سته‌یى سه‌ره‌راى هنده‌ك كێماسیان به‌لێ یا پیرۆز بوو ژبۆ ته‌مامكرنا رێره‌وا ژیانێ و به‌خشكرنا زه‌لامى ب هه‌ر تشتێ كار و ژیانا وى پێدڤى بكه‌ت د په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیان دا و كارێن مالێ چونكو زه‌لام نكاریت بجهبینیت، ژبه‌ر كو په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیان دهێته هه‌ژمارتن وه‌كو یێ فه‌رتر و ئارمانجا نموونه‌یى بۆ بخودانكرنا به‌ره‌بابان و به‌خشكرنا جڤاكى ب زه‌لامێن دروست و ب هێز، چونكو زه‌لامێ ساخله‌م د هه‌مبێزا ژنا نموونى و چاك دا به‌رهه‌مدئێت.
دبیته زه‌لامێ ب هێز دكاریت به‌رگریێ ژ وه‌لاتى بكه‌ت و ئاڤه‌دان بكه‌ت، ژبه‌ر كو راكرنا زارۆى ل ده‌مێ هه‌ڤگیانیێ و بخوانكرنا وى ب شیرى و هژاندنا لاندكا وى حیكمه‌ته‌كا زۆرا مه‌زنه و ساخله‌ته‌كا هه‌میشه‌یى یه، چونكو ژنه سه‌ركرده‌یان به‌رهه‌ڤدكه‌ن و مه‌زنان ده‌ستهه‌لاتیێ ل جیهانێ دكه‌ن. په‌روه‌رده‌كرنا ژنێ بۆ زارۆى د هه‌مبیزا خوه دا و تشتێ د ناخێ وى دا دچینیت ژ چاكى و ساخله‌تێن چاك و قه‌نج و به‌رهه‌مێ ژێ دهێته دى ژ ڤێ په‌روه‌رده‌كرنا ساخله‌م ژ به‌رهه‌ڤكرنا زارۆى و تێرى چاڤدێرى و دلۆڤانی به‌ره‌ڤاژى وێ ژنێ یه یا كو زارۆیێ خوه فرێدكه‌ته داینگه‌هان و باخچان و بێبه‌هر دكه‌تژ چاڤدێرى و سه‌خبیریێ و دلینیێ، وى ده‌مى دێ ڤێ په‌روه‌ردێ گه‌شه‌كرنه‌كا نه‌رێنى هه‌بیت د لایه‌نێ ره‌فتارێ و خوه زانستى ژى دا.
له‌ورا هه‌ر زینده‌وه‌ره‌ك هاتیه ئافراندن بۆ ئه‌ركه‌كێ تایبه‌ت هاتیه ملكه‌چ كرن و خودێ به‌هره‌یا به‌رده‌وامیێ دایێ د ڤى ئه‌ركى دا، ئه‌وژى هیدایه‌ته واته تاریاتی بۆ رۆهنكریه، نۆشدار بۆ نۆشداریێ و ئه‌ندازیار و مامۆستا و داتراش و په‌یكه‌رساز و ئاستگه‌ر هه‌ر ئێك بۆ ئه‌ركێ خوه، ئه‌ڤ هه‌مى پیشه‌یه ژبۆ ته‌مامكرنا ژیانێ و گرێدان د ناڤبه‌را پێدڤیێن وێ دا و ناكۆكى نینه كو ژن ب كریارێن زه‌لامى راببیت بێى كو ئه‌ركێ خوه یێ سه‌ره‌كى بجه بهێلیت، چونكو ئه‌نجامدانا ڤى ئه‌ركى رامانا وێ ئێكێ ناده‌ت كو ب رۆلێ زه‌لامى رابوویه و رۆلێ خوه یێ سه‌ره‌كى هێلایه، ژبه‌ر كو هه‌ر خه‌له‌له‌ك د كارمه‌ندیا زینده‌وره‌كى دا بهێته پێش دێ باندۆره‌كا نه‌رینى هه‌بیت، خوه هه‌كه بهێته كرن ژى هه‌تا راده‌كى، خودێ ته‌عالا گوهه‌كێ مرۆڤى دا ل جهێ چاڤێ مرۆڤى چێكه‌ت، یان دفنێ و جهه‌كێ دى. ئه‌ڤه ژى پێشێلكرنه و ناكۆك و ژیوارى یه چونكو خودێ ته‌عالا گۆتیه (ڵقَدْ خَڵقْنَا الْإِنسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ) سوره التین الایه 4.
و/ ئه‌ڤرۆ
ژن و زه‌لام د ته‌رازیێ دا
ره‌شید فه‌تحى
پێشێلكرنا فتره‌یا دروست: خه‌لكه‌ك یێ هه‌یى بزاڤێ دكه‌ت ئه‌ڤ فتره‌یا دروست و ئه‌ڤ به‌لانسا چاك یانژى گوهارتنا ڤان بیردۆزه‌یێن یه‌كسان كو خرابیێ بۆ دخوازن، هه‌روه‌كو وى كه‌سێ ژینگه‌ها جوان و پاك تێكدده‌ت و ژه‌هراوى دكه‌ت ب ژه‌هرا كۆژه‌ك بێ ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا پاشمایێن وێ و ره‌وشتێن جڤاكى ژبیرا خوه دبه‌ن و ره‌وشتێن مه یێن میراتى یێن هه‌تا پێڤه دگرێداى ئه‌و ژى ب گازیا ئازادیا هشكباوه‌ر و بله‌زكرنا بۆ گوهارتنا ستایلێ ژیانێ و سه‌رپێچیكرن ب بارودۆخێن (ده‌مى و جهى)، وه‌كو وى كه‌سى یه یێ بخوازیت ب سه‌ر بانى بكه‌ڤیت بێى هه‌بوونا پایێ و پێپه‌لیسكێ. ئه‌ڤجا ئه‌ڤ گازیه هه‌ما تنێ زارڤه‌كرنه‌كا ته‌قلیدی یا نابینه یا جڤاكى رۆژئاڤایى یه كو یێ جودایه ژ مه ب بارودۆخێن خوه یێن جهى و جودایه یى ژى ب ده‌مى، زێده‌بارى جوداهی د ره‌وشتوتیتالان دا و عورف و بیروباوه‌ران. ئه‌ڤجا خۆزى ئه‌م شیاباین شارستانیه‌تا زانستى یا وان بۆ وه‌لاتێ خوه ڤه‌گوهاستبایه و پیشه‌سازیا هزرى و .. هتد. بیێ خوه نووساندن ب ڤه‌گوهاستنا تیفكلی ن شارستانیه‌تا وان وگازیكرن ب مافێن ژنێ ب یه‌كسانیێ ل گه‌ل زه‌لامى و راكرنا چاڤدێریا وى یا سه‌میانى ل هه‌مبه‌رى وێ. ئه‌ڤ كریارێن وان دێ بیته ئه‌گه‌رێ ژكارخستنا گه‌له‌ك تشتان دژیانێ دا، و خه‌مساركرن د پرسێن دیتر دا. ئه‌و گه‌له‌ك یا ب زه‌حمه‌ته یانژى هه‌ر ئه‌سته‌مه كو ژن ب كارێن سه‌ربازى راببیت یان یێن به‌رگرییێ ژ وه‌لاتى ب به‌ره‌یان یانژى رابوون ب ئه‌ركێن سه‌خت چونكو فسیۆلۆجیا ژنێ بۆ نموونه (وه‌كو عاده‌یا هه‌یڤانه) دبییته ئاسته‌نگ درێێ دا كو ب ڤان ئه‌ركان راببیت، چونكو دۆخێن ده‌روونى به‌لانسا وێ یا عه‌سه‌بى ژده‌ست ده‌ت و ل دووماهیێ كێم زالبوونا وێ ل سه‌ر ڤان كریاران. له‌ورا ئه‌و گازیێن ب قورتالبوونا ژنێ ژ ده‌ستهه‌لاتى زه‌لامى دهێنه دى، نه د دروستن، چونكو زه‌لام ب خودانكرن و خزمه‌تكرنا خێزانێ رادبیت كو ژن ژى یا دناڤدا، هه‌مى پێدڤیێن ژیانێ و به‌رده‌وامیێ دده‌ته چاڤدێری و خوادنكرنێ و دلۆڤانیپێبرن خوه دپیراتیا وێ ژى یان په‌كه‌فتیاتیێ دا، به‌ره‌ڤاژى جڤاكێن رۆژئاڤا، چونكو قووناغا پیراتیێ خاتر ژ وان دهێته خواستن ل مالا پیران و جاران ژى ژن ب خوه ب سه‌میانكرنا خوه رادبیت و ته‌حملا بارگرانیا ژیانێ. (ئێك ژ كۆڤاران به‌لاڤكربوو كو ژنه‌كا بیانى وه‌كو په‌رستیار كاردكر ل ئێك ژنه‌خۆشخانێن كه‌نداڤى، پیره‌ژنه‌ك دیت كو چه‌ندین ژن و زه‌لام ل دۆر خڕڤه‌بووینه و زێده‌ی راده‌ی گرنگیێ پێ دده‌ن بۆ خزمه‌ت و چاڤدێریكرنا وێ، ئه‌ڤجا ژێ پرسى، كا ئه‌و پیره‌ژن چاوا دبیته مرۆڤا وان و ئه‌وكى یه، گۆتنێ كو ئه‌و دایكا وانه، ئه‌ڤجا حێبه‌تى بوو ب ڤێ چاكیێ، و گۆتى هه‌كه ئه‌ز پیربووم و من زارۆ هه‌بن، دێ ب ڤى ره‌نگى ئه‌ز ژى یا ب خودان بم؟ گۆتنێ به‌لێ، وێ ژى گۆته وان، ب خودێ من دایكا خوه ئه‌ڤه ژ دوسالانه نه‌دیتیه یا هاڤێته مالا پیران و پشتى هینگى بوسلمانیا خوه راگه‌هاند و ل وى باژارى شووكر ب وێ چاكیێ و دلۆڤانیێ بۆ پاشه‌رۆژى .ئها ئه‌ڤه‌یه قه‌درێ ژنا رۆژهه‌لات ل نك هه‌مى ئاین و نه‌ته‌وان. خوه‌كچ ژى ده‌مێ دگه‌هیته ژیێ هه‌ژده سالیێ خێزانا وێ نه‌چار دكه‌ن كو بچیت كاربكه‌ت و مال بهێلیت و خوه برێڤه‌ببه‌ت، گه‌له‌ك جاران ژى تووشى به‌رزه‌بوونێ دبیت یانژى دبیته نێچیرا گورگان، به‌لێ ل ناڤ جڤاكێ مه كچ دمینیت پیرۆزكرى و ب قه‌در هه‌تا كو هه‌ڤژینه‌كێ هه‌ژى بۆ په‌یدادبیت، و ب شووكرنا وێ خێزانا وێ ژێ پشتراست دبن ل سه‌ر پاشه‌رۆژا وێ، چونكو مانا ده‌ستهه‌لاتا زه‌لامى ل سه‌ر ئافره‌تێ و تایبه‌ت كچێ و خوه ژنێ ژى، هه‌ما نازكیه‌كه و دلۆڤانیبرنه و به‌ره‌ڤاژى ڤێ چه‌ندێ ژى دبیته ئه‌گه‌رێ ژێكژیكبوون و به‌رزه‌بوونا خێزانان و بوهۆژینا په‌یوه‌ندیێن پیرۆز.
هاندانا دابونه‌ریتێن رۆژئاڤایى و یێن سه‌یر د ناڤ جڤاكى دا
هنده‌ك یێن هه‌یین بزاڤێ دكه‌ن كریارێن نه‌یێن هه‌ژى و نه‌گونجاى د جڤاكێ مه دا هانبده‌ن و ره‌وا بكه‌ن و ب چه‌ندین ماسكان، ژ وان ژى هونه‌ر و جاران ژى ب ناڤێ گه‌شتوگوزاریێ و جاران ژى ب دانانا مه‌لهایان بۆ كریارێن ناكۆكى ره‌وشتێن مه و ئه‌ڤ كریارانه دێ بنه ئه‌گه‌رێ گه‌نیكرنا ره‌وشتى و هێلانا هه‌ڤژینیێ و ل دووماهیێ كێمبوونا پێكئینانا خێزانان و نه‌ئینانا زارۆیان و پاشى كێمبوونا سه‌رژمێریا نیشته‌جێبوویا نه‌ته‌وى و ئه‌م زۆر دپێدڤى چونكو ئه‌م د ئارمانجكرینه، یانژى هنده‌ك یێن هه‌یین سیمایێ مێیانه ل سه‌ر جڤاكى سه‌ربگریت ژ به‌ر هه‌ژمارا وان یا زۆر ئه‌ڤ ژى دێ زیانه‌كێ گه‌هینته مه و پاشه‌رۆژا مه ژ به‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران، ژ وان یێن ئه‌وله‌هى و به‌رگریێ، چونكو جڤاكێ زه‌لام به‌رگریێ ژێ دكه‌ت، دێ پتر یێ ئارام بیت ژ به‌ر شیانێن وى و به‌رهه‌ڤیا وى بۆ خۆگریكرنێ. له‌ورا سه‌رداچوون ب ڤان گازیان و پێرابوونان دێ بنه ئه‌گه‌رێ گوهارتنا خورت و قیزان و ب چاڤنقاندن ل ڤان ره‌فتاران دێ بیته ئه‌رگه‌رێ شه‌رمزاریێ و به‌ردان دێ مشه بیت و خێزان ژێكڤه‌بن و ئه‌ڤ كریارانه به‌ربه‌لاڤ بن وزۆرى ل هه‌ڤژینان هێته كرن ل ژێر خه‌مساریكرنێ و پاشگوه هاڤێتنێ و بێده‌نگیا چاكسازان و ئه‌ڤه یه دبیته ئه‌گه‌رێ روودانێن شووشتنا نامووسێ كو یا بوویه مژارا رۆژێ ل ڤان رۆژان و ئه‌وێن بارودۆخان بۆ ڤێ ئێكێ ڤه دبه‌ن داخوازكارێن ئازادیا زێده‌ی راده‌یه یا هشكباوه‌ر، و ئه‌وێن بۆ هه‌ڤدو خۆش دپه‌یڤن و گۆتنێن هه‌ڤ دخه‌ملینن و ده‌رگه‌هێ غروورێ یه، له‌ورا فه‌ره ل سه‌ر ئه‌وێن تایبه‌ت د ڤى بیاڤى دا ره‌وشێ بزانن و چاره‌سه‌ر بكه‌ن ب هاندانا به‌لاڤه‌كرنا قه‌نجاتیێ و ره‌وشتێن پاك و رسواكرنا هه‌ر تشتێ خرابیێ دگه‌هینته جڤاكى و گه‌له‌ك مه‌زنكرنا ئازادیا و زێده‌هاڤێتن ل سه‌ر و هاندانا هه‌ڤژینانێ و پشته‌ڤانیكرن ب پێشكێشكرنا سه‌له‌ف و ئاڤاكرنا شقه‌یێن ئاكنجیبوونێ بۆ یێن تازه خێزانان پێكدئینن و نیشادانا خه‌لكى ل سه‌ر پێكئینانا خێزانێ ب ره‌نگه‌كێ نه‌یێ ئالۆز و گرانكرن، چونكو دێ پتر به‌رێ خه‌لكى كه‌ڤیتێ و دێ ب به‌ره‌كه‌ت كه‌ڤیت، و ئه‌و مله‌ت و وه‌لاتێن رۆژئاڤا یێن ئه‌ڤ ئازادیه زێده ژ قه‌بارى داینێ په‌شێمانى ڤى په‌یره‌وى بووینه و ل به‌رن هنده‌ك پاشڤه‌بزڤرن و لێگه‌ریانا رێیێن ڤه‌گه‌ریانێ دكه‌ن بۆ زڤراندنا به‌لانسا ره‌وشتێ جڤاكى. گه‌له‌ك روودان هه‌بووینه د دیرۆكێ دا شاشیا ڤى سیسته‌مێ دیار دكه‌ن. فره‌نسا و پشتى شه‌ڕێ گه‌ردۆنى یێ ئێكێ هێلا (ماچینۆ) یا به‌رگریكرنێ دامه‌زراندبوو دناڤبه‌را خوه و ئه‌لمانیا دا بۆ پاراستنا جهێن سه‌مایێ و مه‌لهایێن خوه و مژوولى خرابیان بوو و ژبیر كرن ئاڤاكرنا مرۆڤێ ساخله‌م یێ دورست بكه‌ن، پشتى هینگى ئه‌لمانیا سه‌رگرت و د حه‌فتیه‌كێ دا ستاند داگیركر و ئه‌و مه‌زنیا فره‌نسا رسواكر و هنده‌ك میناك هه‌نه یێن دیتر د دیرۆكێ دا ژ وان ژى پشتى سه‌ده‌كێ ژ علمانیێ توركیا ژنوو یا په‌سنا لبه‌ركرنا حیجابى ل زانكۆیان دكه‌ت چونكو پاراستنا ژنێ بۆ عه‌وره‌تان بلنداهیه‌كه بۆ بهایێ وێ و پاراستنا مێیاتیا وێ.
ژن و زه‌لام د ته‌رازیێ دا
ره‌شید فه‌تحى
(3ـ3)
قه‌ده‌غه‌كرنا فره‌هه‌ڤژینیێ
ره‌نگه هنده‌ك كچ هه‌بن گه‌له‌ك خه‌ون و ئۆمێدێن هه‌ڤژینیێ د دلێ خوه‌دا ڤه‌شێرن، خوه هه‌كه هه‌ڤژینا وێ ل سه‌ر هه‌وى ژى بیت، ژ به‌ر قه‌یره‌بوونا وێ و رێژه‌یا گه‌له‌ك یا ژنان ل هه‌مبه‌رى زه‌لامان و ئه‌ڤ خه‌ونه دبیت به‌رزه ببن رۆژ بۆ رۆژ ژ ئه‌گه‌رێ تیژیا بانگخوازێن قه‌ده‌غه‌كرنا فره‌ژنیێ، ژبیرا خوه دبه‌ن كو بۆ هه‌لویستێ بجهئینانا ماف و خواسته‌كێن ژنان دچن، چونكو بانگخوازێن مافێن ژنان و سه‌ندیكایێن نوونه‌راتیا ژنێ دكه‌ن، به‌ره‌ڤاژى ئاڤێ مه‌له‌ڤانیان دكه‌ن و بزاڤێ ل سه‌ر ڤه‌شارتنا داخوازیێن وان دكه‌ن و ل گه‌ل ژیوارى ناگونجن و ره‌هه‌ندێن وێ و ئه‌نجامێ دووماهێى یێن هه‌ڤسه‌نگێن جڤاكى نزانن و هه‌ڤسه‌نگى كه‌فتیه د خه‌له‌لێ دا و ئه‌ڤێ ئێكێ خوه بسه‌رڤه نابه‌ن، یانكو چاوا دێ ره‌وشێ چاره‌سه‌ركه‌ن و رێژه‌یا مێیان ل هه‌مبه‌رى نێران ره‌نگه پتر بیت ژ 1/3 پشتى گه‌شتكرنا چه‌ندین گه‌نجێن نێر بۆ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى، ژ سه‌ده‌ما گه‌له‌ك سه‌ده‌مان و ل ژێر سیبه‌را قانوونێ قه‌ده‌غه‌كرنا فره‌ژنیێ.
ئه‌ڤێ قانوونێ خزمه‌تا ژنێ نه‌كریه و نه د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دایه و به‌رده‌وام كارپێكرن زیانه بۆ ژنێ، هه‌كه سه‌حا دیرۆكێ بكه‌ین جاره‌كا دى، دێ بینین كو گه‌له‌ك سه‌ربۆر و شیره‌ت تێدا هه‌نه بۆ خزمه‌تا ئه‌ڤرۆیا مه و پاشه‌رۆژا مه و فاكته‌ره‌كێ كارایه بۆ ڤه‌گه‌ریانا قانوونان و دوباره راستڤه‌كرنا وان، ئه‌ڤه ژى نه‌كێمكرنه به‌لكو قه‌نجاتیه‌كه و دادوه‌ریه‌كه، چونكو به‌رده‌وامبوون د سه‌رپیچیكرنا سوننه‌یێن خودایى دا، ئه‌نجام دێ ژیانه‌ك خراب ببیت، ئه‌ڤجا به‌حسكرن ل دیرۆكێ ئه‌وه كو بیرا من ل به‌رى چارێكا چه‌رخى دهێت، ده‌مێ من د كۆڤاره‌كێ دا خواندى كو بانگخوازێن مافێن ژنێ ل ئه‌لمانیا و به‌رى شه‌رێ جیهانى یێ ئێكێ ره‌خنه ل شه‌ریعه‌تا ئیسلامێ كربوو، ل وى ده‌مى ژ به‌ر، روخسینا فره‌ژنیێ و كۆمكارا ئه‌زهه‌رێ ژى به‌رسڤ ل سه‌ر دابوو، به‌لێ ئه‌و پێ قانع نه‌بوون و شانازى ب بۆچوونا خوه بربوون، چونكو ئه‌وان د حسێبا خوه‌دا ده‌رفه‌ته‌ك دیتبوو ب تانلێدانا ئیسلامێ. به‌لێ قه‌ده‌ر بۆ وان بوون و غه‌یرى وان بوو، ل به‌رامبه‌رى وان به‌ره‌نگڤه‌دان، كو ئه‌و ژى كه‌فتبوونه د ناڤا ئاگرێ دو شه‌ڕێن وێرانكاردا، ئه‌نجامێ وێ نه‌هێلانا به‌ره‌بابه‌كى زه‌لامان بوو، و تایبه‌ت گه‌نجان زێده‌بارى ده‌رده‌سه‌رى و ویه‌لاتان، ئێدى رێژه‌یا ژنان ببوو 1/7 و هنده‌ك بۆچوونێن دیتر ژى دبێژن 1/9، ئه‌ڤجا ئه‌نجامێ ترسناكێ كاره‌ساتێ ل سه‌ر ژنان یا دژوار بوو پتر ژ كه‌فتنا وێ ل سه‌ر ئه‌لمانیا بخوه، چونكو ئه‌وێ نه‌دیت كه‌س دله‌ك دلى بده‌ت و دلۆڤانیێ پێ ببه‌ت و بارگرانیا دونیایێ ل سه‌ر سڤك بكه‌ت، ئه‌لمانیا نه‌چار بوو گه‌نجان ژ توركیا بینیت بۆ دوباره ئاڤه‌دانكرنا ئه‌لمانیا و كاراكرنا كارگه‌ه و پێشه‌سازیى و زه‌ڤیێن چاندنێ یێن وان، چونكو ژن نه‌شیا ب رۆلێ زه‌لامى راببیت ب ئێكجارى، به‌لكو ژیانا وان ببوو دۆزه‌خه‌ك بێى زه‌لام.
ئه‌ڤ دۆخه و كاره‌ساتانه و تشتێ ژێ ئیفراز بووی ژ ره‌نگڤه‌دانان، ئێدى ئه‌و بانگخوازێن رێگرێن فه‌ره‌ژنیێ و مافێ ژنێ پاشڤه‌زڤراندن، ژ هزرێن خوه لێڤه‌بوون و فه‌ره‌ژنیى روخساندن ب به‌ره‌ڤاژى قانوونێن وان و شه‌ریعه‌تا وان، چونكو سونه‌تا خودێ ته‌عالا یا دورسته ل هه‌مى سه‌رده‌مان (ولن تجد لسنه الله تبدیلا)
هه‌ر وه‌سا ژى ل مسرێ فره‌ژنى هاتبوو قه‌ده‌غه‌كرن و تووشى چه‌ندین شه‌ڕان بوو ل گه‌ل ئیسرائیل و هه‌كه قوربانیێن مه نه د كاریگه‌ربن، به‌لێ ئابوورێ وان گه‌له‌ك كارتێكرن لێ هاته كرن، كو ده‌رگه‌هێ گه‌نجان بۆ ده‌رڤه هاته ڤه‌كرن و ئه‌نجام ژى یا كاره‌ساتى بوو ل سه‌ر ژنێ ژى، ژ به‌ر كو زێده‌بوونا رێژه‌یا ژنى یا نه ب به‌لانس.
ل سالا 1978 یان 1979 رژێما گۆربگۆر ل عیراقێ فره‌ژنى قه‌ده‌غه‌كر، به‌لێ ئه‌نجامێ وێ ژى شه‌رێ عیراقى و ئیرانى بوو، پاشى ژى شه‌ڕێ (عاصفه الصحرا‌و) و رزگاركرنا عیراقێ و كاره‌ساتێن و باندۆرا وێ، هه‌مى عیراقى و دونیا دزانن ..كو نه‌چار كر رژێم ڤه‌بگه‌ریێت و گه‌نجان هانبده‌ت ل سه‌ر فره‌ژنیێ ل گه‌ل مه‌زاختنا قه‌رز و پاداشتان بۆ وان.
ئه‌ڤجا هشیارى غه‌زه‌با خودێ بین ده‌مێ دبێژیت (ۆمَا كَانَ لِمُۆْمِنٍ ۆڵا مُۆْمِنَه‌ٍ إِژَا قَچَى اللَّهُ ۆرَسُولُهُ أَمْرًا أَن ێكُونَ ڵهُمُ الْخِێرَه‌ُ مِنْ أَمْڕهِمْ ۗ ۆمَن ێعْصِ اللَّهَ ۆرَسُوڵهُ فَقَدْ چَلَّ چَڵالًا مُّبِینًا (36)
ئه‌ڤجا میناكێن دیاركری دزۆرن ته‌كه‌زیێ ل سه‌ر فرژنیێ دكه‌ن ل گه‌ل بجهئینانا دادوه‌ریێ چونكو دچنه د به‌رژه‌وه‌ندیا ژنێ دا، چونكو هنده‌ك بارودۆخ هه‌نه دنه‌چارن ئه‌ڤێ ره‌وسا جڤاكى دسه‌پینن، چونكو هه‌ر زه‌لامى (3) ژن به‌رامبه‌رن، بۆ نموونه هه‌كه هه‌ر زه‌لامه‌كى ئێك ژن بینیت، هه‌ر دو ژنێن دیتر چ بكه‌ن؟ و چاوا دێ هه‌ڤژینان بینن؟ و خودێ یێن ئافراندین و حه‌زێن شه‌هوه ه دایكینى و ئاڤاكرنا خێزانێ ل ده‌ف هه‌یه، و نها ژى پتر یێن د ناڤسال دا دچن و پێدڤى ب كه‌سه‌كى یه كو تێدا جهنشین ببیت، كو چاڤدێر بكه‌ت و بخودان بكه‌ت و قورتال ببیت ژ ئاریشا قه‌یره‌بوونێ، چونكو باشترین كه‌س یێ كو ل ده‌ف ئارام ببیت، هه‌ڤژینه، نه‌ك برا و خووشك پشتى وه‌غه‌را دایكوبابان و هه‌كه نه‌خۆشیه‌كێ گرت، هه‌ڤژین یێ پێگیره ب هه‌مى سه‌خبێریكرنێ و رابوون ب ئه‌ركێن دكه‌ڤنه سه‌ر شانێ وى … هتد.
زێده‌بارى هندێ قه‌یره‌بوون وێ بێبه‌هر دكه‌ت و خۆشیبرن ب خۆشیا زارۆیان، ئه‌ڤه ژى هه‌مى مافێن وێ ژده‌ست دده‌ت. له‌ورا فه‌ره ل سه‌ر بانگخوازێن مافێن ژنێ، ئه‌ڤى هه‌لویستى بزانن و ل خوه بزڤرن ب كلیلا خودانێن بریارێ بۆ راستڤه‌كرنا قانوونێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا ژنێ، چونك هه‌یه په‌یڤێن گونجاى ژێبگریت ژ فه‌رهه‌نگان داكو جڤاكى دیاربكه‌ت ب رێیا شێوازێن میدیایێ كو ئه‌و كه‌سه‌كێ هه‌ڤچه‌رخه و به‌رگریێ ژ مافێن ژنێ دكه‌ت و ره‌نگه ژى دو ژن هه‌بن یان سێ، خودێ ته‌عالا دبێژیت (كبر مقتا عند الله ان تقولوا مالا تفعلون) صدق الله العڤیم، ئه‌ڤجا فه‌ره چو كه‌س نه‌هێته سزاكرن هه‌كه هه‌ڤژینا دویێ بینیت، چونكو زه‌لامى چو زۆرى ل چ ژنان نه‌كریه یان نه‌چار كربیت شوو پێ بكه‌ت، چونكو گرێبه‌ست ب ره‌زامه‌ندیا وێ یه، پاشى ژى گریمانه‌كا زانستى هه‌یه ته‌كه‌ز دكه‌ت كو رێژه‌یا ژنێ به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچیت ب بۆرینا ده‌مى، ژ به‌ر وان سمایێن هه‌یین مێیاتیێ و زه‌لام ساخله‌ته‌كا نێراتی یه و یا دى مێیانى یه، ئه‌ڤجا سێ بژاره یێن مێیاتى هه‌نه ل به‌رامبه‌ر ئێك نێر دا كو زێده‌بوونا هه‌ژمارێ ل دووڤ ئێكدا بیت ل سه‌ر كیستێ زه‌لامى. یان دێ ژدایكبوون د شێلی بن ب گۆره‌ى زانستێ نۆشداریێ.
و/ ئه‌ڤرۆ
