هنده‌ك ژ دیرۆك و ژیانناما شه‌هیدێ هه‌رده‌م ساخ “ئیدریس بارزانی”
دلۆڤان ئه‌مجه‌د بارزانی
ـ (ئیدریس بارزانی) ئه‌و سه‌ركرده‌یێ ناڤدارێ كوردستانێ كو د چه‌ند قووناغێن بزاڤا ئازادیخوازا گه‌لێ مه‌دا رۆله‌كێ به‌رچاڤ و ب به‌رهه‌مێ گێرای و ب وان سیفه‌ت و ره‌فتارێن جوداهیێن د كه‌سایه‌تی و سه‌ركردایه‌تیا وی دا هه‌بوون شیا د ژیان و خه‌باتێ دا ئاسته‌كێ نموونه‌یی به‌رجه‌سته بكه‌ت.
ـ ئه‌ڤ پێگه‌یا دیرۆكێ ژی ژبلی فاكته‌رێن خودی و زیره‌كی و شیانداریێ خوه ئه‌ڤه ئه‌گه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی یه بۆ ئه‌ڤێ چه‌ندێ دزڤریته‌ڤه كو په‌روه‌رده‌كری و ده‌رچوویێ ئه‌وێ قوتابخانا مه‌زن بوویه كو شێخ عبدولسه‌لامێ بارزانی یێ مه‌زن به‌رێ بنیاتى بۆ دانای و نه‌مرێن وه‌كی شێخ (ئه‌حمه‌دێ بارزانی “خودانێ بارزان” و مه‌لا مسته‌فا بارزانی نه‌مر یێن تێدا بووی درێژاهیا پێدای، كو هه‌می ژیانا خوه ته‌رخان كربوو د شۆره‌ش و راپه‌رین و ئامانجێن رزگاریێ و ئارامیا گه‌لێ كوردستانێ دا هه‌ر ژ پێخه‌مه‌ت هندێ ژی وه‌ستیان و ماندیبوون د فه‌رهه‌نگا وان دا نه‌بوو.
ـ ل ڤێره پێدڤی دزانم ل سالیادا (ئیدریس بارزانی) ئه‌ڤی سه‌ركرده‌یێ زیره‌ك و ناڤدارێ كوردستانێ دا هه‌ر چونه بیت پیچه‌ك به‌حسێ ژیان و دیرۆكا خه‌بات و به‌رخودان و شۆره‌شا وی بكه‌م:
ـ ئدریس بارزانی كورێ رابه‌رێ مه‌زنێ كورد مه‌لا مسته‌فا بارزانی یه ل سالا (١٩٤٤) ل گۆندێ “بارزان” مه‌لباندا خودێ په‌رستنێ و كوردینی و به‌رخودانێ یێ ژ دایكبووی، كورێ بابێ روحیێ نه‌ته‌وا كورد و سه‌ركرده‌یێ مه‌زن مسته‌فا بارزانیێ نه‌مره و ل نیڤا هه‌لومه‌رجێن شۆره‌شا سێیه‌ما بارزان ل سالا (١٩٤٣ـ١٩٤٥) و ره‌وشا ئالۆزا وی ده‌می و دامه‌زراندنا كۆمارا كوردستان ل مه‌هاباد و روودانێن دووماهیا جانه‌مه‌رگكرنا ڤێ كۆمارێ یێ هاتیه سه‌ر دونیایێ.
ـ ژ سالا (١٩٤٧) بارزانی نه‌مر ل گه‌ل (٥٠٠) ژ هه‌ڤالێن خوه د رێیه‌كا دیرۆكی دا شیاینه داستانه‌كا مه‌زن د دیرۆكێ دا تۆمار بكه‌ن و وه‌كی پێدڤی و به‌رسڤدانه‌كا واقعیا وی ده‌می خوه بگه‌هینه ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تا جاران، ئدریس بارزانی وی ده‌می ژیێ وی (٤) سال دبن، ل گه‌ل مالباتا خوه‌دا دوچارێ مشه‌ختی و ده‌ربه‌ده‌ری دهێنه‌كرن و ب ده‌سته‌سه‌ری بۆ ژێریا عیراقێ دهێنه دوورخستن و ژ لایێ رژێما وی ده‌می یا عیراقێ ڤه بۆ ماوێ (١١) سالان تووشی ژیانه‌كا ته‌ژی نه‌خۆشی و گران دبن ل باژێرێن به‌سرا و مووسل و به‌غدا.
ـ ل گه‌ل ئازار و سه‌ختیێن ژیانا ئاواره‌یێ دا درێژاهیا ب خواندنا خوه دده‌ت هه‌تا ڤه‌گه‌ریانا سه‌ربلندی یا بارزانیێ نه‌مر بۆ عیراق و كوردستانێ پشتی شۆره‌شا (١٤) ته‌مموزێ سالا (١٩٥٨) كو وی ده‌می ئدریس بارزانی ژ باژێرێ به‌غدا مژوولێ خواندنێ دبیت، پشتی وێ ڤه‌قه‌تیانا زۆر ب دیدارا بارزانیێ باب و رابه‌ر شاد دبیت و پاشی ڤه‌دگه‌رێنه ڤه زێدێ باب و باپیرێن خوه ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ.
ـ ژ سالا (١٩٦١) كو شۆره‌شا مه‌زنا ئیلوونێ ده‌ست پێ دكه‌ت ب رابه‌رایه‌تیا بارزانی نه‌مر و پارتی دیمۆكراتی كوردستانێ، وه‌كی پێشمه‌رگه‌هه‌كێ ئه‌ڤێ شۆره‌شا مه‌زن دچیته سینگێن سه‌نگه‌ران و ژیان و به‌رخودانا وی ده‌ست پێ دكه‌ت كو هه‌ر ل ده‌ستپێكێ وه‌كی كه‌سه‌كێ دیار د ناڤ شۆره‌شا ئیلونێ دا ده‌ر دكه‌ڤیت، ژبه‌ر زیره‌كی و ئه‌و شیانێن داراییێن هه‌بووی هه‌ر زووی د نێڤ شۆره‌ش و پارتی دا ئه‌ركێن گه‌له‌ك بۆ دهێنه پێش و ئه‌و ژی ب زیره‌كانه دچیته پێش و رۆل و جهه‌كێ به‌رچاڤ دبیت، ئیدریسێ هه‌رده‌م ساخ، كه‌سه‌ك دبیت كو جهێ ئۆمێدا بارزانی نه‌مر بوویه، ژبه‌ر هندێ ژی بارزانی ژی یێ ڤیایی و دڤێت وه‌كی خوه پێ بگه‌هینیت، كو هه‌ست ب شیانداریا وی دكه‌ت و تێدا دبینیت كو ئدریس بارزانی یێ گه‌هشتیه ئاستێ پله و پێ دانێ هه‌ژی ئه‌ركی یه، راسته راست تێكهه‌لێ كاروباران دكه‌ت و گه‌له‌ك ئه‌ركێن گران و زحمه‌ت پێ دسپێریت كو سه‌ركه‌فتنا ئیدریس د جێبه‌جێكرنا وان ئه‌ركان دا دیار بكه‌ڤیت ئێدی دبیته جهێ باوه‌ریا زێده‌ترا بارزانی نه‌مر و ئێك ل وان كه‌سێن كو پر ب دلێ بارزانی نه‌مر دبن.
ـ سه‌رۆك مسعود بارزانی دبێژیت:”دشێم بێژم كاك (ئیدریس) وێنه‌یه‌كێ پاك و خاوینێ بارزانی نه‌مر بوو هه‌می سیفه‌ت د وی دا كو ببینه‌ڤه”.
كاك (ئیدریس بارزانی) دگه‌ل سه‌رۆك (مسعود بارزانی) دا برا و هه‌ڤاله‌كێ زۆرێ هێژا و خۆشتڤی یێن ئێكدو بوون و ژ تێكۆشانێ دا هاریكار و پشته‌ڤانێن بهێزێن ئێكدو و دو هه‌ڤسه‌نگه‌ر و دو هێزێن مه‌عنه‌وی و ته‌ژی شیان و هێزا رێبازا كوردینی و شۆره‌شا كوردستانێ بینه، كاك ئیدریس وه‌كی چیایه‌كێ هه‌رده‌م ل پشت سه‌رۆك مسعود بارزانی بوو و چ تشته‌كێ و چ كه‌سه‌ك نه‌شیایه كارتێكرنێ ل وێ برایه‌تیا ناڤبه‌را وان دا بكه‌ت.
شه‌هیدی هه‌رده‌م د هزرا رێزدار ئیدریس بارزانی دا بوو، مرۆڤه‌كێ خودان بیر و باوه‌رێن قایم بوو ب خودێ و ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ، ئیمانداریێ و تاعه‌تێ وی چ سنۆر نه‌بوون و هه‌می فه‌رزێن ئایینی جێبه‌جێ دكرن.
ـ د رێكه‌فتناما (١١) ئادارێ و توێژینێن سالا (١٩٧٤) ل گه‌ل حوكمه‌تا عیراقێ و پاشی سالا (١٩٧٥) ژ درێژه‌دان ب شۆره‌ش و پێكئینانا به‌ره‌ی “جودا” و دووڤدا به‌ره‌یێ كوردستانێ چه‌ند به‌رهه‌مه‌كن ئیدریس بارزانی رۆله‌كێ گرنگێ تێدا هه‌بووی، كو ب ده‌ستڤه‌ئینانا وان گه‌واهیێ ژ سه‌ر شیانێن بهێزێن سه‌ركردایه‌تی و دیبلۆماسیا وی دده‌ن.
سه‌باره‌ت ب هێلا جه‌ماوه‌ریا پارتی شیانێن دیبلۆماسیێن پشتی سالا (١٩٧٥) ب ره‌نگه‌كێ سه‌ره‌كی بنیاتێ دروستكرنێ بوویه، چونكێ یێ شاهره‌زا و كارزان و رژد و خه‌مخۆر بوویه ژ دروستكرنا پرا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل ئه‌ڤێن دی، ژبه‌ر هندێ جهێ كارتێكرنا وی شوونه‌وارێن خوه‌یێن هه‌بووی هه‌رده‌م حسابه‌كا تایبه‌تا بۆ كری، ژ سه‌ر ئاستێ وه‌لاتێن ناڤچه‌یی و جیهانێ ژی تێكۆشان و هه‌ولێن دیبلۆماسیێن وی ب تایبه‌تی پشتی سالا (١٩٧٥) ب راده‌یه‌كێ بوون كو بنیاته‌كێ په‌یت و بهێز دروست كربوو هه‌تا نها و بۆ داهاتوی ژی شوونه‌وارێن مای و دێ مینن ژی، ل پشتی نسكۆیا شۆره‌شا ئیلوونێ و ژ سالێن ده‌ستپێكا شۆره‌شا گۆلانێ دا دینه‌مۆیا رێكخستنه‌ڤه و سه‌رهه‌لدانه‌ڤا شۆره‌شێ بوو ، ئیدریس بارزانی ب شیانداری و ئیراده‌یه‌كا بلند دكه‌ڤیته هه‌ول و ململانێ ل گه‌ل هه‌لومه‌رجان دا و ب مێرخاسانه ملێ خوه دده‌ته به‌ر ئه‌ركێ رێكخستنێ و په‌ره‌دانا شۆره‌شێ و ب ساخی بنئاخكرنا پیلانان و ئاریشه‌یان وه‌كی سه‌ركرده‌یه‌كێ قه‌هره‌مان خه‌باتێ بكه‌ت.
شه‌هید ئیدریس د ناڤ هه‌می چین و تۆێژان دا رۆل هه‌بوو وه‌ك مامۆستا و سه‌ركرده‌یه‌كێ ب حیكمه‌ت ره‌فتار دكرن، ره‌وشه‌نبیر و خوینده‌وار هانددان كو ب زانست و به‌رهه‌مئینانێ ژ خزمه‌تا مرۆڤایه‌تیێ و گه‌لێ خوه دابن و هه‌روه‌سا به‌رامبه‌ر ب لاوان و قوتابیان خودان هه‌لۆێسته‌كێ براییانه بوویه و هه‌رده‌م هیڤی و ئاواتێن زۆر ب لاوان و قوتابیان هه‌بوو، زۆر گرنگی ب پێددان كو فێری خوه ره‌وشت بلندیا مرۆڤایه‌تیێ و كوردینیێ بن و ته‌خسیری د هاریكاری و هاریكاریكرنا واندا نه‌كریه.
ژیان و هه‌لوێستێن شه‌هیدی هه‌رده‌م ل یاد تژینه ژ نموونه‌یێن زیندیێن وه‌فاداریێ به‌رامبه‌ر گه‌لێ خوه و رێبازا خوه و دۆست و پێشمه‌رگه‌ه و هه‌ڤال و هه‌ڤسه‌نگه‌رێن خوه.
سه‌رراستانه یێ ژیایی و دلسۆزانه بوویه ل گه‌ل هه‌ر كه‌سه‌كێ كو پێدڤیاتی و ئاریشه‌یێن خوه بربنه ده‌ف وی و ئه‌ڤا هه‌ژی دابینكرن و چاره‌سه‌ركرنێ بیت ته‌خسیری نه‌كریه.
مخابن ئه‌ڤ كه‌سایه‌تیێ زیره‌ك و سیاسه‌تڤانێ سه‌ر راست و شۆرشگیرێ به‌ركه‌فتی زووی مرنێ ژ گه‌ل و نیشتمانێ وی دوور دئێخیت كو هه‌بوون و مانه‌ڤا وی پێدڤیاتیه‌كا دیرۆكی و نیشتمانی یا گرنگ بوو، ب تایبه‌تی دڤی هه‌لومه‌رجێ هه‌سته‌وه‌ر و ئالۆزێ وی ده‌می كو بزوتنه‌وا رزگاریخوازا كوردستانێ تێدا بوو.
ـ ل ده‌مژمێر (٦) سه‌رێ سپێدێ ل رێكه‌فتێ (٣١/١/١٩٨٧) ل ناحیا “سلیڤانا”ی سه‌ر ب باژێرێ “ورمێ” رۆژهه‌لاتا كوردستانێ خاترا خوه دخوازیت و روحا وی به‌ر ب به‌هه‌شتا نه‌مریێ و سه‌رفه‌رازیێ ڤه دچیت و بلند دبیت.
ژ گۆرستانا باژێرێ “شنۆ”یێ ژ ده‌ف گۆرێ پیرۆزێ بارزانیێ باب و رابه‌ر و سه‌ركرده دهێته ڤه‌شارتن.
ب مرنا نه‌وه‌خت و ئه‌ڤ كۆستێ مه‌زنێ زیانه‌كا مه‌زن ب گه‌لێ كورد و پارتی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ و به‌رهه‌لستكاریا عیراقێ دكه‌ڤیت.
پاش نێزیكێ (١٠) سال پشتی راپه‌رینا به‌هارا سالا (١٩٩١) سه‌ركردایه‌تیا پارتی دیمكراتی كوردستانێ بریارا ڤه‌گۆهاستنا ته‌رمێ پیرۆزێ هه‌ردو نه‌مران “بارزانی نه‌مر و ئدریسێ هه‌رده‌م ساخ” دده‌ن و د ده‌مێ (٦هه‌تا٨ /١٠/١٩٩٣) د رێوره‌سمه‌كا ژ هه‌ژی و دیرۆكی ته‌رمێ نه‌مران دهێنه ڤه‌گۆهاستن بۆ ئاخا ئازادا كوردستانێ و ل گۆندێ “بارزان”ێ زێدێ ره‌سه‌نێ خوه و مه‌لبه‌ندا كوردینی و به‌رخودانێ بۆ دووماهیك جار ب ئاخا پیرۆزا كوردستانێ دهێنه سپاردن.
هه‌روه‌سا پیرۆزی و مه‌زنیا وان یا بوویه مه‌زارگه‌هێ هه‌ڤال و هه‌ڤسه‌نگه‌ر و رۆلێن ب وه‌فایێن گه‌لێ مه و رێبوارێن رێبازا پیرۆزا وان و دۆست و هه‌ڤسوزێن كورد، ب تایبه‌تی ل رۆژا (١ێ هه‌یڤا ٣) هه‌می سالان سه‌ردانا “مه‌زارێ نه‌مران” دكه‌ن ل بارزان و ل سه‌ر گۆرێ پیرۆزێ وان به‌لێن و په‌یمانان ژ به‌رامبه‌ر خه‌بات و تێكۆشانا ته‌ژی به‌رهه‌م و سه‌روه‌ریا وان نۆی دكه‌نه‌ڤه.
