چه‌پا گلێشی ل وه‌رزێ به‌هی
موحسن عه‌بدلڕه‌حمان
كورته چیرۆك:
كورته چیرۆك ئاشۆپه‌كا په‌خشانكیه، چیرۆكنڤیس بزاڤێ دكه‌ت هنده‌ك روودانێن ئاشۆپی یێن ب سه‌ری هنده‌ك كه‌سێن ئاشۆپی هاتین ب شێوه‌یه‌كێ رێكوپیك و ب سه‌رئێكدوڤه د گرێدای، كو پێكڤه په‌یامه‌كێ دگه‌هینن بكه‌ته تێدا، ئانكو ئه‌و ڤه‌گێڕانا په‌خشانكی باوه‌ریێ ل سه‌ر ئاشۆپا چیرۆكنڤیسی دكه‌ت. له‌و من كورته چیرۆك ب ڤی ئاوای پێناسه‌كریه: كورته چیرۆك مه‌نجه‌له‌كا شیرێ ئاشۆپێ یه ب كه‌ڤچكه‌كێ هێڤێنێ راستیێ دمه‌هینم.
بابه‌ت و خوه‌یه‌تی:
خوه‌یه‌تی ل ده‌ڤ ڤه‌گێڕی پله‌نه، یا كێمتر ئه‌وه یا دبێژنێ نڤیسینا بابه‌تیانه، ئانكو نڤیسه‌ر ب بێلایه‌ن خوه دیاردكه‌ت و مایتێكرنێ د سه‌مت و رێره‌وا روودانێ دا ناكه‌ت، ڤه‌گێر ل ڤێره خوه دده‌ته نیاسین كو ئه‌و نه‌نڤیسه‌ره، به‌لكو ئه‌و ڤه‌گۆهێزه‌رێ ناڤه‌رۆكێیه، ئه‌و به‌لاڤكه‌ره، لێكڤه‌كه‌ر و وه‌رگێڕێ رۆلانه، له‌ورا هه‌رده‌م نڤیسه‌ر بزاڤێ دكه‌ت خوه ب بێلایه‌ن دیار بكه‌ت.
بابه‌ت و هزر:
چیرۆكنڤیسی هزره‌ك هه‌یه و ئه‌ڤ هزره‌یه رامانه‌كێ دده‌ته گرێ یا چیرۆكێ و كه‌ساتیا ده‌ستنیشان دكه‌ت و سالۆخه‌تان دده‌تێ، د ده‌قێ وێژه‌یی دا لوژیك بۆ نیشادنا هزرێ پێدڤی ناكه‌ت، چنكو چیرۆكنڤیس نه‌گۆتار نڤیسه دا ده‌ربڕینێ ژ هزرێن خوه ب شێوازه‌ك ئاشكرا بكه‌ت، لێ ل پشت هه‌ر په‌یڤ و ده‌سته‌واژه‌كێ، هێما و كه‌ساتیه‌كی نڤیسه‌ر خوه ڤه‌دشێریت و بۆچوونێن خوه ب زمانحالێ وان دگه‌هینیت یێ دی.
ئاشۆپه‌یا وێژه‌یی:
ئاشۆپه و هێما ده‌قه‌كێ وێژه‌یی ژ ده‌قه‌كێ نه‌وێژه‌یی جودا دكه‌ن؟
مرۆڤ جیهانا خوه و جیهانا ره‌وشه‌نبیری وه‌كو ئه‌فسانه، دین، هونه‌ر، مێژوو، زانست و سیاسه‌ت ئاماده دكه‌ت، ئه‌ڤ كارێ هێمایی یێ زمانی بۆ دو مه‌یدانا پارڤه دبیت: ئێك تێهزرینه كو ژ ناڤه‌رۆكێ دپه‌شیت و پیچ پیچه بازنه‌یا وێ د زنجیره‌یا گشتاندنان دا به‌رفره‌ه دبیت.
مه‌یدانا دویێ ئه‌و خوازه‌یه كو ده‌ربڕینێ ژ شاره‌زایا خوه‌یه‌تی د هوندر وێنه‌یێن ره‌وانبێژیێن سنورداركری دا دكه‌ت. لێ د مه‌یدانا تێهزرینێ دا ده‌ستهه‌لاتا لوژیكی رادبیت ب گوهۆڕینا گه‌شه‌یا شاره‌زایا ره‌سه‌ن بۆ ئاشۆپه‌كا ژیندار و وێژه ئێك ژ ته‌رزێن ئاشۆپا داهێنه‌ره.
داهێنه‌رێ مه‌یدانا وێژه‌یی ژ شاره‌زایێن خوه تشتێ تایبه‌ت و خوه‌شتڤی وه‌ردگریت، له‌ورا ب هشیاریه‌ك زێده؛ ئه‌وا دڤێت ژێدگریت، پاشی لێكدده‌ته‌ڤه د هه‌ڤگرێكا /سیاق/ زمانی یا گه‌له‌ك ب پێل و حه‌زلێكریێن ده‌روونیڤه گرێدای، دا ڤێ هه‌ڤگرێكا زمانی یا كراسه‌ك ئاشۆپی كریه به‌ر، كو بریتیه ژ خوازه، وه‌كاندن، دركه، تێهه‌لكێشان…، ئانكو چیرۆكا كورت ئاشۆپه‌كرنه، چنكو ئه‌و روودانه‌كا چو جار روونه‌دایی نیشادده‌ت، جاران روودانێن راسته‌قینه ڤه‌دهینیت، لێ ب شێوه‌یه‌كێ گشتی ئه‌و باوه‌ریێ ل سه‌ر جوانناسیێ پتر ژ راستیێ دكه‌ت.
ده‌قێ وێژه‌یی نه‌ڤه‌گوهاستنا لوژیكی و كرداریه، به‌لكو ده‌ربڕینه‌ك جوانناسی و زمانیه كو ل ڤێره ئاماژه دكه‌ت ئاشۆپه‌كرنێ، ئه‌و زمانه‌ك ب هه‌ست و هه‌سته‌وه‌ران ڤه‌نووسیایه و هزرێن ب شاره‌زایه‌ك تایبه‌ت هه‌ڤپێچ دكه‌ت، كو نڤیسه‌ر د تاوه‌كێ دا تێدا ژیایه، زانیاری ل ڤێره نه‌عه‌قلیه هندی كو ئاشۆپه و پێشدیتنه (حدس).
بۆچی چیرۆك نڤیسین:
گرێدانا چیرۆكنڤیسی ب روودانێ ڤه دبیته ئه‌گه‌ر كو كارتێكرنێ ل ده‌روونێ وی بكه‌ت، وی ده‌می هه‌ست ب گرنگیا پێویستیا ئاماژه‌كرن و ڤه‌گوهاستنا وێ هزر و روودانێ دكه‌ت، د كێلیكا داهێنانا چیرۆكێ دا، عه‌قل د سه‌ر لوژیكێ را بازدده‌ت، ئانكو عه‌قل ب هزره‌كێ ده‌ستپێ دكه‌ت، كو ئارێشه‌ك تێدا هه‌یه و بزاڤێ دكه‌ت وێ هزرێ بگه‌هینیت یان وێ ئارێشه‌یێ چاره‌سه‌ر بكه‌ت یان ب كێمی نیشابده‌ت.
كۆمڤه‌بوونا ئاشۆپه و وێژه‌ی:
خوه‌شیا جوانناسیێ هه‌ستكرنا مه‌یه ب ئازادیێ ده‌مێ ئه‌م ده‌ربڕینێ ژ خوه دكه‌ین، ل ڤێره راستی راستیه‌ك جوانناسیه نه لوژیكیه، ئانكو وێژه ئاشۆپه‌یه، ئه‌و ئاشۆپه‌ك دركاندیه، ئاشۆپه‌ك نڤیسیه، ئانكو رسته‌یێن د كورته چیرۆكێ دا نه‌ده‌ربڕینن ئاماژه دكه‌ن تشتێن ده‌ستنیشانكری، ئانكو ئه‌و نه‌راستینه، ئه‌و سه‌خته‌نه و جوداكرن د ناڤبه‌را تێگه‌هێ راسته‌قینه و سه‌خته دا، چو په‌یوه‌ندی ب ئاشۆپێ ڤه نینه، ئه‌و هه‌ما ئاشۆپه‌یه. و ئه‌ڤه ب خوه ئه‌وه یا دبێژینێ كورته چیرۆك.
كورته چیرۆك نه‌تنێ تۆماركرنا كریارێن رابۆریه، به‌لكو چیرۆكنڤیس د نڤیسینێ دا یێ ئازاده، لێ هندی بیاڤێ ئازادیا وی بچیت پێدڤیه ئه‌و ره‌گه‌زێن چیرۆكا خوه ژ ژیوارێ رۆژانه‌یێ ژینداركری وه‌گریت.
ته‌رزێن كورته چیرۆكێ:
كورته چیرۆكێ ل دووڤ ته‌رزێن جودا، ئارمانجێن جوداهه‌نه، وه‌كو:
ته‌رزێ شرۆڤه‌یا ده‌روونی: ئه‌و ژ زنجیره‌یه‌كا حه‌ز و ترس، هیخواز و ئارمانجێن د نه‌ئاگه‌هی دا د به‌ندكرینه، كو ب شێوه‌یێ خه‌ون و پاشی ب ره‌نگێ چیرۆك به‌رجه‌سته دبن.
ته‌رزێ هێمایی: ئه‌و شیره‌تێن دینی و جڤاكینه یێن ب ره‌نگی َچیرۆكا هێماكری دهێنه گۆتن، كو ئه‌و هێمایێن ده‌ستنیشانكری و ئارمانجبه‌رن.
ته‌رزێ ئه‌فسانه‌یی: زارۆكینیا مرۆڤیه ب ره‌نگێ قاره‌مان و خوداوه‌ند دهێته ڤه‌گێڕان. چنكو ئه‌فسانه ده‌ربڕینه‌ك زیندیه ژ زارۆكینیا ملله‌تان.
ته‌رزێ دینی: خودێ شیان ل سه‌ر ڤه‌گێڕانێ داینه مرۆڤی، كو ئه‌و تاكه ئافراندیه خودان زمان و بیردانك و وی شیانێن هه‌ین ڤه‌گێڕیت و هزر بكه‌ت و دبیت ئاده‌م ئێكه‌م چیرۆكبێژبیت.
