ئهدهبا كوردی جودایه ژ ئهدهبا عهرهبی.. بهرسڤهكا نهرمه بۆ (ئهدیب عهبدوللا)ی
عهبدولرهحمان بامهرنی
بهری بچمه ناڤ بابهتێ خوه یێ من مهبهست پێ، دێ شرۆڤهكرنهكێ دهمه ناڤ و نیشانێ گۆتارا خوه. (ئهدهبا كوردی)، ئهم ههمی دزانین بۆ جهێ دهستاڤێ دهێته گۆتن، ئهڤ ناڤێن ههنێ ژی ههنه، وهك: (تهوالیت، مهرافق، wc و… هتد). (ئهدهبا عهرهبی)، د بهرامبهر وێ دا ئهم (توره) بكار دئینن، توره ژی زێدهتر زاراڤهكه بۆ رێزگرتنێ ل خوه دهێته بكارئینان، ئهڤێن جوان دئاخڤیت و رێزێ ل ههمی تشتهكی دگریت، گهلهك جاران دێ بێژینه زارۆكهكێ نه تهبتی یان یێ شووم (خوه توره بكه)، دیسان د زمانێ عهرهبی دا، ئهدهب دهێت كو كهسهكێ رازی ژ خوه و یان كو رهوشت و رهفتارێن وی و ئهدهب وهك پهیڤهكا ئهدهبی ژی دهێت، كو ئاخفتنكهر د گۆتنێن خوهدا یێ رههوان بیت و چهندین پێناسێن دی، ههكه وهك پێناسه مه بهحسكربیت و كورتیا وێ ل دووڤ تێگههشتنا مه (ئهدهب) بۆ ژانرێن ئهدهبی دهێت، وهك شعر و چیرۆك و رۆمان و… هتد. (بهرسڤهكا نهرم)، مهبهستا من ب ڤێ نهرماتیێ، ههر تشتێ مرۆڤ لهزێ تێدا بكهت و ههلچوونێن مرۆڤی د زێدهبن و مرۆڤ د گهرماتیێ دا بیت، هینگێ بریار و رهفتارێن مرۆڤی ژی دێ لهز و بهزاتی پێڤه دیار بیت. د كوردهواریێ ژی دا ئهڤ زاراڤه ژی زێدهتر بۆ بارانا نهرم و دژوار هاتیه گۆتن، كو بارانا نهرم د عهردی دا دچیته خوارێ و ههمی شینكاتی و داروبار ژێ مفادار دبن و ههتا ئاڤا بنئهرد ژی و د بهرامبهردا بارانا بۆش و دژوار ژی، ههمی تشتهكی د گهل خوه ڕادمالیت و ب تنێ زیانێ دگههینیت ههمی تشتهكی. (ئهدیب) بێی ناڤ ئینانا ناڤێ وی ب تنێ وهك نموونه، ئهز دێ بهحس ل ههڤالهكێ خوه یێ ئهز گهلهك رێزێ لێ دگرم كهم، كو ناڤێ وی (رهشاد) بوو، رهشاد ب خوه پهیڤهكا عهرهبیه و یانكو ل رێكا راست بچیت و د كوردیێ دا رامانهكا جوداتر ههیه و ب تنێ وهك نوكته ئهم دبهر دكانهكێ را چووین و گیایێ (رهشاد)ێ، كو وهك كهرهفسێ بۆ خوارنێ یا خوشه، ل بهردهرێ دكانهكا زهرزهواتی دهاته فرۆشتنێ، وی ژ خودانێ دكانێ پرسیار كر، كا ناڤێ ڤی گیایی چیه؟ ژ بهر كو ب زاراڤێ وان ناڤهكێ دی ههبوو و دڤیا خوه ژێ پشتراست بكهت، ئینا من گۆتێ: ئهڤه ناڤێ تهیه و پێنهڤێت د گهل كهنیێ، ههمان تشت بۆ كاك ئهدیبی ژی، ئایا پهیڤا ئهدیب د زمانێ عهرهبی دا یا زانایه و د ههمان دهم دا د زمانێ كوردیێ ژی دا ههمی كهس رامانا پهیڤا ئهدیب دزانن، كو كهسهكه ل سهر ئهدهبیاتا كاری و داهێنانێ دكهت؟!!
دا ڤهگهرم سهر بابهتێ خوه:
پشتی ئاههنگا ئیمزاكرنا چیرۆكێن (ئهدیب عهبدوللای) د رێ و رهسمهكێ جوان دا هاتیه گێران و پرتووك كهتیه بهردهستێ خواندهڤانان، پرتووك ب گرنگی هاتیه وهرگرتن و هاته خواندن و بهلگه ژی، كو چهند نڤیسهران ل سهر وێ پرتووكێ نڤیسی، ژ وان ژی نڤیسهر (شهمال ئاكرهی) گۆتارهك ب ناڤێ (گلێش نه پهیڤهكا ئهدهبی یه!!)، د رۆژناما ئهڤرۆ (ههژماره (3035) رۆژا 13/10/2021)ێ بلاڤكر و ئهز ب خوه ژی ئێك ژ وان بووم، كو من كۆمێنت ل سهر وێ گۆتارێ نڤیسی و ئهز ژی هندهكێ د گهل كاك شهمالی بووم، كو ههكه ههتا ناڤێ پرتووكێ (چهپا گلێشی) یا جوان ژی بیت، لێ بۆ ناڤێ پرتووكێ رهنگه یا جوان نهبیت و وهك ههڤالینی، كاك ئهدیبی تهلهفۆن كر و مه هندهك دان و ستاندن ژی كر و ئهو تشتێ كاك شهمالی نڤیسی و ئهدیب عهبدوللای ههر د رۆژناما ئهڤرۆ یا ههژماره 3040 یا رۆژا 25/10/2021ێ بابهتهك ل بن ناڤێ (ئهدهب كهنگی بابهتهكێ ئهدهبی یه؟) بلاڤكری، من كار ب وێ نڤیسینێ و ب یا كاك شهمالی ژی ڤه نینه و ئهز ل سهر ناراوهستم. ب تنێ تشتێ ب من ڤه گرێدای، كاك ئهدیبی ل دووماهیا گۆتارا خوه ئهڤ چهند پهیڤه نڤیسینه و نه راستهخوه ئاراستهی من كرینه، ئاراستهكرنهك ب رهنگهكی ههر وهكو مرۆڤ دبێژیت بهلگێن مێوێ و برنج و قیمه و زهیت و ب تنێ وهرپێچان مابیت، كو ببیته ئیپراخ و دهقێ وێ ژی ئهڤه یه:
(تێبینی: پشتی من مانشێتێ نڤیسهرێ هێژا دیتی، كو گلێش نه پهیڤهكا ئهدهبی یه؟ ههر ئێكسهر هزر بۆ من چێبوو، كهنگی ئهدهب پهیڤهكا ئهدهبی یه؟ گهرماتیهك بۆ من چێبوو كو پتر هزرا خوه تێدا بكهم، لێ ب مخابنی ڤه ههڤالهكێ منێ نێزیك ب ڤی ناڤونیشانێ من حهسیا، ههر ئێكسهر د مالپهر و ئهكاونتێ خوه دا بابهتهك ب ڤی ناڤی ئازراند، ئهو گهرماتیا د ناخێ من دا مخابن گهرم نههێلا.).
وهك بهرسڤدانهكا راستهوخوه بۆ ههڤال ئهدیب، كو ئهو گۆتارا من د مالپهرێ خوه یێ رهخنهیی (روانگه و رهخنه)دا ل بن ناڤێ (ژ دیوارێ ئهدبێ بۆ دیوارێ فهیسبۆكێ) بلاڤكری، چو گرێدان نه ژ نزیك و نه ژ دوور د گهل هزرا ته نهبوویه و مه ل سهر دان و ستاندن نهكریه ژی و بۆ سهلماندنا ڤێ چهندێ ژی، ب تنێ وهك بیر ئانین:
من و ههڤالێ نڤیسهر و وهرگێر (سادق سالح)ی كو بهری ههیامهكی ل دهۆكێ بوو و نوكه ل وهلاتێ سوید دژیت، مه ئهڤ دان و ستاندنه كربوو و من گۆتبوویێ كو ئهز دێ بابهتهكێ ب ڤی رهنگی نڤیسم و دێ بهحسێ زمان رهشیا ل سهر دیوارێ ئهدهبێ یێ بهری سهرهلدانێ و یێ فهیسبۆكێ كهم و من گۆتارهك بناڤێ (ژ دیوارێ ئهدهبێ بۆ دیوارێ فهیسبۆكێ) بلاڤكر و تهمهنێ وی درێژ بیت، نوكه كاك سادق یێ ساخه و دشێت راستیا گۆتنا مه ب سهلمینیت و ههتا وی راددهی، ئهو د گهل هزرا من نهبوو كو ڤێ بهراوردكرنێ بكهمه گۆتار، وهك ههر جارێن دان و ستاندنێن من و وی، كو ئهم حهز دكهین ههمی بابهتان بێخینه بن دان و ستاندنێن خوه.
هزرێن ته بۆ ته و یێن من بۆ من:
ل ڤێره نهكو ب تنێ من هزرا كاك ئهدیبی وهرنهگرتیه، بهلكو ئهدیبی بابهتهك یێ ئازراندی كو د بهژهوهندیا وی ب خوهدا نهبوویه كو ناڤێ وی ب خوه ئهدیبه و ب تنێ وهك نموونه ئهز بینم، كو ئهڤه روودانهكا راستی هاتبوو روودان، ل سالێن ههشتیان دو كهسان گهلهك نهڤیان بۆ ئێك ههبوو و ئێكی ژ وان سكالا ل (دایرا ئهمنێ) یا سهردهمێ رژێما ژناڤچووی ل سهر ههڤالێ خوه تۆماركر، كو وی دهست د گهل شورهشێ و پێشمهرگهی یا ههی و بهلگێ وی ژی، كو ناڤێن ههردوو كوڕێن وی ئێك مهسعوده و ئێك ژی ئدریس، پشتی ئهمنێ كابرایێ دی گازی كری و ئهڤ تومهته داینهپال وی، گۆتێ راسته ناڤێن كوڕێن من ئهڤهنه، لێ رۆژا ژ دایكبوونا وان بهری سالا 1975ێ یه و هینگێ رێكهفتن د ناڤبهرا حوكمهتێ و شورهشێ دا ههبوو، لێ شوونا هوون من تاوانبار بكهن، ههرن وی كابرای بگرن ئهڤێ سكالا ل سهر من تۆماركری، ژ بهر كو ناڤێ كوڕێن وی ژی ئێك مهسعوده و ئێك ئدریس و رۆژا ژ دایكبوونا وان پشتی 1976ێ یه، هینگێ باوهری بۆ ئهمنێ دروست بوو و ئینا ئهو زهلام بهردان و ئهڤێ سكالا ل سهر تۆماركری و تومهت داینهپال، دهسته سهركرن.