بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 -1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا سیێ
دامه‌زراندنا به‌ره‌یێ (جود).
20
پارتی هه‌ر ل سالا 1976ێ ل گه‌ل ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شا گولانێ بزاڤه‌كا ته‌مام كر پێخه‌مه‌ت رێخۆشكرن و په‌یداكرنا كه‌شوهه‌وایه‌كێ گونجای ب مه‌ره‌ما پێكئینان و دامه‌زراندنا هه‌ردو به‌ره‌یێن كوردستانی و ئیراقی، بۆ كۆمكرنا هێز و ئالیێن سیاسی یێن كوردستانی و ئیراقی و رئێكخستنا وان ل دژی رژێما به‌عس و فاشستا ئیراقێ. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی پارتی پێخه‌مه‌ت دامه‌زراندنا به‌ره‌یه‌كێ به‌رفره‌هێ ئیراقی دا، دامه‌زراندنا به‌ره‌یێ كوردی ب رێخوشكرنه‌كا گونجای ب پێدڤی زانی.
و هه‌تا سه‌ركرداتیا ده‌مكی ژی پشتی كۆمبوونا خوه رۆژا 12 و 14ی چریا دویێ یا سالا 1975ێ بڕیار دا بزاڤان بكه‌ن، بۆ رئێكخستن و ئێكگرتنا هه‌موو هێزێن كوردستانی و رزگاریخواز بۆ به‌رهنگاربوونا سیاسه‌تا شۆفینی یا به‌عسیان ل كوردستانێ و ئیراقێ. د كۆنگرێ نه‌هێ ژی دا، گرنگی و پویته‌كێ تایبه‌ت بۆ پێدڤیا دامه‌زراندنا به‌ره‌یه‌كێ كوردستانی و نشتیمانی و ئیراقی دا هاته‌دان، وه‌كو ناڤه‌ندا كۆمكرنا هێز و شیانێن لایه‌نێن به‌رهنگارێن رژێما به‌عس و بڕیارا تایبه‌ت ل دۆر وێ ئێكێ هاته دان.
پشتی بزاڤه‌كا مه‌زن ل گه‌ل پارت و ئالیێن دۆست و هه‌ڤپه‌یمانێن سه‌عه‌ت ده‌هی شه‌ڤا 28 ل سه‌ر 29ی چریا دویێ یا سالا 1980ێ ل (كه‌وپه‌ر) به‌رنامه و به‌یانناما به‌ره‌یێ سێقۆلی (الجبهه الوگنیه الدیمقراگیه العراقیه) د ناڤبه‌را پارتی و حزبا شیوعی یا ئیراقێ و حزبا سوشیالیستا كوردستانێ هاته ئیمزاكرن. مه‌لا ئه‌حمه‌د بانی خێلانی و فاتح ره‌سوول ژ حزبا شیوعی و ره‌سوول مامه‌ند و تاهر عه‌لی والی ژ حزبا سوشیالیستا كوردستانێ به‌رهه‌ڤ بوون. دامه‌زراندنا به‌ره‌یێ جود گاڤه‌كا پیرۆز و گرنگ بوو و د به‌رژه‌وه‌ندا ملله‌تێ كورد و هه‌موو ملله‌تێن ئیراقێ دا بوو، پێدڤی بوو پویته و گرنگیه‌كا ئێكجار مه‌زن ب وی به‌ره‌ی بهێته دان كاره‌كێ باش بۆ بهێته كرن و بزاڤ بهێنه كرن پترترین ئالیان ل ده‌ردۆرا وێ كۆم بكه‌ن.
پشتی ده‌مه‌كێ كێم ژ دامه‌زراندنا به‌ره‌یێ جوت، پارتی سوشیالیستی كورد (پاسۆك) هاته ناڤا به‌ره‌ی، پشتی چه‌ندین كۆمبوونان و لێگوهراتنا ڕا و بۆچوونان ل رۆژا 13ی چریا دویێ یا سالا 1984ێ سێ حزبێن دیێن كوردستانی و ئیراقی هاتنه ناڤا به‌ره‌ی كو پێكهاتی بوون ژ:
حزبا گه‌ل یا دیمۆكراتا كوردستانێ.
پارتا سوشیالیستا ئیراقێ.
كۆمبه‌ندا (التجمع) دیمۆكراتا ئیراقێ.
ب ئه‌ندامبوونا وان ئالیان د به‌ره‌یێ جوت دا هه‌ژمارا ئه‌ندامێن به‌ره‌ی گه‌هشته حه‌فت حزبێن كوردستانی وئیراقی، ب ڤی شێوه‌ی جوت به‌ره‌كێ به‌رفره‌ه یێ كوردستانی- ئیراقی دژی به‌عسیان و رۆله‌كێ به‌رچاڤ و كاریگه‌ر د به‌رهنگاربوونا ده‌زگه‌هێن سه‌ركوتكه‌رێن رژێمێ و پێشهات و گۆرانكاریێن پشتی هینگی ل سه‌ر گۆره‌پانا ئیراقێ هه‌بوو، پشتی دانوستاندن و گه‌نگه‌شه‌كا هوور یا بابه‌ت و ره‌وشا گشتی، د كۆمبوونا لژنا بلندا به‌ره‌یێ جود دا ل دووماهیا تیرمه‌ها سالا 1985ێ ناڤه‌رۆكا په‌یره‌وی (میپاق) هاته راستڤه‌كرن.
ل رۆژا 28ی كانوونا دویێ یا سالا 1981ێ ئالیێن ناڤا به‌ره‌یێ دیمۆكراتیی یێ ئیراقی (جوت) كۆمبوون، ده‌ستپێكا كۆمبوونێ خواندن و هه‌لسه‌نگاندنه‌كا هوور یا گشت ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ و كوردستانێ وگوهۆرینا ره‌وشا سیاسی ب ئیراقێ و دووماهی پێشهات هاتنه كرن، بتایه‌تی شه‌ڕێ ئیراقێ و ئیرانێ بابه‌ته‌كێ دیێ گرنگێ كۆمبوونێ بوو كو ب هووری دانوستاندن ل سه‌ر هاته كرن، و بیر و ڕا ل دۆر وێ ئێكێ به‌رچاڤكرن، د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا به‌حسی ئه‌ركێن هه‌مبه‌ری هێزێن نشتیمانی هاته كرن.
ل دوماهیا كۆمبوونێ به‌یاننامه‌ك هاته به‌لاڤكرن و ئه‌ڤه ژی ده‌قێ وێ یه:
تاقمێن ره‌گه‌زپه‌رستێن ده‌ستهه‌لاتدار ل سه‌ر درێژه‌پێدانا سیاسه‌تا تاوانبارانه و گرتنه به‌را رێكارێن ترساندن و تیرۆرێ و كوشتنێ و توندوتیژیێ هه‌مبه‌ری كورێن ملله‌تێن ئیراقێ دبه‌رده‌وامن، ب عه‌ره‌ب و كورد و هه‌موو كێمنه‌ته‌وه‌یان و پارت و ئالیێن سیاسی ڤه.
زه‌لامكوژێن (الزعامه) ده‌ست ب ئه‌شكه‌نجه و ئازاردان و لێدان و ده‌رمانخوارن و كوشتنا خه‌لكێ بێتاوان و ل سێداره‌دانا ب كۆم یا نشتیمانپه‌روه‌ران كرییه، بێی دادگه‌هكرنه‌كا دادپه‌روه‌رانه و تاوانباركرنا وان ل سه‌ر بنه‌مایێ دادگه‌ها هه‌ره‌مه‌كی و ل گۆره‌ی یاسایێن چه‌رخێن ناڤین.
رێكارێن ره‌گه‌زپه‌رستان و په‌نابرن بۆ سیاسه‌تا شۆفینی هه‌مبه‌ری ملله‌تێ كورد و بنپێكرنا مافێن نه‌ته‌وه‌یی و بنپێكرنا ئۆتۆنۆمیێ و شه‌رێ نه‌ڕه‌وا دژی كورێن ملله‌تێ كورد به‌رده‌وامه، ئه‌ڤه ژی بوویه ئه‌گه‌رێ ڤه‌ره‌ڤاندن و ده‌رخستنا وه‌لاتیێن كورد ژ جهێن وان و چوولكرنا گوندێن وان و خو هه‌تا سیاسه‌تا برسیكرنێ ژی هه‌مبه‌ری وان گرتیه به‌ر.
ده‌ستهه‌لاتدارێن ئیراقێ ژ ئالیه‌كێ ڤه ب نێزیكبوون و هاریكاریكرنا رژێمێن عه‌ره‌بێن كه‌ڤنه‌په‌رستێن ده‌ڤه‌رێ و ب تایبه‌ت هێزێن سه‌ر ب ئیمپریالیزمێ ڤه روویێ خوه‌یێ دروست ده‌رخست. ژ ئالیه‌كێ دی ژی ڤه ب دووركه‌فتن و لاوازكرنا په‌یوه‌ندیان وان ل گه‌ل ئێكه‌تیا شۆڤێتێ و وه‌لاتێن كه‌مپا سوشیالیستی و بزاڤ بۆ شێلیكرنا شۆڕه‌شا پیرۆزا فه‌له‌ستینێ و ئاراسته‌كرنا تانه‌دانێ ل ل خه‌باتا ملله‌تێ سووریێ و به‌ره‌یێ به‌رگری و ململانێ ل گه‌ل هێزێن بزاڤێن رزگاریخوازێن عه‌ره‌بی، بوونه ئه‌گه‌رێ ئاسانكاریان بۆ بجهئینانا ئه‌ركێن رژێما واشنتۆن و ته‌لئه‌ڤیڤێ و قاهیره و پیلانێن وان (كامپ دیڤید) و خاپاندنا خه‌باتا ملله‌تێ عه‌ره‌بی یێ فه‌له‌ستینی و نه‌ته‌وه‌یا عه‌ره‌بی ل دژی ئیمپریالیزم و زایۆنیزم و رێكخستن و هێزێن كه‌ڤنه‌په‌رستێن عه‌ره‌ب. سه‌ددامێ زۆردار ب ده‌ستپێكرنا شه‌ری ل دژی ئیرانێ، تاوانه‌كا مه‌زنتر دا ته‌نشت تاوانێن خوه هه‌مبه‌ری ملله‌تێن ئیراقێ و ئیرانێ و هه‌موو ملله‌تێن عه‌ره‌ب، ژ به‌ركو شه‌ر دبیته ئه‌گه‌رێ لاوازكرن و بێهێزكرنا له‌شكرێ ئیراقێ و بجهئینانا پیلانێن ئیمپریالیزما ئه‌مریكا دژی شۆڕه‌شا ملله‌تێن ئیرانێ و بزاڤكرن بۆ ڤه‌گه‌راندنا چاڤشۆرێن داروده‌ستێن ئیمپریالیزمێ و سه‌ركردێن وان و دیتنا رێكه‌كێ بۆ رزگاركرنا رژێمێن دكتاتۆر ژ وێ ره‌وشا ئالۆز یا ئه‌و كه‌فتینێ.
ته‌نگاڤیا وان بۆ ئه‌گه‌رێ گیان ژ ده‌ستدانا ب ده‌هان هزار كه‌سێن بێ تاوان و وێرانكرن و په‌لخاندنا وان جهێن ب ده‌هان سالان هاتینه ئاڤه‌دانكرن، د ده‌مێ چه‌ند حه‌فتیان دا كو كاره‌ساته‌كا بێ وێنه‌یه د دیرۆكا ئیراقێ دا.
ل گه‌ل وێ ئێكێ ژی دا ئه‌و شه‌ر ب وی ئاراسته‌ی گاڤ نه‌هاڤێتن وه‌كو وان بخوه ڤیایی و خه‌ون پێڤه ددیتن، به‌لكو به‌رۆڤاژی بوو ئه‌گه‌رێ ناكۆكی و زێده‌تر دووركه‌فتنا رژێمێ ژ جه‌ماوه‌رێ مه و ناڤچوون و هه‌رفاندنا خوه مسۆگه‌رتر لێكر كر.
ئه‌م گه‌له‌ك ب توندی نه‌رازیبوونا خوه هه‌مبه‌ری وان تاوانێن رژێما ئیراقێ ژئه‌گه‌رێ ده‌ستپێكرنا وی شه‌ری ئه‌نجام داین ده‌ردبڕین، هه‌روه‌سا مل ب ملێ ملله‌تێن ئیرانێ یێن برا رادوه‌ستین بۆ به‌رگریكرنێ ژ ده‌ستكه‌فتێن شۆڕه‌شا وان و په‌یمانێ نوو دكه‌ینه‌ڤه بۆ پێشڤه‌برنا خه‌باتێ پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما دكتاتۆرا ره‌گه‌زپه‌رست و ڤه‌گه‌راندنا ئاشتی و دۆستایه‌تیێ و برایه‌تیێ و خه‌باتا هه‌ردو وه‌لاتێن هه‌ڤسوو.
پێدڤیه ئاریشێن سنۆری ب رێكا ئاشتیێ و برایه‌یتێ بهێنه چاره‌كرن، و هه‌ردو ملله‌تێن ئیراقێ و ئیرانێ پێخه‌مه‌ت خه‌باتێ دژی دوژمنێ خوه‌یێ هه‌ڤپشك ئێكبگرن، و گه‌هشتنا ملله‌تێن ئیرانێ ب مافێن خوه‌یێن ڕه‌وا د چارچووڤێ كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ دا، و گه‌شه‌كرنا وزه‌یا خه‌باتا ملله‌تێن ئیرانێ بۆ سه‌ركه‌فتنا وان دژی ئیمپریالیزم و زایۆنیزمی و كه‌ڤنه‌په‌ره‌ستییێ و ژناڤبرنا مه‌ره‌مێن سه‌ددام حسێنی و پیلانگیریا وان دژی ملله‌تێن ئیرانێ ب گشتی و ملله‌تێن كورد ب تایبه‌تی.
پشته‌ڤانی و ئالیگریا خوه هه‌مبه‌ری هه‌موو خه‌بات و بزاڤان دوپات دكه‌ین، پێخه‌مه‌ت چاره‌سه‌ریا كێشا كوردی ب شێوه‌كێ ئاشتیانه و ئارام د چارچووڤێ پاراستنا به‌رژوه‌ندێن كوردان و هه‌موو ملله‌تێن ئیرانێ.
په‌یمانا هێزێن نشتیمانی یێن ژ ئه‌نجامێ خۆراگری و خه‌باتێ ل دژی رژێما دكتاتۆر ب هه‌موو شێوازێن خوه‌ڤه دیار بووی، و دبیت ب به‌رفره‌هبوونا نه‌رازیبوونێن جه‌ماوه‌ری ب بیته بنیات و رێخۆشكرنه‌كا ب هێز یا سیاسی بۆ سه‌ركه‌فتنێ ل سه‌ر دوژمنێ هه‌ڤپشك و سه‌رخستنا گوهۆرینا بنه‌ره‌تی د ئیراقێ دا، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی ل رۆژا 12ی چریا دویێ یا سالا 1980ێ بڕیار ل سه‌ر پێكئینان و دامه‌زراندنا به‌ره‌كێ نشتیمانی یێ دیمۆكراتی یێ مللی ل ئیراقێ هاته دان، كو گاڤه‌كا مه‌زن و كاریگه‌ره بۆ كۆمكرنا هێز و وزه‌یا نشتیمانی دژی دوژمنێ هه‌ڤپشك، لێ پشكدارنه‌بوونا پارتی دیمۆكراتی كوردستان و هنده‌ك ئالیێن نشتیمانی د وی به‌ره‌ی دا بوو ئه‌گه‌رێ دامه‌زراندا به‌ره‌كێ دی یێ نشتیمانی دیمۆكراتی یێ ئیراقی ل رۆژا 28ی چریا دویێ یا سالا 1980ێ دا (2).
گۆمان تێدا نینه كو په‌یمانا به‌ره‌یێ نشتیمانی وی ده‌می دێ ب هێزتر بیت، ده‌مێ به‌رفره‌هتر دبیت و هه‌موو پارت و ئالیێن خه‌باتكه‌رێن دژی دكتاتۆریه‌ت و ئیمپریالیزمێ و زایۆنیزمێ و كه‌ڤنه‌په‌رستان پشكداریێ تێدا بكه‌ن، هه‌روه‌سا خاله‌كا ب هێز و ئه‌رێنی پشكداریا حزبا شیوعی یا ئیراقی و حزبا سوشیالیستا ئێكگرتوو یا كورستانێ بوو د هه‌ردو به‌ره‌یان دا، ب تایبه‌ت كو جوداهی و ناكوكیه‌كا به‌رچاڤ د ناڤبه‌را هه‌ردو به‌ره‌یان دا نینه، دیاره د كۆمبوونا به‌ره‌یێ نشتیمانی دیمۆكراتی یێ ئیراقی (جود) دا ئالیان دلخۆشیا خوه بۆ ئێكگرتنا هه‌ردو به‌ره‌یان نیشا دا ب هاتنا پارتی دیمۆكراتی كوردستان بۆ ناڤ به‌ره‌یێ نشتیمانی دیمۆكراتی مللی یێ ئیراقێ دا، وه‌كو ئالیه‌كێ سه‌ره‌كی ب هه‌موو مافێن وێ ڤه، ژ به‌ر رۆل و كارتێكرنا وێ یا گرنگ د گۆره‌پانا خه‌باتێ دا ل دژی ژێما دكتاتۆری.
ئه‌م هه‌رسێ ئالیێن ناڤا به‌ره‌یێ نشتیمانی دیمۆكراتی یێ ئیراقی دێ هه‌ڤكار بین پێخه‌مه‌ت نه‌هێلانا ناكۆكی و دوژمناتی وكوشتنێ د ناڤبه‌را پارت و كۆمه‌لێن نشتیمانپه‌روه‌رێن كوردستانێ دا بیێ ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا جوداهیێن سیاسی یێن ئه‌ندامێن به‌ره‌ی. بزاڤان دكه‌ین، پێخه‌مه‌ت ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیێن برایانه و خه‌باتا وان ل سه‌ر بنه‌مایێ بیروباوه‌رێن پاقژ و به‌رفره‌ه یێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان بۆ وێ ئێكێ ئاخا كوردستانێ ب بیته گۆره‌پانا كۆمكرنا شیانێن هه‌موو ئیراقیان، و دووركه‌فتن ژ قۆرخكاری (احتكار) و ده‌ست ب سه‌رداگرتن و بارڤه‌كرنا ده‌ستهه‌لاتا ده‌ڤه‌ركی و به‌رده‌وامیدان ب جهئینانا چالاكیێن هێزێن خه‌باتكه‌ر، و رێكخراوێن نشتیمانپه‌روه‌ر. هه‌روه‌سا داخواز ژ هێزێن پێشمه‌رگه‌یێن هه‌موو پارتان دكه‌ین كو گیانێ برایه‌تیێ و خه‌باتا خوه ئێكبێخن، و ده‌ستێن خوه بكه‌نه د ناڤ ده‌ستێن ئێكودو دا پێخه‌مه‌ت هاریكاری و هه‌ڤكاریێ د ناڤبه‌را ئالیان دا ل گۆره‌پانا خه‌باتێ ل دژی رژێما دكتاتۆر و بلندكرنا ئالایێ شۆڕه‌شێ پێخه‌مه‌ت پاقژكرنا ئیراقێ ژ تاغووت و خوینرێَژان و بۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا دیمۆكراتیێ بۆ ئیراقێ و ئۆتۆنۆمیه‌كا راست و دروست بۆ كوردستانێ.
