بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنورێ لقێ ئێك
30
رۆژا 25ی كانوونا دویێ 1987ێ، خالد شلی هاته نك مه، دیار بوو نامه و گه‌له‌ك پۆست بۆ مه ئینابوون كو ژ مال بۆ مه هنارت بوون. نامه‌یه‌كا جه‌لال تاله‌بانی ژی بۆ من هات بوو. هه‌ر وێ رۆژێ ژی بروسكه‌كا ده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێری گه‌هشت بوو مه كو تێدا هات بوو، ل سنۆرێ ناوچا زاخۆ شه‌ش قوتابخانه هاتینه ڤه‌كرن و ل وان قوتابخانان سه‌د و پێنجی قوتابی ده‌وامێ دكه‌ن، و جڤاتا گوندان پێشوازیه‌كا گه‌رم ل وی بابه‌تی كر.
ل گۆره‌ی بروسكا ناوچا زاخۆ، رژێمێ هێز و یه‌كه‌یێن سه‌ر ب فرقا 38 ڤه‌گوهاستینه باشوور و جهێ وان ب جاش و جه‌یشا شه‌عبی هاتیه پڕكرن. ل گۆره‌ی وان ده‌نگوباسێن هاتین، رۆژا 15 شواتا 1987ێ دوژمنی لڤینه‌كا مه‌زن ل ده‌ڤه‌رێن فه‌ئیدیێ و زاخۆ و ده‌ركار عه‌جه‌م و باستیكێ ده‌ستپێكریه و ئه‌گه‌رێن هێرشكرنێ بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌را ئامیدێی هه‌نه، لێ ب دروستی ژی دیار نینه كا دێ هێرشێ كه‌ن یان نه.
ده‌ستپێكا مه‌ها ئادارا 1987ێ ل بیروه‌ریا وه‌غه‌ركرنا جه‌نابێ بارزانی، و بۆ رێزگرتن ل به‌هایێن مرۆڤاتیێ و یاسا و رێسایێن نێڤده‌ولی و ل ژێر سیبه‌را ڤیانا مه بۆ گیانێ مرۆڤان، مه بڕیارا ئازادكرنا سیه و دو له‌شكرێن رژێمێ دا، كو ل به‌رۆكێن شه‌ری دا ژ ئالیێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان ڤه هاتبوونه ئێخسیر كرن، و ب ئازادی و سه‌ربه‌ستی ڤه‌گه‌ریانه ناڤ مال و كه‌سوكارێن خۆ.
رۆژا 4ی ئادارا 1987ێ، من موقه‌دم یه‌عقووب دیت، كو ئه‌فسه‌ره‌كێ كوردێ شه‌به‌ك بوو و نوو په‌یوه‌ندی ب شۆره‌شێ كر بوو. كه‌سه‌كێ گه‌له‌ك شاره‌زا بوو د وارێ له‌شكری دا. رۆژا پاشتر ژی من هه‌ر ئێك ژ محۆ گه‌ودا و نووری خدر و حاجی تاهر دیتن و مه به‌حسی ده‌ڤه‌رێ و ره‌وشا وه‌لاتیێن خوه كر.
ل وی ده‌می ل ده‌ڤه‌رێن رزگار كری ئه‌م مژوولی سه‌ره‌دانا جه‌ماوه‌ری و پێشمه‌رگه‌ی و هه‌ڤالان بووین، ژ نشكه‌كێ ڤه ده‌نگوباسێ جه‌رگبڕێ وه‌غه‌را دوماهیێ یا كاك ئدریسی گه‌هشته مه، وی ده‌نگوباسی ناخێ من هه‌ژاند و دلێ من پرتكاند.
ده‌نگوباسێ ژ ده‌ستدانا برا و براده‌ر و پشت و په‌نا من بوو. من دزانی وه‌غه‌را دوماهیێ یا كاك ئدریسی دێ ده‌رده‌كێ مه‌زن بۆ من و مالباتا مه و پارتی و په‌نابه‌ر و جه‌ماوه‌ر و بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ ب جه هێلیت، و ئه‌رك و بارێ خه‌باتێ ێ چه‌ند جاران هند زه‌حمه‌تر بیت. پێدڤی بوو هه‌م خوه ل به‌ر ئازارا ژ ده‌ستدانا عه‌زیزترین كه‌س بگرم و هه‌م ژی وره‌یا جه‌ماوه‌ری و پێشمه‌رگێن مه‌یێن قه‌هره‌مان بلند راگرم، كو ژ به‌ر وی ده‌نگوباسێ دلته‌زین خه‌مێ داگرتین. د هه‌مان ده‌مدا پێدڤی بوو كاروبارێن شۆره‌شێ و پێشمه‌رگاتیێ و رێبازا پیرۆز به‌رده‌وام بیت، له‌ورا من بڕیار دا ل ده‌ڤه‌رێن ئازادكری د ناڤ جه‌ماوه‌ری و پێشمه‌رگه‌ی دا بمینم. ل چله‌یا ماته‌مینی یا برایێ من یێ عه‌زیز كاك ئدریسێ هه‌رده‌م ساخ ل رۆژا 8ی ئادارا 1987ێ من بڕیار دا شه‌ش ئێخسیر بهێنه ئازادكرن. ئێخسیر ڤه‌گه‌ریانه ناڤ مال و كه‌سوكارێن خوه. هه‌ر هه‌مان رۆژ ژی ماجد به‌گ هاته نك من و دو نامه‌یێن ئه‌حمه‌د به‌گی بۆ من ئینابوون. ئێك ژ وان بۆ سه‌رخوه‌شیێ بوو بۆ وه‌غه‌را دووماهیێ یا كاك ئدریسی و یا دی ژی ل دۆر بۆمبه‌بارانكرنا ئالاشێ بوو، رۆژا پاشتر ماجد به‌گ ڤه‌گه‌ریا و هه‌ر ب رێیا وی ب نڤیسین من به‌رسڤا توركان ژی دا.
ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دانا پێشمه‌رگه‌ی و هێز و خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ رۆژا 18ی ئادارا 1987ێ، من سه‌ره‌دانا باره‌گایێ عه‌لی خه‌لیلی كر. ل گه‌ل دیتنا پێشمه‌رگه‌یان، من شانده‌كێ بیست و چار كه‌سی یێ خه‌لكێ به‌رواری دیت، و مه به‌حسی ره‌وش و پێشهاتان كر، و كۆمبوونه‌كا گه‌له‌ك باش و سه‌ركه‌فتی بوو. هه‌ر هه‌مان رۆژ بۆ گۆتوبێژكرنا ره‌وشێ من هه‌ڤالان مه‌لا ره‌مه‌زان، به‌رپرسێ ناوچا زاخۆ و عۆسمان ئیبراهیم ئامێدی دیتن، و هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ یا كادر و رویسپیی و كه‌ساتیێن گوندێن ده‌ڤه‌را به‌رواری ژێری سه‌ره‌دانا مه كر، و ل دۆر ژیانا وان و ده‌ڤه‌رێ و شۆڕه‌شێ و ره‌وشا گشتی مه بیر و ڕا لێكگوهارتن.
ل رۆژا 30ی ئادارا 1987ێ ژی هه‌ردو كورێن شێخ جه‌لال بریفكی، مولازم عه‌بدولسه‌لام و حسامه‌ددین دیتن و من ب گه‌رمی پێشوازی لێ كر، من ژ وان گوه لێبوو كو ناڤه‌ندا پزیشكی یا فه‌یله‌قا سێ یا ئیراقێ ژ ئه‌نجامێ ئۆپه‌راسیۆنا كه‌ربه‌لا پێنج یا ئیرانێ نێزیكی بیست و چار هزار حاله‌تێن ( هاتنا جه‌نازێن كوشتیێن شه‌ری) هاتینه تۆماركرن.
ل رۆژا 3ی نیسانا 1987ێ بروسكا لقێ سێ یا پارتی بۆ مه هات، كو ئه‌ڤا ل خوارێ ده‌قێ وێ یه:
بۆ/م./م.س ژ 130 رێكه‌فت 3/4/1987
ژ لقا 3
ئه‌حمه‌د عه‌بدولره‌حمان به‌یاتی، وه‌لاتیه‌كێ عه‌ره‌بێ ئاكنجیێ به‌غدا یه. هه‌ڤسوویێ مالا كاك سابر بارزانی یه. زانیاری ل دۆر چاره‌نڤیسێ وی ل نك هه‌نه، و دبێژیت سابر ل گرتیخانا ئه‌بوو غرێب یێ زیندانكریه، و عوبه‌یدوللا ژی هاتیه سێداره‌دان.
هه‌روه‌سا د بێژیت پسمامه‌كێ وی ل گه‌ل دایه و یێ ساخه، دیاره شێخ عۆسمانه، حه‌فت هزار بارزانی یێن دی د گرتیخانێ دانه، وێنه‌یێ سابر و سیروان و سه‌فینێ كورێ وی یه. ناڤبری داخوازا دیتنا جه‌نابێ هه‌وه دكه‌ت، هیڤیه به‌رسڤ.
من ژی به‌رسڤ دا كو من پێ خۆشه ب بینم، به‌لێ دێ چاوا گه‌هیته نك من؟ هه‌كه چێ نه‌بوو بلا كاك عه‌لی عه‌بدوللا ب بینیت.
رۆژا پاشتر، 4ی نیسانێ د چارچووڤێ چالاكیێن مه‌دا، مه سه‌ره‌دانا باره‌گایێ عه‌لی خه‌لیلی كر و ل باره‌گایی مه حاجی ئیبراهیم حاجی برۆ و حكمه‌ت محه‌مه‌د تاهر و هژه‌ماره‌كا رویسپیێن گولیان دیتن، پشتی به‌حسكرنا ره‌وشا گشتی یا شۆڕه‌شێ من ژ دێمێن وان هه‌ست پێكر كو كۆمبوونه‌كا باش و سه‌ركه‌فتی بوو، و ئه‌و دیدار دێ هانده‌ر بیت بۆ پشته‌ڤانیا وان ل شۆڕه‌شێ و به‌رگریی ژ ئارمانجێن ملله‌تێ مه.
ئێڤارا هه‌مان رۆژێ ژی من عه‌لی قادۆ و مووسا هه‌ركوندی (تۆپچی) و هه‌ژماره‌كا پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان دیتن. پاشی من ره‌سوول و عه‌ریف یاسین دیتن و به‌حسی رێكارێن پێدڤی كر بۆ چوونا بۆ ده‌ڤه‌را ده‌شتازێ.
بیرا من دهێت وێ رۆژێ، رۆژه‌كا به‌فرین بوو و به‌فره‌كا باش باری بوو. هه‌مان رۆژ جاره‌كا دی مووسا هه‌ركوندی و عه‌لی قادۆ و چه‌ند پێشمه‌رگه من دیتن و ب ده‌لیڤه زانی كو دووربینا خوه وه‌كو دیاری پێشكێشی مووسای بكه‌م، ژ به‌ر كو رۆل د لێدانا باره‌گایێ ئه‌منا دهۆكێ دا هه‌بوو.
ل رێكه‌فتی 5ی نیسانا 1987ێ، مه‌كته‌با سیاسی ب بروسكه‌كێ ئه‌م ئاگه‌هدار كرین، كو هێزه‌كا هزار و پێنجسه‌د هه‌تا دو هزار كه‌س ژ پێشمه‌رگه‌یێن مه ل گه‌ل مولازم بابه‌كر زێباری و د. سه‌عید ئه‌حمه‌د و حالی دۆله‌مه‌ری و حسۆ دۆله‌مه‌ری و سه‌لیم ئه‌سعه‌د ل سه‌ر سنۆرێ بوون و بۆ ده‌ڤه‌را حه‌یات دێ ب رێ كه‌ڤن، ل 8ی نیسانێ ژی مه بروسكا نادری بۆ مه هات(10) كو ده‌مژمێر ئێك و سیه خۆله‌كێن شه‌ڤا 4 ل سه‌ر 5ی نیسانا 1987ێ د ئه‌ركێن خۆدا سه‌ركه‌فتی بوون ب (په‌قاندنا بووریا نه‌فتێ).
رۆژا 15ی نیسانا 1987ێ برووسكا لژنا ناوچا زاخۆ بۆ مه هات،ل گۆره‌ی وێ بروسكێ رۆژا 14ی مه‌هێ، سه‌ددام هاتیه دهۆكێ و پاشی چوویه گوندێ سه‌رته‌نگێ و سه‌رپه‌رشتیا كۆمبوونه‌كا به‌رفه‌ره كریه ب به‌رهه‌ڤبوونا پارێزگار و رێڤه‌به‌رێ ئه‌منا دهۆكێ و موختارێن هه‌موو گوندێن ده‌ڤه‌رێ، د كۆمبوونێ دا بریار هاتیه دان كو هه‌تا 5ی مه‌ها گولانا 1987ێ پێدڤیه هه‌موو گوندان چوول بكه‌ن، و خه‌لكێ ڤه‌گوهێزنه جهه‌كێ دی. ئه‌و ژی د بروسكێ دا هات بوو كو ژ به‌ر وێ جه‌ماوه‌ر یێ به‌رهه‌ڤه په‌یوه‌ندیێ ب شۆره‌شێ بكه‌ن، و به‌رهه‌ڤ نینن بهێنه ڤه‌گوهاستن. رۆژێن د دووڤ دا ژی چه‌ندین بروسكه گه‌هشتنه مه ل دۆر پرۆسه‌یا راگوهاستن و ب زۆری چوولكرنا گوندان. دیار بوو به‌رنامێ رژێمێ پێخه‌مه‌ت تێكدانا ژێرخانا ژیانا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ و چوولكرنا گوندان به‌رده‌وام بوو، و ل ده‌شتا شێخان و سێمێلی ژی ده‌ستپێكربوو.
ل 18ی نیاسنا 1987ێ سلێمان هه‌رنی و فه‌قێ محه‌مه‌د كادانی ژ ده‌ڤه‌را زێبار ڤه‌گه‌ریان و زانیاریێن باش ل سه‌ر په‌یوه‌ندیكرنا وان ب خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ دانه مه. پشتی سه‌ره‌دانا وان هه‌ژماره‌كا خزم و كه‌سوكارێن وان په‌یوه‌ندی ب مه كرن، كو پێكهاتی بوون ژ: حه‌جی سمایل كادانی خه‌لكێ گربیشی، مسته‌فا دۆسته‌كی خه‌لكێ ئاكرێ، حه‌جی سلێمان كادانی خه‌لكێ خه‌ردس، حه‌جی ره‌مه‌زان كادانی خه‌لكێ بامشمش، شێخۆمه‌ر كادانی خه‌لكێ مێسلیا نێزیك شرتا، شه‌مدین بانی خه‌لكێ گه‌لیێ سنێ، عۆسمان عه‌زۆ شه‌هی خه‌لكێ دۆلێجا و یوسف باكرمانی.
سپێده‌هیا رۆژا 20ی نیسانا 1987ێ مه دووماهی كۆمبوون ل گه‌ل ده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێری كر، ل دۆر گوهۆرینێن پێدڤی ل ئاستێ رێكخراو و لژنان و لقێ. هه‌ر هه‌مان رۆژ من تۆما تۆماس دیت، ئه‌ندامێ مه‌كته‌با سیاسی یا حزبا شیوعی یا ئیراقێ كو ب ناڤێ مه‌كته‌با سیاسی خوه ڤه هاتبوون. د دیدارێ دا مه به‌حسی ره‌وشا گشتی و كوردستانێ و ئاریشێن ده‌ڤه‌را كر و به‌رهه‌ڤیا خوه نیشا دا پێخه‌مه‌ت چاره‌سه‌ریا گیروگرفتان كو چه‌ند كه‌سێن شیوعی ل ده‌ڤه‌رێ دروست كر بوون.
