بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
53
حاته‌می ب شه‌ڤێ مابوو، ئه‌وی ئه‌ڤه ڤه‌گێرا بوو، لێ هه‌ڤالێن وی یێن دی ڤه‌گه‌ریابوونه ئورمیێ، ئه‌ڤجا بڕیار هاته دان سپێدێ حاته‌می و مولازم عه‌لی بچنه پیرانشار و هه‌ردو ته‌ته‌رێن كه‌ریمی (زرار و ئه‌مین) ژی ل گه‌ل خوه ببه‌ن، و قادر عه‌بدی ئاگه‌هدار بكه‌ن كو ئێكودو ببینن.
وه‌كو بڕیار هاتیه دان رۆژا 15 هه‌تا 20ی شواتا 1981ێ هه‌ڤال چوونه پیرانشارێ ب مه‌ره‌ما دیدارێ ل گه‌ل قادر عه‌بدی، ئه‌ندامێ سه‌ركرداتیا حزبا دیمۆكرات و پشتی چه‌ند رۆژان كه‌ریمی ئاگه‌هدار كر، كو هه‌كه قادر عه‌بدی نه‌بینیت رێگری هه‌یه مه‌لا حه‌سه‌نی ببینیت؟، لێ ژ به‌ر كو كه‌ریمی چووبوو نك جیهانگیری و هه‌ڤالێن وی، له‌ورا به‌رسڤا مه‌دا كو كه‌ریمی ل ڤێرێ نینه.
ئه‌حمه‌د عه‌زیزی، ئه‌ندامێ كۆمیتا ناڤه‌ندی (ئالیگرێن كۆنگرێ چارێ) ژ ته‌هرانێ هات و هنارته د دووڤ كه‌ریمی ژی ڕا و هه‌ردو پێكڤه هاتنه نك مه، داخواز كر بچنه نك سه‌نار مامه‌دی و جیهانگیر ئسماعیل زاده. پێشتر ئه‌ز ل گه‌ل عه‌زیزی ئاخفت بووم، لێ ب راستی گه‌له‌ك ب دلێ من نه‌بوو، ژ به‌ر كو خوه گه‌له‌ك گران دكر، و وه‌سا دیار دكر كو نابیت ب چو شێوه‌كی كه‌ریمی و گرۆپێ وی ژ ئاخفتنێن خوه ده‌ربكه‌ڤن، ژ به‌ر كو ئه‌و حزبن و خوه بێ مننه‌ت نیشا دا. ب هه‌ر شێوه‌كی بیت مه ترۆمبێل بۆ به‌رهه‌ڤكرن و به‌ر ب ئالیێ شكاكان ب ڕێ كه‌فتین. رۆژا 20ی شواتا 1981ێ رێزداران كه‌ریمی و ئه‌حمه‌د عه‌زیز ڤه‌گه‌ریانه راژان.
رۆژا 21ی شواتا 1981ێ، من كه‌ریمی و ئه‌حمه‌د عه‌زیزی دیتن و پشتی دانوستاندن و به‌حسكرنا بابه‌تان دیار بوو، ل سه‌ر وێ ئێكێ رێككه‌فتن كو پێكڤه بن و بزاڤان بكه‌ن، حزبێ ژ هه‌موو ئه‌ندامێن خائین یێن سه‌ر ب حكومه‌تا ئیراقێ پاقژ بكه‌ن، كو ئه‌و داخوازا مه ژی بوو.
كه‌ریمی ژ گیرۆبوونا قادری رازی نه‌بوو بۆ چاڤپێكه‌فتنێ ل گه‌ل گرۆپی ل ده‌ڤه‌را پیرانشار. هێشتا هه‌ر ل نك مه بوون كو مولازم عه‌لی ئه‌م ب بروسكێ ئاگه‌هداركرین، كو حه‌میدی و قادر ئه‌ندامێن سه‌ركرداتیا حدكایێ ئێكودو دیتیه و هه‌ردو ئالی د دیاره‌كێ دا رازی بوون و حه‌میدی و هه‌ڤالێن وی بۆ نك وان ب رێ كه‌فتینه و ئه‌ڤ ده‌نگۆباسه گه‌له‌ك ب دلێ كه‌ریمی بوو. پاشی كه‌ریمی ڤه‌گه‌ریا گوندێ دزێ و ئه‌حمه‌د عه‌زیزی ژی ڤه‌گه‌ریا ئورمیێ.
پشتی نیڤرۆ حه‌میدی و حاته‌می و ب نوونه‌راتیا له‌شكرێ پاسداران و هه‌ڤالێن وان گه‌هشتن، و ئاماژه ب وێ ئێكێ دا كو پاشی قادر ژی دێ هێت، لێ كه‌سه‌ك ب ناڤێ (عومه‌ر) وه‌كو سیخۆر ل گه‌ل دا هاتبوو. قادری ب رێكا كه‌ریمی ده‌نگۆباس هنارت بوون، لێ نه‌شێت و نابیت ب تنێ وان ب بینیت، ژ به‌ر كو دێ تووشی ئاریشه و سه‌رگێژیان بیت، ئه‌ڤان ژی ره‌وشا قادری ل به‌ر چاڤ وه‌رگرتبوو، من تێگه‌هاندن كو كه‌ریمی ژ نك جیهانگیری و براده‌ران ڤه‌گه‌ریایه و وان ژی هه‌مان نێرین و بۆچوون هه‌نه، له‌ورا بڕیار دا ڤه‌گه‌رنه ته‌هرانێ و ب بوچوونا كه‌ریمی رازی بن.
ئێڤاری ئه‌ندازیار حسێن قاسملۆ ب نیاز بوو بهێته نك مه، لێ د ناڤبه‌را زێوه و هێشماوا ژ ئالیێ چه‌كدارێن جه‌عفه‌ر ده‌زگری (حاجی جه‌وكو) ڤه هاته ده‌سته‌سه‌ركرن و ڕه‌وانه‌ی ئورمیێ كر. من ژی بله‌ز مولازم بابه‌كر زێباری هنارته ئورمیێ كر، لێ دیار بوو ره‌وانه‌ی ئورمیێ نه‌كربوو و مولازم بابه‌كر زێباری ئه‌و ل زێوێ دیت بوو و گۆت بوویێ كاك مه‌سعوودی ئه‌ز ژ به‌ر ته یێ هنارتیم.
پشای حه‌میدی ئاگه‌هدار كر كو ل سه‌ر داخوازا كه‌ریمی ئه‌ندازیار حسێن قاسملۆ بهێته ئازادكرن، بۆ وێ ئێكێ كارتێكرن ل سه‌ر به‌رنامێ دانوستاندنان نه‌بیت، ناڤبری ژی ئاشكرا كربوو كو گه‌له‌ك باشه، ئه‌م راده‌ستی جه‌ندرما (19) كه‌ین، بۆ وێ ئێكێ ئه‌و ژی ڕاده‌ستی هه‌وه بكه‌ن. حه‌میدی چه‌ند پێشنیاز به‌رچاڤكرن، و داخواز كر كه‌ریمی ل سه‌ر بهێته ئاگه‌هداركرن كو پێكهاتی بوون ژ:
ئێك: مه دو گرتی یێن هه‌ین ب ناڤێن هادی زه‌ینه‌لعابدین و ره‌زاق مه‌ره‌ندی كو سه‌ر ب له‌شكری ڤه‌نه و گرتیگه‌ها دۆله‌توو گرتی نه، پێدڤیه بهێنه ئازادكرن، و ئه‌و ناڤێن كه‌ریمی داخواز دكه‌ت دێ هنێرنه نك ده‌ستهه‌لاتدارێن ده‌ڤه‌رێ داكو بهێنه ئازادكرن.
دو: هه‌كه به‌رپرسێن ده‌ڤه‌رێ هاتنه نك وان ب چو شێوه‌كی نابیت كه‌ریمی به‌حسی به‌رنامێ خوه ل گه‌ل دا بكه‌ت.
پشتی چوونا كه‌ریمی، حه‌میدی ئاشكرا كر، كو ب مه‌ره‌ما ب جهئینانا چه‌ند كاروباران دێ چیته ده‌ڤه‌را شنۆ و ل ده‌مێ پێدڤی ب رێكا یوسفی، یان خه‌لیلی بهێته ئاگه‌هداركرن.
ب مه‌ره‌ما درێژه‌پێدانێ ب دیداران رۆژا 2ی ئادارا 1981ێ كاك غه‌نی بلووریان و ره‌زا شه‌لتۆكی (20) هاتنه نك مه، و ب دوور و درێژی به‌حسی بابه‌تان و ره‌وشا خوه بۆ مه كر، دیار بوو د په‌یوه‌ندیێن خوه‌دا ل گه‌ل حكومه‌تێ زێده‌تر باوه‌ری ب له‌شكری پاسداران هه‌بوو، و پاسدار ب راست دزانین و ب توندی دژی هێلا سه‌رۆككۆماری بوون. د پشكه‌كا دی یا دیدارێ دا به‌حسی هه‌ڤپه‌یمانی و دوژمن و نه‌یارێن ته‌ڤگه‌را كوردی هاته كرن، بۆچوونێن مه نێزیكی ئێك بوون و گه‌له‌ك دژی قاسملۆی بوون. پشتی هینگێ كه‌ریمی و هه‌ڤالێن وی دیتن و ل سه‌ر په‌یوه‌ندی و كاروبارێن خوه رێككه‌فتن. كه‌ریمی ژ شنۆ ڤه‌گه‌ریا و ئاشكرا كر چه‌ند كه‌سێن سه‌ر ب ده‌زگه‌هێ ساواكێ ڤه ل شنۆ هاتینه ده‌سته‌سه‌ركرن و ل گه‌ل كاك غه‌نی رێككه‌فتن كو بمینن هه‌تا ئێكلابووین، و دیاربوونا چاره‌نڤیسێ حكومه‌تێ ل گه‌ل قاسملۆی و بڕیار دا ل گه‌ل مسته‌فا شه‌لماشی و سادق شه‌ره‌فكه‌ندی (سه‌عید) ژی ب مه‌ره‌ما دانوستاندن و گه‌شنگه‌شێ بهێنه ده‌ڤه‌رێ.
ب مه‌ره‌ما به‌حسكرنا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و چه‌ند دیداران ل گه‌ل هه‌ڤالێن خوه، ئێڤاریا رۆژا 3ی ئادارا 1981ێ كه‌ریمی ژ شنۆ ڤه‌گه‌ریا گوندێ دزێ، عه‌بدولموهه‌یمن و هه‌ڤاله‌كێ كه‌ریمی ڤه‌گه‌ریانه ته‌هرانێ و ل رۆژا 4ی ئادارا 19681ێ كاك ئازاد به‌رواری و كاك غه‌نی بلووریان و ره‌زا شه‌لتۆكی ژی ڤه‌گه‌ریانه ته‌هرانێ.
ئێڤارا رۆژا 5ی ئادارا 1981ێ، سه‌روان عه‌لی كه‌ریمی ب نوونه‌راتیا ره‌حمان كه‌ریمی هاته نك مه و ئه‌م ئاگه‌هداركرین، كو دوهی ئێڤاری بزاڤا كوشتنا ره‌حمان كه‌ریمی ژ ئالیێ گرۆپێ شه‌لماشی و سه‌عید به‌ده‌لی ڤه هاتیه كرن، و ئه‌و ئه‌فسه‌رێن ساواكێ ژی یێن هاتینه گرتن ژ ئالیێ گرۆپێ شه‌لماشی ڤه هاتینه ئازدكرن، دیار بوو وان هه‌ست ب بابه‌تی كربوو. كه‌ریمی نامه‌ك بۆ من نڤیسی بوو و داخواز كر بوو مه ب بینیت، و مه ژی به‌رسڤ دا كو مه چ رێگری نینن.
ئێڤارا رۆژا 6ی ئادارا 1981ێ، كه‌ریمی سه‌ره‌دانا مه كر، دیار بوو گه‌له‌ك یێ دلگران بوو. د دیداره‌كێ دا سه‌ره‌رای به‌حسكرنا ره‌وشا گشتی و ده‌ڤه‌رێ، چاوانیا بزاڤا كوشتنا خوه ل شنۆ بۆ من ڤه‌گێرا، زێده‌تر گۆمان ژ قادر عه‌بدی هه‌بوو كو نهێنی ئاشكرا كرینه، ب شه‌ڤێ گه‌له‌ك ل كه‌ریمی گه‌ریان، لێ نه‌دیت. سه‌روان عه‌لی گۆمان هه‌بوو كو كه‌ریمی هاتبیته گرتن و كه‌ریمی وه‌سا دیار كربوو كو سه‌ید و حجی خۆرشید و یوسف و قاسم و هه‌موو هه‌ڤالێن وی د گه‌ل دانه.
رۆژا 7ی ئادارا 1981ێ هه‌موویێ ئه‌م مژویلی ره‌وش و چاره‌نڤیسێ كه‌ریمی بووین و مه هه‌موو بزاڤكرن كو ئه‌م نه‌بینه پشكه‌ك ژ گیروگرفت و ئاریشێن وان، و مه بزاڤه‌كا مه‌زن كر خوین د ناڤبه‌را وان دا نه‌هێته رشتن، لێ د هه‌مان ده‌مدا مه ئالیگریا كه‌ریمی كر داكو بێهیڤی نه‌بیت و بشێت به‌رده‌وامیێ ب ئاراستا خوه‌یا راست و دروست بده‌ن. كه‌ریمی مژویلی په‌یوه‌ندیكرنێ بوو ل گه‌ل هه‌ڤالێن خوه، دیار بوو هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هه‌ڤلێن وی ل گه‌ل هێلا وی بوون. له‌ورا مه دلشاد ره‌وانه‌ی نك حه‌میدی كر داكو بهێت و كه‌ریمی ب بنیت، ئه‌و بوو وه‌سا بڕیار دا سپێدێ بهێت.
ب مه‌ره‌ما كۆمبوونێ ل گه‌ل كه‌ریمی رۆژا 8ی ئادارا 1981ێ حه‌میدی سه‌ره‌دانا راژان كر و كۆمبوونه‌كا دوور و درێژ ساز كر، ل سه‌ر داخوازا وان من ژی پشكداری د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا كر. حه‌میدی ل دۆر ره‌وشا نوو یا كه‌ریمی پرسیار كر و داخوازا بۆچوونا من كر، و من ژی گۆت كو پێدڤیه ئه‌و چه‌كێ سیاسی یێ د ده‌ستێن نه‌یارێن شۆڕه‌شێ دا ژ ده‌ستێن وان بهێته ده‌رخستن، و گه‌له‌ك ب هووركاتی و شیاری سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتار د گه‌ل ڤێ ره‌وشێ دا بهێته كرن، و مافێن كوردان بهێنه دان. وی ده‌می ئه‌م ب هه‌موو شیانێن خوه دێ پشته‌ڤانیێ ل هه‌وه كه‌ین، پرسیارا وێ ئێكێ كر كا ئه‌م به‌رهه‌ڤین هاریكاریا كه‌ریمی بكه‌ین؟ مه به‌رسڤ ب به‌لێ دا، لێ پێدڤیه چاره‌سه‌ریه‌كا سیاسی بۆ كێشا كوردی ل ئیرانێ بهێته دیتن، ژ به‌ر كو هه‌كه بزاڤه‌كا وه‌ستا نه‌هێته كرن، بزاڤ دێ شكه‌ستنێ ئینن. د پشكه‌كا گۆتنێن خوه‌دا داخواز كر كو پێدڤیه جه‌لال تاله‌بانی و سوشیالیست ژی بهێنه ئاگه‌هداركرن، داكو بزانن كا ئه‌و دێ چه‌ند هاریكار بن بۆ ڤی بابه‌تی.
رۆژا 9ی ئادارا 1980ێ ئه‌حمه‌د عه‌زیزی ب مه‌ره‌ما دووڤچوونێ و گه‌نگه‌شه‌كرنا دوماهی پێشهات و ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ هاته راژان، هه‌روه‌سا ب مه‌ره‌ما په‌یوه‌ندیكرنێ ب هه‌ڤالێن خوه مه میرزا ره‌حمان پیرۆتی و مولازم محه‌مه‌د و ره‌سوول فه‌قی ره‌وانه‌ی ده‌ڤه‌را پیرانشار كرن، پیرۆتی كه‌سه‌كێ نێزیكی كه‌ریمی و هه‌ڤالێن وی بوو.
