خورتانی و كالیتی (گەنجاتی و پیراتی)
نڤیسین: ئیڤان بوونین*
د رۆژێن هاڤینی یێن خوەش دە, دەریایا رەش بێ پێژنە. گەمی, ژ سەری هەیا بنی, ب خەلك و بارێن وان داگرتی بوو. گەرا د دەریایێ دە ب چوون و هاتنا خوە, ژ قورمێ, قەوقازێ و بەراڤێن ئانادۆلێ هەیا كۆنستانتینیێ, رێ گەلەكی دكشینە.
گەرما تاڤێ, ئەسمانێ شین و دەریایا پەمبای, لیمانێن مشت خەلك, راوەستاندنێن بێ ئەتلای, ب قێرینا ئالیكارێ كۆمیتان كو دگرت سەر هەر دەڤەرێ; بەر ب من ڤە, سەر ب خوە ڤە, بەر ب من ڤە, سەر ب خوە ڤە و دیسا بێدەنگی و چووینا بێ لەز, ل بەر قۆنت[…] چیایێن ژ گەرمێ پەرتی كو د مژا رۆژێ دە وندا دبوون. د قاویشێن كلاسا یەكێ دە, هێنكە, ڤالا یە, پاقژە و فرەهە… د دەرەجەیێن كێم دە, ژ رێویێن وەك كێریان تەنگ و گەمارە. ئەو ل تەنشتا مۆتۆرێ گەرمە نێزی بێخێریكا خوارنێ یا ب بێهن, د بن زنجیرێن یاكۆرێ دە, ل سەر بانیێ گەمیێ و رەفكان جیێ خوە گرتبوون. ل ڤر, گەه هلما نەخوەش دفووریا, گەه ژی سۆرا بایێ گەرم و خوەش رادبوو. و گەه ژی یان هێنك بوو یان ژی نە خوەش بوو. لێ هەر تم ب پێلان رە ئێ ب تایبەتی د گەمیێ دە كو ب بایێ نوو یێ دەریایێ تەڤلهەڤ دبوو. ل ڤر, ژن و مووژیكێن رووسی نە, وكراینی چ ژن و چ زلام كەشیشێن ئافۆنی نە, كورد, جۆرجی و یوونانی نە… كورد تام ملەتەكی هۆڤە. ژ سبەهێ هەیا ئێڤارێ رادكەڤن. جۆرجی ژی گەه دسترێن و گەه ژی زوو-زوو گوڤەندێ دكن, ب سڤكایی خوە دقەڤێزن و ب نازداری بووچكێن خوە بەرددن, د ناڤ كۆما خەلكێ دە ب قتكی, فەنا ئاڤژێنیێ بكن, دمەشن, دەستێن خوە ل هەڤ دخن و دبێژن, تاش-تاش, تاش-تاش! ل جەم ئولدارێن رووسی كو بەرێ خوە دانە فیلیستینێ ب بەردەوامی چایێ تێ ڤەخوارن. رووسەكی مووژیك كو ملێن وی فەنا دالقاندی بن و ریها وی یا زەر و تەنك ب پۆرێ نەخەلەكی, ب دەنگەكی بلند, ئینجیل دخوەند. ب ئاورێن دژوار یێن ژنەكە ئازا كو ب گۆملەكەكە سۆر بوو یا كو پۆرێ خوە ب كتانەكە تەنك و كەسك گرێدایی بوو ب تەنا خوە جی ل كێلەكا متبەخێ گرتبوو ل وی مووژیكی تەماشە دكر. ل راوەستەكا ترابزۆنێ, گەمی پر سەكنی. ئەز ژی داكەتم و ل بەر بەراڤێ ژ خوە رە گەریام. دەما ئەز ڤەگەریام من دیت, هۆفكەك كوردان ب قەرپۆلكێن و چەك كو مەزنێ وان دابوو پێشیا وان كو ب مێردەوانا گەمیێ ڤە هلدلكشیان. كالۆ ب گەودێ خوە گرس بوو, جوداكی سپی و كومەكی پاكستانی ل سەرێ وی بوو. نەوقا وی یا زراڤ, ب قایشەك زیڤ خەملاندی, گرێدایی بوو. كوردێن رێوی یێن ب مە رە, كو وەك كەریەكی پەز مەخەل هاتبوو, ب هاتنا كالۆ رابوون سەر پیا, جی ژێ رە ڤالا و فرەه كرن. پەیایێن وی, جی ب كولاڤان نوخوماندن و بالیف راقفاندن هەڤ. كالۆ, خوە ب مەزنایی بەردا سەر جیێ ژێ رە راخستی. ریا كالۆ وەك بەرفێ سپی بوو, لێ دێمێ وی وەك نانێ گەنمی ژ بەر رۆژێ قەمری بوو. چاڤێن وی یێن مەزن و هنگڤینی, نە وەكە ئادەتێ چرووسك ژ وان دچوون.
ئەز بەر ب وی ڤە چووم, روونشتم, من گۆت «سەلام» و ب رووسی ژێ پرسی:
– ژ قەوقازێ یە
ئەوی ژی, ب رووسی, ب دل پاكی ل من ڤەگەراند:
– ئەز بەنی, هین دوورتر. ئە‌م كوردن.
– ب كودا دچی
ئەوی ب نەفسەك بچووك, لێ ب شانازی بەرسڤ دا:
– ئەز دچم ستەنبۆلێ. دچم جەم پادشاه ب خوە. ئەز دیاری و هەمدیا خوە ب خوە رە ژ پادشاه رە دبم. هەفت قامچیان. هەفت كورێن من, كورێن هەموو ئەڤ بوون, پادشاه ئەو شاندن شەر. و هەموو د شەر دە هاتن كوشتن. هەفت جاری ژی پادشاه ئەز بلند كرم.
یوونانەكی چەلەنگ كو جخارە د ناڤ تلیان دە بوو و د سەر مە رە راوەستیایی بوو, ب مخابنی كرە; نچە-نچ. چاكێتەكی گەور, یەلەكەكی سپی, پانتلۆنەكی رساسی كو ل گۆرا مۆدێ بوو, لێ بوون. قوندەراك كو ژ تەرەفەكی خوە ب بشكۆك بوو د لنگان دە بوو. ئەوی سەرێ خوە هەژاند و گۆت:
– وەها كال و ب تەنا خوە ما.
مرۆڤێ كال لێ نەری و گۆت:
– تو چ بێ هشی! تێ كال ببی, لێ ئەزێ تو جاری كال نەبم. تو ل سەر مەیموونێ دزانی?
خۆرتێ چەلەنگ ژ خوە نە ئەولە بشری و پرسی:
– ل سەر كیژان مەیموونێ
– دێمەك ببهیزە!
– تو دزانی كو خوەدێ ئەرد و ئەسمان چێ كر?
– ئە‌رێ, ئەز دزانم.
– دوورە خوەدێ ئینسان خولەقاند و ژێ رە گۆت: ئینسانۆ, تو یێ سی سالی ل سەر روویێ ئەردێ بژی. تێ بفكرە كو خوەدێ هەر تشت ژ بۆ تە ئافراندیە و ژ بۆ تە ئامادە كریە. تو ب ڤێ یەكێ رازی یە? ئینسان ژی فكری: ژیانەكە وەها خوەش و تەمەنەكە كورت! وەی, چ هندكە!
– تو دبهیزە? – كالۆ پرسی.
– دبهیزم, – چەلەنگۆ بەرسڤ دا.
– دوورە خوەدێ كەر ئافراند و ژێ رە گۆت: تێ ب كورتان بی, تێ ب خورجك و بار بی, وێ خەلك ل تە سوار بن و بزقتینن تە. تو ب سی سالی رازی یە? لێ بەلێ كەر زریا, گریا و ژ خوەدێ پرسی: چما وقاس? خوەدۆ! پانزدەه سال ژ من رە بەسە. ئینسان گۆت: خوەدۆ, ڤان سالان ژ پەهرا كەرێ باڤێژ سەر تەمەنێ من. و خوەدێ وەها كر. تێ ڤێ یەكێ ئەمرێ ئینسان دبە 45 سال.
كالۆ ل چەلەنگۆ نەری و پرسی:
– ئەڤ ژ ئینسان رە باش بوو نە وەها یە
چەلەنگۆ بوویی كو مەبەستا كالۆ فام بكە, بەرسڤا خوە دا:
– نە خەراب بوو.
– دوورە خوەدێ كووچك چێ كر و سی سال دا وی ژی. خوەدێ ژ كووچك رە گۆت: تێ هەر تم خەیدۆكی و هار بی و نۆبەداریا مالا خوەدیێ مالا خوە بكی, تێ باوەریێ ب خەریبا نەینە, تێ برەیێ و وێ شەڤ خەو نەكەڤن چاڤێن تە. تو دزانی, كووچك ژی ژ بەر ڤێ یەكێ زووریا و گۆت: نیڤێ ڤی تەمەنی ژ من رە بەسە! و جارەكە دن ئینسان ژ خوەدێ دۆز كر: و ڤی نێڤی ژی باڤێژە سەر ئەمرێ من! و خوەدێ دیسا ئەڤ نیڤ دا وی..ئێدی تەمەنێ مرۆڤ دبە چقاس
چەلەنگۆ ب مەدخوەشی بەرسڤ دا:
– دبە شێست سال.
– لێ خوەدێ دوورە, مەیموون خولاقاند. سی سال دا وێ و گۆت: تو یێ بێیی خەبات و كەد بژی, لێ وێ دێمێ تە پر كرێت بە. وێ سەرێ تە كەچەل بە و روویێ تە ب قەرمیچۆك و بێیی بوروە بە. وێ هەر كەس بخوازە ل تە بنەرە, وێ هەر كەس ژی ب تە بكەنە.
یێ چەلەنگ پرسی:
– و وێ ژی, ئەڤ تەمەن نەخوەست و دۆزا نێڤی كر
كالۆ قالوونا نارگیلێ, ژ دەستێ كوردێ كو نێزی وی بوو گرت و گۆت:
– ئەو ژی, ب تەمەنێ خوە قایل نەبوو و دیسا ئینسان ژ خوە رە خوەست.
كالۆ دیسا خوە درێژ كر, بێ دەنگ ل دەڤەرەكێ ل بەر خوە نەری و بێیی بەرێ خوە بدە كەسی گۆت:
– ئینسان, ب تەمەنێ خوە یێ سی سالی ب ئینسانی دژی. ئەو دخوە, ڤەدخوە, د شەران دە شەر دكە, هەز ژ ژن و كەچان دكە. لێ پانزدەه سالێن كەرێ, كار دكە و مال دژڤینە. و 15 سالێن كووچك, ئەو خەیدۆكی دبە, دبەزە خەلكێ و مالێ خوە دپارێزە. و دوورە, گاڤا ئەو كال دبە, ئەو فەنا مەیموونێ كرێت دبە. و هەموو سەرێ خوە دهەژینن و هەنەكێن خوە ب یەختیاریا وی دكن. ئەڤ هەموو وێ ب تە رە دەرباس ببن. – كالۆ ب پێكەنین ژ چەلەنگۆ رە گۆت.
– لێ چما نە ب تە رە
– یێ چەلەنگ پرسی.
– ب من رە, نا.
– ئیجا, چما
كالۆ ب باوەری گۆت:
– یێن وەكە من كێمن. من نە كەرتی و نە ژی كووچكانی كریە. ئیجا ئەزێ چما مەیموونتیێ بكم? ئەزێ چما ببم كال?
* ئیڤان بوونین، د سالا 1870 یێ دە ژ دایكبوویە و د سالا 1953 ئان دە وەغەركریە. ژ نڤیسكارێن كلاسیكا ئەدەبا رووسی یە. ئەڤ چیرۆك, د سالا 1936 ئان دە هاتیە نڤیساندن.
وەرگێران ژ زمانێ رووسی:
بابێ نازێ
