دانوستاندنێن ل سەر پەرتووكان بتنێ رەخنەیە یان؟!
مستەفا عەبدورحمان ئەرەدنی
ل دەسپێكێ پێدڤیە بزانین پەرتووك چیە؟, ب دیتنا من ب شێوەكێ گشتی پەرتووك جیهانەكا بێدەنگە و وەكو باژێرەكێ بێدەنگ، بەلێ د هەمان دەمدا باژێرەكێ ب بزاڤە شەڤ و رۆژان ل كارە ودناڤ خۆبخۆدا هەر دلڤینێدایە، چونكو یا پڕ وداگرتیە ژ گوتن وبزاڤ وڤیان ودلوڤانیێ ودلسوزیێ وباوەریێ و دهەمان دەمدا یا تژی یە ژ رویدان وشەر وكۆژتن وقەرقەشێ.
پەرتووك ئەو هەڤالە كو مرۆڤ ژێ بێزار نابیت، جار مرۆڤی دكەنینیت و جار دگرینیت.
پەرتووك خوران وڤەخوارنا مێشكێ مرۆڤی یە، چاوان لەشێ مرۆڤی پێدڤی خوارنێ وڤەخوارنێ یە داكو بەردەوامیێ بدەتە ژیانێ، ئها وەسان پەرتووك ژی بۆ مێشكی خوارن وڤەخوارنە داكو ب زانینێ و تێگەهشتنێ بهێتە باركرن، ئەگەر ب رێكا پەرتووكان نەبیت ئەم هەمی د نەزانینێ دا دژین
فەرە بزانین پەرتووك نە كۆمەكا كاغەزێن مری وتۆزگرتییە ل سەر رەفاتكێن پەرتووكخانەیان، بەلكو ئەو هەلگرێن ئەقل وهوشێن ڤەكری وئازادن ،پر سەربۆرن، ئامۆژگارینە، پاشخانە و بیردانك و كوپییا مێشكێن كەس و زانایێن وەغەركرینە،ڤەگێرێن دیروكێ نە، پر زانینن، بێژگەها(منبر) دوهی وئەڤرۆ و سوباهی نە، د هەمی سەردەماندا پەیامگەهینێن نەمر وزیندینە.
لەوما ل دەمێ پەرتووك دكەڤیت بەر دان وستاندنێ فەرە ب شێوەكێ زانستیانە بكەڤیتە دترازیا هەلسەنگاندنێدا ودان وستاندن لسەر بهێت كرن،داكو ئەگەر كێم وكاسیەك ژی هەبیت نڤیسەر چ بۆ چاپا دووێ یا هەمان پەرتووك یان ژی بۆ پەرتووكێن خۆ یێن دیتر ل بەرچاڤ وەرگریت.
ب دیتنا من رێكا ژ هەمیان ساخلەمتر بۆ گەنگەشە ودان وستاندن وهەلسەنگاندنا هەر پەرتووكەكێ ددوو خالاندا خۆ دبینیت:
1- دەستنیشانكرنا خالێن باش وئەرێنی دپەرتووكێدا.
2- دەستنیشانكرنا خالێن لاواز ونەرێنی دپەرتووكێدا.
لەوما فەرە ل دەمێ پەرتووكێ دخوینین بۆ هەلسەنگاندنێ چەند خالان ل بەر چاڤ وەرگرین:
– نیاسینا نڤیسەری و ئەو بیاڤێن تێدا نڤیساین.
– وێ پەرتووكێ چ جودایی دگەل پەرتووكێن وی یێن دیتر هەیە.
– خواندنەكا باش بۆ پەرتووكێ بكەین وهەمی لایەنێن وێ بهێن هەلسەنگاندن.
– نڤیسینا تێبینیێن خۆ.
– دابەشكرنا وان تێبینیان ل سەر خالێن (ئەرینی و نەرێنی) یێن پەرتووكێ.
– رەخنەیا ئاڤاكەر دویر ژ برینداركرن و تۆلڤەكرنێ.
ئەرێ ئەم ل دویڤ ڤان خالان دانوستاندنێ دكەین؟.
بەرسڤ بلا بۆ خواندەڤانێن هێژا بمینیت.
بێگومان ل دەمێ پەرتووكەك ژلایێ گرۆپەكێ یان دەستەیەكێ یان خواندەڤانڤە دكەڤیتە بەر دان وستاندن و هەلسەنگاندنێ، مەرەم ژێ خواندنا هەمی هوركاریێن پەرتووكێ یە وپاشی دكەڤیتە دترازیا دان وستاندنێدا، ئەو كوما دان وستاندنكاران دگەل نڤیسەرێ پەرتووكێ دكەڤنە گەنگەشێن كویر ودویر یێن گرێدایی ناڤەرۆك وبابەتێ پەرتووكێ ب خۆڤە گرتی.
دبیت نە مەرج بیت ئەوێ پەرتووك خواندی بیت ل گەنگەشێ ئامادەبوی شارەزایی و بسپۆریەك د بیاڤەكێ نڤیسینێ دا هەبیت، بەلێ ئەگەر كەسێن ئامادە وهاتینە ڤەخواندن بسپوری و تایبەتمەندیا وان دهەمەجور بن دێ پتر شێن هەلسەنگاندنێ بۆ پەرتووكێ كەن، چونكو دبیت ئێك ژلایێ زمانێ و ئێك ژلایێ روودان و ناڤەرۆكێ وئێك ژلایێ خالبەندیێ وئێك ژلایێ پەیڤسازیێ و ئێك ژلایێ دیزاینی وبەرگی، وئێك ژلایێ پەیام وباشیا پەرتووكێ…..هتد، دیتن ونێرینێن خۆ پێشكێش بكەت، ل وی دەمی هەلسەنگاندنەكا تێر وتژی دێ بۆ پەرتووكێ هێتەكرن.
لێ دان وستاندنێن مە بۆ پەرتووكێ بەرۆڤاژی دان وستاندنێن ئاڤاكەرن، چونكو گومان تێدا نینە هەر پەرتووكەك دەمێ دكەڤیتە بەر شویرێ هەلسەنگاندنێ خالێن خۆ یێن ( ئەرینی ونەرینی) هەنە وچ پەرتووك بێ وان هەردو خالان نینن، هەر پەرتووكەكێ تشتێن باش و یێن خراب و ب هێز ولاواز تێدا هەنە، بەلێ دەمێ ئەم دئێخینە بەر دان وستاندنێ پڕانیا كەسێن ئامادەبووی بتنێ رەخنەیا نەرێنی بەرچاڤ دكەن، وگەلەك جاران ئەو رەخنە تۆلڤەكرنەكە ب شێوازەكێ دیتر ژ نڤیسەری یان ژی شكاندن و بێ رومەتكرنا بەرهەمێ وی یە، دبیت ئەو كەسێ ڤێ دكەت ددلدا كینەك بەرامبەری نڤیسەری هەبیت و هێژ دەلیڤە بۆهەلنەكەفت بیت ژدلێ خۆ بینیتە دەرێ لەوما دان و ستاندنێن لسەر پەرتووكا ب دەلیڤە وگونجایی دزانیت، چونكو ل ژێر ناڤێ دان وستاندنێ و بەهانەیا وێ دێ هەمی بزاڤان كەت نڤیسەری بشكێنیت هەر وەكو گەلەك جاران ئەڤە هاتیە تێبینیكرن دگەنگەشە و دان وستاندنێن ل سەر پەرتووكەكان دهێنەكرن.
ناهێتە ڤەشارتن هەر چەند پەرتووكەكێ نەرینیێن خۆ هەبن دبیت هند ئەرینی ژی هەبن، لێ پرانیا مە پتر بتنێ رەخنەیا نەرێنی دبینن، ل فلان لاپەری تە فلان پەیڤ ب ڤی رەنگی نڤیسیە، فلان قارەمان نابیت وەسا چەلەنگ بیت، فلان دێر نابیت هوسا بیت…..تاد.
ل لایێ دیتر یان ب چاڤەكێ دیتر قەد بەحسێ زەحمەتا نڤیسەری ودیسان لایەنێن باش یێن پەرتووكێ ونڤیسین ودارێژتن و بابەتی و رویدان و دان وستاندنێن وێ یێن مفابەخش چ دبوارێ ژینگەهێدا یان مێژوویێ یان داب ونەریت وهەر بیاڤەكێ دیدا ناكەین، بەلكو ئەم هەمی لایەنان پەردەپوش دكەین ل ژێر پەردەیا رەخنا نەرێنی، هەر چەندە ل دەمێ دان وستاندن ل سەر پەرتووكەكێ دهێنەكرن پێدڤیە كەسێن ئامادە ل دان وستاندنێ ژ هەمی لایانڤە پەرتووكێ ب هەلسەنگینن، نەك بتنێ ژلایێ ( رەخنەیا نەرێنی) ڤە كو ب هزرا من ئەڤە ناچیتە دقالبێ هەلسەنگاندنەكا ساخلەم و تێر وتژیدا، بەلكو دبیتە رێگری كو ئێدی نڤیسەر بخۆ چ پەرتووكێن خۆ یێن دیتر نەئێخیتە بەر هەلسەنگاندنێ وتێدا ئەو بخۆ ئامادە نەبیت، چونكو ب دیتنا وی هەلسەنگاندنێ بتنێ ئاراستەیەك گرتیە ئەو ژی ئاراستەیا ( رەخنەیا وێرانكەر) و دهەمان دەمدا نڤیسەرێن ئامادەبوی ل وان دان وستاندنا ئەو ژی پاشگەز دبن ژ نیازا ئێخستنا پەرتووكەكا خۆ بۆ بەر شویرێ دان وستاندنێ، لەوما فەرە ئەم خۆ فێری دان وستاندنا ساخلەم بكەین ولایەنێن (ئەرێنی ونەرێنی) یێن هەر پەرتووكەكێ بەرچاڤ بكەین ل وی دەمی نڤیسەر دێ زانیت لاوازیا وی و بهێزیا وی دكیرێدایە وخالێن لاواز دێ بهێز كەت و یێن بهێز دێ بهێزتر لێ كەت.
