قانوونا خانەنشینی یا نوی د ناڤبەرا ئەرێنی و نەرێنیێ دا
زێرەڤان فازل حەسەن دۆسكی
مژارا كێمكرنا ژیێ یاسای یێ خانەنشینی یا فەرمانبەرێن كەرتێ گشتی ژ 63 بۆ 60 سالی ل هەرێما كوردستانێ بوویە ئێك ژ مژارێن گەرم یێ كو ناكۆكیێن بەرفەره د ناڤبەرا ئالیگر و دژبەران ل دویڤ خۆدا ئیناینە. لدویڤ بریارا سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ یاسایا خانەنشینی یا ئێگرتی یا ئیراقی كەتە د واری جێبەجێكرنێ دا ل هەرێما كوردستانێ ژی. ئەڤ كێمكرنە ژ ئالیەكێ ڤە رەنگە چەندین خالێن ئەرینی هەبن، لێ د هەمان دەم دا رەنگە چەندین باندۆرێن نەرینی ژی لدویڤ خۆ بینت.
پالپشت ب بریارا دادگەها بلدنا فیدرالی یا ژمارە (212) ل (23/11/2022) یا تایبەت ب بجهئینانا یاسایا خانەنشینی یا ئێگرتی یا ژمارە (9) سال (2014) یا راستڤەكری ب یاسایا یا ژمارە (26) سالا (2019 ( و ب بریارا سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانی یا ژمارە (191) ل (15/1/2025) ژیێ یاسای یێ خانەنشینی یا نەچاری هاتە كێمكرن ژ ژیێ (63) سالی بۆ ژیێ (60) سالی، هەروەسا راستڤەكرنا خانەنشینی یا ئارەزومەندانە ژ ژیێ (45) سال ب مەرجێ هەبوونا (15) سالێن خزمەتێ بۆ ژیێ (50) سالی ب مەرجێ هەبوونا (25) سالێن خزمەتێ. ژ هەژی ئاماژە پێدانێ یە ژیێ یاسی یێ نوی چەندین بسپۆریا ناگرت وەكی خودان هەلگرێن ناسناڤێ زانستی پرۆفیسۆر و پرۆفیسۆرێ هاریكار، پزیشكێن دادوەری و سڕكردن و و دەروونی و راوێژكار و راوێژكارێن هاریكاری ل ئەنجوومەنی شۆرای هەرێم كو ژیێ یاسای یێ خانەنشینێ (63) سالن.
كێمكرنا ژیێ خانەنشینیێ چەندین مفا هەنە ژ وان: ئێك ژ گرنكترین مفاێین راستڤەكرنا ژیێ خانەنشینیێ پەیداكرنا دەلیڤەیێن كارینە بۆ گەنج و دەرچوویان كو پێدڤیە حوكمەت ل دویڤ شیانان و پێدڤیان ل جهی وان بدامەزرینن. هەروەسا ژ مفایێن راستڤەكرنێ بۆ حوكمەتی كێمكرنا بەشە بودجا تەرخانكریە بۆ مووچەیێن فەرمانبەران، فەرمانبەرێن دگەهنە ژیێ خانەنشینیێ مووچەكێ بەرز وەردگرن لدەمێ كاری دا لێ دەما خانەنشین دبن مووچێ وان تا رادەكی كێمتر دبت. هەروەسا باشكرنا كوالیتیا ژیانا فەرمانبەران، كاركرن د ژیەكێ مەزن دا رەنگە باندۆرێ ل ساخلەمیا فەرمانبەری بكەن ژ لایێ جەستەی و دەروونی ڤە، كێمكرنا ژیێ خانەنشینیێ رەنگە بدەتە دەرفەتەك بۆ وان كو بێهنا خۆ ڤەدەن و مژویلی چەندین چالاكیێن دی ببن كو د گونجای بن بۆ ژیێ وان. دیسا هاندانا گوهۆرینا د رێڤەبرنێ دا، كێمكرنا ژیێ خانەنشینێ د كارە گەنجێن نوی و خودان هزرێن نوی بۆ كەرتێ گشتی پەیدا بكەت و بتە ئەگەرێ باشكرنا كارێ سازیێن حكومی.
بەلێ ژ لایەكێ دیڤە؛ چەندین خالێن نەرێنی هەنە رەنگە ب دەركەڤن ژ ئەنجامێ ڤێ بریارێ: یا ئێكێ، كێمكرنا ژیێ خانەنشینیێ رەنگە ببیتە بارگرانی لسەر دەزگەهێ گشتیی یێ خانەنشینیێ. ئەگەر ژمارەكا مەزنا فەرمانبەران زویتر خانەنشین بن ئەڤە رامانا زێدەبوونا ژمارا خانەنشینانە ژ ئەنجام پێدڤی ب زێدەكرنا تەرخانكرنا پارێ پێدڤی بۆ خانەنشینایە. ل گەل ڤێ ئێكێ؛ رەنگە هندەك فەرمانبەر ب زەحمەت خۆ بگونجینن دگەل خانەنشینیا پێشوەخت، ژبەركو هندەك فەرمانبەر پلانان دانن كو بۆ دەمێ درێژ د كاری خۆ دا بمینن كە نەچار بن خانەنشین بن پێشوەخت ب ساخلەمیەك و جەستەك و دەروونەكی باش. ئەڤە دبیت ببیتە ئەگەرێ بێ هیڤی بوون و تێكچوونا دەروونێ وان .هەروەسا كێمكرنا ژیێ خانەنشینیێ دبتە ئەگەرێ ژ دەستدانا فەرمانبەرێن خودان شیان و ب ئەزموون كو حوكمەت پشتا خۆ ب وان گەرم دكەت. ئەڤە ژی دێ كارتێكرنەكا مەزن كەتە سەر كوالتیا خزمەتگوزاریێن كو حوكمەت پێشكێشكەت.
* مامۆستایێ زانكۆیا دهۆك
