كارتێكرنا سیاسی یا گرژیێن د ناڤبەرا ئیرانێ و ئسرائیلێ دا ل سەر ئیراقێ
رامان فاخر عەبدوللا
ئیراق یا بوویە مەیدانا ڤەگرتنا شۆكان یا شەڕێ ئیران ـ ئیسرائیل، كو ئەردێ وێ دبیتە مەیدان بۆ ئالگۆڕا لێدانان؛ دوور ژ سنوورێن راستەوخۆ یێن هەردو ئالیان. میلیشیاتێن پشتگیریكریێن ئیرانێ (وەكی “پشیلێن حەشدێ” و “كتائبا حزبوللا یا ئیراقی”) ئەردێ ئیراقێ بۆ هاڤێشتنا مۆشەكان بكاردئینن بەرەف ئیسرائیل، لبەرانبەر دا ئیسرائیل جهێن وان بۆردمان دكەت ل ئەنبار و سەلاحەددین و تەنانەت دەڤەرێن نێزیكی بەغدا بۆردومان دكەت.
ئەڤ تووندبوونە وەل ئیراقێ دكەت ژ وەلاتەكێ خودان سەروەری دگوهۆریت بۆ رەهینەیەك د هەڤكێشەیا جیۆسیاسی دا، كو حوكمەتا وێ نەشیا رێگیریێ ل پیشێیلكرنا ئاسمانێ خۆ بكەت یان پاراستنا سنووورێن خۆ، ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ بەزربوونا هۆرمەتا وان ل بەرامبەر گەلێ خۆ و سیستەمێ نیڤدەولەتی.
كاریگەرییێن شەڕی دەردكەڤن د دابەشبوونا پەیكەرێ سیاسی یێ ناڤخۆیا ئیراقی دا: دابەشبوونا چینا حوكمرانان د ناڤبەرا بلۆكەكا پەرلەمانی یا دۆستا ئیرانێ كو پشتگیرییا “مافێ بەرەڤانیێ” دكەت، و یا دی كو ڕەت دكەت ڤەگوهاستنا وەلاتی بۆ مەیدانا جەنگ. ئەڤ دابەشبوونە گرفتا دروستكرنا سیاسەتێن نیشتمانی دگرژیت و دەستهەلاتا سەرۆك وەزیران لاوازتر دكەت.
ئەوێ كو د ئەنجام دا هەولا بێ ئەنجام دكەت بۆ گەهشتنەبەر هەڤسەنگیەكا نەشیایی د ناڤبەرا فشارێن واشنتونێ (كو هەرەشەیێن سزایێن مەترسی دكەت ئەگەر میلیشیاتان نەگریت) و داخوازییێن تەهرانێ (كو مەرج دانایە بۆ بەردەوامبوونا هێرشان وەكی مەرجەك بۆ پشتگیریا سیاسی یا وان).
د پشتڤە، دەستهەلاتا میلیشیاتێن چەكدار یێن كو ژ ڤێ نەرێكخستنێ مفای وەردگرن بۆ بهێزكرنا دەستهەلاتا خۆ یا ئابووری ب رێیا كونترۆلكرنا دەرگەهێن سنووری و پرۆژەیێن نەفتێ زێدە دبیت، ئەڤ ژی دبیتە ئەگەر كێمبوونا كۆنترۆلا وەلاتی ل سەر سەرچاوەیێن گرنگ.
ئابووریا وەلاتی باجا مەزن ددەت: گرتنا ئاسمانی دوبارە ل گەل زێدەبوونا ئالوگۆڕیێ هاتوچوونا فرۆكەیێن نیڤدەولەتی خراب دكەت و خەتێن بارهەلگرێن بازرگانیێ شەلەل دكەت، ل گەل ئەڤێ كو كۆمپانیێن جیهانی ژ وەبەرهێنانێ درەڤن د ولاتەكێ دا كو وەكی “بۆمبەكا سیاركرییە”.
ولاتێن هەڤسوی وەكی ئوردن و سعوودیێ، رێكێن ئالوگۆڕا بازرگانیا ل گەل ئیراقێ توندتر دكەن، ئەڤە ژی هاتنا كالێن بنەرەتی كێمتر دكەت و نرخان ب ڕێژەیێن كارەسات بەرزدكەت.
د گوندان و باژێران دا، دیمەنا ڕۆژانە یێن تەیارەیێن بێپایلۆت و مۆشەكان بیرەوەرییێن داگیركرنا ٢٠٠٣ دئیننە دی، ئەڤە ژی وەدكەت شارەزا و هزرمەندێن ئیراقی كۆچبەر ببن و پەیكەرێ ئیراقێ یێ جڤاكی لاوازتر بیت.
دیتنەكا داهاتوویێ:
– سیناریۆیا ڕۆخیانا ناڤخۆیی:
بەردەوامیا هەلقولانێ دێ بیتە ئەگەرێ لێدانێن ئیسرائیلی د ناڤا پایتەختا بەغدا دا، ئەڤ ژی وەل میلیشیاتان كەت تۆلا ڤە بكەن خۆ ب هێرشان ل سەر بنكێن ئەمریكی. ئەڤ بارودۆخە دشێت سیناریۆیا ٢٠١٤ دوبارە بكەت، ب پارچەبوونا ئەردی و دەستەسەركرنا میلیشیاتان ل سەر هندەك بازنان ل باشووری، لە وەختەكی دا هەرێمێن سوننی دبنە گۆرەپانێن شەڕێ ڤەكری.
– سیناریۆیا ناڤبەریا هەرێمی:
ئەگەر دیپلۆماسیا ئیراقیا نهێنی (ب پشتگیریا عومانی یان قەتەری) سەركەڤیتن د كۆنترۆلكرنا هەلقولانا، ئیراق دشێت ببیتە “پلاتفۆرما چارەسەرێ” كو نەتەوەیێن ئێكگرتی سەرپەرشتیا وێ دكەت، ئیرانێ نەچار بكەت، میلیشیاتێن خۆ د بەرامبەر چەمانەتێن ئیسرائیلی كۆنترۆل بكەت كو ئاخا ئیراقی نەهێت نیشانگرتن.
– سیناریۆیا دابەشكرنا نهێنی:
بەردەوامیا حالێ نوكە، دێ وە ل هەرێما كەت كو حوكمرانیا خۆ بهێزتر بكەن: كوردستان قوولبوونا جودابوونا خۆ یا ئابووری د رێكا خەتێن بۆرین سەربەخۆڤە، باشوور دهێتە گوهۆرین بۆ “پارێزگەهەكا ئیرانیا نەراگەهاندی”، د وەختەكی دا بەغداد یا دبیتە پارێزگەهەك و دهێتە دوورپێچكرن ب دەستهەلاتەكا هێمایی بێی هیچ شیانان.
ئەنجامێ حەتمی:
ئیراق یا دهێتە پالدان و گەهشتیە سەر لێڤا وێرانبوونێ ب هێزێن دەرڤە، بەلكو رزگاربوونا وێ پشت ب هێزا چینا وێ یا سیاسی ڤە دمینیت كو دەستهەلاتا دەستپێكێ بزڤرینن. یان قەیرانا خۆ بگوهۆریت ب رێكا یاریەكا سیاسی بۆ خۆ دەلیڤەكێ تێدا بینیت و رۆلێ ناڤبەینینا هەرێمی بگێریت، یان دێ خشیتە بازنەیا توندوتیژیێ و ئەڤە ژی دێ هزرا دەولەتا ئیراقێ ژناڤبەت، وەك هاتیە ناسین ل دوماهیا ٢٠٠٣.
هەڤكێشە د دەستێ وان دایە: یان دێ بیتە پرا ئاشتیێ، یان دێ هێتە بنئاخكرن ل ژێر شەڕ و ئاژاوەێن دەرڤە.
