كارتێكرنا ئاقلی
ماڤین محەمەد زاویتەیی
ئەقلێ تە بهاترین سامانێ تەیە، هەردەم ل بن كونترۆلا تەدایە، لێ تو هێزا وی یا مەزن نابینی هەتا فێرنەبی كا دێ چاوا بكائینی، هەر وەكی كا چاوا مە بەری نوكە بەحسكری، ئەقلێ تە دو ئاست و ڕوی یێن هەیین، ئاستێ ب ئاگەه و ئەقلانی و ئاستێ بێ ئاگەه و نەئەقلانی. تو ب ئەقلێ هشیار هزر دكەی، ئانكو ئەو تشتێ د ئەقلێ تەدا ڕەها دبیت كو ل دویڤ سروشتێ هزرێن تە داهێنان دكەت. هەر تشتێ تو ب شێوەیەكێ ئاسای یان بەردەوام هزرێن خۆ تێدا دكەی، ئەو تشت دچیتە د ناڤ ئەقلێ تە یێ ڤەشارتی دا و ل دویڤ سروشتێ هزرێن تە دێ داهێنانێ تێدا كەت. ئەقلێ تە بنگەهێ سۆز و هەست و داهێنانێن تەیە، ئەگەر هزرا باشیێ بكەی دێ باشی ژێ دەركەڤیت و ئەگەر هزرا خرابیێ بكەی دێ خرابی ئیێتە رێكا تە. ئاها ئەڤەیە ڕێكا ئەقلێ تە. ئەو خالا سەرەكی كو پێدڤیە بیرا خۆ لێبینی، ئەوە كو ئەقلێ تە هزرەكێ پەسەند دكەت و وەردگریت، كەواتە دەست بجهئینانا وێ هزرێ دكەت. د ڤێرێ دا راستییەكا سەیر هەیە كو ئەو ژی ئەقلێ تە یێ ڤەشارتی ب وەكهەڤی ڕەفتارێ د گەل هزرێن باش و خراب دا دكەت، ئەڤ یاسایە ژی ل دەمێ ب رێكەكا نەرێینی دهێتە بجهئینان، دبیتە ئەگەرێ شكەستن و تێكچوون و نەئارامیێ، ل لایەكێ دی هەكە هزرێن تە د ئەرینی و گونجای بن، تو دێ خۆشیێ ژ ساخلەمیەكا باش و سەركەفتنێ بینی. ئارامی و لەشێ ساخ دو فاكتەرێن مسۆگەرن دەمێ رێكەكا دروست هزر دكەی.
هەر تشتەكێ هزرا تە بۆ خەباتێ بكەت و هەست ب ڕاستیێ بكەت، دێ ئەقلێ تە ڤەشارتی وەرگریت و دێ كێشیتە د ناڤ بازنە و بیاڤێ ئەزموون و ژیانا تە دا. تشتێ ئێكانە كو پێدڤیە مرۆڤ ئەنجام بدەت، ئەوە كو ئەقلێ تە دێ رابیت ب دابینكرنا بەختەوەری و ساخلەمیێ بۆ تە، یان هەر تشتەكێ دلێ تە بخوازیت. تو ب تنێ دێ فەرمانێ كەی، پاشی ئەقلێ تە ب دلسۆزی دێ ڕابیت ب پەیداكرنا تو پێ كاریگەر بووی.
یاسایا ئەقلێ مرۆڤی پێكهاتیە، تو دێ بەرسڤەكێ یان كاریگەریەكێ ژ ئەقلێ خۆ یێ ڤەشارتی بدەستڤەئینی ئەوژی ل دووڤ سروشتێ وێ بیرۆكێ ئەوا د ئەقلێ تە یێ هشیار دا پاراستی. ئەقلێ تە ب رێكا پێكڤە گرێدانا هزرێن تە كاردكەت، ئەوژی ب رێكا وان زانیاریێن تە د قووناغێن ژیانا خۆ دا بدەستڤەئیناین، هەروەسا ئەقلێ تە پشتبەستنێ دكەتە سەر هێز و تێهنا ژیریا بێسنوور یا د ناخێ تە دا، ل هندەك دەما ئەقلێ تە ب لەز شیانێن خۆ دەردئێخیت بۆ گەهشتنا چارەسەریێن ب لەز بۆ ئاریشێن تە، لێ هندەك جاران ژی كارێن تە دێ بۆ دەمێ ڕۆژ و حەفتیان ڤەكێشیت، بەلێ بلا بیرا تە بیت كو ئەقلێ تە خۆ ب هندێ ڤە مژوول ناكەت دا بسەلمینیت كا هزرێن تە د خرابن یان د باشن، راستن یان درەون، بەلكو ل دووڤ هزر و پێشنیارێن تە بەرسڤێ ددەت، بۆ نموونە، ئەگەر تە ب ڕێكا ئەقلێ خۆ هۆسا دانا كو تشتەك ڕاست و دروستە، ئەگەر خۆ یا خراب و تێكدەر بیت، دێ ئەقلێ تە یێ ڤەشارتی وەكی تشتەكێ ڕاست وەرگریت.
