دانوستاندنێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ دا ل سەر چەكێ ئەتۆمی

مستەفا جەبەلی محەمەد عەلی

دانوستاندنێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئێرانێ دا، سەبارەت دۆسییا ئەتۆمی بزاڤەكە ژبۆ گرێدانا رێككەفتنەكا نیڤدەولی، ئارمانج ژ ڤێ رێككەفتنێ چارەسەركرنا كرێزا بەرنامەیێ ئەتۆمی یێ ئێرانێ و ڕێگریكرن ژ پێشئێخستنا چەكێ كۆمەلكوژ و گەرەنتیكرنا بكارئینانا وزەیا ئەتۆمی بۆ مەرەمێن ئاشتیانە ل ژێر چاڤدێریا ئاژانسا نێڤدەولەتی یا وزەیێ ئەتۆمی (IAEA)، و ل پەی بەندێن پەیمانا قەدەغەكرنا چەكێن ئەتۆمی (NPT).
ئەڤ دانوستاندنە د بەرژەوەندیێن هەردو لایەنان دایە، چونكو ئەگەر هەردو لایەن گەهشتنە ڕێككەفتنەكا سەركەفتی، ئەڤ رێككەفتنە دێ بیتە ئەگەرێ كێمكرنا گرژیێن د ناڤبەرا وان دا و هەلوەشاندنا سزایێن ل دژی ئێرانێ هاتینە وەرگرتن، و رێپێدانا ئەمریكا كو بەرفرەهتر ل سەر پێشینیێن جیۆپۆلیتیك كار بكەت و ئابوورا خۆ ل رۆژهەلاتا ناڤین بهێزتر لێ بكەت و سەرۆكێ ئەمریكا (دۆنالد ترەمپ)، ل دویڤ بەرژوەندیێن ئابووری یێن ئەمریكا دچیت و هەكە جەنگەك ل رۆژهەلاتا ناڤین رویدا، دێ كارتێكرنان ل ئابوورا ئەمریكا كەت.
لایەنێن مفادار ژ دانوستاندنێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئێرانێ دا سەبارەت دۆسیەیا ئەتۆمی:
– ئێكەتیا ئەورۆپی: ئارامی ل رۆژهەلاتا ناڤین د بەرژەوەندیێن ئێكەتیا ئەورۆپا یە و كارتێكرنێ ل ئابوورا وێ دكەت، ب تایبەتی داهاتێ وێ ژ وزەی.
– چین و ڕۆسیا: هەردو وەلاتان بەرژەوەندیێن ستراتیژی ل ئێرانێ یێن هەین و ئەگەر ئیران نەگەهشتە چ رێككەفتنان ل گەل ئەمریكا، دێ بیتە ئەگەرێ زێدەكرنا پشتبەستنا ئیرانێ ب ڤان هەردو وەلاتان و ئەڤ چەندە دێ كارتێكرنەكا نەرێنی ل سەر ئابوورا وان كەت.
– وەلاتێن كەنداڤێ (سعوودیە، ئیمارات و وەلاتێن دیتر): هەر چەندە ئەڤ وەلاتانە د هشیارن و نە دئارامن، ژ بەر ئارمانجێن ئێرانێ یێن ئەتۆمی، بەلێ ئەگەر رێككەفتنەك هاتەگرێدان و ئیران ژ سزایان هاتە ئازادكرن، دێ ئەڤ وەلاتانە هندەك دەرفەتێن ئابووری وەرگرن ل گەل ئیرانێ.
– بازاڕێن وزەی یێن جیهانی: رێككەفتنەك د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ دبیت ببیتە ئەگەرێ سەقامگیریا نرخێن پەترۆلێ، و ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ كێمكرنا نەئارامیێ و دابینكرنا وزەیێ‌ ب شێوەكێ بەردەوام بوو هەمی وەلاتێن دەڤەرێ.
كاریگەریا دانوستانێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئێرانێ دا ل سەر كوردستانێ
• دەرئەنجامێن ئابووری:
ئەگەر سزایێن ل سەر ئێرانێ هاتنە هەلوەشاندن، دێ هەرێم شیان هەبیت دەرفەتێن بازرگانی زێدە بكەت تایبەت ل كەرتێن وزە و كشتوكالێ دا ل گەل ئیرانێ.
بەلێ ئەگەر دانوستاندن شكەستن ئینان، ڕەنگە ئێران ل ڕێكێن ئابووری یێن شوونگر بگەڕیت و ئەڤ چەندە دێ كاریگەریەكا نەرێنی هەبیت ل سەر رەوشا ئابووری و بازرگانی یا هەرێمێ.
• دینامیكێن ئاسایش و سەربازی:
ڕێككەفتنەكا سەركەفتی د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ دا دێ سەقامگیریا هەرێمی ئێخیتە دەڤەرێن نێزیكێ هەرێمێ ودێ گەفێن ئەمنی ل سەر هەرێمێ كێمتر لێكەت.
بەلێ ئەگەر دانوستاندن سەرنەكەفتن، ڕەنگە ئێران هێز و چەكدارێن خۆ یێن سەربازی ل نێزیكێ كوردستانێ زێدە بكەت، ئەڤە ژی دێ بیتە ئەگەرێ مەترسیا هەرێمی ل سەر ئیمناهیا سنووران.
• گۆڕانكاریێن جیۆپۆلیتیك
دانوستاندنێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ رەنگە كارتێكرنێ ل پەیوەندیێن كوردستانێ ل گەڵ هەردو لایەنان بكەت، ئەگەر هەردو وەلات گەهشتە رێككەفتنەكێ، دێ د بەرژوەندیێن كوردستانێ دا بیت و پەیوەندیێن وێ یێن دیپلۆماسی كو ژ هەردو وەلاتان نێزیك بیت.
بەلێ ئەگەر دانوستاندن سەرنەكەفتن، كوردستان دێ كەڤیتە بەرامبەر گەلەك گرژیێن گرێدای ب هەڤسەنگیا هەڤپشكییا ستراتیژیی ل گەل هەردو لایەنان.
وەك مە دیاركری ئەڤ دانوستاندنە كاریگەریێ ل سەر گەلەك لایەنێن دیتر و بەرژوەندیێن وان و بەرژەوەندیێن هەرێمێ ژی دكەن، بەلێ هندەك ئاستەنگ یێن هەین كو ناهێلن ئەڤ رێككەفتنە بهێتە ئەنجامدان، ژ وان:
– ئیران دخوازیت ئەتۆمیا وێ وەك پاشڤەبرنەكا (ردع) ستراتیژی ل دژی هەر هێرشەكێ بمینیت.
– ئەمریكا تا نها بریار نەدایە كو سزایێن ئابووری ل سەر ئیرانێ بهەلوەشینیت، دەما دگەهنە رێككەفتنێ.
– ئەمریكا دخوازیت سزایێن ئابووری ل سەر ئیرانێ بمینن ژبۆ سنوورداریكرنا رۆلێ وێ ل رۆژهەلاتا ناڤین.

کۆمێنتا تە