بەراوردەک د نیڤەکا نامەیا ماجن و نامەیا نالی دا
د. پەرویز جیهانی
٢ – ٢
نالی ژی دبێژە بایی هەڕە سەر کانییا سەرچنارێ و خوە ب وێ ئاڤێ بشۆ:
وەک ئاهەکەم دەوان بە هەتا خاکی کۆیی یار
وەک ئەشکەکەم ڕەوان بە هەتا ئاوی شیوەسوور
بەو ئاوە خوت بشۆ لە کودووراتی سەرزەمین
شاد بن بە وەسلی یەکدی کە تۆی تاهیر، ئەو تەهوور
ئەمجا مەوەستە تا دەگەییە عەینی سەر چنار
ئاوێکە پڕ لە نار و چنار و گوڵ و چنوور
چەشمێکە میسلی خۆر کە لە سەد جێ، بە ڕۆشنی
فەوەرانی، نووری سافە لەسەر بەردی وەک بلوور
ماجن ل سەر باغچەیێ میر زەینەل دبێژە:
ببینە ژ ئەووەل رەزێ میرە ئەو
چ خۆش گولشەنە ئەو چ دلگیرە ئەو
خییابان خییابان عەجەب گولشەنە
ب ئاب و ب ئەیوان چ خۆش مەسکەنە
ب حەوز و ب سەلبەند و چاغە، ل دۆر
ب رەیحان و شەببۆ نە، وەردێ د سۆر
غەزەلخوانە، تێ بلبلێ خۆشنەوا
موفەڕەح سەفا تینە ھەر بێنەوا
نالی ژی ل سەر چیمەنێ خانەقاهێ دبێژە:
سەیرێکی خۆش لە چیمەنی ناو خانەقا بکە
ئایا ڕەبیعی ئاهووە، یا چایری ستوور؟
سەبزە لە دەوری گوڵ تەڕە وەک خەتتی ڕوویی یار
یا پووشی وشک و زوورە وەکوو ڕیشی کاکە سوور؟
قەلبی مونەووەرە لە حەبیبانی نازەنین،
یا وەک سەقەر پڕە لە ڕەقیبانی لەندەهوور؟
دەسبەندیانە دێن و دەچن سەرو و نارەوەن،
یا حەڵقەیانە سۆفی ملخوار و مەندەبوور؟
مەیلێ بکە لە سەبزە درەختانی مەدرەسە
ئەوراقیان موقەددیمەیی شینە یا نە سوور؟
ماجن دبێژە: ببینە ژ ئەووەل رەزێ میرە ئەو
نالی ژی دبێژە: سەیرێکی خۆش لە چیمەنی ناو خانەقا بکە
چاوا ماجن ل سەر مزگەڤت و مەلا و هەڤال و هۆگرێن خوە یێن زانا دنڤیسە و سلاڤان ژ وان را دشینە، نالی ژی وەکی ماجن ل سەر زانایێن باژاڕێ خوە دنڤیسە.
ماجن دبێژە:
تە تەلخیس (کو) کر ئەو سفارش سەبا
ھەنە من ل وێ چەند عەزیز و برا
ھەڕە جارەکێ وان تو یەک یەک ببین
سوئالێ ل وان کە، ئەوێت دلگوزین
سەرێ عالمان حەل ‘کەرێ ئایەتان
مێهێ کاملان مەفخەرێ مڵەتان
براھیم ئەفەندی ئەوێ ئەرجومەند
حەقیقەتشوناسێ، مودەڕسپەسەند
نالی ژی دبێژە:
شارێکە عەدل و گەرمە، لە جێگێکە خۆش و نەرم
بۆ دەفعی چاوەزارە دەڵێن شاری شارەزوور
ئەهلێکی وای هەیە کە هەموو ئەهلی دانشن
هەم نازیمی عوقوودن و هەم نازیری ئوموور
ب گشتی چاوا ماجن ناڤێ چیا و زۆزان و باغ و مێرگ و چیمەن و گوند و باژاڕێن خوە دهینە و حەسرەتا دیتنا وان دکە، نالی ژی هەروەکی وی ل حەسرەتا دیتنا کانی و جۆبار و شار و گوندێ زێدێ خوە دا دنالە.
زمانێ هەردو هەلبەستان:
هەرچەند کو هەردو هەلبەست ژی ب کوردی، یەک ب کورمانجی و یا دی ژی ب سۆرانی هاتنە نڤیسینێ، لێ هەژمارا پەیڤێن عەرەبی د هەردووکان دا ژی بەرب چاڤن. پەیڤێن عەرەبی یێن د نامەیا ماجن دا هاتینە ئەو پەیڤن یێن کو د ژیانا رۆژانەیا کوردان دا دهێنە ب کاربرنێ، یێن وەکی: عەزیز، مەکان، کەرەم ، سەحەر، نقاب و… لێ پەیڤێن عەرەبی یێن هەلبەستا نالی دا پەیڤێن نەناس و کتێبی نە. پەیڤێن وەکی: رەوح، شەڕەڕ، شەمیم، یەنبووع، مەلعەب…
ب گشتی مرۆڤ دبینە کو ماجن ژێر کارتێکرنا تۆرەیا فارسی دایە و نالی ژی زۆرتر ل ژێر کارتێکرنا زمانێ عەرەبی دایە.
هەلبەستا نالی ژ ٤٣ مالکان و ٦٢٢ پەیڤان پێک تێ، کو زێدە ژ ( ١٣٠ ) سەد و سی پەیڤێن وێ ژ پەیڤێن عەرەبی یێن کتێبی نە. هەلبەستا ماجن ژ١٧٧ مالکان و ٢٠٨٣ پەیڤان پێک تێ کو( ٣٥٣) سێسەد و پێنجی و سێ پەیڤێن وێ عەرەبی نە.
مەسیرا هەردو نامەیان
ب خواندنا ڤان هەردو نامەیان را دیار دبە کو ماجن نامەیا خوە ژ ئەردەبیلێ رێ کرییە بۆ خۆشەبێ و ژ ئەردەبیلێ تا خۆشەبێ ناڤێ گەلەک گوند و باژاڕ و زۆزان و چەم و چییان دهێنە. لێ د نامەیا نالی دا دیار نینە نالی نامەیا خوە ژ کێدەرێ را رێ کرییە بۆ شارەزوورێ. یانێ مەقسەد دیار و مەبدە‌و نادیارە.
ڤەرگرێ نامەیێ
ماجن د نامەیا خوە دا ناڤێ چەندین کەسایەتییان ژ وان مەلا ئەحمەد، عەلی، ئەدیبێ بەگزادەیان، ئیبراهیم ئەفەندی و زەینەل بەگێ میرێ خۆشەبێ و ناڤێ برازایێ خوە سماعیل دهێنە، یانێ دیارە کو نامە ژ وان کەسان را شاندییە و د نامەیێ دا جیهێ دلدارا خوە دەستنیشان دکەت و سلاڤان بۆ دلدارا خوە و جیهـ و وارێ وێ را دشینە. لێ د نامەیا نالی دا ناڤێ کەسان نەهاتییە، تەنێ دنڤیسە :
وەک ئاهەکەم دەوان بە هەتا خاکی کۆیی یار
وەک ئەشکەکەم ڕەوان بە هەتا ئاوی شیوەسوور
لێ چونکو سالم بەرسڤەک ژ نامەیا نالی را نڤیسییە، هندەک کەس ب شاشی دبێژن نامەیا نالی ژ بۆی سالم هاتییە نڤیسینێ، لێ ئەم د نامەیا نالی دا راستی ناڤێ سالمی ناهێن.
ئەنجام:
ب ڤێ لێکۆلینێ را دیار دبە کو هەلبەستا نالی جۆرەک ئقتباسە ژ هەلبەستا ماجنی. لەورا کو هەم ناڤەڕۆک و پەیام و هەم ژی رادەیا هەڤپارییا پەیڤان و سەروایێن هەلبەستا نالی نیشان ددە کو نالی بێگۆتن نامەیا ماجنی دیتییە. ئەڤ هەردو هەلبەست ژی ژ شاهکارێن تۆرەیا کلاسیکا کوردی دهێنە هەژمارێ و هەردو ژی د پلەیەکە بلند دا هاتنە نڤیسینێ. لێ خوازی نالی ئاماژەیەک ل ناڤێ ماجنی بکرا، کو مخابن نەکرییە. د نامەیا ماجن دا دیارە کو ماجن ژ کێ را نامە شاندییە، لێ د نامەیا نالی دا ناڤێن حەقیقی نەهاتنە. ئەو گۆتنا کو دبێژن نالی نامەیا خوە ژ سالمی را شاندییە، ئەو ژی بێ بنێشەیە، لەورا ئەم ناڤێ سالمی د هەلبەستا نالی دا نابینین.
ژێدەر:
کەشکۆلا دەرویش محەمەد، نامەیا ماجن
دیوانا نالی
دیوانا سالم
فەرهەنگا دێهخودا
