تـاقیكرنێن خـولا دویێ دەلیڤەیـەكـا نوی يه بـۆ سەركەفتنێ
سەگڤان عەبدوالخالق چالی
د گەشت و ڕێڤینگیا ژیانێ دا، گەلەك جاران مرۆڤ تووشی بەربەست و ئاستەنگان دبیت. لێ گرنگ ئەو نینە مرۆڤ بكەڤیت، بەلكی گرنگ ئەوە كو پشتی كەفتنێ، هێز و شیانێن بلندبوونێ هەبن. تاقیكرنێن خولا دوویێ، نیشانا شكەستنێ نینە، بەلكی بەلگێ هەرە مەزنێ كۆلنەدان و بەردەوامیێ یە. ئەڤە دەرفەتەكا زێڕینە بۆ وان كەسێن باوەری ب شیانێن خۆ هەیی و بڕیار داینە بگەهنە ئارمانجێن خۆ. خولا دوویێ، پەیامەكا ڕۆن و ئاشكەرایە كو دبێژیت: «هێشتا دوماهیك نەهاتیە و دەرگەهێ سەركەفتنێ یێ ڤەكریە». پێدڤیە مرۆڤ ژ شاشیێن بۆری فێر ببیت، خاڵێن لاواز بهێز بێخیت، و ب باوەریەكا پتر و ئیرادەیەكا پۆلایین ڤە، بەرەڤ داهاتویەكێ گەشتر گاڤان بهاڤێژیت.هەر قوتابیەكێ گەهشتیە ڤێ قۆناغێ، پالەوانێ چیرۆكا خۆیە؛ پاڵەوانەكێ بڕیار دای نەچەمیت و تا دوماهی هەناسە ژبۆ خەونێن خۆ بجەنگیت. ڤێجا، بلا ئەڤ دەلیڤە ببیتە پرەك بۆ دەربازبوونا بەرەڤ سەركەفتنێ و گەهشتن ب وان هیڤیێن مەزن یێن د دلێ هەوە دا. ب پشتەڤانییا خودێ و هەولدانا هەوە یا بەردەوام، سەركەفتن دێ یا مسۆگەر بیت و بێگومان، رێكا ژیان و خواندنێ هەردەم یا راست و هموار نینە، بەلكو تژیە ژ بلندی و نزماتیان، ئاستەنگ و دەلیڤەیان. د قوناغێن خواندنێ دا، قوتابی د گەلەك ئەزموونان ڕا دەرباز دبیت، و ئێك ژ وان ئەزموونان كو بۆ گەلەك قوتابیان دبیتە جهێ فشارا دەروونی، «تاقیكرنێن خولا دوویێ» نە. هندەك كەس ڤان تاقیكرنان وەك نیشانا شكەستن و لاوازیێ دبینن، لێ د ڕاستیێ دا، ئەڤە دەلیڤەكا زێڕینە بۆ هندێ كو قوتابی جارەكا دی هەول بدەت و خەونێن خۆ بجهـ بینیت .ئەڤە پرەكە ژ بێهیڤیبوونێ بەرەڤ هیڤیێ، و دەرگەهەكە بۆ قوتابی ڤەدكەت دا كو ژ شاشیێن خۆ فێر ببیت و ب شێوەیەكێ بهێزتر بەردەوامیێ ب خواندنا خۆ بدەت. ئەڤجا قوتابیێن خوشتڤی، گەهشتنا هەوە بۆ ڤێ قۆناغێ، نیشانا بزاڤ و ماندیبوونا هەوەیە ل سالا بۆری. خولا دووێ نە دوماهییا ڕێكێ یە، بەلكی وەرچەرخانەكا گرنگ و دەرفەتەكا زێڕینە كو تێدا شیانێن خۆ یێن ڕاستەقینە نیشان بدەن.هەر ئاریشەیەك د ناڤ خۆ دا چارەسەریێ ژی دهەلگریت و هەر ئاستەنگیەك هێزەكا نوو ددەتە مە چونكی هەوە زەحمەت كێشایە و هوین هەژی سەركەفتنێ نە. پێدڤیە ب مێشكەكێ ئارام، دەروونەكێ گەش و باوەریەكا تەمام بچنە د هۆلێن تاقیكرنان دا. ژبیر نەكەن كو پشتەڤانیا دایك و باب و مامۆستایێن هەوە ل گەل هەوەیە و باوەریێ ب خۆ بینەكو گەلەك ژ وێ چەندێ زاناتری ئەوا تو هزر دكەی. خولا دووێ دەرفەتا تەیە بۆ سەلماندنێ. دەمێ خوڕێك بێخە و پسیارنامێ هویری بخوینەگەلەك جاران، كلیلا بەرسڤا دروست د ناڤ پرسیارێ ب خۆ دایە. پەیڤ ب پەیڤ بخوینە و ئارامبە چونكی»سەركەفتن چاڤەڕێی بزاڤێن تەیە.»وهەر هەولدانەك پێكڤەهاتنا سەركەفتنێ یە، باوەری نیڤا سەركەفتنێ یە، هێشتا دەرفەت یا مای، بكاربینە. چونكی پاشەرۆژا تە گرێدایە ب بڕیار و هەولدانێن تە یێن ئەڤرۆ و تو دشێی. هەروەسا پەیامەك بۆ مامۆستا و دایك و بابان: دایك و باب و مامۆستایێن هێژا، د ڤێ قۆناغا هەستیار یا تاقیكرنێن خولا دووێ دا، ڕۆلێ هەوە یێ پشتەڤانیێ ژ هەمی دەمان گرنگترە.ئەڤجا ژینگەیەكا ئارام و بێ سترێس بۆ قوتابیان دابین بكەن. فشا‌ر و زێدەگاڤی دێ ئەنجامێن خراب ل دویڤ خۆ ئینن. پالدەر و هاندەر بن. هەر ژبەر هندێ ل ڤێرە دێ بەحسی وان شاشیان كەین ئەوێن قوتابی كود تاقیكرنێن خولا دووێ دا دكەن، ل گەل هندەك ئامۆژگاریان بۆ چارەسەری وخۆپاراستنێ ژ وان:
ئێک: شاشیێن بەری تاقیكرنێ (قووناغا بەرهەڤیێ)
١- پاش ئێخستنا خواندنێ:
شاشی: گەلەك قوتابی هزر دكەن كو دەمەكێ درێژ یێ هەی و خواندنێ پاش دئێخن هەتا رۆژێن داویێ. دەمێ د ناڤبەرا خولا ئێكێ و دووێ دا كورتە و پێدڤی ب كاركرنەكا بلەز هەیە.
چارەسەری: راستەوخۆ پشتی دەركەفتنا ئەنجامان، خشتەكا خواندنێ بۆ خۆ بدانە و دەست ب خواندنێ بكە. بزانە هەر رۆژەكا بۆری، زەرەرەكا مەزنە.
٢- پشتگوه هاڤێتنا وان بابەتێن كو تێدا لاوازی:
شاشی: قوتابی حەز دكەت وان وانەیان بخوینیت یێن كو تێدا زیرەك و ژ وان وانان دڕەڤیت یێن كو تێدا دەرنەچووی.
چارەسەری: هێزا خۆ بدانە سەر وان بابەتان یێن بووینە ئەگەرێ مانا تە بۆ خولا دویێ. بزانە كا كێماسیێن تە د چ بابەتان دا نە و پتر كار ل سەر بكە.
٣- چاڤلێنەكرنا شاشیێن خولا ئێكێ:
شاشی: قوتابی پرسیارناما (اسئلە) یێن
خولا ئێكێ پشكەكێ پشتگوهـ دهاڤێژیت و نزانن كا شاشیێن وان یێن سەرەكی چ بوون.
چارەسەری: پرسیارناما خۆ یا خولا ئێكێ بینە و ب دیقەت سەحكێ. بزانە تە د چ پرسیاران دا شاشی كرینە و بۆچی. ئەڤە باشترین رێكە بۆ هندێ كو هەمان شاشیێ دوبارە نەكەی.
٤- خواندنا بێ پلان و يێ سەروبەر:
شاشی: تنێ خواندنا پەرتووكێ و دوبارەكرنا وێ بەس نینە. خواندن ب شێوازەكێ هەڕەمەكی و بێی چارچووڤە، مفایەكێ كێم دگەهینیت.
چارەسەری:خشتەكا رۆژانە: بابەتان لسەر دەمی دابەش بكە.چارەسەركرنا پرسیاران: پرسیارێن سالێن بۆری و پرسیارێن جۆراوجۆر چارەسەر بكە، چونكی ئەڤە تە فێری شێوازێ پرسیاران دكەت.كورتكرنا بابەتان: خالێن گرنگ بۆ خۆ بكە كورتە و بنڤیسە دا ل رۆژێن داویێ ب ساناهی چاڤلێبكەی.
٥- پشتگوهـ هاڤێتنا ساخلەمیێ:
شاشی: شەڤنخوونی، كێم نڤستن، و خارنا نەساخلەم دبنە ئەگەرێ كێمبوونا تەركیزێ و ژبیركرنێ.
چارەسەری: رۆژانە (5 – 10) دەمژمێران بنڤە، خوارنەكا ساخلەم بخۆ، و هندەك وەرزشێ بكە دا مێشكێ تە چالاك بیت.
دو: شاشیێن د دەمێ تاقیكرنێ دا
١- رێكخستنا خەلەت یا وەختی:
شاشی: دەمەكێ زۆر ل سەر پرسیارەكا زەحمەت بۆراندن و ژبیركرنا پرسیارێن دی یێن كو بەرسڤا وان ساناهیترە.
چارەسەری: بەری دەستپێكرنێ، چاڤەكێ بلەز ل هەمی پرسیاران بخشینە. دەمێ خۆ دابەش بكە. ئەگەر پرسیارەك زەحمەت بوو، بهێلە و هەرە سەر ئێكادی، پاشی ل داویێ بزڤرەڤە سەر.
٢- نەخواندنا پرسیاران ب هويرى:
شاشی: ژبەر لەزاتی و سترێسێ، قوتابی پرسیارێ ب دروستی ناخوینیت (بۆ نموونە، وشا «نە» یان «ژبلی» نابینیت) و بەرسڤەكا خەلەت ددەت.
چارەسەری: هەناسەكا كوور هەلكێشە، هەر پرسیارەكێ دو جاران بخوینە حەتا ب تمامی تێدگەهی كا چ ژ تە دڤێت.
٣- ترس و دودلی (سترێس):
شاشی: سترێسا زۆر دشێت ببیتە ئەگەرێ ماندیبوونا مێشكی و تو هەمی تشتان ژبیر بكەی، هەتاكوئەو بابەتێن تە باش خواندین ژی.
چارەسەری: چەند چركەیان چاڤێن خۆ بگرە و هەناسەكا كوور هەلكێشە. باوەریێ بخوبینە و بێژە خۆ كو تە بەرهەڤی كرینە.
٤- هێلانا پرسیاران ب ڤالاهی:
شاشی: قوتابی ژ ترسا شاشیێ هندەك پرسیاران ب تمامی ڤالا دهێلیت، ب تایبەت د هەلبژارتنان دا.
چارەسەری: ئەگەر تو ژ بەرسڤێ پشت ڕاست نینی، بزاڤێ بكە بەرسڤا هەرە نێزیك ژ ڕاستیێ هەلبژێری. نڤیسینا هەر تشتی باشترە ژ ڤالا هێلانێ، دبیت هندەك نمرەیان (درجە) وەربگری.
٥-چاڤلێنەكرنا بەرسڤان ل داویێ:
شاشی: پشتی تەمامكرنا بەرسڤان، قوتابی بلەز ژ هۆلێ دەردكەڤیت بێی كو چاڤ ل بەرسڤێن خۆ بكەت.
چارەسەری: ئەگەر دەمێ تە ما،( ٥ – ١٠) خولەكان تەرخان بكە بۆ پێداچوونێ. دبیت تە شاشیەكا سادە كربیت د كۆمكرنێ یان ژێبرنێ دا، یان بەرسڤەك ژبیر كربیت.
سێ: شاشیێن دەروونی (نەفسی)
١- بێهیڤیبوون و هزرا نەرێنی:
شاشی: هەستكرن ب شكەستنێ ژبەر خولا ئێكێ، و باوەركرن ب هندێ كو ئێدی نكارن بسەركەڤن.
چارەسەری: بیراتە بیت، خولا دووێ دەرەفەتەكە، نە لاوازی و سزایە. ئەو چانس و دەلیڤا دووێ یە بۆ راستڤەكرنا شاشیان. باوەریێ ب شیانێن خۆ بینە.
٢- بەراوردكرنا خۆ ل گەل قوتابیێن دی:
شاشی: سەحكرنا قوتابیێن دی و پرسیاركرن كا وان چەند خواندیە، دشێت سترێس و بێ باوەریێ ل دەف تە زێدە بكەت.
چارەسەری: تەركیزا تە تنێ ل سەر خۆ و بەرنامەیێ خۆ هەبیت. شیانێن هەر كەسەكی جودانە.
كورتیا گۆتنێ:
خولا دووێ پێدڤی ب پلاندانانەكا باشتر، تەركیزەكا پتر ل سەر خالێن لاواز، و باوەریەكا بلند ب خۆ هەیە. شاشیێن خولا ئێكێ بكە وانە بۆ سەركەفتنا خولا دووێ.
ب هیڤیا سەركەفتنێ بۆ هەمی قوتابیان.
