ئـەرێ كـورد دێ بنە دەولــەت؟
دیـار كـازم
خەونا هەر كوردەكییە دەولەتا كوردستانێ ببینیت، لێ پرسیار ئەوە چ جۆرە دەولەت مە دڤێت؟، سۆمال ژی دەولەتە و كیان و سنوورێن خۆ هەنە، لێ ژیان تێدا زۆر یا گڕانە، ژ روویی جوگرافی ڤە دكەڤیتە سەر گرنگترین گەرویا دەریایی (باب المندب) كو مەزنترین رێرەوێ هاتن و چوونا بازرگانیا جیهانییە و جوانترین دیمەنێن رۆخێن دەریایی هەنە لێ چ گەشتیار نینە زۆرترین و بهاترین كانزا ل سومالێ هەنە لێ تاكو نهۆ خامە و چ ڤەكۆلین بۆ نەهاتینەكرن، ژبەر بارودۆخێ سیاسیێ ناسەقامگیر، گەلێ سۆمالێ ب ئێك ژ رەڤەندێن مەزن ل جیهانێ دهێنە هژمارتن، ژبەر توندوتیژی شەڕێن بەردەوام، هەروەسا یا زەنگینە ب سامانێ ئاژەلی و سامانێ ماسییان و یەدەكەكێ مەزن یێ نەفتێ ژی هەیە.
مێژوویا ڤێ دەولەتێ تژییە ژ ململانێین سیاسی عەشیرەتگری وبێ بەرنامەیی لێ خالا ژ هەمیان گاریگەرتر ژبۆی وێرانكرنا ڤی وەلاتی هاتنا گرۆپێن ئیسلاما سیاسی بوو، بەریا وان خەلك یێ گرێدایی ئیسلاما تەقلیدی بوو و چ كێشەیێن نەبوون لێ ب هاتنا وان توندوتیژی و نەخوێندەواری و گەندەلی زێدەبوو، تاكو نهو ژی ئەڤ دەولەتا زەنگین ب خیر و بێرێن خۆڤە بۆ خەلكێ وێ بوویە دۆزەخ.
هوین دكارن ب رێیا ژیریا دەستگرد هەمی وەردەكاریا ل سەر سومالێ ب دەستڤە بینن.
هەروەسا نموونەیا دەولەتا ئەفغانستان ژی هەڤشێوەی سۆمالێ ب هەمان قووناغ دەربازبوون و نەشیان ولاتێن خۆ بپارێزن و ئاڤا بكەن راستە دەولەتن لێ هەژارترین ولاتێن جیهانێ نە ژبەر هاتنا حزب و رەوتێن ئیسلامی.
چما كورد نەبووینە دەولەت؟
ئەم هەمی دزانین هێز د ئێكبوونێ دایە لێ چاوا ئەم دێ ئێكبوونێ ب دەستڤەئینین؟، دەستەواژەیەكا سڤك وكورت لێ قوربانی و سازان و دەستبەردان ژ بەرژەوەندیان و لێكتێگەهشتن و خۆشڤیان و ئاشتی ودادپەروەری دڤێت ب مخابنیڤە ئەڤ چەندە د ناڤ مەدا یا غائیبە.
كوردان د مێژوویا كەڤن و نودا تنێ شەر بۆ مانەڤا خۆیاكری – ئەرد و زمان و كولتوورا خۆ یا پاراستی، لێ هزر د هەبوونا كیانەكی دا نەكریە ژبە دو ئەگەران یا ئێكێ ژ كەڤندا كورد گەلەكێ شڤانكاربوویە و لدویڤ پەزی د چوو نهو ل هەر مالباتەكا كوردان ژێ بپرسی دێ رەگێن عەشیرەتا خۆ دێ بەتە سەر كوردستان باكور یان یێن باكور دبنە سەر باشور یان رۆژهەلات ب واتایەكا دی ناسنامەیا باژێری پەیدانەبوویە، د مێژوویا ناڤەراست و نوودا كورد و كوردستان پشكەك ژ حوكمرانیا دەولەتێن ئیسلامی بووینە، وەك (موالی) سەرەدەری دگەل كوردان كرینە و نابیت ببینە خودان كیان ژ بەركو ل دویڤ مەزهەبی شیعەیان ڤێت حوكم د دەستێ (ال بیت) دابیت و ل دەڤ سونەیان ڤێت (قریشی) بیت یان كو یێ نەعەرەب ماف نینە حوكمرانیێ بكەت، لەوما كوردان عەشیرەتگری كرە پیڤەر و تا نهو ژی ئەڤ چەند هەر بەردەوامە، تەنانەت ل كۆمارا مهاباد هێزێن مە بناڤێن عەشیرەتان هاتبوونە ناساندن، و ل سەردەمێ جاشتیا سالێن هەشتێیان دا فووجێن چەتەیان ل سەر بنەمایێن عەشیرەتان هاتنە دروستكرن، نهو ژی ل باكۆر قوریچی ل سەر بنەمایێ عەشیرەتان چاشاتێ دكەنو ل ئیرانێ ژی هەبوو بناڤێ (جنداللە) جاشاتیێ دكر، ژ لایەكێ دیڤە حوكمرانیا كوردی نەشیاییە هزرا دەولەتبوونێ دابڕژیت یان كو هزرا و قوربانییدانێ و ئێبكوونی ئاڤا بكەت نەبوونا هزرا قەبوولكرنا هەنبەرە و بچویكرنا پڕۆژەیێ خۆ ب زمانی سیاسی دبێژنێ (تقسیم المقسم وتجز‌و المجزا‌و) دابەشكرن پشككرن و كەركرن وپارچەكرن.
نهۆ ئەڤا هندەك حزبێن ئیسلامی و خەلكێ توندرەو ل سۆشیال میدیا دا هەنبەر ئەوێ دی دكەن چ جاران روینەدایە، ڤێجا چ ب تەكفیركرنا ئەوێ دی و مەزنكرنا بابەتان، ئەو ئازادیێن تاكە كەسی ل كوردستانێ هەی ل كێم جهان هەنە، حزبێن ئیسلامی ب خێرا ڤێ ئازادیا هەی هوین خۆ دیار دكەن مە خوین یا رێتی ژ بۆی كوردستانێ و پاراستنا ئیسلامێ ژی وەك خۆ نەك وەك وە دڤێت، ڤێجا سوبەهی حوكمرانیێ وەرگری وەكی سۆمال ئەفغانی ل مە بهێت یان وەك توركیا ئوردۆگانی كو نهو د خرابترین دۆخ دا دەرباز دبیت.
دەولەت ب ئابۆرەكا ب هێز ئاڤا دبیت، سالانە ب هزاران گەنج دبنە هێزا كاری ل وەلاتێ مە و ئەگەر ئەڤ كێشەیە چارەسەر نەبیت، ئەڤە هزرێن توندرە و ئامادەنە ڤێ هێزا مەزن بكاربینن بۆ بەرژەوندیێن خۆ ل مسرێ و سووریا ڤان هێزا كار ل سەر خەلكێ رەش رووت دكر و دكرنە جیهادی نهو كوردستان بەرەڤ سیستەمێ نیۆ لیبرال ڤە دچیت و پریشكێن وێ گەهشتینەمە، و ئەڤ كەش وهەوایە ئامادەنە گەنجێن مە بەرەڤ هزرێن توندرەو بچن وئەم یێ هەستێ پێ ناكەین، ڤێت حوكمرانیا كوردی ئاگەهداری ڤێ چەندێ بیت ژبەر كو چ جاران وەكی نهو ژیانا ئابۆریا كوردستانێ وەها بێ سەروبەر نەبوویە.
گڕێیا گەلێ مە عەشیرەتە ژبەر كو ئەو یێ گرێدایی دەمارگیریا خونە و باشترین ژێدەر ل سەر ڤێ چەندێ هاتینە نڤێسین پەرتووكێن (د.علی الوردی، ابن الخلدون) ب جوانی بەحس دكەت، ئێك ژ سالوخەتێن عەشیرەتێ هەرگاڤ دگەل هێزێ دانە وكی ب سەركەفت دگەل واندایە یان چ هزر دسپلین نینە دوژمنانێ وان دەرگەهێ پارە و دیاریان بۆ ڤەكەت دچنە هەمبێزا وان، هەروەها زوو دهێنە خاپاندن دەمێ پۆستەك دهێتە خارێ ل سوشیال میدیاییدا دژی ئازادیێن تاكە كەسی بن بەریا هەمیان عەقلێ عەشیرەتێ پەسەند دكەت بێ هزركرن كا ئەڤ گرۆپە كینە و بۆ كێ كار دكەن، لەوما چەندین بزاڤ و شورشێن كوردی ل سەر ڤێ چەندێ بووینە ئەگەرێ ژناڤچوونێ، وتاكە چارەسەر بۆ دروستبوونا دەولەتا كوردی دانانا دستوورەكێ مەدەنیە بۆ هەرێمێ دوور ژ دەمارگیریا عەشیرەتگەریێ.
