چارەنڤیسێ كوردستانا ڕۆژاڤا..
عومران میكائیل
پشتی بۆرینا پتر ژ دەهان سالان ژ ململانێ ل سووریێ، قۆناغەكا نوی ژ ئەگەرێ شكەستنا رژێما بەشار ئەسەدی دەستپێكر، د ڤێ قۆناغێ دا هەول هاتنەدان ژ بۆ دوبارە بنیاتنانا دەولەتا سووریێ و بەرفرەهكرنا دەستهەلاتێ ل سەرانسەری جوگرافیا وێ ب ڕێكا پێكئینانا حوكمەتەكا نوی ل دیمەشقێ ب سەرۆكاتییا دەمكی یا ئەحمەد ئەلشەرع.
د هەمان دەم دا، شكەستنا رژێما ئەسەدی بوویە ئەگەرێ گوهۆرینێن سیاسی یێن مەزن ل كوردستانا رۆژئاڤا، دەڤەرێن كوردان ل سووریێ سەربخۆ بوون ژ حوكمەتا ناڤەندی و دەست ب سیستەمێ خۆبرێڤەبرنێ (ئیدارا سەربەخۆ) ب شێوكێ دیموكراسی كر.
ئەڤ ئیدارەیا سەربەخۆ ژ هەرسێ یەكەیێن عەفرین، كۆبانێ، جزیرە (قامشلو، حەسەكە، دێریك، تەل تەمر بخوڤە دگریت) پێكدهات، بەلێ سەرەرای نەبوونا دانپێدانا فەرمی یا نیڤدەولەتی بۆ ڤێ ئیدارەیێ، بوویە ئەگەرێ قەوارەكێ سیاسی.
دانوستاندن ل گەل حوكمەتا سووریا یا نوی ئێك ژ ئارمانجێن سەرەكی یێن حوكمەتا نوی ل سووریێ گرێدای پێكئینانا دەولەتەكا ئێكگرتی و ڤەگەراندنا سەروەریا دەولەتێ یە بۆ هەمی دەڤەرێن سووریێ و ژ وان دەڤەرێن رۆژئاڤایا كوردستانێ نە، لەورا ئەحمەد ئەلشەرع دەست ب دانوستاندنێ كر د گەل كوردان (هێزێن هەسەدێ ب سەرۆكاتیا مەزلۆم عەبدی).
د چارچووڤەیێ ئەڤێ دانوستاندنێ دا، حوكمەتا سووریێ داخواز ژ كوردان كر پشكدار بن د پروسێسا سیاسی ژبو ئێكئینانا دەولەتەكا ئێكگرتی، بەلێ كوردان داخواز دامەزراندانا هەرێمەكێ سەربەخۆ كر و ئەڤ داخوازیا رێگریێ ژ ئارمانجا سەرەكێ یا حوكمەتێ دكەت.
ناڤبژێڤانیا نیڤدەولەتی
ژبەر ئەگەرێ رێكنەكەفتنا حوكمەتا نوی یا سووریێ ل گەل كوردان، هەولێن نیڤدەولەتی هاتنەكرن ژ لایێ ئەمریكا و فەرەنسا و ل گەل رۆلەكێ سەرەكی یێ سەرۆك «مەسعود بارزانی» ژبۆ گرێدانا رێككەفتنەكێ ب رێكا ناڤبژێڤانیێ د ناڤبەرا هێزێن سووریا یێن دیموكرات (هەسەدە) و حوكمەتا نوی یا سووریێ كو د بەرژەوەندیا هەردو لایەنان دا بیت.
ئەمریكا و فەرەنسا ژبۆ پاراستنا ئێك پارچەییا وەلاتێ سووریێ و گەرەنتیكرنا مافێن كوردان، ب شێوەكێ راستەوخۆ پالپشتیەكا سەرەكی د ڤێ دانوستاندنێ دا دكەن.
رۆلێ سەرۆك و رێبەرێ كوردان (مەسعود بارزانی)
سەرۆك بارزانی رۆلەكێ هەرە گرنگ هەبوویە وەك كەسایەتیەكا كاریگەر وباوەرپێكری ل سەر ئاستێ نیڤدەولەتی، هەردو لایەنێن دانوستاندنێ ژی، ژبۆ چارەسەركرنا ڤێ ئاریشەیا سیاسی باوەریەكا مەزن یا ب عەدالەت و شارەزایی یا سەرۆك بارزانی هەی.
سەرۆك بارزانی داخواز ژ كوردێن رۆژئاڤا كر ل گەل حوكمەتا سووریێ پشكداریێ د دانوستاندنێ دا بكەت و پەیوەندیێن وان دگەل ئەمریكا باشتر لێكرن، و دیار كر كو فیدرالیەت باشترین چارەسەرییە بۆ ڤێ ئاریشەیێ، چونكو سووریا ژ گەلەك نەتەوەیان پێك دهێت، دڤێت كوردان ماف هەبیت بریارێ ل سەر چارەنڤیسێ خۆ بدەن.
ریككەفتنا 10ێ ئادارا سالا 2025 د بن سیبەرا ئەوان ناڤبژێڤانیێن هاتینە ئەنجامدان، رێككەفتنەك د ناڤبەرا حوكمەتا سووریێ و هێزێن هەسەدێ هاتە ئیمزاكرن، ل ژێر چاڤدێریا نەتەوەیێن ئێكگرتی دا، ژ دیارترین بڕگەیێن ڤێ رێككەفتنێ كو گرێداینە ب كوردان ڤە:
• دانپێدان ب نەتەوەیە كورد وەك ئێك ژ نەتەوەیێن سەرەكی ل سووریێ.
• تێكەلكرنا هێزێن هەسەدێ ل گەل هێزێن نیشتیمانی یێن سووریێ.
• گەرەنتیكرنا مافێن كوردان ب رێكا دەستپێكرنا پرۆسەیا دارشتنا دەستوورەكێ نوی.
ئەڤ رێككەفتنا پێنگاڤا ئەرێنی یا ئێكێ بوو د دانوستاندنێن د ناڤبەرا هەردوو لایەنان دا، ئەڤ دانوستاندنە هەر د بەردەوامیێ دانە، و دوماهیك داخوازیێن كوردان ئەڤە بووینە:
• پێدانا ئوتونۆمێ: كوردان داخواز مافێ ئیدارەیا سەربەخۆ كریە بۆ دەڤەرێن كوردستانا رۆژئاڤا.
• هەرێما تایبەت: داخوازا دامەزراندنا هەرێمەكا كوردی یا فەرمی ل باكۆرێ رۆژهەلاتێ سووریێ كر كو دەستوور و پەرلەمان و ئیدارەیا خۆ یێن ناڤخۆیی هەبیت.
• فیدرالیزم: شاندێ كوردی داخواز كریە سیستەمێ سیاسی یێ سووریێ بهێتە گوهۆرین بۆ سیستەمەكێ فیدرال ژبۆ ئاسانكرنا دابەشكرنا دەستهەلاتان د ناڤبەرا حوكمەتا ناڤەندی و ویێن ناڤخۆیی.
• گەرەنتیكرنا مافێن وان ژ رویێ زمانی و كولتووری و پشكداری د پرۆسێسا سیاسی دا.
ب دیتنا من، ئاریشەیا سیاسی د ناڤبەرا حوكمەتا سووریێ و كوردان هێشتا یا بەردەوامە و نەهاتیە چارەسەركرن، هەر چەندە هەولێن ناڤبژێڤانیێ كارتێكرنەك هەبوویە كو بوویە ئەگەرێ گرێدانا رێككەفتنا 10 ئادارێ، بەلێ تا نوكە مافێ چارەنڤیسێ ب كوردان نەهاتیەدان، و حوكمەتا سووریێ ب چ شێوەیان رازی نەبوویە ل سەر دامەزراندنا هەرێمەكا تایبەت بۆ كوردان و سەربەخۆبوونا وان و داخوازیێن كوردان ماینە هەلاویستی د ناڤا پرۆژەیێ دەولەتا ئێكگرتی یا سووریێ.
یا پێدڤیە د قۆناغا بهێت دا، هەول بهێنەكرن ب سەرپەرشتیەكا نیڤدەولەتی كو ئەڤ ئاریشەیە بهێتە چارەسەركرن و مافێن كوردان بهێنە گەرەنتیكرن، چ ب رێكا دامەزراندنا هەرێمەكێ یان ژی ئیدارەیا سەربەخۆ و بێگومان ئەگەر ئەڤ ئاریشەیە نەهاتە چارەسەركرن ب نێزیكترین دەم، پێشبینیێ دكەم ببیتە ئەگەرێ رویدانا هندەك ئاریشەیێن دیتر گرێدای ب داهاتی و دانانا چەكی… هتد، ئەڤ چەندە نە د بەرژوەندیا هیچ لایەنەكی دایە ل سەر ئاستێ ناڤخۆیێ و نیڤدەولەتی.
