نەتەوەیێن بێ وەلات ئەو دەنگێ ژبیركری
رامان فاخر عەبدولا
د جیهانەكا ئازاد دا كو هەر نەتەوەیەك ل جهەكی دژیا، د دەمەكێ كێم ژبەر كێشەیەكێ كو د ناڤبەرا دو لایەنێن دیاركری دا بوو، جیهان هەمی هاتە گوهۆرین و بریارەك هاتە دان كو دەولەتا نەتەوە بهێتە دروستكرن، هەتا ئەڤرۆ نەتەوەیێن بێ وەلات باجا وێ بریارێ ددەن ئەو جیهانا ئازاد تێدا سنوور تێكەل بوون و نەخشە ل گۆر بەرژەوەندیان دهێنە گوهۆڕین، پرسەكا مرۆڤایەتی یا ژ ڕۆناهیێ دوور دەركەڤیت: گەلێن بێ وەلات و ئەو نەتەوەیێن ل سەر ئاخا خۆ دژین، بەلێ د ناڤ دەولەتان كو دانپێدان ب هەبوونا وان یا كولتووری و سیاسی نەكەن.
ئەڤە ژمارێن كێم نینن د ڕاپۆرتێن ڕێكخراوێن نێڤدەولەتی دا، بەلكو كەسن كو میراتەكێ زمان وچاندێ قوول هەلگرن، ل پاشڤە هاتینە هێلان، خەباتێ دكەن ژ بۆ پاراستنا وێ چەندێ ژ ناسنامەیا وان یا مای د ڕووی ب ڕوویبوونا سیاسەتێن دوورخستن و نكۆلیێ دا.
پرسێن وەك پرسا كوردان، باسك و ڕۆهینگیان، ئەڤ ئازارا بەردەوام بەرجەستە دكەن، ئەو داخوازا ئیمتیازاتان ناكەن، بەلكو داخوازا مافەكێ ڕەسەن دكەن كو بهێنە دیتن، بهێنە گوهلێبوون، و دانپێدان ب وان بهێتەكرن وەك پێكهاتەكا ڕەسەن د وەلاتێن خۆ دا، لێ ڕاستیا وان پێچەوانەیا وێ یێ سەلمینیت: زمان دهێتە قەدەغەكرن، و چاند دهێتە ژێبرن و نوونەرایەتیا سیاسی دهێتە دوورخستن.
ژ گرنگترین دیاردەیێن ڤی زۆرداریێ قەدەغەكرنا ڕێكخستی یا زمانێ دایكێ یە، ب ملیۆنان كەس ژ فێربوونا زمانێ خۆ یێ ڕەسەن د قوتابخانان دا، یان بكارئینانا وێ د دام و دەزگەهێن فەرمی دا بێبەهر دبن، ئەڤە بتنێ تەنگاڤیەكا ئیداری نینە، بەلكو ژێبرنا ناسنامەیەكی یە كو ڕیشێن وێ ب سەدان سالان د ئەردی دا چووینە، ژ دەستدانا زمانێ دایكێ واتەیا ژ دەستدانا بیردانكا كۆمەلایەتی و ژ دەستدانا شیانێ بۆ ڤەگوهاستنا چیرۆك و ستران و كەلتووری، و د بن فشارا زمانێ فەرمی دا، زمانێ دایكێ دهێتە حەلاندن و ژ ناڤ دچیت، وەك كو قەت نەبووبیت.
ل گەل ڤێ چەندێ، سیاسەت دهێنە بكارئینان كو ئارمانجا وان ژێبرنا تایبەتمەندیێن چاند و دیرۆكی یێن وان نەتەوانە. ئاهەنگێن نەتەوەیی دهێنە قەدەغەكرن و ناڤێن جهێن دیرۆكی دهێنە شێواندن، و سیمبولێن كەلەپووری دهێنە شەیتانكرن. ئەڤ ژێبرنە بتنێ ڕابردوویێ ژ ناڤ نابەت، بەلكو نها ژی گرتووخانە دكەت، و هەستەكێ ب بێگانەییێ د دلێ نڤشێن نوو دا دچینیت، و دووراتیەكێ د ناڤبەرا وەلاتی و دەولەتا وی دا چێدكەت.
ل گۆڕ ڕوویێ سیاسی، ڕەوش ئالۆزترە. گەلەك ژ ڤان نەتەوان ژ پەراوێزكرنەكا ڕێكخستی دئێشن، چونكی ب شێوەیەكێ ڕاستەقینە د ناڤەندێن بڕیاردانێ دا ناهێنە نوونەرایەتی كرن، و ژ گۆتوبێژا گشتی دهێنە دوورئێخستن و وەك وەڵاتیێن پلەیا دوویێ دهێنە مامەلەكرن. مافێن خواندنێ، كار، و ئازادیا دەربڕینێ دبنە ئیمتیازاتێن كێم، نە مافێن گەرەنتی كرین. و د بن ڤێ پەراوێزكرنێ دا، بێهیڤیبوون بۆ خەمساریێ د گوهۆڕیت و خەمساری بۆ ناكۆكیەكا بەردەوام.
دانپێدان ب ڤان نەتەوان و مافێن وان بتنێ ئەركەكێ مرۆڤایەتی نینە، بەلكو پێدڤیەكا سیاسی یە ژ بۆ گەرەنتی كرنا سەقامگیری و پێكڤەژیانێ. چونكی وەڵاتێ كو هەمی زارۆكێن خۆ ل خۆ نەگریت و هەمی هەڤوەلاتیان وەك ئێك نە هژمێریت، وەڵاتەكێ لاوازە، ب بێدەنگی ژ ناڤا خۆ خوینێ دڕێژیت.
هاوارێن ڤان نەتەوان بانگەوازەك بۆ جودابوونێ نینە، بەلكو هاوارەك بۆ كەرامەتێ یە.
ئەو داخوازی ب ناسنامەیا خۆ، ب زمانێ خۆ، ب كەرامەتا خۆ بژین، نە د سێبەرێ دا، بەلكو د بن ڕۆژا دادپەروەریێ دا.
