ئه‌رێ سكۆتلاندا دێ بيته‌ نووترين وه‌لاتێ سه‌ربخۆيێ ئۆرۆپا؟

ئه‌رێ سكۆتلاندا دێ بيته‌ نووترين وه‌لاتێ سه‌ربخۆيێ ئۆرۆپا؟

126

‮لايه‌نگرێن سه‌ربخۆيێ ل سكۆتلاند ب رێبه‌ريا سه‌رۆك وه‌زيران و حزبا ده‌ستهه‌لاتدار،‮ ‬خوه‌ بۆ ئه‌نجامدانا ريفراندۆمه‌ك ئاماده‌ دكه‌ن كو تێدا پرسا سه‌ربخۆيێ،‮ ‬يان ژي‮ ‬مايين د ناڤ ئێكه‌تيا بريتانيا،‮ ‬دێ كه‌ڤيته‌ به‌ر ده‌نگ و رايا خه‌لكێ وێ وه‌لاتێ‮. ‬ئه‌ڤ پرسه‌ هه‌م بۆ سكۆتلانديان و هه‌م ژي‮ ‬بۆ ده‌ستهه‌لاتداران ل له‌نده‌ن گه‌له‌ك گرنگه‌‮.‬
‮ ‬ئه‌و ده‌ڤه‌رێن كو نوكه‌ ب سكۆتلاند دهێنه‌ نياسين ل سه‌رده‌ما ده‌ستهه‌لاتا رۆميان ل سه‌ر بريتانا‮ (‬سالا ‮34‬ هه‌تا ‮204‬ پشتي‮ ‬زاينێ‮) ‬نه‌كه‌فتن بن كۆنترۆلا وان و كێم و زێده‌ سه‌ربخوه‌ مانه‌ڤه‌‮. ‬
پشتي‮ ‬هێرشا هۆز و عه‌شيره‌تێن‮ “‬جێرمان‮” ‬و هێرشێن به‌رده‌وام‮ ‬يێن‮ “‬ويكينگێن‮” ‬سكانديناڤيا ده‌ستهه‌لاتدارێن وێ وه‌لاتێ ژي‮ ‬تووشي‮ ‬شكه‌ست بوون و ل ئه‌نجام دا سه‌رێ خوه‌ بۆ هۆزێن هێرشبه‌ر چه‌ماندن‮. ‬
ئايينا كريستياني‮ ‬ل سه‌رده‌مێن جودا جودا،‮ ‬مينا هۆكاره‌كێ بۆ لهه‌ڤهاتنا هۆز و عه‌شيره‌تان و ژ لايه‌كێ دن ڤه‌ ژي‮ ‬مينا ئه‌گه‌رێ شه‌ڕ‮ ‬و ئالۆزي‮ ‬د ناڤبه‌را شاه‌ و ميرێن وان دورگه‌هان،‮ ‬رۆله‌كا چاره‌نڤێسساز گێرايه‌‮. ‬پشتي‮ ‬تێكچوونا پشكا رۆژئاڤايا ئيمپراتۆريه‌تا مه‌زن و ب هێزا رۆم‮ (‬ده‌ڤدۆرێن سالێن ‮34-67 ‬زايني‮) ‬هۆزێن‮ “‬جێرمان‮” ‬و‮ “‬به‌ربه‌ران‮” ‬ده‌ستهه‌لاتێن خوه‌ ل سه‌ر ئورۆپا سه‌پاندن و تشته‌ك كو ل مێژويێ دا ب ناڤێ‮ “‬چه‌رخا ناڤين‮” ‬دهێته‌ ناسين،‮ ‬هاته‌ ده‌ستپێكرن‮.‬
سه‌رده‌مه‌كێ ده‌ستهه‌لاتدارێن وان ده‌ڤه‌ران‮ ‬يێن كو نوكه‌ ب ئه‌لمانيا دهێته‌ نياسين،‮ ‬خوه‌ ب جێگرێ رۆما دزاني‮ ‬و سه‌رده‌مه‌ك ژي‮ ‬ئيسپانيا و پۆرته‌گاليان بالا ده‌ست بوون‮. ‬پشتي‮ ‬شكه‌ستنا هێزا ئيسلامي‮ ‬و عه‌ره‌بان ل ئيسپانيا‮ (2051) ‬هێدي‮ ‬هێدي‮ ‬ناوه‌ندا ده‌ستهه‌لات هاته‌ ڤه‌گۆهاتسن بۆ ناوه‌ندێن وان وه‌لاتان و چه‌ندين سه‌ده‌ ئيسپانيا مينا ئێكه‌م هێزا بێ ره‌كابه‌ر حوكما ده‌ريايێن جيهانێ دكر‮.‬
ئێكه‌تيا د ناڤبه‌را ئنگليز و سكۆتلاند ل ده‌مه‌كي‮ ‬دهێته‌ ده‌ستپێكرن كو بريتانيا دبيته‌ ئێك ژ زلهێزێن جيهانێ‮ (7071) ‬و ل ڤێ قۆناغێ ئنگليزان ل هزرا ڤێ چه‌ندێ بوون كو ل سه‌ر ئيسپانيا زال بن و ببنه‌ هێزا بالاده‌ست‮. ‬به‌لێ ئه‌ڤ هزره‌ ب سانه‌هي‮ ‬بۆ وان نه‌قه‌ديا‮.‬
د ئه‌نجام دا ب گرێدانا په‌يمانه‌كا گرنگ‮ ‬يا ستراتيژي‮ ‬د گه‌ل جيرانا گرنگ و خودان ئه‌زموونێ خوه‌ ل شه‌ڕ‮ ‬و به‌رخودانێ،‮ ‬واته‌ سكۆتلاند شيان كليلا ڤێ سڕێ ب ده‌ستڤه‌ بينن و ل ده‌مه‌كي‮ ‬كورت دا نه‌ تنێ هه‌ر دوو دۆرگه‌هێن دن‮ ‬يێن ڤه‌قه‌تيايێن خوه‌،‮ ‬به‌لكو ل هه‌موو دونيايێ ببنه‌ بالاده‌ست و ده‌ستهه‌لاتدار‮. ‬پێشكه‌فتنا وان ل ئه‌مريكا باكوور ب شێوه‌كي‮ ‬به‌ربه‌لاڤ ده‌ست پێ كر و ل ده‌مه‌كي‮ ‬كورت دا كه‌فتنه‌ پێش فه‌ره‌نسا،‮ ‬هۆله‌ندا،‮ ‬پۆرتوگال و ته‌نانه‌ت ئيسپانيا ژي‮ ‬كو پێش هه‌موو نه‌ته‌وه‌ و وه‌لاتێن بالاده‌ست،‮ ‬گه‌هشتبوو وێ كيشوه‌رێ‮.‬
ل جهێن دن ژي‮ ‬پێش هه‌ميان گه‌هشتنه‌ ئۆستراليا‮ (0771)‬و وي‮ ‬وه‌لاتي‮ ‬داگير كرن و بۆ هه‌تا هه‌تايي‮ ‬بوونه‌ خۆدانێ وي‮. ‬داگيركرنا وان ل هندستانێ،‮ ‬ئه‌فريقيا،‮ ‬باشوورێ رۆژهه‌لاتا ئاسيا و رۆژهه‌لاتا ناڤين به‌رده‌وام بوو كو هه‌تا رۆژا مه‌‮ ‬يا ئه‌ڤرۆ ب شێوازه‌ك به‌رده‌وامه‌‮. ‬
بالاده‌ستيا ئنگليزان و ل رێزا دوويێ مانه‌ڤه‌يا سكۆتلانديان،‮ (‬هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤ ئێكه‌تيه‌ بوو ئه‌گه‌را ب هێزبوونا هه‌موو بريتانيايا مه‌زن و سكۆتلاند ژي‮ ‬پشكه‌كێ‮ ‬بريتانيايه‌)لێ ل گه‌له‌ك راپرسي‮ ‬و ئالۆگۆريا بير و بۆچوونان،‮ ‬پتريا خه‌لكێ سكۆتلاند ژي‮ ‬ل سه‌ر وێ باوه‌ريێ نه‌ كو بريارده‌رێن وي‮ ‬وه‌لاتي‮ ‬پتر‮ ‬يێ ئنگليزن و سكۆتان ژي‮ ‬مينا خه‌لك و وه‌لاتێن پلله‌ دو دهێنه‌ هژمارتن‮. ‬وه‌ك نموونه‌يا هه‌ري‮ ‬به‌رچاڤ به‌حسا وان خالان دكه‌ن‮:‬
ـ ل ده‌ما داگيركرنا عيراقێ پتريا خه‌لك و نه‌خاسمه‌ سياسه‌تچيێن سكۆتلاند ژي‮ ‬نه‌رازي‮ ‬بوون بۆ وێ چه‌ندێ ديار كرن كو وه‌لاتێ وان پشكداري‮ ‬بكه‌ت،‮ ‬لێ ب وي‮ ‬حالي‮ ‬ژي‮ ‬نه‌شيان پێشيا بڕيارا له‌نده‌ن بگرن و به‌رۆڤاژي‮ ‬خواست و بريارا خوه‌ پشكداريا شه‌رێ عيراقێ كرن‮.‬
ـ ل كۆڕ‮ ‬و كۆمه‌لێن جيهاني‮ ‬پتر ئنگليزن كو رۆلا سه‌ره‌كي‮ ‬دگێرن و كێمتر جه و پۆستێن جودا جودا پارا ئه‌وێن ديتر دكه‌ڤيت‮.‬
ـ پتريا پێشه‌سازي‮ ‬و كارخانه‌يێن گرنگ ل ئنگليزێ دانه‌ و ئه‌وێن كو پتر ل سكۆتلاند پێش چاڤن بنگه‌ و باره‌گايێن له‌شكري‮ ‬و نه‌خاسمه‌ بنگه‌هێن ناوه‌كي‮ ‬نه‌‮.‬
ـ ل گه‌له‌ك جهێن سكۆتلاند په‌ترۆل و ژێده‌رێن بن عه‌رد هاتينه‌ ديتن،‮ ‬به‌لێ بڕيار ل ده‌ستێ له‌نده‌نه‌ و سكۆتلانديان نه‌شێن و مافێ وان نينه‌ وه‌كي‮ ‬بخوازن مفا ژێ وه‌رگرن‮.‬
نه‌يارێن سه‌ربخۆيێ و خوازيارێن مانه‌ڤه‌ ل چارچوڤا ئێكه‌تيا پاشايه‌تيا بريتانيا،‮ ‬به‌حسا وێ چه‌ندێ دكه‌ن كو پشتي‮ ‬جوودا بوونا وه‌لاتێ وان،‮ ‬له‌نده‌نه‌ كو دشێت شوونا بريتانيايا مه‌زن تژي‮ ‬بكه‌ت،‮ ‬وان دشێن مافێ ڤيتۆ ل ئه‌نجوومه‌نا ئاسايش،‮ ‬ئه‌نداميه‌تيا ناتۆ و ئه‌نداميه‌تيا وه‌لاتێن‮ ‬G8 ‮ ‬دێ بۆ وان بيت و خه‌لكێ سه‌ربخۆيا سكۆتلاند ژي،‮ ‬ل ره‌خه‌كي‮ ‬ڤه‌ ب تنێ دمينن‮. ‬
هه‌ر چاوا بيت لايه‌نگرێن سه‌ربخۆيێ ب وره‌يه‌كا بلند و حه‌زه‌كا زێده‌ و نه‌رازي‮ ‬و ده‌ستهه‌لاتدارێن له‌نده‌ن ژي‮ ‬ب دلگراني‮ ‬و هه‌تا راده‌يه‌ك ژي‮ ‬تۆره‌بوونێ،‮ ‬خوه‌ بۆ وێ رۆژێ ئاماده‌ دكه‌ن‮. ‬ل ده‌ستپێكا رژدبوونا داخوازا سه‌ربخۆيێ‮ (‬دوو سال به‌رێ نوكه‌‮) ‬ده‌يويد كاميرۆن سه‌رۆك وه‌زيرێن بريتانيا ب كۆمه‌له‌ك په‌يڤێن كرێت مينا‮ “‬نه‌زان‮” ‬و‮ “‬گێژ‮” ‬سه‌ربخۆخوازان ب ناڤ كر و گۆت‮: ‬
‮”‬وان كه‌سان دخوازن وه‌لات بۆ ‮003‬سال به‌رێ بزڤرينه‌ڤه‌‮!” ‬به‌لێ نابيت ژبير بكه‌ين كو وان هه‌موو نه‌رازيبوونان رێ خۆش كرينه‌ بۆ ئاڤاكرنا ده‌رفه‌ته‌كێ دا سياسه‌تچيێن وي‮ ‬وه‌لاتي‮ ‬بهێنه‌ سه‌ر وێ باروه‌ريێ و بۆ ئێكلاكرنا ره‌وشا پرسا سه‌ربخوه‌بوونێ،‮ ‬وه‌لاتێ خوه‌ بئێخنه‌ به‌ر بريارا گه‌لێ خوه‌ و هه‌ر ژ نوكه‌ گه‌له‌ك نيشان‮ ‬يێن ديارن كو خه‌لكێ وێ وه‌لاتێ ده‌نگ ب سه‌ربخۆيێ بده‌ن‮.‬
‮ ‬بلا ئه‌م ژي‮ ‬چاڤه‌رێ بين و بزانين ئه‌رێ سكۆتلاند رۆژا ‮81‬ ئيلۆنا ڤێ سالێ دێ بيته‌ نووترين وه‌لاتێ سه‌ربخوه‌يا ئۆرۆپا؟

کۆمێنتا تە