ئه‌مریكا و ستراتیژیه‌كا نه‌جێگیر ل عێراقێ
شاره‌زایێن زانستێ له‌شكری ستراتیژیێ پێناسه دكه‌ن كو: زانست و هونه‌رێ دارێژتنا پلان و هوَیێن پێتڤینه بوَ جاره‌سه‌ریه‌كا ئێكلاكه‌ر یا بارودوَخه‌كێ هه‌ڤڕك ب كارئینانا هێزێ ب مه‌ره‌ما گه‌هشتنا ئارمانجه‌كا سیاسی. د جێبه‌جێكرنێ دا دڤێت ده‌م، جه، بارودوَخێ نێڤده‌وله‌تی و شیانێن ئابووری و مروَڤی و هوَكارێن سیاسی، جوَگرافی و دیروَكی بێنه به‌رچاڤ كرن. خوَدانا ستراتیژیێ د ڤی گوتارێ دا ئه‌مریكایه و جهێ هه‌ڤڕكیێ عێراقه. ئه‌گه‌ر ئه‌م شه‌رێ ئه‌مریكا ل گه‌ل عێراقێ بوَ ئازادكرتا( كوێتێ) بده‌ینه ره‌خه‌كی، ئه‌مریكا دوو جارا ب هێزا له‌شكری یا هاتیه عێراقێ ل دوو ده‌مێن جودا و بوَ دوو ئارمانجێن جودا ئه‌وژی ل سالا 2003 و 2014. ل گه‌را ئێكێ هه‌ڤڕكی د ناڤبه‌را دكتاتوَریه‌تا رژێما عێراقێ و پروَژێ دیموَكراسییا ئه‌مریكا دابوو. ئه‌مریكا شیا د ده‌مه‌كێ كورت دا دكتاتوَریه‌تێ ب هه‌رفینیت لێ نه‌شیا عێراقێ بكه‌ته بنگه‌هه‌ك بوَ به‌لاڤكرنا وێ دیموَكراسیا ل ئه‌مریكا و ئه‌وروپا هه‌ی ل سه‌رانسه‌ری روَژهه‌لاتا ناڤین. ل عێراقی ئه‌مریكا توَشی كوَمه‌كا ئارێشا و ئالوزیا بوو ژ به‌ر وێ هزرا هوَكارێن ناڤخوه‌یی و هه‌رێمی نه‌كربوو د ستراتیژیا خوه دا بوَ چه‌وانییا سه‌ره‌ده‌ریكرن و رێڤه‌برنا عێراقێ پشتی دكتاتوَریه‌تێ. ئه‌مریكا نه‌شیا بالانسه‌كێ رابگریت د ناڤبه‌را هه‌ر سێ پێكهاتێن سه‌ره‌كیێن عێراقێ دا: شیعا. سوونا و كوردان. راسته ده‌ستووره‌ك هاته دانان و هه‌لبژارتن هاتنه كرن لێ ئه‌و بتنێ به‌س نینه بوَ دامه‌زراندنا سیسته‌مه‌كێ دیموَكراسی. دیموَكراسیه‌ت پێدڤی هنده‌ك سه‌ركردایه كو باوه‌ره ب دیموَكراسیێ هه‌بیت و كار بكه‌ن بوَ دادوه‌رییا جڤاكی. و هه‌ڤپشكی د ده‌ستهه‌لاتێ دا و رێزگرتن ل مافێ مروَڤی و دامه‌زراندنا ناڤه‌ندێن دیموَكراسی خاز و رێكخراوێن جڤاكا سیڤل. لێ پشتی ئازادییا عێراقێ ل جهێ دكتاتوَریا كه‌سوَكی دكتاتوَرییا تائیفی ل بن په‌ردا پڕانیێ هاته ئارا. دژایه‌تییا پێكهاتێ سوونه هاته كرن تاكو نه‌چار بووین ل هه‌بوونا ئه‌مریكا پشت رێكه‌تین و بوونه ئه‌گه‌رێ بێ ئومێدیا ئه‌مریكا ، و دا خوه ژ شكه‌ستنێ قوَرتال بكه‌ت، لێگه‌ریا ب رێكا رێككه‌فتنه‌كێ ل گه‌ل ده‌ستهه‌لاتا عێراقێ خوه ڤه‌كێشیت و ئه‌ڤه هاته ئه‌نجامدان ل 2011. د سیسته‌مێ دیموَكراسی دا، عێراق د بوواری جڤاكی دا هاته دابه‌شكرن بوَ سێ هێزێن جودا. ژینگه‌ها جڤاكی و دوویریا ئه‌مریكا بوونه رێخوه‌شكه‌ر كو ده‌ستێن وه‌لاتێن ده‌وروبه‌ر بێنه د ناڤ عێراقێ دا و هه‌ر ئێكی پشته‌ڤانییا تائیفا خوه كر و دژی یا دی ب تایبه‌ت ئیرانێ بوَ شیعا و وه‌لاتێن كه‌نداڤی و توركیا بوَ سوونا. كوردا سه‌ربخوَیا خوه پاراست و نه‌بوونه لایه‌نگیرێن هیچ هێزه‌كێ، سه‌ره‌رایی كو دژایه‌تیا وان دهاته كرن ژ لایێ هه‌ر دوو هێزێن عه‌ره‌بی ڤه ب ناڤێ هه‌ڤڕكیا نه‌ته‌وه‌یی. ل وی سه‌رده‌می، مژیلبوونا ئه‌مریكا ب كێشێن ناڤخوَیا عێراقێ ڤه بوَ ئه‌گه‌ر كو سسیته‌مێن دكتاتوَر پتر ب هێز بكه‌ڤن و كار بكه‌ن بوَ نیاسینا ئه‌مریكا وه‌ك هێزه‌كا داگیركه‌ر و ده‌رئێخستنا وێ ژ عێراقێ. ملله‌تێن بنده‌ست ل ده‌ڤه‌رێ بێ هیڤی بوون ژ ئه‌مریكا و ئه‌و كه‌ش و هه‌وایێ بێ ئومێدییا جڤاكی ئه‌گه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی بوو كو ئه‌و ملله‌ت سه‌رهلده‌ن ل ژێر ناڤێ بوهارا عه‌ره‌بی. بارودوَخ ئالوَز بوون و گروَپَێن توَندڕه‌و ل هه‌موو وه‌لاتان به‌ربه‌لاڤ بوون تاكو ده‌وله‌تا تیروَرستییا داعش هاتیه راگه‌هاندن و رووبه‌ره‌كێ به‌رفره‌ه ژ ئاخا سووریا و عێراقێ داگیر كری و بوَ هێزه‌كا تیروَرستییا مه‌ترسیدار ل سه‌ر ئارامییا ته‌ڤایا جیهانێ. دوباره ل سالا 2014 ئه‌مریكا ب هێزا له‌شكری هاته ڤه عێراقێ. ڤێ جارێ جه هه‌مان جهه لێ ده‌م و بارودوَخێن نێڤده‌وله‌تی و قه‌بارێ هاتنا ئه‌مریكا د جودانه. هه‌ڤڕكی یا ل ناڤبه‌را هزرا توَندڕه‌و و پرنسیپێن مروَڤایه‌تبێ تێته كرن. ئه‌ڤروَ پرانییا زلهێزێن هه‌رێمی و جیهانی ل بن هزر و ستراتیژیێن جودا یێن كه‌فتینه ململان و هه‌ڤركییا توند و هه‌ر ئێكی د ڤێت هێزێن خوه جێگیر بكه‌ت و پێگه‌هێ خوه به‌رفره‌ه بكه‌ت. ڤێ جارێ ژی ستراتیژییا ئه‌مریكا یا روون نینه سه‌باره‌ت ئایندێ عێراقێ پشتی نه‌مانا تیروَرستێن داعش. هه‌ر چه‌نده ئه‌وا ل پشت ده‌رگه‌هێن َگرتی تێته گوتن یا جیاوازه ژ یا ل میدیایێ تێته راگه‌هاندن، لێ تاكو ئه‌ڤروَ هه‌لویستێ ئه‌مریكا یێ فه‌رمی دووپاتكرنه ل سه‌ر ئێكه‌تییا ئاخا عێراقێ كو ئه‌ڤه نا گوَنجیت ل گوَڕه‌ی ئه‌وا د ڤی شه‌ری دا روویدای. ب سه‌دان هزاران خه‌لكێ ده‌ربه‌ده‌ر بووی. باژێرێن وێران بووین. ئه‌جندا تیروَرستێن داعش د په‌له‌مارا خوه دا بوَ سه‌ر كوردستانێ نه‌هێلانا ملله‌تێ كورد بوو. ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا هزر دكه‌ت جاره‌كا دی پێكهاتێن عێراقێ دێ پێكڤه ژین د عێراقه‌كا ئێكگرتی دا، ئه‌ڤه یا دوویره ژ راستیێ و دی بێته ئه‌گه‌رێ به‌رده‌وامییا شه‌رێن تائیفی و نه‌ته‌وه‌یی و مایتێكرنا ده‌وله‌تان و دورستبوونا ژێنگه‌هه‌كا به‌رهه‌ڤ بوَ هه‌لبوونا ئاگرێ جه‌نگه‌كێ دی یێ جیهانی. شه‌رێ دژی تیروَرستێن داعش ده‌لیڤه‌كا زێرینه بوَ ئه‌مریكا، وه‌ك هێزا جیهانی یا ئێكێ، كو روَله‌كێ كاریگه‌ر ب گێرێت بوَ چاره‌سه‌ریه‌كا بنه‌ره‌ت یا كێشێن ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و یا عێراقێ ب تایبه‌تی ئه‌وژی ب دوباره دارێشتنا نه‌خشێ سیاسیێ ده‌ڤه‌رێ تێدا چاره‌نڤێسێ ملله‌تێن بنده‌ست، كو ئێك ژ وان ملله‌تێ كورده، بێته ئێكلاكرن و ب گه‌هنه ماف و ئارمانجێن خوه یێن خه‌بات بوَ كری.
