به‌ختیار قادر
ل ڕۆژا جیهانییا به‌رهنگاربوونا توندوتیژیێ دژى ئافره‌تێ،دڤێت ئه‌وا ده‌رهه‌قێ ئافره‌تا ئێزدى هاتیه‌ كرن ل سه‌ر ده‌ستێ تیرۆڕستێن داعش ببته‌ عیبره‌ت ژبۆ مرۆڤایه‌تیێ داكو پێداچوونه‌كێ د بها و پیرۆزباهیێن خوه‌ دا بكه‌،ل گۆره‌ى ئاماران هێشتا ب سه‌دان كچ و ژنێن ئێزدى یێن ماینه‌ دیل و ئێخسیر د ناڤ ده‌ستێن هۆڤێن داعشێ دا و چاره‌نڤیسێ وان یێ دیار نینه‌.
توندوتیژى به‌رامبه‌ر ئافره‌تان پیشیلكرنا بنه‌مایێن مافێ مرۆڤى یه‌، ئاسته‌نگ خستنه‌ پێش ڕۆل و ڕێگریكرنه‌ ل ده‌ربڕین وئازادیا ئافره‌تێ،له‌وا 25ى نۆڤه‌مبه‌ر ڕۆژا جیهانیا به‌رهنگاربوونا توندوتیژیا دژى ئافره‌تان دا ڕێزگرتن ژبۆ سه‌رجه‌م ئافره‌تێن ل ژێر سته‌مێ دا و تایبه‌ت ئافره‌تێن مایین و یێن ڕزگاربوویێن ژێر ده‌ستێ داعش ئه‌وێ سته‌م و زۆرى لێ هاتیه‌كرن و كرین و فرۆتن پێ هاتیه‌ كرن، تیرۆرستێن داعشێ‌ گه‌له‌ك نه‌خۆشى و مه‌رگه‌سات ب سه‌رێ كچ و ژنێن ئێزدیان دا ئیناینه‌ و ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌دان و هه‌موو كارێن ل دژى مرۆڤایه‌تیێ‌ د ده‌رهه‌قێ واندا هاتنه‌كرن، هێشتا ب سه‌دان كچ و ژنێن ئێزدى د ده‌ستێ دوژمنان دا ماینه‌، نوكه‌ ژى ل جهێ‌ داعش و خێزانێن وان سزا بده‌ن، ئه‌و یێن ئیناینه‌ سه‌ر جهـ و وارێن وان كو ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كى دایه‌ كچ و ژن و ئاواره‌یێن ئێزدى نه‌وێرن ڤه‌گه‌ڕنه‌ سه‌ر مال و حالێ‌ خوه‌.
هێشتا توندوتیژى هه‌مبه‌رى كچ و ژنێن گرتیێن ئێزدى یا به‌رده‌وامه‌ و د باره‌كێ ده‌روونى یێ ب زه‌حه‌ت دا دژین و چاره‌نڤیسێ وان یێ دیارنینه‌ و خوازیارن ب زووترین ده‌م ژ ده‌ستێن تیرۆرستان بێنه‌ ڕزگاركرن و ڤه‌گه‌رنه‌ هه‌مبێزا كه‌سوكارێن خوه‌ ڤه‌، چنكو د ڕه‌وش و ژیانه‌كا نه‌خۆش دا ژیاینه‌ و هه‌موو جۆرێن نه‌خۆشیان دیتینه‌.
هیڤیخوازین حوكمه‌تا ئیراقێ پابه‌ند بت ب یاسایا قه‌ره‌بۆكرنا ڕزگاركریا داكو ژ وان ئازار و نه‌خۆشى و ده‌رده‌سه‌ریان دووركه‌ڤن و د ژیانه‌كا شایسته‌تر دا بژیــن و بگه‌هنه‌ مافێ خوه‌، هه‌ر دیسا د ڕۆژا جیهانى یا به‌ره‌نگاربوونا توندوتیژى یا دژى ئافره‌تان دا پێدڤیه‌ لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار پتر هه‌ول و بزاڤان بێخنه‌ كار ژبۆ ڕزگاركرنا كچ و ژنێن مایین و ژ نه‌خۆشى و توندوتیژیێ ژ ده‌ستێ تیرۆرستان قورتالببن.

به‌ختیار قادر

مخابن تا نوكه‌ به‌غدا یا ئاماده‌ نینه‌‌ كه‌یسا ئێزدیان ل ئاستێ ناڤخوه‌یى و نێڤده‌وله‌تى بلڤینت و خوه‌ ل ئێزدیان بكه‌ته‌ خودان، ژبه‌ركو ئیراق ئه‌نداما دادگه‌ها لاهاى یا نێڤده‌وله‌تى نینه‌، هه‌تا نوكه‌ نه‌شیاینه‌ ده‌نگێ ئێزدیان بگه‌هینیته‌ ئه‌وێ دادگه‌هێ، به‌لێ ب مخابنیڤه‌ هه‌تا ڤێ گاڤێ ژى ئیراق هاریكار نه‌بوویه‌ كو كه‌یسا ئێزدیان ب جینۆساید بێته‌ نیاسین، به‌لكو به‌روڤاژى ئیراق ڕێگربوویه‌ كو ئه‌ڤ ئێك نه‌گه‌هته‌ چو ئه‌نجامان.

ده‌ما ل سه‌ر كه‌توارێَ ئه‌ردێ و ل سه‌ر هه‌موو ئاستان دئاخڤین و سه‌ربارى نه‌مانا داعش و ڕزگاركرنا هه‌موو ده‌ڤه‌رێن ئێزدیان ژ ده‌ستێ وێ ڕێكخراوا تیرۆرستى و پشتى بۆرینا نه‌ه سالان بسه‌ر جینۆسایدێ دا ئه‌رێ چ گوهۆڕین په‌یدابووینه‌، هێشتا نێزیكى 70%ژ خه‌لكێ شنگالێ ئاواره‌نه‌ و د ناڤ كه‌مپان دا دڕه‌وشه‌كا ب زه‌حمه‌ت دا دژین، دیسا هێش زێده‌ترى دو هه‌زار گرتیێن ئێزدى ژ ژن و زه‌لام و زارۆیان چاره‌نڤیسێ وان یێ دیار نینه‌، هه‌ر دیسا هێشتا چو ده‌زگه‌هێن دادوه‌رى یان دادگه‌هه‌كا نێڤده‌وله‌تى یان نشتیمانى ب سروشتێ نێڤده‌وله‌تى چاڤێ خوه‌ ل ڤان تاوانان نه‌ڤه‌كریه‌، هه‌روه‌سا هه‌موو بریار و دانپێدانێن ژلایێ په‌رله‌مانێن نێڤده‌وله‌تى ڤه‌ هاتینه‌ ده‌ركرن دپێگیر و پابه‌ند نینن، پرۆگرامێن كاڕا بۆ دوباره‌ پێگه‌هاندنا قوربانیان و ب تایبه‌ت زارۆك و ژنێن ده‌ستدرێژى لێ هاتیه‌كرن نێزیك بووینه‌ ژ نه‌بوونێ، بازرگانیكرن ب كه‌یسا جینۆسایدێ ژئالیێ ڕێكخراوێن مرۆڤى ڤه‌ ئه‌ڤه‌ هه‌موو دبنه‌ پرسیار گه‌لۆ هه‌تا كه‌نگى خه‌لكێ مه‌ دێ چاڤه‌رێ بت و ژ ڤێ ڕه‌وشا په‌ریشان یا ناڤا كه‌مپاندا قورتال بن و برینێن وان یێن كویر ئێنه‌ سارێژكرن.

ئێك ژ باشترین به‌لگه‌یێن دانه‌نیاسینا كه‌یسا ئێزدیان ب جینۆساید، كۆمكرنا هند ژ سه‌ركرده‌ و چه‌كدارێن ناسیارێن داعشێ یه‌ ب تایبه‌تى یێن بیانى كو ئه‌و ب ده‌ڤێ خوه‌ دیده‌ڤانیێ ل سه‌ر كۆمكوژى و جینۆسایدا ئێزدیان بده‌ن و هه‌تا كو ئه‌و كه‌یس نه‌ئێنه‌ نیاسین قه‌ره‌بووكرنا زیانڤێكه‌فتیێن وان كه‌یسا دێ یا ب زه‌حمه‌ت بت و زۆر یا گرنگ و پێدڤى یه‌ كو قوربانیێن جینۆسایدێ ب ماددى و مه‌عنه‌وه‌ى بێنه‌ قه‌ره‌بووكرن، ژبه‌ركو ئه‌ڤ یه‌ك مافێ قوربانیانه‌ و چوو كه‌س و لایه‌ن منه‌تان ژ وان ناكه‌ن.

به‌ختیار قادر

دهێرشا رێكخراوا تیرۆرستیا داعشێ دا بۆ سه‌ر شنگالێ ل(3/8/2014)،ب هه‌زاران كه‌سێن كوردێن ئێزدى كه‌فتنه‌ د ده‌ستێ تیرۆرستان دا،بۆ رزگاركرنا وانحوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و ب پشته‌ڤانیا رێزدار(نێچیرڤان بارزانى)نڤیسینگه‌ها رزگاركرنا كاروبارێن ره‌ڤاندیان ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هاته‌ڤه‌كرن، ل دووڤ ئامارێن نڤیسینگه‌هێ پێشتر راگه‌هاندین هه‌تا نهۆ پترى سێ هه‌زار كه‌سان هاتینه‌ رزگاركرن و هێشتا پترى سێ هه‌زار كه‌سێن دى ماینه‌ و نه‌هاتینه‌ رزگاركرن،هه‌ڤده‌م حوكمه‌تا عێراقێ راگه‌هاندیه‌ كو داعش ل عێراقێ ب داوى هاتیه‌،لێ هه‌تا نهۆ چاره‌نڤیسێ گرتیێن ئێزدى یێ دیار نینه‌.
كوردێن ئێزدى چاڤه‌رێ بوون ئه‌و گرتیێن ئێزدى یێن د ده‌ستێ تیرۆرستێن داعشێ دا هه‌موو بێنه‌ رزگاركرن و ب دیتنا كه‌سوكارێن خوه‌ شاد ببن، لێ گه‌ل ب داوى هاتنا داعشێ ل عێراقێ و شكه‌ستنا وێ رێكخراوێ ل سووریا ئه‌و گرتیێن مایین چاره‌نڤیسێ وان دیار نینه‌ و ئیرۆ جادا ئێزدى و ب تایبه‌ت خه‌لكێ شنگالێ دبێژت ئه‌و لكێده‌رێ نه‌ و بۆ چ جى هاتینه‌ ڤه‌گوهاستن، كو داخوازا وان ئه‌وه‌ ب زووترین ده‌م چاره‌نڤیسێ وان بێته‌ ئاشكه‌راكرن داكو تشته‌كى ژ كه‌سوكارێن خوه‌ بزانن، سه‌ره‌راى وان نه‌خۆشى و تاوانێن تووشدبنێ جڤاكێ نێڤده‌وله‌تى بێ ده‌نگ مایه‌ و ئه‌ڤ كه‌یسه‌ وه‌ك به‌رێ گرنگى پێ نائێته‌ دان ژلایێ سازیێن مافێ مرۆڤى یێن جیهانى ب تایبه‌تى كو كاره‌كى بۆ رزگاركرنا وان بكه‌ن، له‌وا سه‌رحوكمه‌تا عێراقێ كو نهۆ ب هه‌لبژارتنان و دووباره‌ ئاڤه‌دانكرنا ده‌ڤه‌رێن رزگاكرى ڤه‌ مژووله‌، پێدڤیه‌ پێنگاڤێن رژد و له‌ز پاڤێت بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیسێ وان، چنكو به‌رى هه‌ر تشته‌كى و داخوازا سه‌ره‌كى یا ئێزدیان ته‌نها ئه‌وه‌ ئه‌و گرتى بێنه‌ رزگاركرن.
كوردێن ئێزدى زه‌ره‌رمه‌ندێن ئێكێ یێن ده‌ستێ داعشێ نه‌ و تووشى ده‌ره‌نده‌ترێن تاوانێن دژى مرۆڤایه‌تیێ ل سه‌ر ده‌ستێ ڤێ رێكخراوێ بووینه‌، ل سه‌ر ئاستێ نێڤ ده‌وله‌تى كاردئێته‌ كرن كو ئه‌و تاوان ب جینۆساید بێته‌ ناساندن و كه‌سێن زیان گه‌هاندیه‌ ئێزدیان بگه‌هنه‌ سزایێ خوه‌، لێ هێشتا وه‌ك پێدڤى چو دیارنه‌بوویه‌، هه‌ڤده‌م ژیانا ڤان گرتیێن مایین د مه‌ترسیێ دایه‌، له‌وا ئیرۆ پێدڤیه‌ ب هه‌ر ئاوایه‌كى بت كار بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیس و رزگاركرنا وان گرتیان بێته‌ كرن.

به‌ختیار قادر
ئه‌ڤه‌ دۆرێن سێ سال و شه‌ش هه‌یڤان ب سه‌ر كۆمكوژیا كوردێن ئێزدى ل شنگالێ ل (3/8/2014) ل سه‌رده‌ستێ رێكخراوا تیرۆرستیا داعش تووشبووینێ ده‌ربازبوون، ل دووڤ ئامارێن پێشتر هاتینه‌ راگه‌هاندن، هێشتا (90%) خه‌لكێ شنگال ئاواره‌نه‌ و دبن خیڤه‌ت و كه‌مپان دا ل چه‌ندین ده‌ڤه‌رێن هه‌رێما كوردستانێ ژیانا خوه‌ دبۆرینن، ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كى دا نهۆ هێشتا شنگال یا وێرانبوویه‌، حوكمه‌تا عێراقێ بریار دایه‌ ئاهێن خوارنێ ژ نێزیكى كه‌مپان ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ ناڤ شنگال ڤه‌گوهێزت و ڤێ یه‌كێ ئاواره‌ دلگرانكرینه‌.
ئاوارێن شنگال د ڤى ماوێ بۆرى دا پشتى كۆمكوژیێ دژیانه‌كا سه‌خت و ره‌وشه‌كا ب زه‌حمه‌ت دا ژیانا خوه‌ دبن خیڤه‌ت و كه‌مپان دا ده‌رباز دكه‌ن و بێزاربووینه‌ ژ ره‌وشا تێدا دژین، ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ره‌وشا شنگال بكه‌ین هێشتا خه‌لكێ وێ ژ هه‌بوونا ئه‌ره‌بان دترسن كو جاره‌كا دى بێنه‌ ده‌ڤه‌رێن خوه‌ و ببنه‌ مه‌ترسى سه‌ر ژیانا وان، چنكو وه‌ك دیار و ل په‌ى گۆتنا خه‌لكێ ئه‌و گوندێن ئه‌ره‌بان یێن ده‌ورووبه‌ر زۆرى و زۆردارى ل كوردێن ئێزدى كرینه‌ بكره‌ ژ كوشتن و قركرن و گرتن و تالانكرن و ده‌ربه‌ده‌رى و ئاواره‌یێ، هه‌تا نهۆ چه‌ندین گۆرێن ب كۆم هاتینه‌ دیتن كو كار سه‌ر بێته‌ كرن و بێنه‌ كۆلان و ره‌نگه‌ هێشتا مابن بێنه‌ دیتن و ئاشكه‌راكرن، ل گۆر نڤیسینگه‌ها كاروبارێن ره‌ڤاندیێن ئێزدى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ هێشتا پترى سێ هه‌زار كه‌سان گرتینه‌ و نه‌هاتینه‌ رزگاركرن ژ ده‌ستێ داعش، هه‌روه‌سا هه‌ڤركیێن سیاسى د ناڤبه‌را پارتێن سیاسى دا ل ده‌ڤه‌رێ ماینه‌، دیسا هێشتا شنگال وێرانبووى مایه‌ و ده‌ست ب ئاڤه‌دانكرنا وێ نه‌هاتیه‌كرن كو زه‌ره‌ره‌كا مه‌زن ب ژێرخانا وێ و خانیێن وه‌لاتیان كه‌فتیه‌ ده‌مێ داعش داگیركرى، زێده‌بارى كێمیا خزمه‌تكاریان نه‌ ل ئاستێ پێدڤى دایه‌، سه‌ر ڤان پرسگرێكێن ماین و نه‌بوونا ژێنگه‌هه‌كا ئارام و ته‌نا و گونجاى حكوومه‌تا عێراقێ یا هه‌ول ده‌ت ئاواران ڤه‌گه‌رینته‌ شنگال ب هه‌ر ئاوایه‌كى هه‌بت ب تایبه‌ت ڤه‌گوهاستنا ئاهێن خوارنێ ژ نێزیكى كه‌مپان بۆ ناڤ شنگال كو هێشتا رێیا شنگال و دهۆك داخستیه‌، ب ڤێ یه‌كێ ئاواره‌ گه‌له‌ك دلگران بووینه‌ و ره‌وشا وان ب زه‌حمه‌تر دێ كه‌فت.
ئیرۆ ره‌وشا شنگالێ ب شێوه‌یه‌كى گشتى نه‌یا گونجاى یه‌ بۆ ڤه‌گه‌راندنا ئاواران، چنكو هێشتا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ یا ئالۆزه‌ و چاره‌نڤیسه‌كێ نه‌دیار پێڤه‌ دیاره‌، گرنگه‌ ئاواره‌ ل سه‌ر حه‌زا خۆ ڤه‌گه‌رن و گره‌نتى بۆ دابینكرنا ژیانه‌كا ئارام بێته‌ دان، چنكو ره‌نگه‌ پێشهاتێن نوو رووبده‌ن پشتى كو وه‌لاتێ توركیا راگه‌هاندى ئه‌و دێ هێرشى شنگال كه‌ن بۆ ژناڤبرنا په‌كه‌كێ، ئه‌ڤچا ب هه‌ر ئاوایه‌كى بت پێدڤیه‌ ره‌وش گونجاى بت بۆ هاندانا ئاواران كو ڤه‌گه‌رن سه‌ر جى و وارێن خوه‌.