عسمەت خابوور

د رێرەوێن سیاسەتا ئیراقێ دا، باوەریەكا سەیر و مەترسیدار هەیە كو رهوریشالێن خۆ كویر چاندینە؛ باوەریەكە كو دبێژیت هێزا پەرلەمانتاری د زانینا وی یا زمانێ عەرەبی دایە! كو پێدڤیە پەرلەمانتارێ مە ببیتە میراتگرێ (سیبەوەیهی و فەراهیدی و زەمەخشەری)؛ تاكو بشێت ببیتە پەرلەمانتارەكێ ب هێز و سەركەڤتی! ئەڤ باوەرییا شاش، یا كو رێككەڤتنەكا بێدەنگ لسەر هەی، یا بوویە ئالاڤەك بۆ بهێز دیاركرنا پەرلەمانتارێن كورد، لێ ب دیتنا من، ئەڤ هێزە یا قەلپە و چ راستی بۆ نینن. مخابن، ئەڤ دیاردە وەكو پابەندبوونێ ب نەریتێن بەربەلاڤێن پەرلەمانێ ئیراقێ دهێتە شرۆڤەكرن، لێ د راستی دا، ئەڤ باوەریە بوویە ئەگەر كو پەرلەمانتارێن مە ژ سەرەكیترین چەكێ وان، كو زمانێ دایكێ یە، بێبەهر ببن و وان وەكو نوینەرێن لاوازێن گەلێ خۆ دیار بكەن.
ل دویڤ دەستوورێ ئیراقێ، زمانێ كوردی، هەروەكو زمانێ عەرەبی، زمانەكێ فەرمی یە، لێ كەتوار؛ چیرۆكەكا دی ڤەدگێریت. دەمێ پەرلەمانتارەكێ كورد ب هەمی شیان هەول ددەت ب عەرەبی باخڤیت، ئەو ب نەزانی دكەڤیتە داڤەكێ! چونكو ئەو چەند هەول بدەت، دبیت نەشێت وەكو عەرەبەكی ب زمانێ عەرەبی باخڤیت. د ئەنجام دا، ل شوینا كو ب هێز دیار بكەت، وەكو كەسەكێ لاواز، دودل، و باوەری ب خۆ نەی دهێتە دیتن و خۆ ئەگەر عەرەبیا وی یا ب هێز ژی بیت، ئەو وەكو نوینەرەكێ بهێز و شیان یێ گەلێ خۆ دیار ناكەت! دەمێ پەرلەمانتارێ كورد ب عەرەبی دئاخڤیت، ئەو ب دەستێن خۆ، خۆ لاواز دكەت.
بلا ئەم تەماشای هندەك وەلاتێن پێشكەڤتی یێن فرەزمان بكەین. ل كەنەدا، ئاخڤتن ب زمانێ ئنگلیزی یان فەرەنسی د پەرلەمانی دا نە بتنێ مافەكە، بەلكو نیشانا رێزگرتنێ یە بۆ پێكهاتەیێن جودا یێن وی وەلاتی. سەرۆك وەزیرێ بەرێ یێ كەنەدا، جەستن ترۆدۆ، ب خۆ ب رەوانی د ناڤبەرا هەردوو زمانان دا دهات و دچوو. هەروەسا ل بەلجیكا، كو وەلاتەكێ بچویكە، سێ زمانێن فەرمی هەنە (فەلەمەنكی، فەرەنسی، ئەلمانی) و هەمی كاروبارێن پەرلەمانی ب وەرگێرانا ئێكسەر دهێنە برێڤەبرن. دیسا ل ئسپانیا، پشتی سالێن درێژ یێن خەباتێ، نوكە زمانێن كەتەلۆنی، باسكێ، و گالیسی ژی د پەرلەمانی دا دهێنە بكارئینان. نە ب تنێ ئەڤە، بەلكو ل هندەك وەلاتێن جیهانێ هژمارەكا هەرە زۆرا زمانان د پەرلەمانێن وان دا ب شێوەیەكێ ئاسایی دهێنە بكارئینان. بۆ نموونە، ل بۆلیڤیا، ٣٧ زمان، ل هندێ ٢٢ زمان، ل زیمبابۆی ١٦ زمان و ل باشوورێ ئەفریقا ١١ زمان د پەرلەمانێن وان دا دهێنە بكارئینان. ل ڤێرێ پرسیار ئەوە، ئەگەر ل پتریا وەلاتێن جیهانێ، بكارئینانا زمانێ دایكێ نیشانا شارستانیەت و پێشكەڤتنێ بیت، بۆچی ل ئیراقێ، بوویە نیشانا لاوازیێ یان جوداخوازیێ؟ ب دیتنا من ئەگەرێ سەرەكی ئەوە كو هێشتا مە هێزا مەزنا زمانێ دایكێ ب دروستی نەزانیە و ئەم نەشیاینە وەكو چەكێ سەرەكیێ بەرەڤانیكرنێ ژ مافان بكاربینین.
خۆیایە كو ئەركێ سەرەكی یێ پەرلەمانتاری بەرەڤانیكرنە ژ مافێن خەلكێ خۆ. لێ دەمێ پەرلەمانتارەكێ كورد دەستبەرداری سەرەكیترین مافێ خۆ دبیت، كو مافێ ئاخڤتنێ یە ب زمانێ دایكێ، ئەڤە چ پەیامەكێ دگەهینیت؟ هەروەكو ئەو ب كریار دبێژیت «ئەز ئامادەمە دەستبەرداری مافێ خۆ یێ تاكەكەسی ببم، داكو مافێن هەوە یێن گشتی بدەستڤەبینم!» هەلبەت ئەڤە پارادۆكسەكە، ئەڤە هەڤدژیەكا مەزنە و بتنێ لاوازیێ نیشانددەت.
ب دیتنا من، پەرلەمانتارێ ب هێز ئەو نینە یێ كو دشێت ب زمانێ سەردەستی باخڤیت. بەلكو ئەوە یێ كو دشێت سەردەستی نەچار بكەت كو گوهداریا زمانێ وی بكەت. دەمێ پەرلەمانتارەكێ كورد ب كوردیەكا رەوان و بهێز د پەرلەمانی دا دئاخڤیت و داخوازا وەرگێرانێ دكەت، ئەو چەندین پەیامان دگەهینیت. یا ئێكێ، پەیاما دەستووری، كو هەروەكو دبێژیت «ئەز ل ڤێرێ مە داكو دەستووری بجهبینم، كو مافێ ئاخڤتنێ و پەیوەندیكرنێ ب زمانێ من یێ دایكێ دایە من». ئەڤە ژی پەیامەكا گەلەك بهێزە و پەرلەمانتاری وەكو هێزەكا راستەقینە ددەتە دیاركرن. یا دووێ ژی، پەیاما شانازیێ یە و هەروەكو دبێژیت «ئەز شانازیێ ب ناسنامەیا خۆ دكەم و شەرم ژێ ناكەم». ئەڤ پەیامە ژی نیشانا باوەری-ب-خۆبوونەكا مەزنە؛ ئەو دبێژیتە هەمی جیهانێ كو ئەز بەری ببمە پەرلەمانتارەكێ ئیراقی، ئەز كوردەكم، و كوردبوونا من ژێدەرێ هێزا منە، نەكو لاوازیا من. یا سێیێ ژی، پەیاما هێزێ یە، هەروەكو دبێژیت: «دڤێت تو گوهداریا من بكەی، نەكو ئەز لدویڤ تە بهێم و خۆ ل گەل تە بگونجینم». ئەڤە ژی راستەوخۆ هەڤسەنگیا هێزێ دگوهۆریت. ل شوینا كو پەرلەمانتارێ كورد ببیتە پاشكۆ، ئەو یێ بەرانبەر دكەتە پاشكۆیەكێ پێدڤی ب وەرگێری. هەروەكو ئەو دبێژیت ئەگەر تە دڤێت د من بگەهی، پێدڤیە تو بزاڤێ بكەی و خۆ ماندی بكەی، چونكو ئەز ل ڤێرێ مە دا نوینەراتیا راستەقینە یا گەلێ خۆ بكەم.
وەكو دەرئەنجام، ئەڤ هەر سێ پەیامە، دبنە پەیامەكا ستراتیژی یا ئێكگرتی، ئەوژی «رێزگرتن ل من، واتە رێزگرتن ل دەستووری، ل ناسناما من، و ل هێزا من». هەر پەرلەمانتارەكێ دەستبەرداری ڤێ چەندێ دبیت، ب زانین یان نەزانین، خزمەتا وێ مێنتالتیێ دكەت ئەوا حەز دكەت كوردان وەكو پشكەكا لاواز و پاشكۆ بدەتە دیاركرن و سەرەدەریێ ل گەل بكەت، ئەوا كو ئەگەر دەلیڤە بۆ دروست ببن، هەروەكو رژێمێن بەرێ یێن ئیراقێ، دێ بزاڤا جینۆسایدكرنێ ژی كەن.
بۆ نوینەراتیەكا بهێز یا گەلێ كوردستانێ، پێدڤیە پەرلەمانتارێن مە ژ ڤێ قەفەسێ دەربكەڤن و ب شێوەیەكێ پراكتیكی كار لسەر ڤان خالان بكەن. پێدڤیە بریارەكا هەڤپشك هەبیت كو زمانێ كوردی ببیتە زمانێ ئێكێ یێ ئاخڤتنا وان د هەمی چالاكیێن فەرمی دا، ژ روینشتنێن پەرلەمانی بگرە تاكو دیدار و داخویانی و كۆنگرەیێن رۆژنامەڤانی. پێدڤیە پەرلەمانتارێن مە ببنە فشارەكا بەردەوام لسەر سەرۆكاتیا پەرلەمانێ ئیراقێ بۆ بكارئینانا وەرگێرانا ئێكسەر. ب ڤان پێنگاڤان، بكارئینانا زمانێ كوردی ل بەغدا دێ بیتە تشتەكێ ئاسایی، نەكو تشتەكێ سەیر.
ل دوماهیێ، هەرێما كوردستانێ پێدڤی ب دەنگێن بهێزە ل بەغدا، نەكو دەنگێن كز. هێزا راستەقینە ژ باوەری-ب-خۆبوونێ دهێت، و باوەری-ب-خۆبوون ژی ژ پاراستنا ناسنامێ و شانازی پێ برنێ دهێت. بلا پەرلەمانتارێن مە باش بزانن كو زمانێ كوردی نە بتنێ ئالاڤەكێ گەهاندنێ یە، بەلكو چەكێ وان یێ هەرە كاریگەرە. لەورا هیڤیدارین ئەڤی چەكی بكاربینن داكو ب دروستی و بهێز بشێن شەری بۆ بدەستڤەئینانا مافێن مە بكەن.