فـەرهـاد حـاجـی
ل سالا 2005 ل زاخ، مە گۆتارەك د ڕۆژنامەیا (دەنگ)دا بەلاڤكر ل ژێر ناڤێ (ڕۆژنامەڤانییا هاوەلاتیان)، هینگێ ئەم ژ ئێكەما بوون یێن ل سەرانسەری كوردستانێ كو وی بابەتی بئازرینت، مە تێدا پێشبینی كر ل كوردستانێ د ئایندەك نێزیك دا ڕۆلێ ڕۆژنامەنڤیسێ كلاسیك لاواز ببت یان ژی نەمینت، ئەو ب خوە ژی ژ بەریا هینگێ ل ئورۆپا و ئەمریكا ب هاریكاریا ڕۆژنامەڤانی و میدیا ئەلكترۆنی و پلاتفۆرمێن سۆشیال میدیا، دەرگەهێ لاوازی و نەمانا ڕۆژنامەڤانیا كلاسیك ڤەببوو، ژبەری هینگێ سیاسەتڤانان (سیاسەتا دەولەتێ) و بازرگانان (ئابۆرێ دەولەتێ) وارێ ڕۆژنامەڤانیێ قۆرغكرین بوون، پشتی ب تەمامێ كۆنترۆل ل سەر كرین و كۆنترۆلكرنا ڕۆژنامەڤانی و میدیایی ئانكو چێكرنا ڕایا گشتی و ئاراستەكرنا حەز، ڤیان و بۆچوونێن مللەتی و جەلەبی، ئەڤجا ب بهانا ئازادییا تاكەكەسی و مافێن كەمەنەتەوەیان و چارەنڤیسێ نەتەوەیێن بندەست، سۆشیال میدیا ئێخستن بازارێ هەڤوەلاتیان و ژبەری میدیا ژێگۆتی ژدایكببت، پلانا سەردەستا بوو كو ببتە ڕێكا كۆنترۆلكرنا پێشكەڤتنا تەكنۆلۆژیا بەردەستێ مللەتی و جیهانێ بوو، ئانكو سۆشیال میدیا ژبەری ژدایكببت پلان بۆ هاتبوو دانان، و دەزگەهێن سیخۆرییێ ئەو چەند سال بوون كار پێدكرن تا وی ڕادەی ناڤ ژبەری هێنگێ هەبوو، كو گرنگترین پلاتفۆرمێن سۆشیال میدیایی ژ ناڤێ( نڤیسینگەها ڤەكۆلینێن ناڤەندی( fbi) هات بوو: (instagram=i) و (f b = facebook)، ئەو پلاتفۆرم هەموو پێزانین و داتایێن بكارهێنەران ددزین و سیخۆرییێ ل سەر دكرن، و جاران لایەنەكی و جاران ئەوان ب خوە ئەو كریارە ئاشكراكرینە، و ئەو تەكنۆلۆژیا نەپێدڤی مرۆڤێن بەرهەمدار، زیرەك و داهێنەر بوو، بەروڤاژی پێدڤی مرۆڤێن خۆدان شیانێن سینۆردار و شارەزایێن تەكنۆلۆژیایا نوو بوو، ژبۆ ڕابەراتیا سەردەمێ خوە بكن، ئەڤە ژی دگەل گۆتنا فیلۆسۆفێ هولەندی دیسیدیریوس ئیراسموس( 1466-1536) دگونجت، دەما دبێژت ((مرۆڤێ ب چاڤەكێ ل وەلاتێ كورا پادشاهە))، ب وێ چەندێ خۆدان شیانێن سینۆردار ڕابەراتی وەرگرتن، بێگۆمان مرۆڤێن نەداهێنەر و هزر كورت بوون و دووبینی و پێشبینی وەكو سحر ددیتن، نزانن پێشنیارێن ئاڤاكەر بكن، ئاسۆیێن چارەسەركرنا ئاریشەیان نینن، پرۆژەیەك نوو پێشكێش ناكن، هەكەر تو ب كووری ل سەر بڕاوەستێ مەزنترین داهێنانا وان ئەوە تشتێ كەڤن ب فۆرمەك كەڤنتر دوبارە دكن بێ كو نێزیكی ناڤەرۆكێ بن، ئەو ڕابەرێن ب ڤان شیانان پێدڤی كەسانێن هیچ و پیچ و هەموو تشتزان بوون، داكو پشكدار ببت د یاریا مەژیهشكیێ دا بێ كو هزر بكت، و ب وی ڕەنگێ بەلاڤبوون ل دەستپێك دگەل تامساریێن هندەكێن ب ناڤ: نڤیسەر، هونەرمەند، میدیاكار(ب تایبەتی پێشكێشكار) و وەرزشڤانان بوو، و ژینەهـا كاری و ڕەوش د بەرژەوەندییا وان دا دروستكرن، و بێ كو بوەستن یان هزر بكن دراڤ و ناڤداری گەلەك ب زەحفی كەڤتە بەردەستێ وان، ب تایبەتی ب ڕێكا ڕیكلامان كو سپۆنسەر بۆ وان ژبن ئەردی دەركەڤتن و كەرستەیێ سەرەكییێ وان ڕیكلامان ئافرەت بوون ل ژێر ناڤێ كچە مۆدێل و وێڤەتر سەماكەر، دەما ڕەگەزێ نەرم و نیان هاتین ئان (ئیناین) د ناڤ كاری دا 100% گەهشتن ئارمانجا خوە، ب سەر و ساناهی جڤاك بەرەب تامساری و گەمژەتییێ و بێهزركرنێ برن، لەوا د دەمەك نەدرێژدا ڕەوشەنبیر و نڤیسەر و تێگەهشتی گۆهشین ژ قەبارێ مەزنێ گوهۆرینان وەك ژدەستدانا بەهایێن ئەخلاقی و پرەنسیبێن نەلڤێن ئەرینی و ڕاستیێن سیاسی، ئابۆری، جڤاكی و هونەری… وهتد، تا وی ڕادەی 180 پلەیا وەرگەران، ئێدی (ڕەش) بوو (سپی) و بەروڤاژی، چونكو ل گەل پیڤەر و بەهایێن خۆدانێن كاری و بریارێ ناگونجن، ئانكو یێ بخوازت بتە كەسێ ئێكێ گرنگە ل دووڤ حەز و بۆچوونێن خۆدانێ بریارێ ئان خۆدانێ كاری بت، دەرئەنجام ئێدی ل پرانییا فەرمانگەهێن حوكمەتێ و كۆمپانی و دەزگەهێن هەڤوەلاتیان، ل گۆرەی فشار و كارتێكرنا خۆدانێ بریارێ یان كاری (كەسێ ئێكێ) نیڤا شیانێن (كەسێ دووێ) نینن، و ژبلی كەسێن هێژا و (فۆل شیان) كو د بنەرەت دا هاتینە پەراویزكرن و شەرەك نەڕەوشتی دگەل وان هاتیە كرن، ب ڤی ئاوایی گەمژا و خۆدان شیانێن سینۆردار كونترۆلا سیاسەتێ و بازاری كرن و دیلان و سەردەم كرنە یێ خوە پشتی دوورێ هزركرنا لۆژیكی بووین و ئەم دكارن ببێژن: ب ڕێكا كورتە نڤیسین، وێنە و كورتە ڤیدیۆیێن ئالاڤێن سۆشیال میدیایی: فەیسبووك، ئەنستگرام، تویتەر، واتسئاپ، تیكتوك و یوتیۆب… و هتد كارێ خوە دكن، كو د كۆكا خوەدا سۆشیال میدیا هەڤبەندیێن كەسۆكی و جڤاكی بهێز دكت، دەنگوباسێن كاری و بازاركرن و شارەزاییان نووچەیێن جۆراوجۆر دگەهینت و بێهنڤەدانە، دەمەك خوەش و دلڤەكەر دخولقینت، لێ خۆدان شیانێن سینۆردار داكۆكی و كارەكێ مەزن ل سەر بۆراندنا دەمەك خوەش و دلڤەكەر كرن، پشتی هاتین ئاراستەكرن ژ یێن خوە مەزنتر بەر ب وێ ئارمانجێ، بۆراندنا دەمەك خوەش و دلڤەكەر سینۆر و دەم و جهێن خوە هەنە، لێ وان ئەو ئارمانجێن ئەرینیكرنە ڕێورەسمێن بەردەوام و ئالوودەبوون زێدە كرن، و جڤاكی بەرەب ئاقارەك خراپكار هاژۆتن ل شوونا بەرچاڤكرنا دەربرینەكا داهێنەرانە و گوهۆرین بەرەب باشییێ، و ئێدی مەزنترین دەستكەڤت بوو: زێدەكرنا لایك، كۆمێنت، دیتن و فۆلۆیان… وهتد، ب مەرەما بدەستڤەئینانا دراڤی و ناڤدارییا بلەز، و ئەڤە ژی كورتترین ڕێكە بۆ بەرهەمئینانا جڤاكەك كەفتی و فرتی ڤالا ژ بەهایێن مرۆڤایەتی و وەلاتپەروەرییێ.
