فەرەیدوون سامان

ل گۆری زمانناس و دیرۆكناسان، زمانێ میدیایی میراتگرێ زمانێ كوردییێ ئیرۆیینە. ل گەل زمانێ ئیلامێ، ئەو زمانێ هەری بەربلاڤ و سەردەست ل كوردستانا كەڤنار بوو. ئەو د ئاخا ئیرانێ دە بوون و زمانێ وان ل گۆری هۆزێن یەكبوویی بەری بلاڤبوونا وان تەمام و پڕزمانی بوو، ژ بەر ڤێ ئێكێ ئەڤ زمان ساخ ما و ئیسپات كر و پاشێ وەكی زمانێ پەهلەوی هاتە ناسین، كو ژ هێلا نیشتەجهێن باكور، باكور-ڕۆژهلات و ڕۆژاڤایێ ئیرانێ ڤە دهات ئاخافتن.
زمانێ میدیایێ، كو پاشی وەكی پەهلەوی هاتە زانین، هەتا پشتی هاتنا ئیمپەراتۆرییا ئەشكانی ژی بەربلاڤ بوو، ژ بەر ڤێ ئێكێ د دەما وان دە ژێ رە پەهلەوی ئەشكانی پەهلەوی دهاتە گۆتن.
میدیایا پەهلەوی وەكی زمانەك د دەما دەستهلاتداریا ساسانیان دا، كو ل گۆری زمانناسان باڤ و كالێن كوردێن فەیلییێن ئیرۆیینن دئێتە ناسكرن، هەتا د وێ دەمێ دا پرتووكا پیرۆزا زەردەشت ئاوێستا (فارسا دبێژن ئاڤێستا) هاتە وەرگەراندن پەهلەوی و ژێ رە تەفسیر (زەند) هاتە گۆتن.
ل گۆری هنەك زمانناسێن ئیرانی، فارسی زاراڤایەكی زمانێ پەهلەوی ـ میدییە و ژ وی زمانی هاتییە وەرگرتن.
زمانناس و رەوشەنبیرێن نەتەوەپەرەستێن فارس د ڤان دەمێن داوی دا تێگینێن فارسییا كەڤن، فارسییا ناڤین و فارسییا نووژەن ب زمانێن ئیرانی، ئان رۆژهلاتی بلاڤ كرنە و خوەندنە.
دیرۆكناس چاوا دزانن كو نامەیێن داریۆش و كۆرۆش ب زمانێ فارسی هاتنە نڤیساندن، نە ب زمانێ میدی ئان پەهلەوی، كو ل گۆری لێكۆلینان زمانێن هەری بلاڤبوویی بوون. تێ گۆتن كو ئەو پەهلەوییە و د دەما هەموو ئیمپاراتۆریێن ئیرانا كەڤنار دە ل ئیرانێ زمانێ هەری بەلاڤبوویی بوو.
ژ بۆ كو ئەز ل سەر زمان (پەهلەوی-پالاڤی) باخڤم، دڤێ ئەز ببێژم: ئەڤ زمان ژ بۆ گەلەك سەد سالان و دەمێن درێژ، زمانێ دەولەتان (ئەشكانی و ساسانیان) بوو. ئەو هاتییە نڤیساندن، ب ئاشكەرەیی بەحسا یەك ژ بەشێن ئاوێستا دكە.
ئەڤ زمان نەتەنێ زمانێ دەولەتێ بوو، لێ د هەمان دەمێ دە زمانێ ئاخافتنێ ل وەلاتێ میدیا مەزن و فارسێ بوو.
سر جۆهین مالكۆلم نڤیساند: دەلیلا هەری خورت ژ بۆ كۆكێن تیرە و هۆزێن ل هەرێمێن كەرمان، فارس، بەشەك ژ ئیران، كوردستانێ زمانێ وانە، كو هەر چەند ژ چەند زاراڤایان پێك تێ ژی، هەمی ب هەڤ را زمانێ پەهلەوی پێك تینن.
پاكیز رەفیق حیلمی نڤیساند: ژیێن قەهرەمانێ ئەشكانی گەلەك نڤیسێن سەردەما پەهلەوییێن ساسانیان زێدەتر هەنە، كو هەمی ل ئیرانێ هاتنە دیتن.
ل گۆڕەیی چاڤكانیێن دیرۆكی، هەردو سترانبێژ (باربود و ناكسا) كو وەكی سترانبێژێن پێشینێن كورد دئێنە حەسباندن و ل كۆچكا خۆسرەوی پەرویز ستران گۆتنە، هەمی هەلبەستێن د سترانێن وان دە ب زمانێ پەهلەوی كو ئەڤڕۆ نێزیكی هەری زارێ كەلهۆر ـ فەیلییە.
زمانێ پەهلەوی – پەهلەویینە.
كوردییا فەیلی ئێك ژ زاریێن هەری گرینگێن زمانێ كوردییە، د قۆناخا نوویا ڤی زمانی دا. كۆكا پەیڤا فەیلی ڤەدگەڕە، پەیڤا پەهلا. پەهلا ناڤێ هەرێمەك ئەردنیگارییە كو نیشتەجهێن وێ ب زمانێ پەهلی-فەهلی-فەیلی داخڤین. ئیبن نەدیم هەرێما پەهلایێ وەكی ئیسفەهان، رەی، هەمەدان، ماه نەهاوەند و ئازەربایجان پێناسە دكە. [ئیبن نەدیم: ٢٠٠٢، ٢٢] هەروەها، تەیەب تاهیری دبێژە: پەیڤا فەیلی گوهەرتۆیەك ژ پەیڤا فەهلایە [تەیب تاهیری: ١٩٩٠، ٥] ل گۆری ڤێ، هەرێما پەهلا هەمان هەرێما لەكستانێ، لەكا كوردستانێیە و زارێ ڤێ هەرێمێ د دەمێن كەڤنار دە وەكی پەهلەوی و د دەمێن نووژەن دە وەكی فەهلەوی دهات بناڤكرن. ل گۆری لێكۆلینەر، چێترە كو تەنێ هەرێما لاك ژ بۆ زارێ فەیلی نەیێ دەستنیشانكرن، ژ بەر كو ل گۆری مەتنێن ئەدەبییێن كوردی، هەژمارەك ژ زاریێن كوردییێن وەكی هەورامی، لۆری، لەكی ئان فەیلی وەكی فەهلەوی تێنە حەسباندن. نڤیسا فەهلەوییا كوردی وەكی نڤیسا ئەدەبییا هەری كەڤن د قۆناخا نوویا ڤی زمانی دە ڤێ مژارێ چارەسەر دكە. بەرهەمێن ئەدەبییێن زمانێ كوردی ب زاریێن ژێرینێن وەكی فەهلەویتیا بابا تاهیرێ هەمەدان، مەلا پەریشان، قەترانیێ تەورێزی و كەلامی یارسان، شانامەیا كوردی، ڤێ نێرینێ پشتڕاست دكن.

چاڤكانی:
١- پرتووك (هەلبەستڤانێن ب فارسی ئاخافتڤانێن كورد)، ر. ٤٦-٤
نڤیسكار سەیەد ئابدول هامد هارت ساژاد
— پرۆفەسۆر مهەمەد تاقی باهار (پادیشاهێ هەلبەستڤانان

فـەرەیدون سـامـان

یەك ژ سەدەمێن نەمری و ماییندیبوونا زمانێ هەر نەتەوەیەكێ زمانێ دایكێیە، زمانێ دایكێ نە تەنێ ئامرازەك ڕاگەهاندنێ د ناڤبەرا كەسان، مالبات و جڤاكێ دەیە، لێ د هەمان دەمێ دە گیانێ ناسنامەیا نەتەوەیییە ژی، زمانێ وێ حەلیایە و ئاسیمیلە كرییە.
د ڤێ سەردەما تەكنۆلۆژیا زانیاریێ و ئای تیێ دە و سەردەستیا زمانێن بیانی، نەمازە ئینگلیزی، باندۆرەك ڕاستەڕاست ل سەر هەست و داخوازێن زارۆكێن كورد كرییە، پەروەردەهیا كوردی پر مارژینالیزەیە، هەتا د گەلەك ژ ڤان خوێندنگەهان دە ژی.
بێ گومان فێركرنا زارۆكان ب زمانێ دایكێ دهێلە كو ئەو ب رابردوویا نەتەوەیا خوە ڤە گرێدایی ببن، چاند و دیرۆكا خوەجهییا خوە فام بكن، و چیرۆكێن باڤ و كالێن خوە و قەهرەمانیا وان بزانن. ژێهاتیبوونا د زمانێ دایكێ دە د هەمان دەمێ دە دبە ئالیكار كو یەكێتی و هەڤگرتنا نەتەوەیییا جڤاكا كورد خورت ببە، ژ بەر كو كەس دكارن پتر ب هەڤ رە تێكلی داینن و هەڤكاریێ بكن.
د جیهانا مەیا هەمدەم دە، كو د هەمی واران دە پێشكەفتنەك بلەز دبینە، گرینگیا پاراستنا ناسنامەیا چاندییا نەتەوەیان تێ تەكەز كرن. زمان، هونەر و وێژە ستوونێن هەری گرینگێن ناسنامەیا هەر نەتەوەیەكێ نە، زارۆكێن كورد و ناساندنا وان ب زمان، هونەر و چاندا نەتەوەیا خوە هەم ژ ئالیێ زانستێ ڤە و هەم ژی ژ ئالیێ كەسایەتیا جڤاكی ڤە گرنگیەك تایبەتی ب دەست دێخە، كو د ئەنجامێ دە دێ ژ بەر رۆلا سەرەكە د خورتكرنا كەسایەتیا تاكەكەسیا كورد و خورتكرنا ناسنامەیا كوردی دە بە.
هونەر و وێژە چاندێ ب هەمی هوورگولیێن وێ نیشان ددەن و نەینكەكن كو خوەستەك، خەون و ئێشێن گەلێ مە نیشان ددە. هونەرا كوردی گەلەك فۆرمان دحەوینە، ژ سینەما و شانۆیێ بگرە هەیا ستران، مۆزیك و سەمایێن كەڤنەشۆپی بگرە هەیا هونەرێن دەستان و بیناسازیێ. ژ بەر ڤێ یەكێ، فێركرنا هونەرا كوردی ژ زارۆكان رە تێ واتەیا ڤەگوهەستنا نرخێن بەدەوی و ئافرینەریێ كو هەر گاڤ ناسنامەیا نەتەوەیییا كورد ژیێن دن جودا كرنە. هونەر د هەمان دەمێ دە دبە ئالیكار كو هەستا سەربلندی و سەرخوەبوونێ د ناڤ زارۆكان دە بلند بكە.
چاندا كوردی دەولەمەندە ب نەریت و باوەریێن كو ب سەدان سالان ژ نفشەكی بۆ نفشەكی دن هاتنە ڤەگوهاستن، چاندا كوردی جلێن كەڤنەشۆپی، فەستیڤال، سترانێن گەلێری و خوارنێن كەڤنەشۆپی دحەوینە. فێركرنا زارۆكان ب ڤێ چاندا كوردی دێ هەستا وانا سەرخوەبوون و سەربلندیێ ب ئەسلێ خوە زێدە بكە. زانینا چاندێ د هەمان دەمێ دە دبە ئالیكار كو پران د ناڤبەرا پاشەرۆژ و نها دە ئاڤا بكە، كو دۆمداریا چاندا كوردی زێدە دكە و پێشی ل بەرزەبوونا وێ دگرە.
فێركرنا زمان، هونەر و چاندا كوردی ژ بۆ زارۆكێن كورد نە تەنێ پێڤاژۆیەك پەروەردەیێیە، لێ د هەمان دەمێ دە ڤەبەرهێنانەك د پاشەرۆژێ دەیە. د داویێ دە ئەوێ ببە ئالیكار كو نفشەك ئاڤا ببە كو ژ ناسنامەیا خوە هایدار بە و پێ سەربلند بە، كو بكاربە بێیی كو رەهێن خوە وندا بكە، ب دژوارییێن دەمێ رە روو ب روو بمینە. ژ بەر ڤێ یەكێ، پاراستنا زمان و هونەرا كوردی بەرپرسیاریەك كۆلەكتیفە كو دكەڤە سەر ملێ هەر تاكەكەسێ د جڤاكا كوردی دە، ژ مالباتێ بگرە هەیا سازیێن پەروەردەهی و چاندی.
زارۆكێن كو زمانێ وانێ دایكێ ژ هێلا مالباتێن وان ڤە تێ پشتگوه كرن و زارۆكێن وان نەچار دمینن كو زمانێ نەتەوەیا داگیركەر د دبستانێن تایبەت و بیانی دە وەكی مۆدیلەك بورژووا فێر ببن، بێ گومان دێ د پاشەرۆژێ دە زارۆكەك نەفام و تێكچوویی بن.

فەرەیدوون سامان

پتر ب دەهسالانە، باوەرییا كو زمان ستوونا نەتەوەپەروەریێیە و سەرخوەبوونا نەتەوەیی تەنێ ژی ب زمانەكی ستاندارد-یەكگرتی دكارە ب دەستخستن هەیە، لێ نێرینەك ژی نێزیكڤە ل راستییا سیاسی و ئەتنۆلۆژیكا كوردان را ب تەڤاهی جوودا نیشان ددە. كو دروستە ئەم ل ئالی ئیتنیكی و دیرۆكی كورمانج ، گۆران، لەك ، لوڕ ، كەلهوور ئێك نەتەوەیین، لێ مخابن ب سەدەما داگیركرنا نیشتمانێ مە، زمانی كوردی ژی ژ هەڤ قەتییایە و پارچە بوویە ژ بۆچەندان زار و بنزار و دەڤۆكان.
زمانێ ستاندارد- پێوەر و پارچەبوونا ئەتنیكی ترك ژ دەریایا سپی بگرە هەیا چۆل و بیبانێن قیرگزستانێ، عەرەب ژ ئۆقیانووسا ئاتلانتیك بگرە هەیا كەنداڤێ، ب هەمان زمانی دئاخڤن، ژ بەر كو زمانێ قورئانا پیرۆز زمانێ وانێ هەڤپارە و زمانێ پەروەردە، مەدیایێ و دەزگەهێن حكوومەتێیە. لێ ئیراقییەك خوە وەكی درێژكرنا تونسی یان مەغریبییەكی نابینە و سوودانییەك ژی ل ئوردونێ خوە خەریب و بلەنگاز هەست پێ دكە، هەر چەند ئەوان هەمی ب زمانێ عەرەبی دئاخڤن. یا هین شۆكتر ئەوە كو تەڤی ئاخافتنا ب عەرەبی، پرانییا ڤان وەلاتان ل دژی رامانا نەتەوەپەروەریا عەرەبی رادوەستن.
پڕزمانی و یەكیتیا نەتەوەیی
ژ ئالیەكی دن ڤە، مخابن ژ بەر داگیركرن و پارچەبوونێ كوردستانێ، ئاشكرایە كو كورد ب زمانەكی یەكگرتی نائاخڤن. ل عیراق و باشوورێ كوردستانێ، پرانییا وان ب بادینی و سۆرانی داخڤن، كەمینەك ژی ب هەورامی و كەلهوری دپەیڤن.
كوردەك ل تەهران، ستەنبۆل، ئان خۆراسان، كرماشان، ئەفرین، یان هامبورگ… هەست دكە كو ئەو سەر ب یەك نەتەوەیییە، نە پێتڤییە ژ بەر زمان، لێ ژ بەر دیرۆكەك هەڤپار، ئاخ، ستەم و خەونا ئازادیێ. گشت دبێژن ئەم كوردین و كوردستانینە.
نموونەیەك زندی… دییاسپۆرایا كورد
ئیرۆ، ب میلیۆنان كورد ل ئەورۆپا و رۆژاڤا دژین. نفشەك تەڤاهی كو مخابن ب كوردی نائاخڤن، لێ د كامپانیا و خوەپێشاندانان دە ئالا كوردستانێ بلند دكەن، بەشداری جەژنێن نەتەوەیی، نیشتمانی، نەمازە نەورۆزێ دبن، باوەرییا خوە ب مافێ سەرخوەبوونێ تینە. قەت.. بەر ب بنگەهەك كورتر ڤە نەهاتیە دەربازكرن، هەستەك ئایدیەتا ب دۆزەك، ناسنامەیەك و ئاخەك رە. ب هەمان ئاوایی، هندستان و چین، هەتا وەلاتەك بچووك وەكی سویسرە، ژ بۆ یەك نەتەوەیەك ب چەندان زمانان هەنە. هەر چ دبە بلا ببە، مژار پر مەزنە كو د گۆتارەكێ دە وەرە كورتكرن.
ژ بەر ڤێ یەكێ زمان ئامرازەك ئیفادەیێیە، نە ئامانجەكە، دبە كو ئامرازەك ئەنتەگراسیۆنێیە، لێ نە پێدڤیە كو سەرخوەبوونا نەتەوەیی بە. عەرەب ئیسپات دكن كو یەك زمان، نەتەوەیەك نائافرینە و كورد ژی ئیسپات دكن كو نەتەوەیەك هۆشمەند دكارە ناسنامەیا خوەیا نەتەوەیی ئیسپات بكە و تەڤی نەبوونا زمانەك یەكگرتی.

فەرەیدون سامان*

هەر سال د ١٥نیسانێ دە ب ناڤێ «رۆژا زمانێ كوردی» چالاكی تێ ل دارخستن، ژ بەر ڤێ یەكێ گەرەكە ئەم بزانن كا چما ئەسلێ وێ ڤەدگەرە سالا ١٩٣٢ ان، ڕۆژا كو جەلات بەدرخان ژ خەریبیێ ل وەلاتێ شام یەكەمین هەژمارا (كۆڤارا هاوار)ێ دەرخست.
ل سەر ڤەكۆلینێن دیرۆكی و ڕۆژنامەڤانی، ئەم دزانن كو ئەڤ ڕۆژ ب ڕاستی نە ڕۆژەكە ژ بۆتەڤایێ «زمانێ كوردی»، لێ بەلێ رۆژەكە تەنێ ژ بۆ «زارێ كورمانجی.» كو یەك ژ زارێن سەرەكەیێن زمانێ كوردییە، كو د تونەبوونا زمانێ كوردییێ ستاندارد دە ژ بۆ كوردێن دەڤەرێن باكوور و رڕۆژاڤایێ كوردستانێ، كوردێ قافقاس و ئاسا ناڤین، ڕۆلا زمانەكی ستاندارت دیتیە و ب دەمێ رە گوهەریە و بوویە زمانێ هەڤپارێ پرانییا خەلكێ وی بەشێ كوردستانێ، ئەم نزانن كو گۆری كۆڤارا هاوارێ نە ب تایبەتی ل سەر كوردێن كو ب زارێن كوردییێن دن داخڤین، ژ بلی هن نڤیسێن كو د كۆڤارێ دە ب بنزارێ سۆرانی و ب تیپا ئارامی-عەرەبی هاتنە وەشاندن، هەتا هەژمارا ٢٣ ئانا كوردێن كو ب زارێ كوردی ناڤەند-سۆرانی (كو یەك ژ زارێن سەرەكەیێن دوویەمە) هاتیە برێڤەبرن.
ئەم دزانین زمانێ كوردی یەكەمین زمانێ فەرمییە ل هەموو پارێزگەهێن هەرێما كوردستانێ ل خوێندنگە، زانینگە و دەزگەهێن حكوومی و دووهەمین زمانێ فەرمییە ل كۆمارا ئیراقا فیدرال، ئەڤ «زمانێ كوردی» نوونەرتیا هن شاخێن دو زارێن سەرەكی دكە: زارێ كورمانجییا باكوور ئان ژی كورمانجی ژووروو، هەروەها زارێ كورمانجیا ژێرین، ئەڤ شاخ ژی ئەڤن: بنزارێن سۆرانی، سلێمانی، گەرمیانی، موكریانی و ئەردەلانی، كو ل پارێزگەهێن باشوور و ڕۆژهلاتێ كوردستانێ تێنە ئاخافتن، كورمانجییا باكوور-ژووروو( میناك بنزارێن بادینی، بۆتانی، هەكاری، شەمدینانی..تد یەك ژ شاخێن زارێ كورمانجی باكوورە)، ل پارێزگەهێن كوردستانا باكوور، باشوور و رۆژاڤایێ كوردستانێنە.
راستە كو تشتێ ئەم ئیرۆ ژێ رە دبێژن «زمانێ كوردی» ب ئالفابەیەكە جودا ژ ئالفابەیا لاتینییا هاتیە نڤیساندن، كو جەلادەت بەدرخان ل سالا ١٩٣٢ یەكەم جار د كۆڤارا خوەیا كو بەحسا وێ تێ كرن و دە هاتیە وەشاندن (هەر چقاس بێ زانین كو جەلادەت نەیا یەكەم كەس بوو ژ بۆ زمانێ كوردی ئالفابەیەكە لاتینییا ب كار ئینایە، ژ هێلا چەند ڕۆژهلاتناس و زمانزانێن كورد ڤە ل قەفقاسیایێ هاتییە بكارئینان وەك پەرتوكا هیكرنا كورمانجی ب تیپا لاتینی ل ئالی ئابۆڤیانێ ئەرمەنی دە، نها ژی هەری گرینگ ژی حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د چارچۆڤەیا سینۆرێن نها هاتنە ناسكرن ڕۆژا ١٥ ێ گولانێ وەكە ڕۆژەكە زمانێ كوردی ناس ناكە.
ئیجار كی ١٥ ێ گولانێ وەك رۆژا زمانێ كوردی دحەسبینە؟ ژ بۆ بەرسڤا فێ پرسیاری دوو ڕەهەندێن زمانناسیی هەن:
یەكەم: ڕەهەندا دیالیكت-زار : ئەڤ رۆژ ژ بۆ ئاخێڤەرێن زارێ كورمانجی خوەدی گرینگیەكە مەزنە ئەو رۆژە كو جەلادەت بەدرخان یەكەمین هەژمارا كۆڤارا هاوارێ چاپ كریە، كو تێ دە بەشا یەكەما رێزەنڤیسێ ئالفابەیەكە نوویا گوهەربار كوردی-لاتینی چاپ كریە، لێ ئەڤ ڕۆژ ژ بۆ ئاخێڤەرێن زارێن كوردیێن دن نە خوەدی هەمان گرینگیێیە، ژ بەر كو ئاخێوەرێن كورمانجی باكوور نوونەراتیا هەموو كوردێن كوردستانێ مەزن ناكن، د ڤێ چارچۆڤەیێ دە وەرە تەكەزكرن كو ئەڤ پێشنیار ب تو ئاوایی گرینگیا جەلادەت بەدرخان و كۆڤارا هاواری وی كێم ناكە و ژ بەر ڤێ یەكێ ئالفەبەیا كوردی-لاتینییا سەرەڕاستكری ب گشتی، لێ بەلێ تەكەز دكە كو كۆڤارا هاوارێ تێكلیەك نێزیكتر ب كوردێن باكور و باشوورێ ڕۆژاڤایێ كوردستانێ رە هەبوو ژ كوردێن كو ب زارێن دنێن كوردی داخڤین.
دووەم: رەهەندا سیاسی: ب ئاوایەكی فەرمی ئەڤ ڕۆژا كو هەر سال دكەڤە ١٥ ێ گولانێ، د سالا ٢٠٠٦ ان دە ژ ئالیێ كۆنگرەیا نەتەوەیییا كوردستانێ (كنك) ڤە ل بروكسەلێ وەكە «ڕۆژا زمانێ كوردی هات دەستنیشانكرن.
د ڤر دە ئەنجامێن سیاسی زەلالن. كۆنگرەیا نەتەوەیییا كوردستانێ رێخستنەكە گرێدایی ئان نیزیكی لایەنەكێ سیاسییە( پكك )یە. دەما كو ١٥ ێ نیسانێ ژ بۆ زمانێ كوردی كر ڕۆژەڤ، ب زەلالی ل سەر مژارێ سیاسەت كر. ب هلبژارتنا ڤێ رۆژێ و ڤەخوەندنا كوردان ژ بۆ پیرۆزكرنا وێ – وەكە دەستهلاتدارییا هین بێهتر ناكۆكی د ناڤبەرا وی و باكوور و باشوور كوورتر كر.
ڤێ بریارێ باندۆرا خوە ل سەر هەرێمێن كوردێن ل سووریێ ژی كریە. حكوومەتا خۆسەری نها ١٥ێ گولان وەك ڕۆژا زمانێ كوردی دبینە و یەك ژ گرنگترین دەزگەهێن وێیێن زمانییە (سازییا زمانێ كوردی)یە.
ژ بەر ڤێ یەكێ، دڤێ ئەم ل هەڤكاریەكە دیرۆكییا بەرفرەهتر بگەرن، ب ئاوایەكی كو هەموو كورد تێ دە هەبن، پاشێ وێ وەكی رۆژەكە ناڤنەتەوەیی ژ بۆ زمانێ كوردی بگرن، دەما كو دیرۆكا وەشاندنا هەژمارا یەكەمینا كۆڤارا هاواری كو بەری نها هاتبوو پارڤەكرن نەبوو لهەڤكرن د ناڤبەرا هەموو كوردێن كو ب زارێن جودا داخڤن، ل گۆری ڤێ یەكێ ئەو د چارچۆڤەیەكە هەرێمییا بێهەمپا دەیە ژ بۆ كۆمەكە تایبەت و نە ژ بۆیێن دن (نەزمانناسیەكە بەرفرەه) و سیاسی د فۆرما وێیا فەرمی دە، دڤێ ئەم ل چارەسەریێن دنێن ل دەرڤەیی زمانی بنێرین.
سیاسەتكرنا ڤێ پرسگرێكێ ژ ئالیێ لایەنەكە سیاسییا ناڤدار كو (رێخستنا كۆنگرەیا نەتەوەیییا كوردستانێ) نوونەراتیا دكە، مەسافەیا ناڤبەرا هەر دوو قادێن سەرەكەیێن چاندی و زمانییێن كوردان گەلەكی زێدە كریە. ئەڤ دووربوون و دابەشكرن ژ بلی دابەشكرنا ئەردنیگارییە كو د بنگەه دە سەردەستیا راستیا كوردستانێیا نها (سینۆرێن كوردستانێ وەكی ئەردەكی دیرۆكی ژ بۆ كوردان) و پارچەبوونا سیاسی (ئاخێن قەندیل و هەولێرێ) و ئەڤ یەك رەوشا پارچەبوون و بەلاڤبوونێ د ئاستێن جودا دەیە د دەمەكێ دە كو دڤێ هەولدان ژ بۆ پێناسەكرنا زمانەكی ستانداردێ كوردی، ئاڤاكرنا جڤاكەكە زمانێ كوردی، پێشخستنا فەرهەنگەكە هەڤبەش كو گشت زارێن كوردی د ناڤ خوە دە دهەوینە، و پركرنا جهێن چاندیێن كوردێن جودا دا كو ببن ژ سینۆرێن ناڤنەتەوەیییێن كو ژ هێلا كۆلۆنیالیزما ئەورۆپا و هەرێمی ڤە ل سەر كوردان هاتنە دانین دەرباس دكە، ئەم بەر ب پارچەبوونەكە دن ڤە دچن، ئەڤ هەموو ژ هشمەندیا بەرێ نە. نها تشتا كو ئەز پێشنیاز دكم تەنێ پێشنوومەیەكە كو د دەردۆرێن چاندییێن تێكلدار و پرۆفەسیۆنەل دە دكارە وەرە نیقاشكرن. گەرەكە ئەم ب تەڤیای ل سەر ڕۆژا زمانێ كوردی ئیتیفاق بكین.

* سەرنڤیسەرێ كۆڤارا زمانناسی (زمان و زار).

فەرەیدوون سامان

ل سەر دیرۆكا چاندییا گەلانا د قادێن هونەر و وێژەیێ دە، هەلبەست، چیرۆك، دڕاما و شانۆ، پەیكەرسازی و پەیكەرتاشی، وێنەكیشان، ستران و سەما و مۆزیك، كو ژ دەمێن بەرێ ڤە ژ هێلا مرۆڤان ڤە هاتنە هلبەراندن و پاشێ نڤیساندنا ڕۆمانێ، لێكۆلینەكا ڕەخنەیی، دڕاما، سینەما و تەلەڤیزیۆنێ ل وان هاتیە زێدەكرن.
ژ بۆ نیشا بدەن كو ئەڤ هەموو ئافرینەری بوونە نرخێ بنگەهینێ ژیانێ، ژ بەر كو هونەر و وێژە د ناڤا چەكێن هەری گرنگ یێن تێكۆشینا مرۆڤاهیێیا ل دژی نەهەقی، فشار و كۆلەداریێ دە نە، نڤیسكارێ ئافرینەر خوەدی وێ كارینە كو دەنگێ خوە بلند بكە و پێنڤێسێ خوە ل پێشبەری وێ تیژ بكە و بایێن دژبەر كو ڕوویێ وی دهەژینن و هەولددن وی مارژینال بكن، ئەدەبیاتا شۆرەشگەر خوەدی وێ قابیلیەتێ یە كو هۆشمەندییا مرۆڤ و جڤاكێ بقەلینە و هەر زمانێ دەربڕین و ڤەگۆتنێ هونەرێ ڤەدگوهەرینە پلاتفۆرمەكە تەڤلیهەڤ ژ بۆ ڕاگەهینە فۆرموولاسیۆنێن شۆرەشێ و رێكەزان هزرێن وی و رادەستكرنا بۆیەر و ڕاستییان ب ئاوایەكی ئافرینەر و دروست بێیی دەرەو و ب ئۆبژەكتیف، هزری، دەروونی و جڤاكی، كو تێگەها جەلەبێن هونەرێیێن كو ڕەوشێن نەرمبوویی نیشاددە تێ پیڤاندن، ژ بەركو ڕۆلا خوەیا ئەنتەلەكتوەل تێ دە پێكتینە، خەلەكا ڕەوشەنبیر و هەموو چینێن جڤاكێ كو بەرژەوەندیێن وان د هەڤپشكن و ب پرەنسیبێن ئیستاتیك و ئەخلاقی رە تێكلدارن، كو د بنەمایێ خوە دە ل گەل وان جه دگرن و روحێ دلخوازی و قەهرەمانیێ د جڤاكا كو ب ڕوومەتا خوە دبرقینە بەدەویێ ژ جیهانێ رە خێز دكە كو تیرێژا ڕۆژێیا زانینێ بچكینە و د بن باندۆرا بوویەرێن دیرۆكییێن ژیانا نووژەن دە ڤەگوهەرینە، پارادیگمایەكە نوو، ئەو ژ بۆ هلبەرینا هونەر و وێژەیا پاقژ و زەلالا ب بێهنا ئەردێ تەڤلیهەڤ دبە، ب خوینا پاقژا كو ئاخ و نرخێن ئازادییا مرۆڤ پاراست، دا كو وێژە د ڕووپەلێن دیرۆكا ملەتێ مە دە نەمر ببە و گوهەرتنێن شۆرەشی وەرنكرن، كو بەرخوەدانا مرۆڤان ب جیهەكی بێ سنوور رە بلند بكن، دا كو وێژە نەمر ببە ب نڤیسێن خوە، د تێكۆشینا خوەیا ل ئاخا فەردی دە زەڤیێن خوە دكشینە، كو ب قوربانكرن و دانا ب رێیا هونەر، وێژە و ئافرینەریا خوە، كو خوە دسپێرە میكانیزمایێن ئەنتەلەكتوەل د ئاتمۆسفەرەكە ئازادییا نڤیسكاری و دەربرینێ دە، وان ژ هشمەندی و هونەرا خوە ب ژێهاتی بوونەكە ئافرینەر جودا دكە و وان د گەرا بوویەران دە دەهف ددە دا كو بەرژەوەندییێن خوە هەمبێز بكە، بگهیژە ئاسۆیا نرخێن رەوشەنبیری و جڤاكی ب رێیا هونەر و وێژەیێ ژ بۆ كو مرۆڤ مرۆڤان ڤەگوهەرینە ژێدەرێن دەولەمەندییا ڕەوشەنبیری و جڤاكی وەكە ڕامانێن شۆرەشگەری و بەشداركار د چارچۆڤەیا خوەزایی دە ژ بۆ كو ژ ڕاستییا جەوهەرێ وێژە و هونەرێ سوود وەربگرن، نەپەژراندنا هەموو ستەم و زۆرداریا عەشیرەتی و فیۆدالا ل دژی ئاستەنگیێن گران كو دەریێ ئاقلێ راست گرتنە، د چارچۆڤەیا مەرجێن وها دە، دڤێ هونەر و وێژە ژ شۆرەشێ رە پابەند بن، ژ پاشەرۆژا خوە پاشڤە ڤەكشن، ل هەمبەری روویێ گەل دروست بن و دەستكەفتیێن وێ بپارێزن، ئەڤ ژی تاریتیا تەمەنەكی دوورە. درێژاهیا ستەم و زۆرداریێ ڕۆنی كرن و ئەوێ ب گەهاندنا پیڤانێن هونەری و وێژەیی ژ بۆ بلندكرنا رحێ شۆرەشێ و ئاڤاكرنا بنگەهێن وێیێن مرۆڤی، نەتەوەیی، ئەخلاقی و دیمۆكراتیك ڤەگوهەرن، چرووسكا رۆناهیێ ژ بەر كو ئەڤینەك د گیانێ هونەرمەندان دە گەش كر كو خوەدی شیانێن ئافراندنا نرخێن ئافرینەرن، ژ بەر ڤێ یەكێ ژ بەرخوەدێرێن قەهرەمان رە ستران گۆتن كو چیرۆكێن خوەیێن هەری ئەجێب نڤیساندن و فیدا كرن و ب تلیێن خوە رحێ شۆرەشێ لیستن، كو ب دیمۆكراسییا مرۆڤاهیێ رە دەنگ ڤەدا ئەو ب ڕاستییا هەبوونێ و جەوهەرا شۆرەشا رێبازا مافان ژ هەموو جیهانێ رە ڤەگەراند، ب ئاوایەكی كو شۆرەشگەر كەتن ئەڤینا لیستك، موزیك، وێژەڤان، رۆماننڤیس، سینەما و رۆژنامەگەریێ.یێ كو ل چاندا ژیانا ب هەڤ رە و براتیێیا نەتەوەیان دگەرە و مافێ هەر گەلییە كو ب برایێ خوە رە ل سەرانسەری رۆژهلاتا ناڤین ب پەیاما لووتكەیا كو دیكتاتۆریان ژ هۆلێ رادكە و فكرا یەك رەنگ، یەك زمان و یەك ژ هۆلێ رادكە ئال و جڤاك دبە باخچەیێ رەنگ و ڤەدەنگێن جهێرەنگ ب پرزمانی، ب ڤی ئاوایی جهێ ڕەنگی دبە تایبەتمەندییەكە وێ سەردەمێ یەك ژ دەستكەفتیێن شۆرەشا تەكنۆلۆژیك، پاراستنا مافێن مرۆڤان و دیمۆكراسیێ ژ بۆ گەلێن بەرخوەدێر.
*سەرنڤیسەرێ كۆڤارا زمانناسی و زمانزانییێ