هییام حاجی ئەحمەد

رەوشا سیاسی یا كوردستانی ئەڤرۆ ل سەر دەمەكێ هەستیار راوستیایە كو دشێت شێوێ پاشەرۆژا نێزیك و دوور پێكڤە دیار بكەت؛ یان بزاڤا نەتەوەیی یا كوردی دێ بەرەڤ چەسپاندنا قەوارەیەكێ سیاسی یێ ب رەنگ و رووڤە دێچیت، یان دێ هێژا كەفتیە د ناڤبازنێن ناكۆكیێن ناڤخۆیی دا كو هەر گاڤا خەون نێزیكی ب جهـ ئینانێ بیت، دووبارە دبنەڤە. د ڤێ چركەساتێ دا، ، پرسیارێن مەزن ڤەدگەڕنە سەر: كێ شیانێن كۆمكرنا رێزان هەنە؟ و كێ بەرپرسیاریا بریارا دیرۆكی هەل دگریت؟ و چ بهایەك دێ كەڤیتە سەر نەبوونا ڤێ بریارێ؟
ئەزموونێن گەل و وەلاتان سەلماندیە، كو دەولەت ژ فرەییەكا نە ئێكرێز نایێت ئاڤاكرن، بەلكو ژ ئیرادەكا ناڤەندی یا شیان هەی دهێتە چێكرن كو جوداهیێ بكەتە هێز، نە پارچەكرن. ئیتالیا ژی نەبۆ ئێكگرتی هەتا كو سەروەرێن وێ مفایێ دەولەتێ ل سەر ململانا خۆ ب جهنەئینا و ئەلمانیا ژی سەرنەهلدا حەتا كو بسماركی زانی كو فرە-سۆزینێ بیردۆزا مەزن ژ ناڤ دبەت ئەگەر نەهێتە كۆنترۆلكرن، ژ ئالیێ سەركردایەتیەكا ئێكانە. د ڤی كۆنتێكستی دا، ماكیاڤیلی د پرتووكا خۆ (ئەمیر) دا راستیەك دیاركریە، كو هێشتیا دەم ل سەر دوپات دكەت، قۆناغا كو دەولەت تێدا دهێنە دامەزراندن، پێدڤی ب بڕیاردانەكێ یە كو ل سەر ئاوێتەیا خۆشڤیانێ دەرباز ببیت، ژ بەر كو دلۆڤانییا مەزن پشتی دامەزراندنا قەوارەیی دهێت، نەك د دەمێ پێكئینانا وی دا.
و لدویڤ چارچووڤەیێ ڤێ بیاڤێ دا، دشێت پرۆژەیێ سیاسی بهێتە تێگەهشتن كو مەسرور بارزانی ل سەر كار دكەت. بابەت نە پەیوەندی ب دیدەكێ حزبی یان ململانەیەكا دەمی ڤە هەیە، بەلكو هەولدانەكە بۆ دابینكرنا سەنتەرەكێ بڕیارێ یێ كوردی كو رێگریێ ل ژێكڤەبوونا ئیرادەیا سیاسی بكەت. فرەییا حزبی ب تنێ نە ئاریشەیە، بەلكو بەشەكە ژ زیندیاتیا سیاسی یا هەر جڤاكەكێ، لێ ئاریشە دەستپێدكەت دەما ململانێ دبیتە ئامرازەك بۆ لاوازكرنا بنگەهێ نەتەوەیی، نەكو ب هێزكرنا وێ. ل ڤێرێ گرنگیا پرۆژێ ئێكرێزێ دیار دبیت، نە ب وەسفێ هەلبژارتنەكا رێكخستنێ، بەلكو مۆركرنەكە بۆ دیرۆكیەكا سیاسی یا ئارام.
تۆهمەتێن كو بۆ ڤی پرۆژەی دهێنە ئاراستەكرن ب ناڤێ «دیكتاتۆریەتێ» تێگەهشتنا وێ دهێت دەما ب رەنگەكێ رژد ل سیاسیەتێ وەكی گۆڕەپانا ململانا د ناڤبەرا كەسایەتی یان هێزێ دا دهێتە ڕوانین ، لێ بهایێ خۆ ژ دەست ددەن ئەگەر ل گۆشا ئاڤاكرنا دەولەتێ لێ بهێتە چاڤكرن. دكتاتۆریەت ئەو دەمە كو دەستهەلات بۆ خزمەتا تاكە كەسی بهێتە بكارئینان، لێ دەمێ توندی بۆ پاراستنا قەوارەی ژ ژێكڤەبوونێ بهێتە بكارئینان، ئەڤە چالاكیەكا پێدڤی یە د قۆناغا دامەزراندنێ دا. وەك ماكیاڤیلی ئاماژە پێ دكەت، سەركردێ كو ل خولا ئاڤاكرنا سەرەتا دودل بیت، رێكێ بۆ فەوزایەكێ ڤەدكەت كو دووماهیێ كۆنترۆل نەكرێت.
بەرانبەر ڤێ، ل ڤان دەمێن داویێ گۆڕەپانا كوردی شایەدێ هەولدانان بوو بۆ بكارئینانا ململانا ناڤخۆیی ب رێیا هاریكاریێ ب هێزێن سیاسی كو سەر ب پرۆژێ نەتەوەیی نینن، د هەولدانەكێ دا بۆ لاوازكرنا هەڤپشك، نە ب هێزكرنا رێزێن ناڤخۆ. ئەڤ جوولە وەكی لۆژیكەكا مەترسیدار ئاشكرا دكەن كو ل سەر هەڤكێشەیەكێ ڕاداوەستیت: «ئەگەر سەركەفتن یا من نەبیت، بو كەسێ ژی نابیت»، و ئەڤ هەڤكێشە نە دەولەت ئاڤا دكەت و نە دۆزەكێ دپارێزیت. ناكۆكییا سیاسی یا ڕەوایە، لێ گۆهارتنا وێ بۆ دابەشبوونەكا بنگەهی هەڕەشەیەكا راستەوخۆیە ل سەر بیردۆزا دەولەتێ ب خۆ.
هەلبژارتنێن نها وەك تاقیكرنەكا ئاشكرا بۆ ڤی هشیاریێ دهێت. ئەڤە نە بتنێ پرۆسەیەكا دەنگدانێ یە، بەلكو وێستگەهەكە بۆ دوبارە دیاركرنا شێوێ پەیوەندیا د ناڤبەرا هێزێن سیاسی و چەمكێ بەرژەوەندیا نەتەوەیی. ئەگەر هەلبژارتن ببنە هەڤركیەكا ناڤخۆیی كو رێزان لاواز بكەت، دێ ببنە پێنگاڤەك بەر ب ژێكڤەبوونێ. لێ ئەگەر ببنە هۆكارەك بۆ دووبارە ئاڤاكرنا باوەریێ، دێ رێكێ بۆ خولەكا دامەزراندنا نوی ڤەكەت.
دیرۆك ب زەحمەت چاڤەرێی دكەت. كوردستان ئەڤرۆ ل هەمبەر دەرفەتەكێ یە كو دبیت ب زەحمەت دووبارە ببیتەڤە: یان دێ ژ بیردۆزا نەتەوەیێ ڤەگوهاستن بۆ راستیا دەولەتێ، یان دێ د سنۆرێن دەقی و بیرهاتنێ دا بمینیت. پرۆژێ كو كار ل سەر ئێكرێزیا رێزان دكەت، گەرەنتیەكێ ب سەركەفتنەكا زوو نادەت، لێ مەرجەكێ هەی كو بێ ئەو نابت: كو بۆ كوردان دەنگەكێ ئێكانە هەبیت دەمێ تێكەلێ چارەنڤیسیێ دبن.
ئەڤە بەرپرسیاریا دیرۆكێ یە، نە بەرپرسیاریا كەسەكێ یان حزبەكێ.
و پرسیارا ئەڤرۆ نە ئەڤەیە: كێ دێ سەركەڤیت و كێ دێ ژ دەست دەت؟
بەلكو: ئەرێ كوردستانێ دڤێت وەكی دەولەت بجه بهێت، یان وەك پرۆژەكێ پاشخستی د بیرهاتنێ دا بمینیت؟
* ڤەكۆلەرەكا سیاسی ل كاروبارێن ئیراق و كوردستانێ

هیام حاجی ئەحمەد

حوكمەت ب وان درووشمان ناهێنە پیڤان یێن بلند دكەن، بەلكو ب وێ كارتێكرنێ دهێنە پیڤان یا د ژیانا خەلكی دا دهێلن. سیاسەت هونەرێ ئاخفتنێ نینە، بەلكو هونەرێ رێڤەبرنێ یە و ئەو دەستهەلاتا دشێت بەلێنێن هەلبژارتنێ بكەتە راستییەكا بەرچاڤ، پشتا خو ب شەرعییەتەكا راستەقینە گرێددەت، نە ل سەر جەماوەرییەكا دەمكی یان گۆتارەكا هەستی.

د ئەزموونا هەرێما كوردستانێ دا، بتایبەتی د ماوێ كابینا نەهێ دا، ب رۆنی دیاردبیت كو دەستكەفتێن هاتینە ب دەستڤە ئینان، ژ ئەنجامێ بارودۆخەكێ رەحەت نەبوو، بەلكو بەرهەمێ شیانێن خۆراگری و رێڤەبرنا سەركەفتی بوو د دوژمنایێ قەیرانێن هەرە گران دا.
هەرێم ڕووبەڕووی قۆناغەكا ئابۆری یا خندقی بوو ل ئەنجامێ بڕینا مووچەیان و پەكخستنا پشكێ دارایی یێ فیدرال، بێژی د گەل كێم و زێدەبوونا بهایێن نەفتێ و فشارێن سیاسی و هەرێمی یێن كارتێكرن ل سەر دەڤەرێ ب گشتی كرین. لێ دیسا ژی، دامەزرێن هەرێمێ ژ كاركرنێ نەراوەستان، و دەرگەهێن خزمەتگوزاریێن سەرەكی ل پێشیا وەلاتیان نەهاتنە گرتن. بەلكو پرۆسەیا ئاڤاكرنێ بەردەوام بوو، ئاسایش هاتە پاراستن و رێكخستنا بنگەهێ ئیداری یا جڤاك و حوكمەتێ هاتە پاراستن. ئەو شیانێن كو جێگیریا حوكمی د قەیرانان دا بسەلمینیت، پێنگاڤەكا ئاسایی نینە، ئەڤە دەستكەفتەكێ ستراتیژی یە یێ هەڤبەرە د گەل ئاڤاكرنا باژێڕ و رێكان، چونكو پاراستنا دەولەتێ دەمێ بارودۆخ دهەژین، گەلەك زەحمەترە ژ رێڤەبرنا وێ دەمێ سەقامگیر بیت.
و د دلێ ڤێ قۆناغێ دا، رابەریا سەرۆك مەسرۆر بارزانی دیار بوو ب وەسفێ زەلامێ رێڤەبرنا قەیرانێ. وی مامەلە د گەل قۆناغەكا هەستیار و ئالۆز كر ب ئارامیەكا ستراتیژی و گرتییەكا ئیداری، رێگریكرن ل روخاندنا دامەزراوەیان، د گاڤەكێ دا كو رۆخاندن د وێ دا ئەگەرەكێ راستەقینە بوو. رۆلێ وی نە بتنێ رێڤەبرنا حوكمەتێ بوو، بەلكو رێڤەبرنا هەڤسەنگیا دەولەتێ ب خۆ بوو، هەڤسەنگی د ناڤبەرا پێدڤیا ئابۆری و فشارا جاددەیێ، د ناڤبەرا دابینكرنا خزمەتگوزارییان و پاراستنا جێگیربوونێ، د ناڤبەرا رێڤەبرنا سەرچاڤەیێن كێم و پاراستنا بهایێن جڤاكی. و ئەڤە رابەرییەك نینە بتنێ ژ مرۆڤەكێ دەستهەلاتدار دەربكەڤیت، بەلكو ژ مرۆڤەكێ دەولەتی دەردكەڤیت یێ تێدگەهیت كو كوردستان پرۆژەیەكێ قۆناغی نینە، بەلكو پرۆژەیێ نەتەوەیەكێ یە یێ بەردەوام د ئاڤاكرنێ دایە.
و ژ ڤێرێ ڤەگوهاستن بۆ هەڤبەركرنێ ل گەل پشكێن دی یێن ئیراقێ بابەتەكێ پێدڤی لێ دهێت بۆ تێگەهشتنا قەبارەیێ دەستكەفتێ. ئیراقێ بودجەیێن مەزن هەنە و چەندین قاتا پترە ژ یێن هەرێم ب دەستڤە دئینیت، لێ دیسا ژی خزمەتگۆزاریێن سەرەكی تێدا دلاوازن، و ژێرخانا ئابووری كەڤن دبن، و ئالۆزی ژی ژیانا رۆژانە یا خەلكی پەك دئێخیت. ل هەنبەر وێ چەندێ، هەرێما كوردستانێ، ب سەرچاڤەیێن گەلەك كێمتر، شیایە تۆڕێن رێیێن نوی، و سستەمێن دیجیتاڵی یێن نوی دابین بكەت و زانكۆیان پێشبئێخیت، و ئاستێ خزمەتگوزاریێن ساخلەمیێ بلند بكەت، و ل سەر ژینگەهەكا ئاسایشا جێگیر رابوەستیت. ئەڤە درووشمێن هەلبژارتنان نینن، بەلكو واقعێن بەرچاڤن یێن وەلاتی رۆژانە دبینیت و تێدا دژیت.
و ل سەر ڤێ چەندێ، گۆتنا حكومەتێ: «مە سۆز دا و مە بجهئینا» ژ چەندین ئالییڤە، نە بزاڤەكا گۆتاری یە، بەلكو وەسفكرنا واقعەكێ راستیا بەلگەدارە. ئەو پارێ د پەرەپێدانێ دا هاتییە بكارئینان پارەكێ گشتییە، لێ جیاوازی د چاوانیا رێڤەبرنا وێ دا بوو. سیاسەتا ئابووری یا ژیر نە ب قەبارەیێ بوودجەی بتنێ دهێتە پیڤان ، بەلكو ب شیانا سەرۆكاتیێ بۆ ڤەگۆهێزتنا سەرچاوە بۆ وەبەرهێنان و پرۆژەیێن راستەقینە. لەورا، جیاوازی د ناڤبەرا حوكمەتان دا نە د كوژمێ پارەیی دایە یێ ب دەستڤەدئینن، بەلكو د بینینا وی یە یێ رێڤەبەریێ دكەت و شیانا وی یا بكارئینانا وێ پارەیی ژ بۆ خزمەتا جڤاكی.
ئۆپۆزسیۆن یا كو دگەڕیێت بۆ كێمكرنا دەستكەفتی یان ژناڤبرنا وی، ئەڤە ب گەلەك جاران ڕەخنەكا دروست پێشكێش ناكەت، بەلكی دگەڕیێت بۆ ڕاكێشانا جەماوەرێ خو ب ڕێكا هەلوەشاندنا باوەریێ و نەهێلانا هیڤیێ، ڕەخنەیا ڕاستەقینە ب وێ یەكێ دەست پێ ناكەت كو دەستكەفتان تێكبدەت، بەلكی ب پێشكێشكرنا ئەلتەرناتیڤەكێ ڕاستەقینە دەست پێ دكەت كو بێتە تێستكرن و بجهئینان.
ئەگەرێ ئۆپۆزسیۆنێ كو هەولددەت ژ بهایێ دەستكەفتی كێم بكەت یان تێكبدەت، كو ل چەندین جاران ڕەخنەكا دروست پێشكێش ناكەت، بەلكو دگەڕیێت بۆ ڕاكێشانا جەماوەرێ خو ب ڕێكا رووخاندنا باوەریێ و كێمكرنا هیڤیێ. ڕەخنەیا ڕاستەقینە ب وێ یەكێ دەست پێ ناكەت كو دەستكەفتان تێكبدەت، بەلكو دەست ب پێشكێشكرنا ئەلترناتیڤەكێ راستەقینە دكەت كو بهێتە تاقیكرن و جێبەجێكرن. و سیاسەت نە جهێ نیازانە، بەلكو گۆرەپانە ژ بۆ ئەنجام دانێ.
و ئەڤرۆ، د گەل قۆناغەكا هەلبژارتنێ یا نوی، ئەم ل هەنبەر گۆتوبێژا دەربارەی رابردوویەكێ نینن كو مە بڤێت پێڤە گرێدای بین، بەلكو ل هەمبەر سامانەكێ راستەقینەین كو دشێت ژ وێ دەست ب پاشەرۆژێ بكەین. دەستكەفت بەلگە یە، و پشتڕاستی یە، و ئەو شەرعییەتە یا ب گۆهۆڕینا گۆتاران یان گۆهۆڕینا هەلوەستان ژ ناڤ ناچیت. و یێ خاوەنێ دەستكەفتیا، خاوەنێ رێیا پاشەرۆژێ یە.
ژ دەستكەفتی دەستپێدكەین و بۆ وی ڤەدگەڕین و ل گەل وی بەردەوام دبین.
* ڤەكۆلەرەكا سیاسی د كاروبارێن عیراق و كوردستانێ دا

هیام حاجی

دهێتە هزركرن كو پەرلەمانێ ئیراقێ مینبەرەك بیت بۆ گەنگەشەكرنا قانوونێن چارەنڤیسساز و پاراستنا بەرژەوەندیێن وەلاتیان ب هەمی پێكهاتەیێن وان ڤە، لێ نوێنەرایەتییا كوردی د ناڤا وی منبەری دا ڕوو ب ڕووی ئاریشەیەكا بنەرەتی دبیت، كو ئەو ژی لاوازییا شیانانە ل دەڤ هندەك پەرلەمانتاران. ئێك ژ دیارترین خاڵێن لاوازیێ، كو بۆ ڕایا گشتی و حەتا بۆ نەیارێن سیاسی یێن كوردان ژی ئاشكرا بوویە، كێمییا شارەزایییا گەلەك پەرلەمانتارێن كوردە د زمانێ عەرەبی دا، زێدەباری نەبوونا شارەزاییەكا باش د دیرۆك و سیاسەتا ئیراقێ دا، ئەڤ چەندە ئامادەبوونا وان د ناڤا سازییا یاسادانانێ دا كێم دكەت و شیانێن وان بۆ بەرەڤانیكرن ژ دۆزا چارەنڤیسسازا گەلێ وان لاواز دكەت.
زمانێ عەرەبی، ب وێ پێگەها خۆ ڤە، كو ئامرازێ یاسادانانێ و دانوستاندنێ و دارشتنا گۆتارا سیاسییە، نە بتنێ ئامرازەكێ پەیوەندیێ یە، بەلكو ب خۆ ئامرازەكێ هێزا سیاسییە. ئەو پەرلەمانتارێ نەشێت جوداهیێ د ناڤبەرا پێكهاتەیێن سادە یێن وەكو «ألا» و «إلا» دا بكەت، یان تێكەلیێ د ناڤبەرا «إن» و «أن» دا چێكەت، خۆ د بینیت د هەلویستەكێ لاواز دا ل هەمبەر نەیارێن خۆ، و بڤێ چەندە ب ساناهی دبیتە ئارمانج ناحەزێن خۆ دناڤا هۆلا پەرلەمانی دا. ئەڤ ڤالاهییا زمانی بتنێ ل سەر ئالیێ شاشیێەك نامینیت، بەلكو درێژ دبیت بۆ ناڤەرۆكا پرۆسەیا یاسادانانێ، ژ بەر كو هەر شاشیێك دەربڕینێ دا دبیتە ئەگەرێ تێنەگەهشتنەكا خراب یان شاشیەكێ د شلۆڤەكرنا دەقێن قانوونی دا. ژ بەر ڤێ چەندێ، نەبوونا شیانێن زمانی نە كێماسیەكا كەسایەتییە، بەلكو خاڵەكا لاوازیا ستراتیجییە، كو ئالیێن دی بۆ لاوازكرنا هەلویستێ كوردی ل بەغدا ب كار دئینن.
مەترسیا نەبوونا هشیارییا دیرۆكی و سیاسی ژی، كێمتر نینە ژ لاوازییا زمانی. ئەو پەرلەمانتارێ، كو شارەزاییەكا هوور د دیرۆكا ئالۆزا ئیراقێ دا نەبیت، و شارەزای سروشتێ سیستەمێ فیدرالی یان هەڤسەنگیێن هێزێن سیاسی نەبیت، دبیتە ئێكێ بێ شیان، كو ب شێوەیەكێ كاریگەر دانوستاندنان بكەت. خولێن بەری نوكە یێن پەرلەمانی دیار كرینە، كو هندەك پەرلەمانتارێن كورد ب شێوەیەكێ سادەیی سەرەدەری د گەل دۆسیەیێن هەستیار كرینە، یان گۆڕەپان بۆ پەرلەمانتارێن شارەزاتر ڤالا هێلاینە، و ئەڤێ چەندێ ڕێك دایە، كو قانوون و یاسایێن، كو خزمەتا بەرژەوەندیێن هەرێمێ ناكەن و تایبەتمەندییا وێ یا دەستووری ناپارێزن بهێنە دەربازكرن.
د سەر ڤێ چەندێ را، ناكۆكییا ناڤخۆیی د ناڤبەرا هێزێن كوردی دا، بوویە ئەگەرێ كووركرنا ئاریشەیان ل شوینا چارەسەركرنا وان. ل شۆنا كو پەرلەمانتارێن كورد بەرەیەكێ ئێكگرتی بۆ پاراستنا مافێن دەنگدەرێن خۆ پێك بینن، ب بەرنامە و گۆتارێن جودا، و حەتا هندەك جاران دژ ب ئێك، چووینە د پەرلەمانی دا. مەترسییا دیمەنی زێدەتر دبیت، دەمێ هندەك بەربژێرێن ئیراقی درووشمێن وەكو «ژ فاوێ حەتا خانەقینێ… ئیراقەكا ئێكگرتی» بلند دكەن. ئەڤ گۆتارە، هەرچەندە ژ سەرڤە، بانگەوازەكە بۆ ئێكگرتیا نیشتیمانی، لێ هەلگرێ مەیلەكا ناڤەندییا توندە، كو دبیت وەكو ب ئارمانجكرنا تایبەتمەندییا هەرێما كوردستانێ بهێتە تێگەهشتن، كو دەستووری دیار كریە. و ل ڤێرێ گرێ كویرە دكەڤیت: ئەو پەرلەمانتارێن كورد یێن كو ئامرازێن زمانێ عەرەبی و شارەزایییا سیاسی و دیرۆكی نینن، شیان نینە بەرسڤێ بدەن یان ڕوو ب ڕوویێ گۆتارێن وەها ببن، و ئەڤ چەندە هەلوەستێ كوردی د دەمێن هەستیار دا د ناڤ پەرلەمانی دا لاواز دهێلیت.
ل ڤێرێ، پێدڤیەكا زەلال بۆ پێداچوونێ د پیڤەرێن هەلبژارتنا بەربژارێن كورد دا دیار دبیت. باشترە ژ نوكە وێڤە بەربژاركرن ل سەر بنەمایێ وەفادارییا حزبی یان خێزانی یان عەشیرەتی نەمینیت، بەلكو دڤێت میكانیزمێن ئاشكرا بهێنە بكارئینان، كو تاقیكرنێن زمانی و دیرۆكی و سیاسی بخۆڤەبگریت، زێدەباری هەلسەنگاندنا شیانێن بەربژێران بۆ شرۆڤەكرن و دەربڕینێ و وەرگرتنا بڕیارا بلەز. هەر كەسەكێ ژ ڤان تاقیكرنان دەرنەچیت دڤێت نەهێتە بەربژێركرن. بەرەڤانیكرن ژ بەرژەوەندیێن كوردی د ناڤ پەرلەمانی دا پێدڤی ب پەرلەمانتارێن خودان شیان هەیە، كو خودان زمانەكێ ب هێز، دیتنەكا سیاسی یا كوور و تێگەهشتنەك بۆ وێ دیرۆكێ بن یا كو پەیوەندی د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا پێك ئینای. بێی هەبوونا ڤان ئامرازان، دێ نوێنەرایەتییا كوردی پتر ژمارەیی بیت ژ جۆری، و دێ پەرلەمان مینیت گۆڕەپانەك، كو قانوونێن چارەنڤیسساز تێدا بهێنە دەربازكرن ل بەرامبەر وان دەنگێن، كو پێدڤی بو، كو د و چالاك و كاریگەر بان.

هیام حاجی ئەحمەد

ژ دەمێ كو ئێكەمین دلۆپێن زێرێ رەش ژ ناڤا ئەردێ رۆژهەلاتا ناڤین دەركەتین، دەڤەر بوویە دلێ ململانێیا د ناڤبەرا هێزێن مەزن دا، كو هەڤپەیمانی ل سەر هاتنە گرێدان، شەر هاتنە هەلگیرساندن و نەخشەیێن هەژموونێ ل سەر بنەمایێ ووزێ سەرژنوو هاتنە دارشتن. و ئەڤرۆ، ل گەل زێدەبوونا گۆهۆرینێن جیۆپۆلیتیكی، هەرێما كوردستانێ ل هەمبەر قۆناغەكا نوی راوەستیایە، كو تێدا سنوور نە ب قەلەمێن داگیركەران وەك «سایكس – پیكۆ» یا بەری سەد سالان، بەلكو ب هێلێن بۆریێن پەترۆلێ، گرێبەستێن وەزیێ و هەڤپەیمانیێن ئەولەكاری یێن دەربازبووی بۆ كێشوەران دهێنە كێشان.
ویلایەتێن ئێكگرتی، ئەوێن كو هەژموونا پەترۆلێ پشتی شەڕێ جیهانیێ دووێ ژ بەریتانیا وەرگرتی، هێشتا وەسا دبینیت، كو مانەڤا دۆسیەیا وزەیا ئیراقێ ب ئێكگرتی ل ژێر كونترۆلا بەغدا، ل گەل ڤەبوونەكا هەژماركری ل سەر وەبەرهێنانێن كوردستانێ، باشترین شێوازە بۆ مسۆگەركرنا سەقامگیریەكا رێژەیی، كو بەردەوامییا هنارتنێ بپارێزیت و دەرگەهی ل هەمبەر هەر بەرفرەهبوونەكا رۆسی یان چینی بگریت. ل هەمبەر، مۆسكۆ كار دكەت بۆ شكاندنا دیوارێ هەژموونا ئەمریكی ب رێیا پرۆژەیێن ووزێ و هەڤپەیمانیێن هەرێمی، ب پشتەڤانییا هەڤبەشیێن دگەل ئیران و سووریێ و ڤەبوونەكا بەرفرەهـ ل سەر چینێ. ژلایێ خۆڤە، پەكین ل رۆژهەلاتا ناڤین وەك حەلقەكا سەرەكی د دەستپێشخەرییا «كەمەربەند و رێ» دا دبینیت، كو ئیراق و كوردستانێ دكەتە تەوەەرەكێ گرنگ د مسۆگەركرنا رێرەوێن ووزێ یێن كو ئاسیا ب ئەوروپا ڤە گرێددەن.
ب دیتنا بەغدا، پەترۆلا هەرێمێ بتنێ ژێدەرەكێ دارایی نینە، بەلكو كارتەكا هێزێ یا ستراتیژیە. هەرێم دكەڤیتە سەر رێرەوێن كو دشێن هەژموونەكا هەرێمی و نێڤدەولەتی بدەنێ ئەگەر ئازادییا هنارتنا ژێدەرێن خۆ و گرێدانا گرێبەستێن راستەوخۆ دگەل كۆمپانی و وەلاتان بپارێزیت. ئەڤ هەژموونە، ئەگەر بهێتە چەسپاندن، دبیت كوردستانێ نەك بتنێ بكەتە هەڤپشەكك د ئیراقێ دا، بەلكو بكەتە یاریزانەكێ هەرێمی یێ سەربخۆ د كاریگەریێ دا، كو ئەڤ چەندە ل بەغدا وەك هەڕەشەیەك ل سەرناڤەندیا دەستهەلاتا فیدرالی دهێتە دیتن.
لێ دیسا ژی، بنەمایێ دەستووری و قانوونی ژ هەلوەستێ هەرێمێ یێ رۆهنە، ماددەیێ 112 ژ دەستوورێ ئیراقێ دیار دكەت كو رێڤەبرنا پەترۆل و گازێ ژلایێ حكومەتا فیدرالی ڤە ب هەماهەنگی دگەل هەرێم و پارێزگەهێن بەرهەمهێنەر دهێتە كرن، ب شێوەیەكی، كو بەلاڤكرنەكا دادپەروەرانە یا داهاتان مسۆگەر بكەت. یا گرنگتر ئەوە، كو رێككەفتنەكا فەرمی ل سالا 2007 د ناڤبەرا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و حوكمەتا فیدرالی ب سەرۆكاتیا نوری مالكی ڤە هاتبوو ئیمزاكرن، كو تێدا هاتیە، ئەگەر قانوونا پەترۆل و گازا فیدرالی ل پەرلەمانی هەتا هەیڤا گولانا وێ سالێ نەهێتە پەسەندكرن، مافێ هەرێمێ یە، كو گرێبەستان دگەل كۆمپانیان بكەت و ژێدەرێن خۆ ل دویڤ قانوونا خۆ یا ناڤخۆیی پێشبێخیت. و ژبەر كو قانوونا هەتا ئەڤرۆ نەهاتیە پەسەندكرن، جموجۆلێن هەرێمێ نە بتنێ خودان رەوایەتیەكا سیاسی نە، بەلكو یاسایی نە ژی، كو سەرۆكێ كۆچكری جەلال تالەبانی وی دەمی دانپێدان پێ كربوو.
و د دلێ ڤی دیمەنی دا، حكومەتا ئیراقێ و دگەل وێ دا ئالیێن هەرێمی و نێڤدەولەتی مەترسییا ب خودانبوونا هەرێمێ ب ڤێ كارتێ زانی، لەورا هندەك ئالیان ل بەغدا پەنا برە بەر بكارئینانا كارتا مووچەیان وەك ئامرازەكێ فشارێ یێ ستراتیژی ل سەر حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، ب ئارمانجا ستاندنا دۆسیەیا پەترۆلێ ژ دەستێ وێ. ئەڤ كریارە بتنێ دارایی نەبوو، بەلكو پشكەك بوو ژ پلانەكا هزركری بۆ هەلكرنا نەرازیبوونا جەماوەری ل جادەیا كوردی، ب رێیا بێبەهركرنا مووچەخۆران ژ مافێن وان و گرێدانا قەیرانێ ب گۆتارەكا راگەهاندنێ، كو بەرپرسیاریێ بێخیتە سەر هەولێرێ. یا مەترسیدارتر ئەوە، كو هندەك هێزێن ئۆپۆزسیۆنا كوردی، ب زانابوون یان بێ زانابوون، بوونە ئامرازەكێ پالدەر بۆ ڤێ سیاسەتێ، كو گۆتارا بەغدا هەلگرت و ل ناڤخۆ بەلاڤكر، كو ڤێ چەندێ بەرگەكێ سیاسی و راگەهاندنێ دا حكومەتا فیدرالی بۆ بەردەوامبوونێ ل سەر فشارێ. و ڤێ پێنگاڤێ كاریگەرییا خۆ د لاوازكرنا بەرەیێ ناڤخۆیی یێ هەرێمێ دا سەلماند، لێ د هەمان دەم دا تۆڤێن قەیرانەكا سیاسی یا كویر چاندن، كو راستڤەكرنا شوینوارێن وێ د پاشەرۆژێ دا دێ كارەكێ گران بیت. ل داویێ دێ هەموو لایەن زانن، كو بها و زیانێن ڤێ سیاسەتێ گەلەك مەزنتر بوون ژ هەر دەستكەفتەكێ سیاسی یێ دەمكی.
هەولێن پالدانا كوردستانێ بۆ دەستبەرداربوونێ ژ دۆسیەیا پەترۆلێ بتنێ ناكۆكیەكا ئیداری نینە ل سەر دەستهەلاتان، بەلكو شەرەكێ هەبوونێ یە ل سەر پاشەرۆژا بڕیارا كوردی. دەستبەرداربوون ژ ڤێ كارتێ رامانا ژدەستدانا گرنگترین ئامرازێن بەرەڤانیێ یە ژ پێگەهـ و مافان د ئیراقەكێ دا، كو هەڤسەنگیێن هێزێ دگەل هەر قەیرانەكێ دگۆهرن. پەترۆل بۆ هەرێمێ نە بتنێ ژێدەرێ پارەداركرنێ یە، بەلكو پێكهاتەیەكێ سەرەكی یە د ئاسایشا وێ یا نەتەوەیی و سەربخۆیا بڕیارا وێ دا.
دیرۆك مە فێر دكەت، كو دەرفەت ناهێنە دان، بەلكو ب هێز و شارەزاییێ دهێنە ستاندن، بەری كو یێن دی رێسایێن یاریێ بدانن. و ئەگەر «سایكس-پیكۆ» یا ئێكێ سنوورێن دەڤەرێ ب هێلێن داگیركەری سەرژنوو كێشابن، «سایكس- پیكۆ» یا بهێت دێ ب هەڤسەنگییا هێزێ ل سەر ئەردی هێتە كێشان، كو تێدا هێلێن بۆریێن پەترۆلێ و رێرەوێن بازرگانیێ جهێن هەژموونێ دیار دكەن.
ژ بەر هندێ، ل هەمبەر حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بەرپرسیاریەتەك هەیە بۆ دارشتنا دیتنەكا ستراتیژی بۆ سالێن بهێت، كو ل سەر بنەمایێ پێشئێخستنا ژێرخانەیا پەترۆلێ‌ و گازێ و راكێشانا هێلێن هنارتنێ بەر ب توركیا، ئەورۆپا و كەنداڤی، دگەل پاراستنا پەیوەندیێن هەڤسەنگ دگەل واشنتۆن، ئەنقەرە، مۆسكۆ، تاران و پەكینێ، و بهێزكرنا شیانێن بەرەڤانی و ئەولەكاریێ بۆ پاراستنا ڤان ژێدەران. چونكی كونترۆلكرنا هێلێن هنارتنێ دێ مینیتە فاكتەرێ ئێكلاكەر د دیاركرنا پێگەهێ هەرێمێ دا ل سەر نەخشەیێ هێزا هەرێمی و نێڤدەولەتی.
و كوردستان ئەڤرۆ ل هەمبەر ساتەكا دیرۆكی یا جوداكەرە: یان دێ دەست ب دەستپێشخەریێ گریت و پێگەهێ خۆ د دلێ زریانا بهێت دا چێكەت، یان دێ پاشەرۆژا خۆ هێلیتە بارمتەیێ بڕیارێن، كو ل پایتەختێن دویر دهێنەدان.

هـیام حـاجی ئـەحمەد

ئەم ل بەر دەمێ هەلبژارتنێن پەرلەمانێ ئیراقێ نە، كو وێستگەهەكا سیاسی یا چارەنڤیسسازە د دیرۆكا هەرێما كوردستانێ دا و كێمتر ژ چ هەڕەشەیەكا ئەمنی یان ئابووری نینە. وەك هەر پێشبڕكەیەكا هەلبژارتنان، ڕكابەری د ناڤبەرا بەربژاران دا توند دبیت و كەمپین و گۆتار زێدە دبن، حەتا نێزیك دبیت ببیتە شەڕەكێ ڤەكری، چ د ناڤبەرا حزبان دا بیت یان حەتا د ناڤبەرا ئەندامێن ئێك حزبێ ب خۆ دا. گەلەك جاران ئەم هەڤپەیمانیێن دەمكی دبینین كو ل سەر بنەمایێ بەرژەوەندیێن تەنگ هاتینە ئاڤاكرن، ئالیێن دژبەر د بیروباوەران یان هزری دا كۆم دكەت، بتنێ بۆ بدەستڤەئینانا دەستكەفتێن هەلبژارتنان، دوور ژ وان پرەنسیپێن كارێ حزبی و سیاسی ل سەر هاتیە دامەزراندن.
بەلێ ناڤەرۆكا پرۆسەیا دیموكراسیێ، وەك ئەزموونێن سیاسی یێن سەقامگیر پشتڕاست دكەن، نە بتنێ ب ئەنجامێن سندۆقان دهێتە پیڤان، بەلكی ب هەبوونا ڕێككەفتنەكا نشتیمانی یا دەمكی ل سەر نەگوهۆڕێن نشتیمانی و ئێكڕێزیێ بەری ڕكابەریێ. د سیستەمێن دیموكراسی یێن سەقامگیر دا، فرەحزبییا سیاسی د چارچووڤەكێ دا دهێتە بڕێڤەبرن كو كیانێ دەولەتێ یان هەرێمێ دپارێزیت، چەند توندییا كەمپینەیێن هەلبژارتنان هەبیت.
د پەرتووكا خۆ دا «ڤەبژاردەیێن ب زەحمەت»، هیلاری كلینتۆن نموونەیەكێ كاریگەر ل سەر ڕامانا ڕاستەقینە یا ڕكابەرییا دیموكراسیێ نیشاددەت و دبێژیت: «ئەز و باراك ئۆباما ڕكابەرێن سەرسەخت بووین د ناڤا حزب دیموكراتی دا، هەر ئێك ژ مە هەول ددا ببینە بەربژارێ حزبێ. لێ دەمێ شەڕێ دەستپێكی ب دوماهی هاتی، مە زانی كو بەردەوامییا ناكۆكیێ دێ مە هەموویان لاواز كەت ل هەمبەر ڕكابەرێ مە یێ كۆماری. لەورا ئەم پێكڤە ل باژێرێ ئێكگرتن (Unity) ڕاوەستاین، كو ناڤێ وێ و ڕامانا وێ پەیامەكا ڕۆهن هەلگرتبوو: ئەوا دوهی ڕكابەری بوو، ئەڤرۆ بوویە ئێكڕێزی ژبۆ ئارمانجەكا مەزنتر».
ئەڤ نموونەیا ئەمریكی سەلماند كو ئێكڕێزی بۆ پشتی هەلبژارتنان ناهێتە پاشخستن، بەلكی دڤێت بەری وێ دەست پێ بكەت، ب ڕێككەفتنا هەموویان ل سەر هێلێن سۆر یێن كو دەستكاری تێدا ناهێتەكرن و پابەندبوون ب بەرژەوەندییا كیانی بەری هەر دەستكەفتەكێ حزبی یان كەسی.
و ل ڤێرە جوداهی د ناڤبەرا وەلاتێن پێشكەفتی و وەلاتێن پاشكەفتی دا دیار دبیت. د یێن ئێكێ دا، ئارمانجا بلند هەر پاراستنا دەولەتێ و بەرژەوەندیێن وێ یێن بلندە، چەند ڕكابەری توند بیت. لێ د یێن دووێ دا، ڕكابەری گەلەك جاران دبیتە خەباتەكا وێرانكەر، كو تێدا شێوازێن قەدەغەكری و هندەك جاران نە ئەخلاقی دهێنە بكارئینان: شێواندنا ناڤودەنگان، چێكرنا درەوان، ئاشكراكرنا نهێنیان، ساختەكرنا دۆسیەیان، و شكاندنا ڕكابەری ب هەر بهایەكی بیت، حەتا ئەگەر بها لاوازكرنا كیانی ب خۆ بیت.
و مخابن، هەرێما كوردستانێ ژ ڤێ دیاردەیێ بێبار نینە. گەلەك جاران هەلبژارتن دبنە شەڕەكێ ناڤخۆیی یێ پووچكەر و یا هەرە مەترسیدار ئەوە كو ئەڤ ناكۆكییە ب ڕاگەهاندنا ئەنجامان ڕاناوەستن، بەلكی درێژ دبن بۆ پەرلەمانێ كوردستانێ، و هندەك جاران ناكۆكی بۆ بەغدا دهێنە ڤەگوهاستن، لەورا ڕوی ب رویبوون ژ بەرەڤانییا هەڤپشك ل سەر مافێن هەرێمێ ل هەنبەر حوكمەتا فیدرالی، دبیتە خەباتەكا كوردی – كوردی، كو هەلوەستێ مە یێ دانوستاندنێ لاواز دكەت و داخوازیێن مە بەلاڤ دكەت، ب تایبەتی د دۆسیەیێن چارەنڤیسساز دا وەك دەڤەرێن ناكۆكی ل سەر، پشكا هەرێمێ ژ بودجەی، و سامانێن سروشتی.
ئەڤرۆ، هەرێم د قووناغەكا سیاسی و ئابووری یا هەستیار دا دەرباز دبیت، د بن فشارەكا زێدە یا حوكمەتا فیدرالی دا، كو دودل نابیت ژ بكارئینانا هەر ناكۆكییەكا ناڤخۆیی یان لاوازیەكا دانوستاندنێ. و یا كو مەترسییا هەلوەستی زێدەتر دكەت لاوازییا هندەك نوونەرێن مەیە ل بەغدا، چ ژبەر كێمیا شارەزاییێ بیت یان لاوازییا شارەزابوونێ ب یاسا و زمانان، كو دەلیڤەكا مەزنتر ددەتە نەیارێن مە كو ئەجیندایێن خۆ ل سەر حسابا مافێن هەرێمێ بسەپینن.
ئەو ئەزموونا ئەمریكی یا كو ئۆباما و كلینتۆن پێكڤە كۆمكرین پشتی ڕكابەریەكا سەخت، دڤێت ببیتە وانەیەك بۆ مە هەموویان: ڕكابەری مافەكێ ڕەوایە، لێ ئێكگرتن بەری ڕكابەریێ ئەركەكێ نشتیمانی یێ نەچارە و سازشێ هەل ناگریت. یان دێ چینە د ڕكابەریێ دا و ئەم یێن ئێكگرتی ل سەر پاراستنا هەرێمێ، یان دێ چینە د دیرۆكێ دا وەك وان كەسێن كو ڕكابەری ل سەر كورسیێ كرین و وەلات ژ بن پێیێن وان كەفتی.

* ڤەكۆلەر د كاروبارێن سیاسی یێن كوردی دا

ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ پێشكه‌فتن ب خوڤه‌ دیتی ژ ئه‌گه‌رێ ئاڤاكرنا مَیشكێن ساخله‌م بوویه‌، و هه‌ر وه‌لاته‌كێ داهێنان و ئافراندن بخوڤه‌ دیتبیت، ژ ده‌رئه‌نجامێ وه‌رگرتنا بیر و بوَچوونێن وه‌لاتیێ خوه‌ بوویه‌، كو زوَر گرنگی دایه‌ بیر و بوَچوون و پێشنیارێن ته‌خا ژ هه‌موو یا كێمتر ژبوَ ده‌ستنیشانكرنا ئاریشا و دیاركرنا چاره‌سه‌ریێ ، بگره‌ ژ بچوكترین ئه‌ندام تا دگه‌هیته‌ به‌رزترین پله‌، سه‌ركه‌فتنا هه‌ر وه‌لاته‌كی دزڤریت بوَ هه‌بوونا ره‌خنێ و گیانێ دانپیدانێ ب هه‌ر پلانه‌كا نه‌ سه‌ركه‌فتی، ژبوَ وه‌رگرتنا مفای ژ سه‌ربوَرا ، لێ ل وه‌لاتێن روَژهه‌لاتی بگشتی و ل هه‌رێما كوردستانێ ب تایبه‌ تی زوَر بساناهی بریارێن چاره‌ نڤیساز ژ كه‌سه‌كێ خودان پله‌ به‌رز ده‌ردكه‌ڤن، چنكو خودان پله‌یه‌ پیدڤیه‌ وێ ده‌سته‌هه‌لاتێ دیار بكه‌ت، و ئه‌ڤه‌ نه‌ یا سه‌یره‌ ل وه‌لاتێن روَژهه‌لاتی، كو هه‌ریما كوردستانێ ژی ئێك ژ وان وه‌لاتایه‌، و نموونه‌ ژی دزوَرن، بێی دووڤچوونه‌كا كوور و ڤه‌كوَلینه‌كا زانستی بریار و سیسته‌م ده‌یناندن و گوهوَڕین و ب جورعه‌ته‌كا مه‌زن چنكو نه‌ سزا و نه‌ دووڤچوون و نه‌ لادان و نه‌ كه‌س به‌رپرسه‌ ژ وێ تاوانێ ئه‌گه‌ر هات و سه‌ر نه‌كه‌فت.
ل ڤان سالێن چوویی گه‌له‌ك گوهۆڕین ل كه‌رتێن جوره‌ و جور هاتنه‌كرن ، و ڤان گوهۆڕینا كارتیكرنه‌كا ئه‌رینی و نه‌رینی هه‌بوویه‌، و به‌لكی ل هنده‌ك كه‌رتا كاتێكرنه‌كا نه‌رینی زوَر ژی هه‌بوویه‌ لێ زیانین مه‌ زن نه‌بووینه‌، چنكو گرنگیا هنده‌ك كه‌رتا زوَرتره‌ ژ هنده‌ك كه‌رتێن د؛ كه‌رتێ په‌روه‌ردێ ژی ئێك ژوان كه‌رتێن زوَر گرنگه‌، كو گوهۆڕین بخوڤه‌ دیتینه‌ د ڤان سالێن چوویی دا، ئه‌ڤجا ئه‌و گوهۆڕینێن هاتینه‌ گوَڕه‌پانێ بێی ڤه‌كوَلین یان زه‌مینا وان گوهۆڕینا هه‌بیت، هه‌روه‌سا ئه‌ڤ گوهۆڕینه‌ دهێنه‌كرن بێی پرسیار ژ ماموستای بهێته‌كرن، بوَچی پرسیار ژ ماموستای بهێته‌كرن؟؟؟ چنكو هه‌بوونا ماموستای یا روَژانه‌ د ناڤ قوتابیان دا پتر ژ هه‌موو یا دزانیت چ گوهۆڕین دفه‌رن و چ بوَ قوتابیا بمفایه‌، له‌وما دبێژم: پێدڤیه‌ پرسیار ژ وێ ته‌خێ بهێته‌كرن. جهێ داخێ یه‌ ڤان گوهۆڕینا كارتێكرنه‌كا ئێكسه‌ر كریه‌ سه‌ر كارگێریا په‌روه‌دێ و قوتابخانا و قوتابیا، كو ئێخستینه‌ شاشیه‌كا مه‌زن چ د رێڤه‌ برنا بابه‌تی دا یان دانانا نمرا، كو هه‌ر ده‌مه‌كی ب شێوه‌یه‌كی نه‌! لێ گونه‌ها مه‌زن نه‌به‌س گوهۆڕینن، به‌ لكو شاشی و كاره‌ ساتا مه‌زن ئه‌وه‌، بێده‌نگیا په‌روه‌ردێ و سه‌رپه‌رشت و رێڤه‌به‌ ر و ماموستایانه‌ بوَ ڤان سیسته‌م و بریارا.
پێدڤیه‌ ئه‌و نافێ خوه‌ بكاربینن(په‌روه‌رده‌) و بێژن به‌سه‌ بوَ ڤان سیسته‌م و پلانێن نه‌ سه‌ركه‌فتی یێن( فاشل )، تا كه‌نگی دێ قوتابیێ مه‌ بیته‌ قَوربانیێ ڤان پلان و سیسته‌ما! ل دووڤ هزرا من: ئه‌گه‌ر په‌روه‌رده‌ و فێركرن ب ڤی شێوازی بمینیت دێ پاشه‌روَژه‌كا ره‌ش و جڤاكه‌كێ نه‌زان په‌یدابیت، ئه‌رێ وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ چ جاران ڤه‌كوَلینان ناكه‌ت ل سه‌ر وان گوهۆڕینان؟؟؟!! دسه‌ركه‌فتینه‌ یان نه‌؟؟ یان تا چ ڕادده‌ كارتێكرن ل فێركرنێ كریه‌ ؟؟ له‌وما من بفه‌ردیت ڤه‌كوَلینه‌كێ ل سه‌ر ئاماده‌یا خوه‌ بكه‌م ژبوَ هه‌لسنگاندنا سیسته‌مێ هه‌لبژارتنا، و بوَ من دیار بوویه‌ كاره‌ساته‌كا مه‌زن بوو ، ئاماده‌ یا مه‌ پرسیاره‌ك ئاماده‌ كر، مه‌ ئه‌و پرسیار كرنه‌ دوو شێواز، شیوازێ هه‌لیژرتنا و شیوازێ پرسیارێن پێناسه‌ و شروَڤه‌ كرن و هه‌ژمارتن و هوَی، كو هه‌ردوو پرسیار وه‌ك ئێك بوون تنێ شێواز هاته‌ گوهۆڕین، بوَ مه‌ دیار بوو كو قوتابی ب شێوازێ هه‌لبژارتنا، بارا پتر ده‌رباز بوون، چنكو ب ساناهی قوَپیا هاته‌ كرن ل سه‌رABC، و شێوازێ شروَڤه‌ كرنێ هه‌موو سه‌رنه‌كه‌فتن و نمرێن زوَر لاواز ئینا ، پاشی داخاز ژ هنده‌ك قوتابیا هاته‌ كرن ژبوَ به‌رسڤدانا هنده‌ك پرسیارا، كو پرسیار ژ چار قوتابیا هاته‌ كرن كا ب چ شێوه‌ و چه‌ند ده‌م ژمێرا دخوینن، قوتابیێ ئێكێ به‌رسڤدا و گوت: ئه‌ز ناخوینم و ل دووڤ شانسی ئه‌زموونا دكه‌م و پار من په‌رتووك نه‌ ڤه‌كریه‌ و بشانسی ده‌رباز بووم، قوتابیێ دووێ به‌ رسڤدا و گوت: مه‌ قوتابیه‌كا زیره‌ك به‌رتیل كریه‌ بوَ مه‌ بێژیت به‌رامبه‌ر(پازده‌ هزارادینارا)، قوتابیێ سیێ گوت: مه‌ د پوولێ دا پێنوَس و ژێبه‌ر و قه‌له‌م تڕاش كڕینه‌ هێما و هه‌موو پوول بكار دئینیت بوَ ABC، و ده‌مێ پرسیار ژ یێ چارێ هاتیه‌ كرن گوت: ب رێكا نامێن تێله‌فوَنا بوَ من پرسیار دهێن. باشه‌ ئه‌گه‌ ر ئه‌م ب ڤی شێوازی قوتابی فێر بكه‌ین دێ چ جورێ نفشی بوَ پاشه‌روَژێ په‌یداكه‌ین؟ ئه‌رێ ئارمانج ژ فێركرنێ ب تنێ خاندن و نڤیسین و ده‌رباز بوزنه‌ ژ قوَناغه‌كێ بوَ قوَناغه‌كا دی یان ڤه‌كرن و ئاڤاكرن و ره‌وشه‌نبیركرنا مێشكانه‌؟ له‌وما دبێژم: وه‌زاره‌ تا په‌روه‌روه‌ ردێ د سه‌كه‌راتێ دایه‌ ئه‌گه‌ر ئێمرجنسی نه‌كه‌ن دێ به‌ره‌ڤ پاشه‌روَژه‌كا ره‌ش چین.

پشتی داگیر كرنا شنگالێ و ده‌وروبه‌رێن وێ ژلایێ داعشێ ڤه‌، هاتنا هژماره‌كا زۆر یا ئاواره‌یان بوَ دهوَكێ و ده‌ور به‌رێن وێ، كو لدووف ئامارا هاتیه‌ دیاركرن ئاواره‌ دوو جارا پتر لێ هاتینه‌ ژ خه‌لكێ دهوكێ ، لێ د سه‌ر ڤی سه‌ر و به‌رێ نه‌ خوه‌ش یێ كوردستان تێدا دبووریت پشتی بڕینا بوَدجه‌یی ژ هه‌رێما كوردستانێ و به‌رێ دانا ڤێ له‌مشتا ئاواره‌یان بۆ هه‌رێما كوردستانێ دا گرفتێن هه‌رێمێ ژبه‌ر ده‌ست ب ده‌ركه‌ڤن و سه‌ركرداتیا كوردستانێ بكه‌ڤیته‌ بن فشارێن ناڤخوه‌یی، لێ خه‌لكێ كوردستانێ ب ته‌ڤایی و ب تایبه‌ت خه‌لكێ دهوكێ بوَ دوژمنان دیاركر، كو ئه‌م ملله‌ته‌كین خوه‌ بوَ دوژمنی ناچه‌مینین، ل گۆره‌یی شیان و ده‌رفه‌تان سه‌ره‌ده‌ریه‌ك باش ل گه‌ل ڤێ له‌مشتا ئاواره‌یان و بێ بۆدجه‌یێ هاتیه‌كرن و قه‌یران هه‌تا راده‌كی ژبه‌رده‌ست ده‌ر نه‌كه‌ڤتیه‌، لێ پێدڤیه‌ حكومه‌تا كوردستانێ به‌رسڤا ڤێ پسیارێ زانیبا، ئه‌و ژی لایه‌نێ هه‌ری مه‌زن یێ خویكا بنه‌جهكرنا ئاواره‌یان دای د ڤی كاودانی دا بێ گومان ئه‌و ژی قوتابیێن دهوكێ و ده‌وروبه‌ رێن وێ بوون، ده‌مێ بریار هاتیه‌دان ژ بوَ ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێن هه‌موو قوتابخانان بوَ ئاواره‌یان، بێی دانانا پلانه‌كا رێكخستی یان هزر د وێ چه‌ندێ دا بهێته‌ كرن، ئه‌رێ ل ده‌مێ هاتنا وه‌رزێ خاندنێ چاره‌نڤیسێ قوتابی دێ چ بیت؟ و دێ ب چ ره‌نگ خاندن د ڤان جوَرێن قوتابخانێن كاڤل دا هێته‌كرن ؟
وه‌كو مه‌ هه‌موویان ب چاڤێن خوه‌ دیتی كو بریاره‌كا زۆر نه‌یا د جهێ خوه‌ دا بوو ، گه‌له‌ك زیان ب قوتابی و قوتابخانان كه‌فتن ، ئه‌نجامێن خراب یێن ڤێ بریارێ باش دیار بوون ده‌مێ ئه‌زموونێت وه‌رزێ دووێ ده‌ستپێكرین و رێڤه‌به‌رێن قوتابخانا كه‌تینه‌ ئاریشه‌كا مه‌زن ئه‌وژی نه‌بوونا هوَلێن ئه‌زموونا و ب نه‌چاریڤه‌ به‌هرا پتر ژ قوتابیان ل هوَلێن مزگه‌فتان ئه‌زموون كرن د كاودانه‌كێ گه‌له‌كێ خراب دا، ژ هه‌موو لایاڤه‌، بگره‌ ژ ( لایه‌نێ) ده‌ورنی ڤه‌، و نه‌بوونا ئارامیێ و نه‌بوونا زه‌مینا ئه‌زموونا ژ به‌ر هه‌بوونا خێزانێت ئاوارا د ئاڤاهیێن قوتابخانان دا و هه‌بوونا ده‌نگه‌ ده‌نگێ زاروَیێن ئاواره‌یان د قوتابخانێ دا، كو دبوو ئه‌گه‌رێ تێكدانا هزرا قوتابی و گه‌له‌ك جارا دابینین زاروَكێن ئاواره‌یان دهاتنه‌ د ناڤ هوَلێن ئه‌زموونان دا و. .. هتد، لێ ل سه‌ر ڤان هه‌موو نه‌خوه‌شیا ژی دا قوتابی یێ به‌رده‌وام بوو ، لێ ئاریشه‌ مه‌زنتر لێ هات ده‌مێ هاتنا وه‌رزێ زڤستانێ.
یا من دڤێت دیار بكه‌م ژ ڤێ پێشه‌كیێ، ل وی ده‌مێ په‌روه‌ردا دهۆكێ مژوولی چاره‌سه‌ریه‌كێ بوو بۆَ وێ ئاریشێ، قوتابیێن هه‌ردوو پارێزگه‌هێن دی دبه‌رده‌وام بوون ل سه‌رخاندنێ ، هه‌رچه‌نده‌ ئاریشه‌ هاته‌ چاره‌سه‌ركرن، هنده‌ك قوتابخانا ل دوماهیكا هه‌یڤا یازده‌ ده‌ست ب خواندنێ كر و هنده‌كا ل دوماهیكا هه‌یڤا دوازده‌، ڤێ چه‌ندێ كارتێكرنه‌كا ئێكجار یا خراب ل سه‌ر ره‌وشا قوتابی كریه‌ ب تایبه‌ت قوتابیێ قۆناغا دوازدێ، چونكو ئێك جوَرێ پسیارا هه‌یه‌ بوَ ڤێ قوَناغێ ل سه‌رانسه‌ری كوردستانێ و ب چ ره‌نگ بیت دڤێت په‌رتووك ل دوماهیكا سالێ ب دوماهیك بهێت، ژبه‌رڤێ چه‌ندێ دبێژم كا دادپه‌روه‌ریا وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ د دانانا پسیارێن گشتی یێت قۆناغا دوازدێ دا؟!
ئه‌رێ قوتابیێ پارێزگه‌ها هه‌ولێرو سلێمانیێ توَشی وێ كاره‌ساتێ بوویه‌ یا قوتابیێ دهوكێ توَش بووی؟؟
ئه‌رێ بارێ ده‌رونیێ قوتابیێ دهوكێ و گیروبوونا وی یان ده‌ربازبوونه‌كا بله‌ز د سه‌ربابه‌تان دا به‌رچاڤ هاته‌گرتن ده‌مێ ئه‌ڤ جوَرێ پسیاران هاتیه‌ دانان ؟؟؟ ئه‌رێ هه‌لسنگاندنا قوتابیێ د نه‌هـ هه‌یڤان دا بابه‌تی بخوینیت وه‌كی وی قوتابیه‌ یێ د شه‌ش هه‌یڤان دا بخوینیت ؟؟؟!!
بێگومان به‌رسڤا ڤان پسیاران، دێ نه‌خێر بیت.
نه‌خێر — چ بوَ قوتابیێ دهوكێ ل به‌رچاڤ نه‌هاتیه‌ وه‌رگرتن ، ئه‌ڤ چه‌نده‌ یا دیاره‌ ژ گازندێن قوتابیان و( شه‌تب ) كرنا زۆر یا بابه‌تان، كو ڤان جوَرێ پسیاران كارتێكرن ل ده‌رونێ قوتابیان كریه‌ و توَشی ئینفعالاتێن مه‌زن بووینه‌ و تا گه‌هشتیه‌ رادێ گریێ، هه‌روه‌سا گازنده‌ ژ لایێ ماموَستایان ڤه‌ ژی دهێنه‌كرن ودبێژن: پێدڤی بوو وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ ب چاڤێ ره‌حمێ ته‌ماشای ده‌رونێ ڤی قوتابی كربا و به‌رچاڤ كرنا كاودانی و وه‌ختی و جهی هاتبا كرن د ناڤبه‌را هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ دا، له‌وما دبێژم ب نه‌بوونا دادپه‌روه‌ریێ دێ قوتابیێ دهوَكێ توَشی كاره‌ساته‌كا مه‌زن بیت و دبیت رێژه‌كا گه‌له‌ك كێم ل كوَلیژان بهێنه‌ وه‌رگرتن، له‌وما دبێژم قوتابیێن پارێزگه‌ها دهوَكێ خوَیكا سه‌ركه‌ڤتنا ئارامیادهوَكێ دده‌ن.

قۆرئانا پیروَز ل شكه‌فتا حه‌ڕا ء ل نێزیكی مه‌كه‌هێ بۆ خوَشتڤیێ خودێ محمدێ كورێ عبدالله هاته‌ خوارێ ب زمانێ عه‌ره‌بی، و د دوو قوَناغارا ده‌رباز بوویه‌، یا نهێنی و پاش یا ئاشكه‌را، و پاشی قوَناغا (ڤه‌كرنا=فتوحاتا) ده‌ستپێكر و ئه‌ڤ فتوحاته‌ نه‌ به‌س وه‌ڵاتێن عه‌ره‌بی بخوڤه‌ گرتن، به‌لكو پلان ئه‌و بۆو هه‌موو جیهانێ ب ڤه‌گریت، گه‌له‌ك وه‌ڵاتێن نه‌عه‌ره‌ب هاتنه‌ ڤه‌كرن، كوردستان ژی ئێك ژوان وه‌لاتان بوو، كو هاتیه‌ ڤه‌كرن و بۆینه‌ موَسلمان، ئه‌ڤ وه‌ڵاتێن ئه‌و ڤ فتوحاته‌ لێ دهاتنه‌كرن، نه‌زمانێ عه‌ره‌بی دزانی و نه‌ ژی خواندن و نڤیسینا عه‌ره‌بی، وه‌كی ئه‌م دزانین زمانێ عه‌ره‌بی ده‌ریا رێزمان و رامانایه‌، پرسیار ل ڤێرێ ئه‌وه‌ چه‌وا قۆرئانا پیروَز ب دروستی ل وی ده‌می هاتیه‌ شروَڤه‌كرن، كو ل دووڤ ژێده‌رێن مێژوویی بۆ مه‌ دیار دكه‌ن، ئێكه‌مین كونتاك دناڤبه‌را كوردا و عه‌ره‌با دا هاتیه‌كرن فتوحات بۆون، و زِه‌ڵامێن ئاینی یێن كوردا ل وی ده‌می هه‌می زه‌ره‌ده‌شتی بۆون، چه‌وا بۆ خه‌لكی قۆرئان و شریعه‌تێ ئیسلامێ شروَڤه‌دكرن ل وی ده‌می كه‌سێ عه‌ره‌بی نه‌دزانی ب تنێ هنده‌ك بازرگانان.
ئه‌رێ كوردان رامانا درست وه‌رگرت د ده‌مه‌كی دا كو ژمارا خوانده‌ڤانان زوَر دكێم بۆون، كو ب هژمارا تبلا دهاتنه‌ نیاسین؟
ژ بۆ به‌رسڤدانا ڤێ پرسیارێ، گه‌له‌ك ڤه‌كوڵه‌رێن تایبه‌تمه‌ند ب كاروبارین ئیسلامێ دبێژن: ئه‌و ئیسلاما دهاته‌ بكار ئینان ژ به‌رێ تا نوكه‌ ل زوَربه‌یا وه‌ڵاتان دبیژنێ ( الاسلام الشعبی)، ئه‌و ئیسلامه‌ ئه‌وا دهێته‌ ڤه‌گوهاستن ژ ژنفشه‌كی بۆ نفشه‌كێ دی، د ناڤبه‌را خێزانێ دا یان كه‌سه‌كی بۆ كه‌سه‌كی دی وه‌ك ته‌سلیمێ، كو روشنبیریا ڤان كه‌سان یا سنوورداره‌ ( المحدوده‌) و هه‌ولدانێ و زه‌حمه‌تێ نابه‌ن بۆ لێگه‌ریان و ڤه‌كوَڵینا و هوورخواندنا په‌رتووكێن جوَرا و جوَر یێن ب ئیسلامێ و شه‌ریعه‌تێ و زمان و رێزمانا عه‌ره‌بی ڤه‌ گرێدای، چونكی د شیانێن وان دا نینن، له‌وما بتنێ خوه‌ ب وان پێزانینا و شروڤكرن و ته‌ شریعاتاڤه‌ گرێدده‌ن، ئه‌وێن بۆ هاتینه‌ گوتن ژ ماموَستایێ وان، كو ماموستایێن وان ژی ژ ماموَستایێن به‌ری خوه‌ وه‌رگرتینه‌، كو دبیت ماموَستایان ژی ب رێكا گوهـ لێبوونێ زانیبیت، نه‌ ب رێكا خواندنا ژێده‌ره‌كی، هوَسا باب و باپیرێن مه‌ ژی ژ ژوان وه‌رگرتینه‌، چونكی هنده‌ك كار و ره‌فتار ژ وان عه‌ربێن ده‌سپیكێ هاتینه‌ وه‌رگرتن، ل دووڤ هزرا مه‌ ئه‌ڤه‌ بسلمانه‌تیه‌، لێ ئه‌گه‌ر ئه‌م بزڤرینه‌ ره‌سه‌ناتیا وان كاران و ره‌فتاران دێ بینین هێشتا دزڤڕن بۆ چه‌رخێ جاهلیێ ئانكو یێ به‌ری هاتنا ئیسلامێ.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ته‌ماشه‌ی خه‌لكێ خوه‌ بكه‌ین رێژا نه‌خوونده‌واریێ كێمه‌ یان دزانن بخوینن و بنڤیسن، لێ چ روَشنبیریا وه‌سا نینه‌، كو هزرا خوه‌ ب كاربینیت بۆ ژێك ڤاڤارتنا خه‌له‌تیێ ژ درستیێ، یان ژ ئه‌گه‌رێ نه‌زانینا زمانێ عه‌ره‌بی و پشتبه‌ستنا خوه‌ دانایه‌ سه‌ر زه‌ڵامێن ئاینی، كو ل دووف قه‌ناعه‌تا كه‌سێن نه‌روَشنبیر هه‌موو زه‌ڵامێن ئاینی د ئاینێ ئیسلامێ دا د مه‌له‌ڤانن.
یا من دڤێت روَهن بكه‌م ئه‌ڤه‌یه‌: ئه‌گه‌ر ئه‌م خه‌لكێ خوه‌ فێری زمانێ عه‌ره‌بی نه‌كه‌ین، مه‌زنترین چه‌ك ل پاشه‌روژێ دێ هێته‌ بكارئینان و دبیت هه‌تا كارتێكرنێ ل ده‌وله‌تا كوردی ژی بكه‌ت، كو ئه‌و ژی (چه‌كێ هزری ) یه‌، نه‌زانینا زمانێ عه‌ره‌بی باشترین فاكته‌ره‌ بۆ سه‌ركه‌فتنا ڤی چه‌كی، چونكی ئاینێ ئیسلامێ عه‌ره‌بیه‌ و هه‌موو ئایه‌ت ب زمانێ عه‌ ربی هاتینه‌ خوارێ و نه‌زانینا زمانێ عه‌ره‌بی خوه‌ش ده‌لیڤه‌یه‌ بۆ خاپاندنا خه‌لكێ مه‌، ژلایێ ده‌رونی ڤه‌ ژی خه‌لكێ مه‌ هزردكه‌ت هزركرن د ئاینی دا هێلا سوَره‌ و پێدڤیه‌ لێ ده‌رباز نه‌بین و نه‌ چ ژێ بزانین، به‌لكو ئه‌و بتنێ كارێ زه‌ڵامێن ئاینی یه‌ و ده‌ربازبوون ژ وێ هیلێ وه‌كی ئه‌م تێگه‌هاندین ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێن جه‌هنه‌مێ یه‌، ئانكو ب كورتی وه‌رگرتنا پێزانینا ل سه‌ر ئاینی ب كوره‌تی.
بێ گومان كاودانێن نوكه‌ یێن هه‌رێما كوردستانێ تێ دا ده‌رباز دبیت باشترین زه‌مینه‌یه‌ بۆ دوژمنی بۆ به‌ڵاڤكرنا هزرێن توَندڕه‌و و خاپینوَك و خاپاندنا گه‌نجێن مه‌ ل مزگه‌فتان، به‌ لگه‌ ژی گه‌له‌كن، ئه‌و توَرا هاتیه‌گرتن ل هه‌ولێرێ هه‌موو هاتبونه‌ رێكخستن ل مزگه‌فتان، بێگومان ده‌ستێن زه‌ڵامێن ئاینی ژی د گه‌لدا هه‌یه‌، ژ به‌ركو یێ وێ هزرێ و قه‌ناعه‌تێ د مێشكێ واندا دچینیت، هه‌روه‌سا بلا ژ بیرا مه‌ نه‌ چیت ئه‌و روودانا به‌ ری چه‌ند ساڵا ل زاخوَ په‌یدا بووی هه‌ر دزڤڕیت بۆ پیاوه‌كێ ئاینی یێ توندڕه‌و، كو شیا ب چه‌ند چركا ئاگرێ هزرێن خوه‌ ژ زاخوَ تا سێملێ بگه‌هینیت، ئه‌ڤه‌ هه‌موو دزڤڕیت بۆ نه‌ زانینا زمانێ عه‌ربی و روشنبیریا لاواز، كو ب ساناهی كوَنتروَڵكرنا مێشكێ وان بهێته‌ كرن، تا گه‌هشتیه‌ وێ راددێ هنده‌ك ژ خه‌لكێ مه‌ ل وێ باوه‌ریێ نه‌، كو ده‌وله‌تا ئیسلامی دێ پتر وان پارێزیت ژ ده‌وله‌ته‌كا كوردی، له‌وما دخازم به‌رهه‌ڤی كرن ژ بۆ ڤی چه‌كێ دژوار بهێته‌ كرن نه‌ بتنێ برێكا په‌یداكرنا توَپ و ده‌بابا و میلانان لێ ب رێكا زانینا زمانێ عه‌ره‌بی و بزاڤ بهێنه‌كرن ژ بۆ دانانا سیسته‌مه‌كێ په‌روه‌ردێ بۆ فێركرنا زاروَیان هه‌ر ژ زاروَكینیێ، گه‌له‌ك گرنگه‌ قوتابی فێری په‌یڤا بۆچی بكه‌ین؟ چونكی ئه‌ڤ په‌یڤه‌ دێ مه‌ ژ ده‌ریا گومانێ قوَرتالكه‌ت و به‌ره‌ڤ كنارێن راستیێ ده‌رباز كه‌ت، هه‌روه‌سا ڤه‌كرنا خوَلێن زمانێ عه‌ره‌بی و وه‌رگێرانا گرنگترین په‌رتووكێن ئاینی بۆ زمانێ كوردی، ژ بۆ قوَرتالكرن و بكارئینانا مێشكی ب رێكێن زانستی و پالپشتیكرن لسه‌ر ژێده‌رێن كه‌ڤن.

ئیبن خه‌لدۆن خودانێ بیردۆزا (عچویه‌ الدوله‌) دبێژیت: چاوا زینده‌وه‌ر د قووناغێن ژیانێ دا ده‌رباز دبیت، ئاها وه‌سا ده‌وله‌ت ژی د قووناغان را ده‌رباز دبیت، ئیبن خه‌لدۆن دبێژیت: ده‌وله‌ت ژی خودان گیانه‌ و د چه‌ندین قووناغان را ده‌رباز دبیت، ئه‌و ژی ب ڤان قووناغان ب ناڤ كریه‌، قووناغا ئێكێ “قووناغا زارۆكینیێ یه‌، قووناغا دوویێ؛ قووناغا گه‌نجاتیێ، قووناغا سییێ قووناغا پیراتییێ یه‌، دبێژیت و دوپاتیێ ل سه‌ر قووناغا گه‌نجاتیێ دكه‌ت و دبێژیت: ل ڤێ قووناغێ ده‌وله‌ت گه‌شه‌ دبیت و سنۆرێن خوه‌ به‌رفره‌ه دكه‌ت ل سه‌ر كیستێ جیرانێن خوه‌، ژ به‌ر كو د ڤێ قووناغێ دا ل گوپیتكا هێزا خوه‌یه‌، مه‌رما من ژ ڤێ پیشه‌كیێ ئه‌وه‌، كو به‌رچاڤكرنا گرنگیا ڤێ قووناغێ یه‌ بۆ ڤی ده‌مێ ئه‌م تێدا، هه‌ر ده‌م ئه‌م دوپاتیێ ل سه‌ر هندێ دكه‌ین، كو نهێنیا ب هێز كه‌فتن و پیشكه‌فتنا هه‌ر وه‌لاته‌كی دزڤریت بۆ گه‌نجین وی وه‌لاتی، چونكی گه‌نجه‌ تۆڤێ پاشه‌رۆژێ به‌ر ب دكه‌ت، گه‌نجه‌یێ دوژمنان ل به‌ر سینگێ وه‌لاتێ خوه‌ لا دده‌ت، گه‌نجه‌ یێ دیاردێن پێشكه‌فتن و گوهۆرینێ د ملله‌تێ خوه‌ دا په‌یدا دكه‌ت، له‌وما دێ بینین ئه‌و وه‌لاتێن ب هێز زۆر گرنگی دایه‌ هه‌می پێدڤیین گه‌نجی، هه‌ر ژ زارۆكینیێ پلان و دووڤچوون ل سه‌ر زارۆی دهێته‌كرن و هه‌لسه‌نگاندنه‌كا زانستی ل سه‌ر دهێته‌كرن، لێ یا ژ هه‌ر تشته‌كی پتر وان گرنگی دایێ، چونكی شێوازێ شه‌ڕی ل ڤی سه‌ر ده‌می جودایه‌ ژ یێ به‌رێ، ئه‌ڤرۆ شه‌ڕێ پیشكه‌فتنا ته‌كنۆلۆژیێ یه‌ دهێته‌كرن و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ گه‌نجێن خوه‌ پالدده‌ن كو ب گه‌ریانان راببن بۆ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی، كو ئارمانجا وان ژ ڤێ پینگاڤێ نه‌ بۆ گه‌ریانێ یه‌، به‌لكو ژبۆ پتر كۆنتاككرنێ یه‌ ل گه‌ل شارستانیا وه‌لاتین دی و دیتنا ئاستێ پێشكه‌فتنا وان وه‌لاتان ژ بۆ هندێ دا هه‌سته‌كی بۆ گه‌نجێ خوه‌ په‌یدا بكه‌ت ده‌مێ بزڤریته‌ ڤه‌ هه‌ولدانێن مه‌زن بكه‌ت بۆ ئافراندن و پێشكه‌فتنا وه‌لاتێ خوه‌، چونكی ئه‌و كاردكه‌ن بۆ پاشه‌رۆژا نفشێ پشتی خوه‌ نه‌ به‌س وی چه‌رخێ ئه‌و لێ دژین و ئه‌ڤه‌یه‌ جوداهیا د ناڤبه‌را مه‌ و وان دا، كو هه‌ولدانێن مه‌ ب تنێ بۆ ئه‌ڤرۆنه‌، نه‌ك بۆ سوباهی و پاشه‌رۆژێنه‌، كو پێدڤیه‌ زۆر ب هووری و چڕی سه‌ره‌ده‌ری ل گه‌ل گه‌نجان بهێته‌كرن و ئه‌م یێن به‌ ب ده‌وله‌تبوونێ ڤه‌ دچین و پێدڤیه‌ ستوونێن ب هێزكرنا ده‌وله‌تێ ل ده‌سپێكێ بدانین، ژ به‌ر كو وه‌لات ل سه‌ر هێزا وان ئاڤا دبیت و ب هێز دكه‌ڤیت، وه‌كی وێ دایكا دو گیان هه‌كه‌ یا ساخله‌م بیت دێ زارۆیه‌كێ ساخله‌م په‌یدا كه‌ت. ئه‌گه‌ر ئه‌م ته‌ماشه‌ی گه‌نجێن وه‌لاتێ خوه‌ بكه‌ین زۆر كێماسی د مافێن وان دا هه‌نه‌، به‌لكو حوكمه‌ت گه‌له‌ك ساده‌ ته‌ماشه‌ی ڤێ قووناغێ دكه‌ت، وه‌كی هه‌ر قووناغه‌كێ ژ قووناغێن مرۆڤاتیێ ئه‌وێن مرۆڤ تێرا ده‌رباز دبیت. ب هزرا من پێدڤی بوو حوكمه‌تێ كار ل سه‌ر ڤێ قووناغێ كربا و پلانه‌كا ستراتیژی بۆ هاتبا دانان هه‌ر ژ ده‌ستپیكا سه‌رهلدانێ، چونكی مه‌ سه‌ربۆر هه‌بوون، كو گه‌نج هێزا ئێكێ بوو یا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، پێدڤی بوو یا به‌رده‌وامبا بۆ ئه‌كتیڤكرنا گه‌نجێن خوه‌. ب هزرا من ل دووڤ بیردۆزا ئیبن خه‌لدۆنی ئه‌م یێن د قووناغا پیراتیێ دا دچین، بۆچی پیراتیێ؟! چونكی ل ڤان چه‌ند سالێن دووماهیێ پرانیا گه‌نجان خودان باوه‌رنامێن باش و د گونجاینه‌ ل گه‌ل ڤی سه‌رده‌می، لێ ده‌لیڤێن كاری بۆ وان نینن و چ مفا ژێ ناهێته‌ وه‌رگرتن و رۆژ بۆ رۆژێ ئاریشێن وان زێده‌تر لێدهێن، كو پێدڤی بوو هنده‌ك ژ وان ژ دایكبوویان نوكه‌ ب خێزان بان، لێ ژ نه‌بوونا كاری و لاوازیا دراڤینه‌ كارینه‌ خیزانێ پێكبینن و دێ كارتیكرنێ ل گیرۆبوونا نفشه‌كی كه‌ت، له‌وما دبێژم پێدڤیه‌ حوكمه‌ت پلانه‌كا ب له‌ز دارێژیت بۆ په‌یداكرنا كاری بۆ گه‌نجان ژ بۆ خوشكرنا زه‌مینێ بۆ به‌رهه‌ڤكرنا نفشێ نوو، هه‌ر وه‌سا پێدڤی بوو قانوونه‌كا خانه‌نشینان یا دادپه‌روه‌رانه‌ هاتبا دانان بۆ خانه‌نشینكرنا فه‌رمانبه‌رێن بناڤسالڤه‌چووی و دانانا گه‌نجین خودان مێشك حاسۆبی ل جهێن وان، كو بگونجن ل گه‌ل وێ پێشكه‌فتنا ب له‌ز، ئه‌وا جیهان تێرا دبۆریت.

پشتی گه‌هشتیه‌ خالا سنۆری، من پێشوازیا وی كری و ئه‌م به‌ر ب دهۆكێ ڤه‌ دچووین، گه‌نگه‌شه‌ك د ناڤبه‌را من وی دا چیبوو، ژ ڤی لایی بۆ یێ دی وی به‌رێ خوه‌ ددا باژێری، ئه‌ڤجا گۆت: ئاڤاهیێن مه‌زن یێن هاتینه‌ ئاڤاكرن، ئه‌وی گۆت: نوكه‌ هه‌وه‌ پاره‌كێ مه‌زن لێ مه‌زاختیه‌. من به‌رسڤ دا: به‌لێ مه‌ گه‌له‌ك گرنكی دایه‌ ئاڤاكرنا ئاڤاهیێن مه‌زن، كو هه‌ر فه‌رمانگه‌هه‌كا میری ئاڤاهیێ خوه‌ هه‌یه‌، حنێرا مه‌زن تو ژۆرێن رێڤه‌به‌ران ببینه‌ هند پاره‌ یێن لێ مه‌زاختین، دێ بێژی ژۆرێن پاشایانه‌، ل كوردستانێ هه‌لسنگاندنا رێڤه‌به‌ران ب مه‌زنی و جوانیا مه‌زه‌لێن رێڤه‌به‌رانه‌، نه‌ ب ئه‌رك و چالاكیێن وانه‌، ئینا گۆته‌ من: مانێ حوكمه‌ت دشیا دو سێ فه‌رمانگه‌هێن میری د ئێك ئاڤاهی دا دروست بكه‌ت، ئابووریتر بوو و دا وی پارێ دی د هنده‌ك وارێن جڤاكی دا وه‌كی چێكرنا یانه‌یێن گه‌نجان و یێن وه‌رزشی, یانه‌یێن ره‌وشه‌نبیری, یانه‌یێن جڤاكی بۆ پێشخستنا مێشكێ خه‌لكێ خوه‌ مه‌زیخیت, چونكو ئاڤاكرنا مێشكان گرنگتره‌ ژ ئاڤاكرنا ئاڤاهیێن مه‌زن وه‌كی سه‌ربۆرێن پێشكه‌فتی یێن وه‌لاتێن بیانی، من به‌رسڤا وی دا:ـ حوكمه‌تا مه‌ ب ملیۆنه‌ها پاره‌ مه‌زاختینه‌ ژ بۆ ڤان پرۆژه‌یان, لێ مه‌ ب شاره‌زایی خوه‌ چه‌ند هزار لێ مه‌زاختینه‌ و یێن ((مایین ل مال بۆ هه‌لگرتینه‌))، مه‌ پێدڤی ب لیژنێن چاڤدێریێ نینن، چونكی خه‌لكێ مه‌ دلسۆزێ وه‌لاتێ خوه‌یه‌. پاشی ئه‌وی پسیاره‌كا دی كر و گۆت:ـ بێگومان هه‌كه‌ هه‌وه‌ هند گرنگی دابیته‌ ئاڤاهیان، نوكه‌ هه‌وه‌ گرنگیه‌كا مه‌زنتر دا یه‌ ئاڤاكرن و پێشخستنا هزرا خه‌لكێ خوه‌ ژی؟ من گۆتێ: گومان تێسدا نینه‌، مه‌ زۆر سیسته‌مێن بیانی ئیناینه‌ و زۆر پاره‌ بۆ مه‌زاختینه‌، دا بێژین ئه‌م ژی سیسته‌مێن پێشكه‌فتی دخوینین، لێ ژ به‌ر نه‌بوونا چ پلان و زه‌مینێن گونجای هه‌تا كو ئه‌ڤرۆ ژی ئه‌م یێ خویكا وی سیسته‌می دده‌ین، چونكو مفا ب تنێ بۆ پڕكرنا به‌ریكێن هنده‌كا بوو، پاشی گۆت: ئه‌ز حه‌ز دكه‌م گوندێن هه‌وه‌ ببینم. من ژی كره‌ كه‌نی و گۆت:ـ بلا ئه‌و بۆ سوباهی بن، چونكو یا بۆ گوندێن مه‌ هاتیه‌ كرن ل چ وه‌لاتان (نه‌هاتیه‌كرن)، ئه‌و، ئه‌و گوندبوون یێن پێشمه‌رگه‌ ڤه‌حه‌واندین ل ته‌نگافترین ده‌میێن شۆره‌شێ و مه‌ گوندێن خوه‌ هه‌می ئاڤا نه‌ كرینه‌ و كرنگیه‌كا تایبه‌ت مه‌ دایه‌ جۆتیارێن خوه‌، هه‌می پێدڤیێن وان مه‌بۆ دابینكرینه‌ چونكی ئه‌و ستوونا ئابوورا وه‌لاتێ مه‌نه‌ و بنگه‌هێن ساخله‌میی و قوتابخانه‌ و باخجه‌ و گه‌هاندنا هه‌می جۆرێن خزمه‌تگوزاریان بۆ گوندین مه‌ و مه‌ ب هزاره‌هان كارگه‌ه دروستكرینه‌!!!، چونكو مه‌ زانی بۆجی ئه‌م ل شۆره‌شا ئیلۆنێ شكه‌ستین و مه‌ سه‌ربۆر بۆ خوه‌ ژێ وه‌رگرتینه‌، له‌وما مه‌ دوباره‌ ته‌كه‌ز كریه‌ ل سه‌ر پره‌نسیپێ (اكتفاء ژاتی) دا كو ل پاشه‌رۆژێ ئه‌م داخوازیان ژ چو وه‌لاتێن جیران نه‌كه‌ین، هه‌می كه‌لوپه‌لێن خوارنێ یێن وه‌لاتێ مه‌نه‌ (دخومالینه‌) و ل سه‌ر نڤیسیه‌ هاتیه‌ دروست كرن ل كارگه‌هێن هه‌رێما كوردستانێ، ئه‌ڤجا به‌رسڤ دا و گۆتی: نێ وه‌لاتێ كوردستانێ زۆر یێ ب خیروبێره‌، پێدڤیه‌ هوون وه‌ بكه‌ن. پاشی گۆته‌ من: باشه‌ ل كوردستانێ گه‌له‌ك سامانین ئاڤێ هه‌نه‌، ئه‌وان سكرێن هه‌وه‌ چێكرین نیشامن بده‌؟ئه‌ز گرنژیم من گۆتێ: بلا ئه‌و بۆ دۆزبه‌ بن، چونكو سكرێن مه‌ دزۆرن، مه‌ هزرا پاشه‌رۆژا خوه‌ كریه‌، چونكی نێزیكه‌ شه‌ڕێ ئاڤێ ده‌ست پَی بكه‌ت و تشتێ باش ئه‌وه‌ به‌ری ئه‌م پلانان بء نوكه‌ بدانین ئه‌م پلانان بۆ پاشه‌رۆژا خوه‌ ددانین و ئه‌م هند بۆخوه‌ هزر ناكه‌ین هندی ئه‌م بۆ زارۆیێن خوه‌ هزر دكه‌ین، وه‌كی نوكه‌ تو دبینی مه‌ چو ب ساناهی خوه‌ ژ وێ قیرانا ئابووری قورتالكر, ئه‌وا كو حوكمه‌تا عیراقا ئێكگرتی ئه‌م ئیخستینێ، ئه‌و دزڤریت بۆ وێ پلانا پاشه‌رۆژێ ئه‌وا مه‌ دانای!! پاشی گۆتی:ـ هه‌وه‌ بۆ هه‌ژاری چكریه‌؟من به‌رسڤ دا گۆتێ: مه‌ گه‌له‌ك پارچێن ئه‌ری به‌لاڤكرینه‌ و هه‌ر ئێكێ ل جهێ خوه‌ باش چاڤێ خوه‌ دایه‌ مرۆڤێن خوه‌ ویێن دی مه‌هێلان، داكو ل پاشه‌رۆژه‌كا نه‌ دیار ل سه‌ر وان به‌لاڤه‌بكه‌ین، ئه‌ز پێڤه‌چووم و من گۆتێ: تو ڤان هه‌می یه‌كه‌یێن ئاكنجیبوونێ دبینی؟! ئه‌ڤه‌ هه‌می مه‌ بۆ خه‌لكێ هه‌ژار چێكرینه‌ و ئه‌وێن زێده‌گاڤی ل سه‌ر ئه‌ردێ میری كرین سۆز بۆ هاتیه‌ دان به‌ری چه‌ند هه‌یڤان كو بۆ بهێنه‌ تاپۆكرن. ئه‌ڤجا ئه‌وی ب حێبه‌تی ڤه‌، به‌رسڤ دا و گۆت:ـ ب راستی حوكمه‌تا هه‌وه‌ ته‌خسیری نه‌كریه‌؟ من گۆتێ: حوكمه‌تا مه‌ هه‌وێن مه‌زن كرینه‌، هه‌ر پرۆژێ دچوو به‌رده‌ستێ حوكمه‌تێ رازیبوون ل سه‌ر هه‌بوو ده‌مێ دگه‌هشتنه‌ وێ و باوه‌ریێ كو دێ د به‌رژه‌وه‌ندیا مله‌تی دابیت. لێ ب جهئینانا وان پرۆژا دلسۆزی و وه‌فاداری پێ دڤیا، ئه‌ڤجا ماااا، و گۆته‌ من: مه‌به‌ستا ته‌ چیه‌؟ ئینا ب ده‌نگه‌كێ پر هێز و دله‌كێ ب كه‌سه‌ر من به‌رسڤ دا و من گۆتێ:ـ مه‌ حوكمه‌ته‌كا دلسۆز و دلۆڤان یا هه‌ی و پرۆژێن باش یێن هه‌ین، لێ مه‌ كه‌سێن دلسۆز وه‌فادار نینن چ ژ لایێ ئاڤاكرنا ڤان پرۆژان و چ ژ لایێ سه‌رپه‌رشتیێ ڤه‌، كو بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا گشتی كار بكه‌ن, نه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا تاكه‌كه‌سی، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ دبێژم مه‌ پێدڤی ب كه‌سێن دلسۆز و خودان ئه‌رناڤ هه‌یه‌، مه‌ پێدڤی ب یاسا و سزادانێ هه‌یه‌ دا كو پرۆرژێن حوكمه‌تێ ب دروستی و بێ كێماسی د ده‌مێ خوه‌ دا بێهنه‌ به‌ری.