محه‌مه‌د چه‌لكى
شه‌ڤا ٢٣/ ٢٤-٥-٢٠٢٤ ئوكرانیا ب راكێتێن دویر مه‌ودا سیسته‌مێ ڕادارێن ئه‌تۆمی یێن رۆسیا ل گزیرتا قرم ب ئارمانج گرت و بوویه‌ سه‌ده‌م زیانه‌كا مه‌زن بگه‌هیته‌ سیسته‌مێ رادارێن ئه‌تۆمی. ئه‌ڤ سیسته‌مه‌ تنێ بۆ دیاركرنا هێرشا ئه‌تۆمییه‌ و ب درێژیا شه‌ش هزار كیلۆمه‌ترێن ئه‌سمانی دیاردكه‌ت دا كو به‌رسڤا هه‌ر هێرشه‌كا ئه‌تۆمی بۆ سه‌ر ئاخا رۆسیا بده‌ت به‌ری بگه‌هته‌ ئارمانجا خوه‌ بهنگێڤیت.
ئه‌ڤ هێرشا ئوكرانیا بۆ سه‌ر سیسته‌مێ رادارێن ئه‌تۆمی بوویه‌ سه‌ده‌م ل ناڤگینێن شرۆڤه‌كارێن ستراتیژی ل رۆژئاڤا ئه‌ڤێ هێرشێ ب خالا وه‌رچه‌رخانا شه‌ڕێ رۆسیا ـ ئوكرانیا (٢٤-٢-٢٠٢٢) دهه‌ژمێرن، چونكو سیسته‌مێ ڕادارێن ئه‌تۆمی ب چه‌كێ ستراتیژی دهێته‌ هه‌ژمارتن، لێدانا وی سیسته‌می ئانكو دێ رێ خوه‌ش بیت هه‌روه‌سا پاساوه‌كا بهێز دده‌ته‌ رۆسیا بۆ بكارئینانا چه‌كێ ئه‌تۆمی یێ مه‌ودا دیاركری (نه‌گه‌له‌ك جهی بڤه‌گریت، بۆ خاله‌كا دیاركری یا له‌شكه‌ری یان ژێرخانه‌كا ئابووری یا گه‌له‌ك تایبه‌ت دهێته‌ بكارئینان).
ئه‌ڤ پێنگاڤا ئوكرانیا وی ده‌می دهێت كو له‌شكرێ رۆسیا رۆژ بۆ رۆژێ یێ هێلا به‌رگرییا ئوكرانیا دشكێنت و سه‌ركه‌فتنان ب ده‌ستخوه‌ڤه‌ دئینیت، ژ لایێ دیڤه‌ ژی كێمبوونا چه‌كێ جه‌بلخانا له‌شكرێ ئوكرانیا و نه‌گه‌هه‌شتنا چه‌ك و فیشه‌كێن پێدڤی بۆ له‌شكرێ ئوكرانیا ژ لایێ ناتۆ ڤه‌ و بێهیڤی بوونا سه‌ركرداتیا ئوكرانی كو پارسه‌نگا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دا بداگێریت. ئه‌ڤه‌ ته‌ڤ سه‌ده‌من كو بێی پرسا ناتۆ ئوكرانیا هێرشی بكه‌ته‌ سه‌ر گزیرتا قرم و سیسته‌مێ رادارێن چه‌كێ ئه‌تۆمی بكه‌ته‌ ئارمانج. دا ناتۆ نه‌چار ببیت رێ بده‌ته‌ ئوكرانیا ناڤخوه‌یا رۆسیا بكه‌ته‌ ئارمانج و مه‌یدانا شه‌ڕی بۆ گه‌له‌ك ئانكۆیان ده‌شت بكه‌ت.
لێزانێن (خه‌بیر) ستراتیژی ئه‌ڤێ پێنگاڤا ئوكرانیا ب مه‌ترسیه‌كا مجد دزانن بۆ سه‌ر ئاساییشا ناڤنه‌ته‌وی و زه‌نگا شه‌ڕێ جیهانێ یێ سێیه‌مین لێده‌ت، بۆ قاییلكرنا ئوكرانیا كو دا چ پێنگاڤێن مه‌ترسیدار نه‌هاڤێت، سه‌رۆكێ فره‌نسا ب هاواركی چوو ئه‌لمانیا (٢٦-٥-٢٠٢٤) و ل وێرێ په‌یامێن پشته‌ڤانیێ و رێ نه‌دان ب رۆسیا كو د شه‌ڕی دا بسه‌ركه‌ڤیت دانه‌ ئوكرانیا و رۆسیا.
ئه‌لمانیا و فره‌نسا بۆ پشته‌ڤانیا ئوكرانیا دئاماده‌نه‌ هه‌ر پێدڤییه‌كا چه‌كی و دراڤی بۆ ئوكرانیا دابین بكه‌ن و ئوكرانیا بهێلا به‌رگریا رۆژئاڤا و نۆرمێن رۆژئاڤایی په‌سه‌ند كر و په‌یامێن توند ئاراسته‌ی رۆسیا كرن، ئه‌گه‌ر هاتوو چه‌كێ ئه‌تۆمی بكاربینیت، خوه‌ یێ مه‌ودا دیاركری بیت ژی، ناهێته‌ قه‌بویلكرن.
د به‌رامبه‌ردا رۆسیا ژ زارده‌ڤێ راوێژكارێ ئاساییشا نه‌ته‌ویی مه‌دڤێدڤ ب ئاشكرایی ئه‌ڤ هێرشه‌ ب ده‌ستپێكه‌كا مه‌ترسیدار هه‌ژمارت و گۆت: ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ هێرشا ئوكرانیا بۆ سه‌ر گزیرتا كرم(قرم) ب ڕاوێژییا ناتۆ هاتبیته‌ كرن، ئه‌ڤه‌ بێ به‌رسڤ نابیت و بلا ئوكرانیا و ناتۆ ل هیڤیا هندێ بن ل خوه‌لیا كییف بگه‌رهن!! كو ئه‌ڤه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆ بكارئینانا چه‌كێ ئه‌تۆمی. هه‌روه‌سا سه‌رۆكێ رۆسیا فلادیمێر پۆتینی ژی ب هه‌مان تۆن هوشداری دا و گۆت: “هه‌رده‌ما باژارێن رۆسیا و بنگه‌هێن مه‌رجه‌بێن چه‌كێ ستراتیژی (مه‌ره‌م ژێ چه‌كێ ئه‌تۆمییه‌) ئوكرانیا ب ئارمانج گرت، دێ مه‌ به‌رسڤه‌كا توند هه‌بیت نه‌ك بۆ ئوكرانیا بتنێ، به‌لكو بۆ ته‌ڤایا پشته‌ڤانێن وێ ژی”.
ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی خوه‌ بۆ هه‌ر پشته‌ڤانیه‌كێ ئێكلا كریه‌ و مافی دده‌ن ئوكرانیا هه‌ر خاله‌كا له‌شكه‌ری یا رۆسیا ب ئارمانج بگریت، لێ ئه‌مریكا هه‌تا نوكه‌ خوه‌ بێهنفرهه‌ كرییه‌ و چ ڕاگه‌هاندنێن بێهنا شه‌ڕی ژێ بهێن نه‌دانه‌ و لغاڤێ شه‌ڕی دده‌ستدایه‌، هه‌روه‌ك وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ ئه‌مریكا ئه‌نتونی بلینكینی گۆتی: ئوكرانیا ناكه‌ڤیت و ئالاڤێن ڕاوه‌ستاندنا هێرشا رۆسیا ل به‌رده‌ستن ئه‌و ژی ئه‌م ناهێلین رۆسیا د شه‌ڕی دا بسه‌ركه‌ڤیت.
ئه‌ڤێ رۆهنكرنا بلینكینی ده‌رباره‌ی ره‌وشا نوكه‌ ل به‌رۆكێن شه‌ڕێ ئوكرانیا لێزانێن ستراتیجی و ناڤگینێن ڤه‌كۆلینێن شه‌ڕ و ناكۆكیان هۆشداریێ دده‌ن كو ئه‌ڤه‌ ب خوه‌ ڕاگه‌هندنا شه‌ڕێ جیهانیێ سێیه‌مینه‌ چونكو هێلا به‌رگرییا ئوكرانیا رۆژانه‌ دهێته‌ به‌زاندن و رۆسیا سه‌ركه‌فتنێ بده‌ستڤه‌ دئینیت. به‌رده‌وامییا ڤان سه‌ركه‌فتنان ناتۆ دێ نه‌چار بیت رێ بده‌ته‌ ئوكرانیا هێرشی ناڤخوه‌یا رۆسیا بكه‌ت، ئه‌ڤه‌ دبیته‌ سه‌دم كو فتیلا شه‌ڕی بهێته‌ پێكرن. له‌وان جیهان هه‌موو بێهن مالق بوویه‌ ب تایبه‌ت ئه‌مریكا ژ دویرڤه‌ چاڤدێریێ دكه‌ت و كۆمه‌كا ئوكرانیا دكه‌ت دا خوه‌ ل به‌ر هێرشێن رۆسیا بگریت.
نوكه‌ ته‌پا هلكرنا فه‌تیلا شه‌ڕێ سێیه‌مێ جیهانی د ده‌ستێ رۆسیادایه‌ كانێ دێ خوه‌ ل به‌ر هێرشێن ئوكرانیا بۆ سه‌ر ناڤخوه‌یا رۆسیا و مه‌رجه‌بێن چه‌كێ ستراتیژی گریت، یان ژی هه‌روه‌كو مه‌دڤێت ڤێ گۆتی: دێ رۆژئاڤایی ل خوه‌لیا كییفێ گه‌رهن!

محه‌مه‌د چه‌لكى
پیلانگێریا (كۆمپلۆ) رێككه‌فتنا ئه‌لجه‌زائیر یا د ناڤبه‌را (ئیراق-ئیران)ێ دا (٦-٣-١٩٧٥) دربه‌ك له‌شكری یێ ب ژان بوو ل بزاڤا ئازادیخوازا كوردی كه‌فتی، هه‌روه‌سا خه‌یالا شكاندنا ئیرادا كوردان ل جه‌م داگیركه‌رێن ئیراقێ و ئیرانێ ڤه‌ژاند و و ره‌نگه‌ دخۆدا قۆڕه‌بوون(غرور)ێ گرتن. ب ڤێ دخۆدا ئاڤابوونێ سه‌رده‌ری دگه‌ل نه‌ته‌وا كورد و بزاڤا ئازادیخوازا كوردی كرن.
ل سه‌ر ئاستێ ئیراقێ حوكمه‌تێ ده‌ست ب سرگۆنكرنا (نه‌فیكرنا) مالباتێن كوردپه‌روه‌ر و سه‌ركردێن له‌شكری یێن شۆرشا ئیلۆنا مه‌زن (١٩٦١-١٩٧٥) كر، بۆ ژێریا عیراقێ و ڤاله‌كرنا شریتا سنوورێ كوردستانا باشوور دگه‌ل سووریا-توركیا و ئیرانێ ژ گوندان و هه‌ژمارتنا وان ده‌ڤه‌ران ب ده‌ڤه‌رێن له‌شكه‌ری. حوكمه‌تا ئیراقێ له‌شكره‌كێ مه‌زه‌ن كێشا كوردستانێ و كوردستان وه‌ك ده‌ڤه‌ره‌كا له‌شكه‌ری هه‌ژمارت و دابڕ ژ ئیراق و جیهانێ.
ل ئیرانێ ژی ئه‌و ئاواره‌یێن رێكا ئیرانێ گرتین كو ژ سه‌د هزاران زێده‌تر بوون (مخابن چ ئامارێن درست نینن) ب ده‌مه‌كێ كێم حوكمه‌تا شاهێ گۆربه‌گۆر ژ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ده‌رێخستن ب كۆمێن بچویك ب سه‌ر باژارێن ئیرانێ پارڤه‌كرن و ژ مافێ جهی ڤه‌گوهازتنێ هاتنه‌ بێ باركرن، ب مه‌ره‌ما هندێ دا نه‌شێن خوه‌ رێك بێخن و قۆتكرنا وان ژ هه‌ر بزاڤه‌كا نوی په‌یدا ببیت بۆ ده‌ستپێكا شۆرشه‌كا نووی. خالا هه‌ری به‌رچاڤا حوكمه‌تا ئیرانێ ستێركا خوه‌ لێ گرتی، ئاسمیله‌كرنا وان ئاوه‌ره‌یان بوو، ئه‌وا ب سه‌رێ كوردێن قۆچانێ هاتی، ب سه‌رێ ئاواره‌یێن باشوورێ كوردستانێ بینن!!
هه‌ر دو حوكمه‌تێن ئیراق-ئیرانێ هه‌موو بزاڤ و شیانێن خوه‌ بشافتن بۆ كپ و بێده‌نگ كرنا سه‌ركرداتییا سیاسییا كوردان ب تایبه‌ت یێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان و چه‌مبه‌ره‌كا ب له‌شكه‌ره‌كێ سیخۆر و خۆفرۆشان دورپێچكرن، زێده‌باری چه‌مبه‌را دیبلۆماسی و ڕاگه‌هاندنی.
د سه‌ر ڤان سخنتی و گڤاشتنان و ئالی سه‌نگبوونا پارسه‌نگا هێزێ نه‌ ل به‌رژه‌وه‌ندا كوردان و شۆرشا كوردی دا، سه‌ركرداتییا سیاسییا پارتی دیمۆكراتی كوردستان ب دویربینی و جیهانبینیه‌كا نوی سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل وان كاودان كر.
هێشتا مه‌ستییا سه‌ركه‌فتنا (٦-٣-١٩٧٥)ێ سه‌رانێن حوكمه‌تا هه‌ر ئێك ژ ئیراق-ئیرانێ به‌رنه‌دابوون، ده‌ما سه‌ركرداتیا سیاسیا پارتی دیمۆكراتی كوردستان ب سه‌رۆكاتیا سه‌رۆكێ رێزدار مه‌سعود بارازنی (١٩٧٥ ل ده‌وروبه‌رێن نه‌غده‌ یه‌كه‌مین كۆمبوون به‌ست و چریسكا شۆرشا گولانا نیشتیمانی و پێشككه‌فتن خاز هه‌لكر. د وێ كۆمبوونێ دا (گولانا ١٩٧٥) سه‌رۆك بارزانی گۆتاره‌كا درێژ به‌لاڤكر بناڤێ: كوردستان مه‌یدانا ڕاستییا خه‌باتێیه‌، (كرستان ساعه‌ النچال الحقیقیه‌) كو تێدا نسكۆیا ١٩٧٥ێ هه‌لسه‌نگاند و شرۆڤه‌یه‌كا وێره‌كانه‌ بوو بۆ سه‌ده‌مێن نسكۆیێ و هێلێن گشتی و ب دید و جیهانبینیه‌كا نوی ستراتیجه‌یتا شۆرشا گولانێ كێشان.
پشتی كۆمبوونا نه‌غه‌ده‌ (گولانا ١٩٧٥) ده‌سته‌ ده‌سته‌ پێشمه‌رگه‌ به‌ره‌ف چیایێن كوردستانێ برێ كه‌فتن و ل ته‌ڤیا كوردستانێ هشار و باره‌گایێن نهێنی دانان و گه‌شه‌كا نوی ب جیهانبینیه‌كا نوی هیمێن شۆرشا گولانێ دانان. ب ڤه‌گه‌را پێشمه‌رگه‌یان بۆ مه‌یدانا خه‌باتێ و ڤه‌ژاندنا رێكخستنێن نهێنی یێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان، هێز و وه‌رار و ته‌كانه‌كا بهێز دا موۆرالێ كوردستانییان و عه‌ورێ نسكۆیا (٦-٣-١٩٧٥) هه‌ر زووی ڤه‌ره‌ڤاند.
هه‌روه‌ك جه‌نابێ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی فه‌رمووی:” كوردستان مه‌یدانا ڕاستییا خه‌باتێیه‌”، بوو درویشمێ هه‌ری دیار د ناڤ گه‌لێ كوردستانێ دا.
ب گیانه‌كێ تژی ژ خه‌بات و به‌رخوه‌دانێ و تولڤه‌كرنا نسكۆیا (٦-٣-١٩٧٥)ێ، هه‌روه‌ساب دیده‌كا نوی و جیهنابینییه‌كا سه‌رده‌مانه‌ بۆ ئالانگاریێن هه‌ڤ رویشی بزاڤا ئازادیخوازا كوردی دبن، چریسكا شۆرشا ٢٦-گولانا-١٩٧٦ نیشتیمانی و پێشكه‌فتنخواز ب سه‌رۆكاتیا سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی هاته‌ گه‌شكرن.
شۆرشا ٢٦ گولانێ هه‌می نه‌خش و ستراتیژیێن ده‌وله‌تا داگیركه‌را ئیراقێ ژ ناڤبرن. رۆژ بۆ رۆژێ ئاگرێ شۆرشا گولانێ گه‌شبوو و پارتی ب حیكمه‌تا سیاسیا سه‌رۆك مه‌سعود بارازنی شیا ته‌ڤایا پارت و لایه‌نێن كوردی دبن سیهوانا به‌ره‌یی كوردستانی كۆمبكه‌ت (٢-٥-١٩٨٨) و ل بهارا ١٩٩١ێ سه‌ركرداتییا سه‌رهلدنا پیرۆز كر.
ب رژدی و گیانێ لێبۆرده‌یا سه‌ركرداتییا سیاسییا پارتی دیمۆكراتی كوردستان و پێشمه‌رگێن چاڤنه‌ترس و خه‌لكێ خۆ ڕاگرێ كوردستانێ شۆرشا گولانێ قۆناغا شه‌رێ پارتیزانی و چه‌كداری ب پیرۆزی ده‌ربازی دامه‌زراندنا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كر.
چریسكا شۆرشا گولانێ هه‌را گه‌شه‌ و ب هه‌مان جیهانبییا شۆرشگێری ئه‌ڤرۆ سه‌ركرداتیا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دكه‌ت، ب هه‌مان گیانێ لێبۆره‌دیی به‌رسینگا ئالانگاریێن ئه‌ڤرۆ دگریت، بۆ ده‌ربازكرنا ڤێ گۆناغێ و گه‌هاندنا كنارێ ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ.

محه‌مه‌د چه‌لكى

پرسیاره‌كا هه‌ری گه‌وهه‌ری بۆ هێرشا مۆشه‌كییا ئیرانێ ل سه‌ر هه‌ولێرێ و به‌رده‌وامیا هێرشێن ئیرانێ بۆ سه‌ر هه‌ولێرێ، ئه‌رێ بۆچی ئیران هۆسا به‌رده‌وام هێرشان دكه‌ت؟ بۆ ئیرانێ و رایا گشتییا جیهانی دیاره‌ كو هه‌ولێرێ خوه‌ ژ كێشمه‌كێشه‌یێن ناڤخوه‌یی یێن ئیرانێ و توركیا و سووریێ و ده‌ڤه‌رێ دویر ڕاگرتیه‌. خوه‌ نه‌كریه‌ لایه‌ن (ته‌ره‌ف) د كێشه‌یێن ناڤخوه‌یی یێن ڤان ده‌وله‌تان دا. هه‌رچه‌نده‌ كێشه‌یا كوردی ل هه‌ر سێ وه‌لاتان نه‌هاتیه‌ چاره‌سه‌ركرن و رۆژانه‌ مافێن گه‌لێ كورد لێ دهێنه‌ بنپێكرن.
بێده‌نگیا حوكمه‌تا هه‌رێمێ بۆ هێرشێن ئیران و توركیا ل سه‌ر سه‌روه‌ریا ئاخا هه‌رێما كوردستانا ئیراقێ، ئیران و توركیا وه‌سا تێگه‌هشتنه‌ كو حوكمه‌تا هه‌رێمێ ژ بێچاره‌یی و بێ پشته‌ڤانی یه‌، له‌وان به‌رده‌وام گڤاشتنان ل سه‌ر حوكمه‌تا هه‌رێمێ زێده‌ دكه‌ن دا ژ چارچووڤێ كوردستانا ئیراقێ ده‌رنه‌كه‌ڤیت، ئه‌زموونا حوكمڕانیا كوردستانێ نه‌بیته‌ هانده‌ر بۆ كوردێن پارچێن دنێن كوردستانێ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن خوه‌ یێن نه‌ته‌وی و مرۆڤی. لێ د ڕاستی دا وه‌سا نینه‌ و گه‌له‌ك كارتێن گڤاشتنێ د ده‌ست حوكمه‌تا هه‌رێمێ دا هه‌نه‌ و ئه‌گه‌ر بكاربینیت دێ حوكمه‌تا ئیرانێ و توركیا ئێخیته‌ سه‌ر چۆكان، د ئه‌ڤرۆ دا پارسه‌نگا هێزێ ل ده‌ڤه‌رێ د به‌رژه‌وه‌ندیا كوردان دایه‌. لێ ئه‌گه‌ر ئه‌و كارتێن گڤاشتنێ ب شیوه‌یه‌كی دروست و ب هویربینیه‌كا ته‌كوز بۆ ئاریشه‌یێن ناڤده‌وله‌تی و ڤاڤارتنا پارسه‌نگا هێزێ ل سه‌ر سێلا سیاسه‌تا ناڤنه‌ته‌ویا جیهانی.
ئیران ژ هه‌موو داگیركه‌رێن كوردستانێ پتر د سیاسه‌تا ناڤنه‌ته‌وی دگه‌هیت و ته‌ڤگه‌رێ دكه‌ت، ب زیره‌كییا خوه‌ شیایه‌ هه‌موو كارتێن د ده‌ست دا ب تایبه‌ت كارتا شیعه‌تی و كێشه‌یا فلسه‌تینێ بكاربینیت، لێ ئه‌ڤرۆ ته‌ڤیا كارتێن وێ هێدی هێدی یێ ژ ده‌ستان ده‌ردكه‌ڤن ب تایبه‌ت پشتی هێرشا ته‌رۆرستێن حه‌ماسێ (٧-٩-٢٠٢٣) بۆ سه‌ر ئیسرائیلێ و ده‌ستڤه‌كری كرنا ئیسرائیلێ بۆ لێدانا هه‌موو پشته‌ڤانێن حه‌ماسێ، ترس و له‌رزه‌ك مه‌زن ئێخستییه‌ دلێ ئاخوندێن كۆمارا ته‌رۆرا ئیرانێ. بۆ سڤككرنا بارێ مه‌زنێ ل سه‌ر پشتا خوه‌ كو چ نه‌مایه‌ دێ ئیران ل بنڤه‌ فه‌تسیت، هێرشی هه‌ولێرێ كرن، ب هێجه‌تا هه‌بوونا باره‌گایێن مۆسادا ئیسرائیلێ ل هه‌ولێرێ!.
هه‌له‌به‌ت ئه‌ڤه‌ دره‌وێن شاخدارن و هه‌تا ته‌له‌دینه‌كێ ته‌هرانی ژی نه‌شێت باوه‌ر بكه‌ت، چونكو ده‌ستێ مۆسادێ هندێ درێژه‌ خوه‌ گه‌هه‌شتیه‌ د كارخانه‌یێن ئه‌تۆما ئیرانێ ڤه‌ و قڕا زانیارێن ئه‌تۆما ئیرانێ ئینایه‌ و خوینا زانیارێ ئه‌تۆمی محسن فه‌خری زاده‌ (٢٢-٥-٢٠٢٢) هێشتا ل كۆلانێن ته‌هرانێ هشك نه‌بوویه‌.
ئیرانێ هزر نه‌كر كو ئه‌ڤ هێرشا وێ هۆسا دێ بیته‌ سه‌ده‌مێ نه‌رازیبوونێن توند ژ هێلا كوردان و حوكمه‌تا ئیراقێ ڤه‌ و پرسا سه‌روه‌ریا ئیراقێ دێ بیته‌ جهێ پویته‌دانا هه‌موو ئیراقیان!! كو ئه‌ڤه‌ بۆ ئیرانێ جهێ حێبه‌تیێ یه‌ و ناهێته‌ تێگه‌هه‌شتن. ئیران ل وێ باوه‌رێ بوو كو ئه‌ڤ هێرشه‌ دێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ نه‌چار كه‌ت داگێرانێن پتر بۆ ئیرانێ بكه‌ت و نه‌چار ببت ژ هه‌لوه‌ستێ خوه‌ یێ مانا هێزێن هه‌ڤپه‌یمانیا دژی داعشێ ب سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكا بهێته‌ خارێ و ببته‌ پشكه‌ك ژ ئه‌جندا ئیرانێ ل ده‌ڤه‌رێ.
هه‌لوه‌ستێ توندێ حوكمه‌تا ئیراقێ و حوكمه‌تا هه‌رێمێ و پشته‌ڤانایا پرانیا ده‌وله‌تێن بریار بده‌ستێن جیهانێ بۆ گونه‌هباركرنا ئیرانێ ب تێكدانا ئاساییشا ئیراق و ده‌ڤه‌رێ ته‌ڤنێ ئیرانی یێ كو ئه‌ڤه‌ سه‌رێ چه‌ندین سالانه‌ پێڤه‌ مژویل و پاره‌كێ مه‌زن بۆ مه‌زاختی ب ساناهی ژبه‌رێكچوو.
هه‌لوه‌ستێ حوكمه‌تا ئیراقێ بۆ خوه‌دی ده‌ركه‌فتن ل سه‌روه‌ریا خوه‌، شه‌قه‌كا بژانه‌ بۆ روویێ سیاسه‌تا تائییفیا ئیرانێ، كو ئیران چ رێزێ بۆ ئیراقێ وه‌ك ده‌وله‌ت ناگریت و وه‌ك پاشكۆیا سیاسه‌تا خوه‌ ل دژی عه‌ره‌ب و ئه‌مریكا بكاردئینیت، له‌وا ئه‌ڤ هه‌لوه‌ستێ ئیراقێ ب ده‌ستپێكا هه‌لوه‌شیانا هه‌ژموونا ئیرانێ ل سه‌ر ئیراقێ دێ هێته‌ هه‌ژمارتن.
دڤێت وێ ژی ل به‌رچاڤ بگرین كو ئه‌مریكا و رۆژئاڤا ب گشتی گه‌هه‌شتنه‌ وێ باوه‌رێ ئێدی ده‌م هاتیه‌ هه‌موو سه‌ره‌كانیێن ته‌رۆرێ بهێنه‌ هشكرن و ئیران ب پشته‌ڤانێ سه‌ره‌كیێ ته‌رۆرا باسكێ ئیسلاما شیعه‌ دهێته‌ هه‌ژمارتن. هه‌ر ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ژی حوسی، حزب ئه‌للاها لوبنان، نوجه‌با‌و و كۆمكێن دنێن شیعه‌ ل ئیراقێ و ده‌ڤه‌رێ ته‌ڤ ب رێكخراوێن ته‌رۆرستی هاتنه‌ هه‌ژمارتن و لێدانا وان شرعیه‌ته‌كا ناڤنه‌ته‌وی وه‌رگرتییه‌.
ئیران كه‌فتیه‌ د قورنه‌ته‌كا گۆشه‌گیر دا و باسكێن وێ هێدی هێدی یێ دهێنه‌ قڕاندن و خیڤه‌تا سه‌فوانێ دێ ل سه‌ر هێته‌ سه‌پاندن و ژ سنوورێن خوه‌ پێڤه‌ سیبه‌رێ ل ئه‌رده‌كێ دن نه‌كه‌تن.
هێرشا هه‌ولێرێ داسه‌ك بوو ئیرانێ ل كه‌مه‌را خوه‌ دا و روویێ دوورووتیا وێ بۆ جیهانا شیعه‌ و فله‌ستینیان دیاركر، چونكو هه‌موو دزانن مۆشه‌كێن ئیرانێ دگه‌هن ئیسرائیلێ لێ ل شوینا هێرشێ بكه‌ته‌ سه‌ر ئیسرائیلێ و بارێ شه‌ری ل سه‌ر حه‌ماسا ته‌رۆرست سڤك بكه‌ت، چوو هه‌ولێرا ناڤه‌ندا پێكڤه‌ژیان و بازارێ ئارامێ سه‌رمایه‌ی كره‌ ئارمانجا مۆشه‌كێن خوه‌.
حوكمه‌تا هه‌ولێرێ ب هه‌لبژارتنا بێ ته‌ره‌فیا خوه‌ دكێشه‌یێن ناڤخوه‌ یێن ئیراق ـ توركیا ـ سووریا و ئیرانێ دا ئه‌و ئێك نیشانی ده‌وله‌تێن بریار بده‌ستێن جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ دایه‌ كو د شیاندایه‌ ناكۆكیێن سیاسی و ئتنی و نه‌ته‌وی پێكڤه‌ بژین و هه‌ڤكاری یه‌ك بن ل بن چه‌ترا پێكڤه‌ژیان و ئازادیا بازاری كو ئه‌ڤه‌ باشترین چه‌كه‌ د ده‌ستێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دا كو هه‌تا نوكه‌ شیایه‌ دروست بكاربینیت و هه‌ڤالبه‌ندان بۆ خوه‌ په‌یدا بكه‌ت. هه‌ر ئه‌ڤه‌یه‌ بوویه‌ سه‌ده‌م سه‌ره‌ ڕای كێشێن ئابووری دگه‌ل ناڤه‌ندێ (به‌غدا) هه‌رێم ل سه‌ر پێن خوه‌ بمینیت و به‌ر ب ئایینده‌كێ باش پێنگاڤان بهاڤێژیت و پشته‌ڤان لێ مشه‌ ببن كو هه‌تا گه‌هه‌شتیه‌ وی ڕاده‌ی دوهی ل كۆربه‌ندا داڤۆس یا ئابووری(١٦-١-٢٠٢٤) وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ ئه‌مریكا بێژت: “هه‌رێم و ئه‌مریكا هه‌ڤپشكێن نێزیكین.”

محه‌مه‌د چه‌لكی

د رۆژنامه‌یا فرانكفۆرت ئه‌لگماینا ئه‌لمانی دا(٥-٠١-٢٠٢٤) نڤیسه‌رێ تورك بوله‌نت مومای گۆتاره‌كا شیكاری ل سه‌ر ره‌وشا ئابۆریا توركی و باندۆرا وێ ل سه‌ر چینا كاركه‌ر و كێم ده‌رامه‌تان به‌لاڤكرییه‌.
نڤیسه‌ری بزاڤكرییه‌ ژ سیاقێ رێپێدایی ل توركیا بۆ شیكاری و دیاركرنا ڕاستیا ره‌وشا ئابۆری و جڤاكییا توركی ده‌رنه‌كه‌ڤیت. وه‌ك دهێت زانین ره‌خنه‌گرتن ل سولتان ئه‌ردوغانی بێ جه‌زا و دادگه‌هكرن ده‌رباز نابیت!
نڤیسه‌ر دهێت و سۆزێن ئه‌ردوغانی داینه‌ وه‌لاتیێن توركیا هه‌ر ل سالا ٢٠١٠ێ و هه‌تا هه‌لبژارتنێن ڤێ داویێ(15-05-2023) هه‌میان رێز دكه‌ت. هه‌لبه‌ت چ ژ وان سوزان نه‌هاتنه‌ شكه‌ڤا وه‌ڵاتیێن توركیا. ب تایبه‌ت پرسا ئاشته‌واریا جڤاكی، چاره‌سه‌ركرنا پرسا كوردی(كو ئه‌و ب ته‌رورێ ناڤدكه‌ت)، بلندكرنا داهاتێ تاكه‌ كه‌سی بۆ ژووری ٢٥ هزار دولارا، هنارتنا گه‌مییه‌كێ بۆ عه‌سمانی(ئال) و ئه‌ندامبوون د ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی دا و بجهئینانا میساقێ مللی. هه‌لبه‌ت چ ژ ڤان سوزان نه‌ك بجه نه‌ئینانه‌ به‌لكو ب دویراتیا عه‌رد و عه‌سمانان ژ هه‌ڤ دویرن.
هه‌لبه‌ت سیاسه‌تا پراگماتیكی و سه‌ردابرنێ وه‌ریسێ وێ یێ كورته‌ و ده‌م به‌زه‌ییێ ب چ سیاسیا نابه‌ت، یێن ته‌نێ بانگه‌ش و پرۆپاگه‌ندێ بۆ ده‌ستهه‌لاتا خوه‌ دكه‌ن. تابویرێ مه‌لاق و بیڤ په‌رێسان چه‌ند ده‌ستهه‌لات مه‌ردینێ دگه‌ل بكه‌ت، نه‌شێن ئاریشێن وه‌لاتیان و كمباخیا ره‌وشا ئابۆرێ ل به‌رچاڤان به‌رزه‌ بكه‌ن و بكه‌نه‌ سه‌ركه‌فتن بۆ ئاغایێن خوه‌.
توركیا دڤێ ره‌وشێ دا دبوورت و كه‌فتییه‌ ده‌ریایه‌كا ئاریشه‌یان و پێگه‌هێ توركیا ئینایه‌ به‌ربازاری و ته‌ڤنێ په‌یوه‌ندیێن وێ یێن ناڤده‌وله‌تی یێن ژبه‌رێك چووین. ئابۆره‌كێ ڤه‌رێلهای و ئێڤتین گه‌هه‌شتیه‌٪٦٠ و بهایێ لیره‌ی رۆژانه‌ دهێته‌خار. هه‌لبه‌ت بارگرانیا ئابۆرێ پتر دكه‌ڤیته‌ سه‌ر ملێن چینێن هه‌ژار و كێم ده‌رامه‌ت، په‌یداكرنا ژیانه‌كا روومه‌تدارانه‌ گه‌له‌ك چه‌تن دبت. ژ ئاله‌كی رێژا بێكاریێ زێده‌ دبت و ژ ئاله‌كێ دیڤه‌ سه‌رمایه‌دار رێكا هه‌نده‌رانێ دگرن. ب ده‌ركه‌فتنا سه‌رمایه‌داران گورزه‌كێ دی ژی ب ئابۆرێ دكه‌ڤیت.
ل گۆر نویترین ئامارێن بێكاریێ ل توركیا گه‌هه‌شتییه‌٪٢٠ كو ئه‌ڤ د دیرۆكا نوی یا توركیا دا روی نه‌دایه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئامارێن ده‌وله‌تێ دبێژن ژ ٪١٠ێ نه‌بووریه‌!
ب زێده‌بوونا بێكاریێ ئاریشێن جڤاكی ژی زێده‌ دبن و ئاشته‌واریا جڤاكی دكه‌ڤیته‌ دمه‌ترسیێدا، هه‌روه‌كو بوله‌نت مومای د گۆتارا خوه‌ دا ئاماژه‌ پێكری د سالا (٢٠٢٣) دا ٣٠٠ ژن هاتنه‌ كوشتن ژ لایێ نێزیكێن وانڤه‌ و دیاردا خوه‌ كوشتنێ زێده‌ بوویه‌، ژ خوه‌ دیاردا ئاواره‌بوونا خودان باوه‌رنامێن بلند و سه‌رمایه‌دار ئێشه‌كه‌ ب باندۆره‌ كه‌فتییه‌ گه‌هێن ئابۆرا توركیا.
ژ خوه‌ شه‌پلینا سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ یا توركیا بوویه‌ سه‌ربارێ هه‌موو ئاریشه‌یان و گڤاشتنێن بژان ل توركیا دكه‌ت و بوویه‌ سه‌ده‌م رۆژئاڤا ب تایبه‌ت ئه‌مریكا پشتا خوه‌ بدته‌ توركیا ژ لایێ ئابۆریڤه‌ و ئه‌و هاریكاریێن ئابۆری ئه‌وێن ئه‌مریكا پێشكێش دكرن هاتنه‌ بڕین. ئه‌ڤه‌ ژی ب ئه‌گه‌رێن سیاسه‌تا ئه‌ردوغانی یا پراگماتیكی ئانكو له‌یزتن ل گه‌ل ناكۆكیان ئانكو پییه‌كێ ئه‌ردوغانی دگه‌ل روسیا و پێیه‌كێ دی ل گه‌ل رۆژژئاڤا، كار گه‌هه‌شتیه‌ وی ڕاده‌ی ئێدی د ناڤ ئه‌ندامێن ناتۆیێ دا ده‌نگێ ده‌رخستنا توركیا ژ ئه‌ندامه‌تیا وێ بلند دبن و به‌ری چه‌نده‌كێ گۆڤارا فورین پۆلیسی یا ئه‌مریكی گۆتاره‌كا درێژ ل سه‌ر سه‌رپێچیێن توركیا ل دژی ناتۆ دیاركرن و داخاز ژ حوكمه‌تا ئه‌مریكا كر، بزووترین ده‌م توركیا ژ ناتۆیێ بده‌رێخن! هه‌ر ل گۆره‌ی وێ گۆڤارێ توركیا بوویه‌ گه‌ف ل سه‌ر ئاساییشا نه‌ته‌وییا ئه‌مریكا و یا ئه‌ندامێن ناتۆیێ، له‌وا ده‌رخستنا وێ دێ مفای گه‌هه‌ینته‌ ئاساییشا نه‌ته‌وییا ئه‌مریكا و ئه‌مدامێن ناتۆیێ.
سیاسه‌تا ناڤخوه‌یا توركیا دیاره‌ و هه‌وجه‌ی چ شرۆڤا نینه‌، توركیا بوویه‌ زیندانه‌كا مه‌زن بۆ ئوپۆزسیۆن، رۆژنامه‌ڤان، سیاسیێن كورد و چالاكڤانێن بیاڤێن مافێ مرۆڤی و جێنده‌ری، ره‌وش گه‌هه‌شتییه‌ وی ڕاده‌ی بچووكترین ره‌خنه‌ ل ئه‌ردوغانی دبیته‌ سه‌ده‌مێ جه‌زا كرنا ٢٠ سالان. ب ته‌نزڤه‌ بوله‌نت مومای دبێژیت: ئه‌ز نه‌وێرم بێژم ل سالا ٢٠٢٣ێ مه‌ چه‌ند گه‌می هنارتنه‌ ئه‌سمانی هوین دزانن بۆچی؟ چونكو ٢٠ سال زیندانكرن ل به‌ندا منن!

محه‌مه‌د چه‌لكی
ئه‌ڤه‌ چه‌ند رۆژه‌ ده‌زگه‌هێن هه‌والگیریێ و رۆژنامه‌گه‌ریا ئه‌لمانی و یا بریتانی نۆچه‌یێ مرنا سه‌رۆكێ رۆسیا فلادیمیر پۆتینی به‌لاڤ دكه‌ن. ڕاستییا ڤی بابه‌تی چییه‌؟ ڕاستییه‌ك بۆ هه‌یه‌؟ گریمان سه‌رۆكێ رۆسیا پۆتین مر، دێ چ ژ هه‌ڤسه‌نگیا شه‌ڕێ رۆسیا ـ ئوكرانیا و سه‌نگینییا رۆلێ رۆسیا ل سه‌ر ده‌پێ شانۆیا سیاسه‌تا جیهانێ گوهۆڕیت؟
هه‌لبه‌ت سه‌ده‌مێن به‌لاڤكرنا ڤی نۆچه‌ی چ په‌یوه‌ندی ب ناڤخوه‌یا رۆسیا ڤه‌ نینن، به‌لكو په‌یوه‌ندیا هه‌ی ب شكه‌ستنێن ل دویڤ ئێكێن له‌شكرێ ئۆكرانیا و ئه‌ته‌لیریا رۆژئاڤای به‌رامه‌به‌ری چه‌كێ رۆسی و له‌شكرێ رۆسی، خالا دن یا دڤێت نه‌هێته‌ ژبیركرن، شه‌ڕێ ته‌رورستێن حه‌ماسێ بۆ سه‌ر ئیسرائیلێیه‌ كو رۆژئاڤا وه‌سا هزر دكه‌ن ئه‌ڤه‌ ب فیتا رۆسیا -ئیرانێ هاتیه‌كرن، بۆ سڤكرنا گڤاشتنێن رۆژئاڤای ل سه‌ر رۆسیایه‌ و ژێڤه‌كرنا جیهانا عه‌ره‌بییه‌ ژ هه‌لوه‌ستێ دژی رۆسیا و كێمكرنا گڤاشتنایه‌ ل سه‌ر رژێما ئیرانێ.
رۆسیا نه‌یا سه‌رده‌مێ ستالینییه‌(١٨٧٨-١٩٥٣) كو هه‌می داڤێن ته‌ڤن و ئۆینێن سیاسه‌تێ د ده‌ستێ پۆتینی دا بن و مرنا وی دێ بهنێنی بیت، تا كو كرێمل شوینگره‌كی بۆ بدانت، نه‌خێر رۆسیا ئه‌ڤرۆ وه‌كو هه‌موو ده‌وله‌تێن جیهانێ كه‌فتیه‌ بن به‌زه‌ییا چه‌رخێ زانیاریێ و ژ سیرێ هه‌تا په‌رێ پیڤازێ كه‌سه‌ك نه‌شێت بڤه‌شیریت.
پۆتین وه‌ك سه‌رۆككۆمار شیا رۆسیا ژ په‌نجێن مافیا و هلوشیانا ئابووری، له‌شكری، زانستی و هلوه‌شیانا سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ بپارێزیت و خه‌باتێ دكه‌ت بۆ ڤه‌گه‌راندنا شكۆیا رۆسیا ل سه‌ر ئاستێ ناڤده‌وله‌تی، ئه‌گه‌ر چی ڤه‌گه‌راندنا خه‌ونا ئیمپراتۆریا سۆڤییه‌تی ل سه‌ر هه‌موو خاكا سۆڤیه‌تا به‌رێ ل ڤی سه‌رده‌می خه‌ونه‌كا نه‌كرده‌یه‌ لێ دیسا شیا ب رێكا “CIS” هه‌ڤكاریا ده‌وله‌تێن سه‌ربه‌خۆ هه‌ژموونا خوه‌ ل سه‌ر كۆمارێن به‌رێ یێن ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تێ بپارێزیت چه‌ند ده‌وله‌تێن نوو یێن به‌لتیق و ئوكرانیا تێ نه‌بیت، وه‌ك دن مرۆڤ دكاریت بێ دوودلی بێژیت، سۆڤیه‌ت ب فۆرمه‌كێ دن به‌رده‌وامه‌. شه‌ڕێ ئوكرانیا ژی بزاڤه‌كا پۆتینییه‌ بۆ ڤه‌گه‌راندنا وێ بن سیهانه‌تا رۆسیا.
پۆتین نه‌ ستالینه‌ دا خوه‌ ل پشت كه‌سه‌كێ جێمككری(شبیه) و حزبه‌كا پۆلایین بڤه‌شێریت وه‌كو هه‌ولگیرێن رۆژئاڤایی و رۆژنامه‌گریا وان دبێژیت. به‌ڵاڤكرنا ڤی نۆچه‌ی بۆ تێكدانا ئێكرێزیا سه‌ركردێن كرێملن و سه‌رۆكاتیا ئه‌ركانێن له‌شكرێ رۆسیایه‌ و په‌رده‌پۆشكرنا شكه‌ستنا له‌شكرێ ئۆكرانیا پشتی ئه‌و هێرشێن رۆژئاڤای گه‌له‌ك خه‌ون ل سه‌ر ئاڤاكرین بۆ شكاندنا له‌شكرێ رۆسی و زڤراندنا كۆمارێن دونیتسك و لۆگانسك هه‌موو به‌رڤ ئاڤدا چووین.
گریمان پۆتین مر ئه‌رێ مرنا وی دێ وه‌ك یا ستالینی ب باندۆر بیت ل سه‌ر ناڤخوه‌ و سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ یا رۆسیا؟ به‌رسڤ گه‌له‌ك یا ب ساناهی و بێ گرێیه‌، ئه‌و ژی نه‌خێیه‌ چونكو نه‌ حزبه‌كا ستالینی و نه‌ ژی سۆڤیه‌ته‌كا ب خۆرتی چێكری مایه‌. یا ژ هه‌موویێ بالكێشتر بالاده‌ستییا چه‌رخێ زانیارییه‌ ل سه‌ر جیهانا ئه‌ڤرۆ و هه‌موو كه‌فتنه‌ بن به‌زه‌ییا ساته‌لیتێن عه‌سمانی و چاڤدێریا وان ل هه‌ر لڤینه‌كێ، ئانكو چ تشتێ ڤه‌شارتی و نهێنی ئه‌ڤرۆ ناهێته‌ په‌رده‌پۆشكرن، و ب كلیكه‌كێ ره‌نگ و ده‌نگ ل جیهانێ به‌لاڤ دبن.
شه‌ڕێ ئوكرانیا و شه‌پلینا رۆژئاڤای به‌رامبه‌ری رۆسیا و ئه‌ڤه‌ شه‌ڕێ حه‌ماسێ ژی هاته‌ سه‌ر(٧-١٠-٢٠٢٣)، هه‌موو داڤێن ئاراسته‌كرنا سیاسه‌تا جیهانێ د ده‌ستێ رۆژئاڤا دا و ب تایبه‌ت ئه‌مریكا دا ده‌ركه‌فتینه‌، ئێدی جیهان ب ئێك جه‌مسه‌ری برێڤه‌ ناچیت، جیهان پێدڤی ب رێكخستنه‌كا نووی هه‌یه‌، سیسته‌مێ ئێك جه‌مسه‌ریا رۆژئاڤا به‌ر بهه‌لوه‌شیانێیه‌ وهه‌ر ئه‌ڤه‌یه‌ داخوازا رۆسیا و چینێ.
رژدیا رۆسیا و چینێ بۆ دامه‌زراندنا سیسته‌مێ نوی بۆ جیهانێ كو پتر دادپوره‌وری و رێزگرتنا تایبه‌تمه‌ندیێن نه‌ته‌وه‌ و ده‌وله‌تێن جودا بهێته‌ گرتن، بوویه‌ رۆژه‌ڤا ئه‌ڤرۆ یا پرانیا ده‌وله‌تێن جیهانێ. رۆژ بۆ رۆژێ ده‌وله‌تێن جودا ل ڤێ خوه‌سته‌كا رۆسیا و چینێ ده‌رده‌كه‌ڤن و گڤاشتنان ل رۆژئاڤا (ب سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكا) و سیسته‌مێ ته‌ك جه‌مسه‌رییا جیهانێ دكه‌ن. سیسته‌مێ ته‌ك جه‌مسه‌ری یێ به‌ره‌ف قۆناغا دوماهیێ دچیت. داویا شه‌ڕێ ئوكرانیا دێ بیته‌ ده‌ستپێكا سیسته‌مه‌كێ نوی یێ جیهانی كو ب سیسته‌مێ فره‌ جه‌مسه‌ری دهێته‌ ناڤكرن، دێ به‌رقه‌را بیت و دێ داوی ب ڤێ گێله‌شۆكیا ب ناڤێ گێله‌شۆكییا ئافراندی (الفــــــــــــــــــــــــــــــــوزچی الخلاقه‌) هێت.

محه‌مه‌د چه‌لكی
ئیسلاما سیاسی ده‌ركه‌فتن و بهێزبوونا وێ په‌یوه‌ندیه‌كا موكم ب هێزێن ده‌ركه‌ و ئه‌نتی دیمۆكراتی و رژێمێن عه‌سكارتاریه‌تڤه‌ هه‌یه‌ كو پرۆسه‌سا ئاڤاكرنا جڤاكه‌كێ دروست و دادوه‌ریا جڤاكی و سیاسی لێ به‌رقه‌را كو تاكێن جڤاكی تێدا هه‌ست ب سه‌روه‌ریا قانوونێ و دادوه‌ریا جڤاكی بكه‌ن و ئێكسانیا: هه‌لێن كار، سه‌ركه‌فتن بسه‌ر په‌یسكا وه‌رگرتنا پۆستێن بلند، پاراستنا روومه‌تا مرۆڤی بێی به‌رچاڤگرتنا تایبه‌تمه‌ندیێن پێگه‌هێ جڤاكی، ئابووری و ئتنی و ره‌گه‌زی، شكه‌سته‌نه‌ك هه‌مه‌ لایانه‌ تۆماركرنه‌ و ژ بلی سنگه‌پێكرنا پرۆسه‌سا جڤاكی و زڤرین ل دۆر بازنه‌كا بۆش كریه‌ سیمایێ ڤێ رۆژهه‌ڵاتا مه‌، له‌وا دبینین ئه‌ڤرۆ وه‌ڵاتێن رۆژهه‌ڵاتا ناڤین گشت(ژبلی ئیسرائیلێ) د كێشمه‌كێشێن سیاسی و جڤاكی و ئتنی دا دنالن و ژ هه‌ر لایه‌كیڤه‌ ژی به‌ره‌ف شكه‌ستن و داڕمانێ دچن.
د كه‌شه‌كێ شكه‌ستن و بێهیڤیبوون لێ به‌رقه‌رار دا ئیسلاما سیاسی سه‌رهلدا، لێ دڤێت ژبیرنه‌كه‌ین پشته‌ڤانیا رۆژئاڤا و ب تایبه‌ت ئه‌مریكا بۆ ئیسلاما سیاسی، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌جندا ئه‌مریكا و ئیسلاما سیاسی دژی هه‌ڤن لێ چونكو ئیسلاما سیاسی خزمه‌تا ستراتیجییه‌تا ئه‌مریكا یا دوم درێژ ل ده‌ڤه‌رێ دكه‌تن، پشته‌ڤانی دایێ و كره‌ ئه‌ڤ دێوێ بهێزێ ئه‌ڤرۆ بوویه‌ به‌ڵا هه‌موو جیهانا دیمۆكرات.
بهێزبوونا باسكێ ئیسلاما سیاسی پتر ژ حوكمێ عه‌سكه‌ر و دكتاتۆرا زیان گه‌هاندیه‌ پرۆسه‌سا پێشكه‌فتنا جڤاكی به‌لكو جڤاك به‌ر ب شه‌ڕێ تائیفی و ناڤخوه‌یی ڤه‌ بریه‌ و پرسا ئازادیا كه‌سی و پاراستنا روومه‌تا مرۆڤی، باسكێ ئیسلاما سیاسی (ب هه‌موو چه‌ق و تایێن خوه‌ڤه‌) هه‌رده‌م و هه‌تا ڤێ گاڤێ ژی پرسا هه‌ڤپه‌ژراندن، دیمۆكراتی، مافێ مرۆڤ، دادپه‌روه‌ریا جڤاكی (نه‌ ل گۆڕه‌ی دیدا ئیسلامێ)، ئازادیا ڕاده‌ربرینێ، جوداهیێن ره‌گه‌زی، جوداهیێن ئتنی و هه‌تا دگه‌هیته‌ په‌یوه‌ندیێن ناڤ ده‌وله‌تی نه‌ د ئه‌جندا وان دایه‌ به‌لكو ب تۆندی ل دژن و دخوازن رێڕه‌وا دیرۆكێ ژ پێشكه‌فتنێ به‌ره‌ف چاخێن ناڤین ببه‌ن و ئه‌ڤێ چه‌ندێ ڤه‌ناشێرن به‌لكو شانازیێ پێ دبه‌ن.
دیاربوونا ئه‌جیندا باسكێ ئیسلاما سیاسی بۆ ته‌ڤیا ته‌خێن جڤاكی و رۆلێ نه‌گه‌تیفێ وان د پرۆسه‌سا دیمۆكراتیبوون و مه‌ده‌نیكرنا ده‌ستهه‌ڵاتێ ب تایبه‌ت د پرسا جیهاد، مافێن مرۆڤی، ره‌گه‌زی و دیمۆكراتی دا ژ بلی ل دژ ده‌ركه‌فتنا رۆژئاڤا و ئه‌مریكا بۆ ئه‌جندا ڤی باسكی، پاشه‌كشانه‌ك مه‌زن بخوه‌ڤه‌ دیتیه‌ و ئه‌ڤ پاشه‌كشه‌ دێ به‌رده‌وام بیت هه‌تا ب ته‌مامی دهه‌لوه‌شیت، ئه‌گه‌رێن ڤێ پاشه‌كشێ ئه‌وه‌ دیاربوونا ئه‌جندا وان و ئه‌نتی دیمۆكراتیا وانه‌ ژ بلی بێ ره‌واجیا هزرێن توندوتیژی د ڤی سه‌رده‌مێ مه‌ دا.
بێهێزبوونا باسكێ ئیسلاما سیاسی ده‌رئه‌نجامه‌ك ئاسایییێ پرۆسه‌سا پێشڤه‌چوونا جڤاكی و زانستییه‌، لێ باسكێ ئیسلاما سیاسی هێشتا یێ به‌رده‌وامه‌ كو دێ كاریت رێكێ ل هه‌لوه‌شیانا خوه‌ گریت له‌وا پرانیا پارتێن ئیسلامی ده‌ست ب گوهۆڕینا ناڤێن خوه‌ كرنه‌ و هنده‌كا ناڤێن دیمۆكرات و داد و هشیاربوون و … هتد ل خوه‌ كرنه‌ لێ ناڤه‌رۆكا خوه‌ هه‌ر پاراستنه‌ و دخوازن “به‌رێ رۆژێ ب بێژینگێ بگرن”، ژ وان ل كوردستانێ كۆمه‌ڵا ئیسلامیا كوردستان د كۆنگره‌یێ خوه‌ یێ چاره‌مین دا (١٨-١٩.٢.٢٠٢١) ناڤێ خوه‌ گوهارت و كره‌” كۆمه‌ڵی دادگه‌ری كوردستان و ناڤێ ئه‌میری بۆ سه‌رۆك هاته‌ گوهاڕتن”، هه‌موو دزانن كو كۆمه‌ڵه‌ ژ پاشخانه‌كا جیهادی(ته‌رۆری) دهێت و چه‌ند ناڤێ خوه‌ بگوهۆڕیت ژی ده‌ستبه‌رداری ناڤه‌رۆكا ئیسلاما سیاسی و جیهادی نابیت ئانكو ئه‌ڤه‌ گوهاڕتنه‌ ته‌نێ بۆ رازیكرنا لایه‌نێ ده‌ركییه‌ و بۆ نه‌‌هێلانا فشارێیه‌.
ئه‌زموونا لایه‌نێن ئه‌نتنی دیمۆكرات و جیهادی وێ دده‌ن دیاركرن كو پاشناڤ گوهاڕتن چ ژ ناڤه‌رۆكێ ناگوهۆڕیت، لێ ئه‌ڤه‌ وێ ڕاستی دده‌ت دیاركرن كو رۆژا ئیسلاما سیاسی به‌ر ب ئاڤابوونه‌كا ئێكجاری دچیت.

محمه‌د چه‌لكی
هونه‌ر و ئه‌ده‌بیات ب هه‌موو تایێن خوه‌ڤه‌ كاریگه‌ریه‌كا مه‌زن ل دروستبوونا كه‌ساتیا تاكێن جڤاكی هه‌یه‌، له‌وا هه‌موو ده‌وله‌تێن جیهانێ (ژبلی حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ) ب هه‌موو ئیماكانیاتێن ل به‌رده‌ست پشته‌ڤانیێ ل هونه‌ر و ئه‌ده‌بیاتێ دكه‌ت بۆ به‌رهه‌ڤكرنا تاكێن وه‌ڵاتپه‌روه‌ر. هونه‌ر ب تایبه‌ت سینه‌ما ئه‌ڤرۆ وه‌ك چه‌كه‌كێ گه‌له‌ك كاریگه‌ر ل سه‌ر تاكان دهێته‌ بكارئینان و د ڤی بیاڤی دا رۆلێ هولیۆدێ یێ به‌رچاڤه‌ كانێ چاوا شیایه‌ جیهانێ ته‌ڤی بێخیته‌ بن باندۆرا خوه‌.
ده‌وله‌تێن جیهانێ ته‌ڤان رێیا هولیۆدێ گرتیه‌ به‌ر ل رۆژهه‌ڵاتا مه‌ توركیا و ئیران دسه‌رپشكن، لێ توركیا و ئیرانێ ژ جیهانێ جودا دكه‌تن فۆكسا فلمسازێن وان ل سه‌ر نه‌شرینكرنا كورد و كولتۆرێ كوردیه‌ ب تایبه‌ت یا شۆره‌شا كوردی كو ب قه‌چاخچی، هیرۆئین فرۆش، مرۆڤكوژ، ژنكوژ، بێ به‌زه‌یی، چاڤشۆرێن پاره‌ی، كرێگرتی و لیستا كه‌شه‌فڕێتیان درێژه‌! یا ژ هه‌موویێ سه‌یرتر تێله‌ڤزیۆنێن هه‌رێما كوردستانێ وان فلم و درامایان به‌ڵاڤه‌دكه‌ن و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و ب تایبه‌ت وه‌زاره‌تا ره‌شه‌نبیری لێ بێده‌نگه‌ و كار گه‌هه‌شتیه‌ وی ڕاده‌ی هه‌رچیێ دوو فلس ژ به‌رویكا وی زێده‌ بوون دێ ڕابیت كه‌ناله‌كی ڤه‌كه‌ت و دراما و فلمێن توركی و ئیرانی به‌ڵاڤه‌كه‌ت بێی ب‌هێنه‌ شرۆڤه‌كرن و كانێ چه‌ند ل دژی كولتۆرێ كوردی و جڤاكا كوردینه‌، هه‌ما ئێكسه‌ر به‌ڵاڤ دكه‌ن.
به‌ڵاڤه‌بوونا ڤان فلمان و درامایێن داگیركه‌رێن كوردستانێ وێ هێڕشا ل سه‌ر كه‌ساتیا تاكێ كورد جڤاكێ كوردی لێكترازانه‌ك غه‌ریب د ناڤ جڤاكێ كوردی دا دروستكریه‌ و رێژا تاوانێن جڤاكی زێده‌بوویه‌، زێده‌باری به‌ڵاڤه‌كرن حه‌زا ئاواره‌بوونێ ژ كوردستانێ بۆ وه‌ڵاتێن توركیا و ئه‌ورۆپا كو ئه‌ڤه‌ بخوه‌ مه‌زنترین زیانه‌ چونكو ده‌ما حه‌زا ئاواه‌ربوونێ ببیته‌ ئارمانجا گه‌نجان و خودان شیانان(وه‌كو نوكه‌ بوویه‌ حه‌زا هه‌ر گه‌نجه‌كی) هینگێ كێشێن جڤاكی زێده‌ دبن و چاره‌سه‌ری بزه‌حه‌مه‌ت دكه‌ڤن. خالا دن یا هه‌ری باڵكێشا فۆكسا فلمسازێن توركی و ئیرانی ره‌شكرنا دیرۆك و كه‌ساتیێن ناڤدارێن كورده‌ ب ره‌نگه‌ك وه‌سان كو بێی هاریكاریا ده‌ركی و خێرخازیا ده‌وله‌تا تورك و ئیرانێ ئه‌ڤ سه‌رۆك و رێبه‌رێن كورد نكارن پێنگاڤه‌كێ بۆ پێشڤه‌ بچن! ئانكو ئه‌و هه‌رده‌م برایێن مه‌ یێن مه‌زنن و دڤێت ئه‌م ل گۆره‌ی نه‌خش و حه‌زێن وان ته‌ڤگه‌رێ بكه‌ین.
به‌رده‌وامیا ڤێ سیاسه‌تا فلماساز و ده‌وله‌تێن داگیركه‌رێن كوردستانێ و بێده‌نگیا وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری و حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ل سه‌ر ڤێ هه‌لمه‌تا بێ ووژادانه‌یا وان مات مایی مایه‌ و باندۆره‌ك نه‌رێنی ل سه‌ر تاكێن كورد هێلایه‌ و هه‌تا ب ڕادی باوه‌رپێكرنێ كو ئه‌ڤه‌ ب خوه‌ نیشانه‌یه‌ كو لێكترازانا جڤاكێ كوردی گه‌هه‌شتیه‌ سه‌ر هه‌ڕفته‌یێ مه‌ترسیدار و به‌ر ب هه‌لوه‌شیانێ بچیت!
نه‌بانیا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ل كێشێن وه‌ڵاتیان و بێده‌نگیا وێ ل سه‌ر ڤان دراما و فلمێن توركی و ئیرانی وێ ئێكی ل ده‌ف تاكێ كورد دروست دكه‌ت كو ره‌نگه‌ باوه‌ری ب وان فلم و درامایێن ب مه‌به‌ست هاتینه‌ سازدان بۆ تێكدانا باوه‌ریا تاكێ كورد ب دیرۆك، شۆره‌ش و ناڤدارێن كورد له‌وا دبینین چه‌ند چه‌وا فلمه‌ك یان دیالۆگه‌كا درامایێ ده‌ما ب نه‌كامی به‌حسێ كورده‌كی بهێته‌كرن ب تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و كورد كه‌سه‌ك هێژا و خودان باندۆرب بیت ل ناڤ جڤاكێ كورد، د ناڤ تۆرێن جڤاكی دا خۆرت و لاوێن كورد به‌لاڤه‌ دكه‌ن و دكه‌نه‌ نۆچه‌یێ رۆژێ و به‌رده‌وامیێ دده‌ن شكاندنا شكۆیا مرۆڤێ كورد.
ڤان رۆژان فلمسازێن ئیرانێ كورته‌ فلمه‌ك ل سه‌ر سه‌ركردێ كورد جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانی به‌ڵاڤه‌كر و كو د راستیێ دا تشته‌ك وه‌سان روونه‌دایه‌ و دووره‌ ژ ڕاستیێ لێ چونكو كه‌ساتیا تاكێ كورد ژ ئه‌نجامێ وێ سیاسه‌تا فلمسازێن تورك و ئیرانی هاتیه‌ په‌لخاندن و ئه‌ڤ فلمه‌ وه‌ك برویسیه‌كێ د ناڤ تۆرێن جڤاكی دا به‌ڵاڤ بوو!
به‌ڵاڤه‌كرنا ڤی كورته‌ فلمی دنوكه‌دا ترسا حوكه‌مه‌تا ئیرانێیه‌ ژ پاشه‌رۆژا خوه‌ چونكو هه‌موو دزانن حوكمه‌تا نوی ل ئه‌مریكا هاتیه‌ سه‌ر ده‌ستهه‌ڵاتێ و داوی ب قۆناغا تره‌مپسیزمێ ئینا لێ بۆ سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ هه‌مان رێكار دبه‌رده‌وامن و گڤاشتن ل سه‌ر ئیرانێ سڤك نابن به‌لكو دێ پتر ته‌نگا گڤاشتنان ئێته‌ شداندن، ژ لایێ دیڤه‌ دۆستینیه‌ك باش د نابه‌ینا سه‌رۆكێ ئه‌مریكا جۆ بایدنی و سه‌رۆك بارزانی هه‌یه‌. ترسا ئیرانێ ژ وێ ئێكێیه‌ كو ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه‌ ببیته‌ ئه‌گه‌رێ گوهۆرینێ د سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ یا ئه‌مریكا دا بۆ به‌رژه‌وه‌ندا كوردان، له‌وان هۆسان بله‌ز و به‌ز ئه‌ڤ كورته‌ فلمه‌ به‌رهه‌م ئینا دا وه‌ك كارته‌ك فشارێ ل دژی پێگه‌هێ جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانی بكار بینیت. لێ نه‌ ئه‌ڤ كورته‌ فلمه‌ و نه‌ ژی هه‌موو پرۆپاگه‌ندا ئیران و توركیا نكارت كه‌ستایا تاكێ كورد به‌ر بمه‌ره‌مێن خوه‌ ببه‌ت كو كه‌سه‌كێ ملكه‌چێ فه‌رمانێن وان بیت چونكو به‌رهه‌مێ سیاسه‌تا وان یا شۆفینی و مرۆڤكوژ بۆ هه‌ر تاكه‌كێ كورد دیاره‌ و سه‌رڕای هندێ ژی پێگه‌هێ سه‌رۆك بارزانی چ ل ناڤ كوردان و چ ل ئاستێ ناڤده‌وله‌تی دیاره‌ و وه‌ك سه‌رۆكه‌ك كورد لێ دهێته‌ مه‌یزاندن و رێز لێگرتن.
ل داویێ دخازم بانگ ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و ب تایبه‌ت وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری كو سنۆره‌كی بۆ ڤان درامایێن بێ واته‌یێن توركی و ئیرانی بدانن و بێی ڤه‌خاندن و بن چاڤ ده‌ربازكرنا كه‌سێن شاره‌زا نه‌هێنه‌ به‌ڵاڤكرن.

محه‌مه‌د چه‌لكی
به‌رژه‌وه‌ندی هێڤێنێ نه‌خشه‌كرن و پلاندنانا نه‌خشێ هه‌رڤ لڤینه‌ك سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندیێن ئابوورینه‌ و هه‌ر وه‌ڵاته‌ك ل گۆڕه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وا خوه‌ ته‌ڤگه‌رێ دكه‌تن وه‌ك دهێته‌ گۆتن:” د سیاسه‌تێ دا تشتێن نه‌گۆڕ نینن به‌لێ به‌رژه‌وه‌ندێن نه‌گۆڕ هه‌نه‌”. ل به‌ر سیناهی و په‌ژنێن ژ ڤێ گۆتنێ دچن مرۆڤ دكارت د سیاسه‌تا هه‌ر وه‌لاته‌كی دا بگه‌هت و كانێ بۆچی ڤێ پێنگاڤێ دهاڤێت یان هه‌لویستی نیشان دده‌ت، دووری تیتال و ره‌وشتی ئانكو دسیاسه‌تێدا نه‌ پره‌نسیب و نه‌ ره‌وشت چ باندۆر و رۆلی ناله‌یزن.
ئه‌مریكا وه‌ك زلهێزه‌كا بێ به‌ڤلا جیهانێ ل گۆره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یێن نه‌ته‌وی ته‌ڤگه‌رێ دكه‌تن له‌وا سیاسه‌تا ئه‌مریكا یا پێلداره‌ و ل گۆڕه‌ی به‌رژه‌وه‌ندێن خوه‌ ته‌ڤگه‌رێ دكه‌تن و هێلا سیاسه‌تا ئه‌مریكا یا خێل و خێچه‌ و هه‌ر چه‌نده‌كێ بۆ لایه‌كی دادگێریت و ل په‌ی خوه‌ بارۆڤێن دژوار هه‌لدكه‌ت و ل سه‌رانسه‌ری دنیایێ بێهن مالقیه‌كا دژوار ل په‌ی خوه‌ دهێلیت و شلقه‌كا نه‌ سه‌ر دیار و نه‌بن ل بازارێن جیهانێ دده‌ت، سیاسه‌ت و باندۆرا ئابووریا ئه‌مریكا ل سه‌ر جیهانێ یادیاره‌ و هه‌ر نه‌قۆلیه‌كا ده‌وله‌ته‌كێ یان كۆمپانیه‌كا مه‌زن كو ببیته‌ ئه‌گه‌ر و زیانه‌ك بگه‌هینیته‌ به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا ب بریاره‌كێ ئه‌مریكا تۆزێ ژ وان دادقۆتن و هینگێ ڕاده‌وه‌ستن هه‌تا وێ مه‌ترسیێ ژ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا بدنه‌ ره‌خه‌كی، د ڤی سه‌رده‌می دا ئه‌مریكا زلهێزه‌كا بێ به‌ڤڵه‌، سیاسه‌تا ئه‌مریكا ته‌ڤ د جۆكا به‌رژه‌وه‌ندیێن وێ دا دڤه‌زه‌لیت و كی بهێته‌ سه‌رته‌ختێ ده‌ستهه‌ڵاتێ چ ژ ڤی سیاسه‌تێ ناگۆریت، دبیت د هنده‌ك بریاران دا بۆ پرسێن ناڤخوه‌یی هه‌بیت ئه‌و ژی بۆ خوه‌شترلێكرنا ره‌وشا وه‌ڵاتیانه‌ نه‌كێم و نه‌زێده‌ وه‌كو دن ته‌ڤ مینا هه‌ڤن و به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا ل پێشیا هه‌ر تشتی دهێت.
هه‌ر وه‌ڵاته‌ك بزاڤێ دكه‌ت په‌یوه‌ندیێن خوه‌ دگه‌ل ئه‌مریكا باشتر لێبكه‌ت دا خوه‌ ژ چه‌كێ عمبارگۆیا ئه‌مریكا بپارێزیت، چ ل سه‌ده‌مێ شه‌رێ سار بیت و چ ل ڤی سه‌رده‌مێ ئه‌مریكا وه‌ك زلهێزه‌كا به‌ڤلا جیهانێ هه‌ر نه‌قۆلیه‌كا ده‌وله‌ته‌كێ یان كۆمپانیه‌كا مه‌زن كو ببیته‌ هه‌ڤڕكێ كۆمپانیێن ئه‌مریكی ئه‌مریكا كارتا عمبارگۆیێ ل دژی بلند دكه‌تن ئه‌ڤه‌ وه‌ك چه‌كه‌كییه‌ ئه‌مریكا په‌یڕه‌و دكه‌ت و چ ناهێته‌ گوهۆڕین كانێ سه‌رۆكێ ئه‌مریكا كی بیت ئانكو ب گوهارتنا سه‌رۆكان ل ئه‌مریكا چ گوهۆرینێن گرنگ بۆ سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ یا ئه‌مریكا په‌یدا نابن و رێبازا پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندێن ئه‌مریكا سه‌رپشكا سیاسه‌تا ئه‌مریكایه‌ و ئه‌ڤه‌ بوویه‌ سه‌ده‌م كو ئابوورێن گه‌له‌ك وه‌ڵات و كۆمپانیان بكه‌ڤیته‌ د ته‌نگه‌زاریه‌ك مه‌زن دا و پاره‌یێ ده‌وله‌تێ بهایێ خوه‌ ژ ده‌ست بده‌ت و پارێ ئیرانێ و توركیا باشترین نموونه‌نه‌ و وه‌لێ هاتیه‌ كو ئابوورێن هه‌ردوو ده‌وله‌تان نێزیكی هه‌لوه‌شیانێ بوویه‌ ب تایبه‌ت یێ ئیرانێ و ره‌وشا بهایێ لیرێ توركی نه‌باشتره‌ ژ یێ ئیرانێ.
سیاسه‌تا ئه‌مریكا ل گۆڕه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا و پاراستنا پێگه‌هێ ئه‌مریكایه‌ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ وه‌ك زلهێزه‌ك بێ به‌ڤل. هه‌رسكرنا ئه‌ڤێ سیاسه‌تا ئه‌مریكا بۆ گه‌له‌ك ده‌وله‌ت و حوكمه‌تان یا بزه‌حمه‌ته‌ و د گه‌وریا وان دا ناچیته‌ خارێ ب تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌له‌ت خوه‌ ب هه‌ڤپه‌یمانێن ئه‌مریكا بزانیت وه‌ك توركیا. ئه‌ڤجا په‌یوه‌ندیێن ئه‌مریكا د گه‌ل كوردان پشتی شه‌رێ داعشێ گه‌له‌ك به‌ره‌ف پێش چوونه‌ و چ ل هه‌رێما كوردساتنێ بیت و چ ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ سه‌ربازێن ئه‌مریكا مل بملێ كوردان شه‌رێ داعشێ كرن ، باشبوونا ڤان په‌یوه‌ندیان توركیا وه‌ك گه‌فه‌ك بۆ پێگه‌هێ خوه‌ و به‌رژه‌وه‌ندێن خوه‌ یێن نه‌ته‌وی دزانیت و له‌وا هه‌ر كارته‌كا هه‌ی ل دژی ڤێ باشبوونێ دانه‌ خه‌بتاندن و هه‌تا نوكه‌ هه‌موو ڤاڵه‌ ده‌رچوونه‌، لێ ئه‌ڤه‌ وێ ناگه‌هینیت كو سوبه‌ ئه‌مریكا پشتا خوه‌ ناده‌ته‌ كوردان! به‌لكو ئه‌ڤ مه‌ترسیه‌ هه‌ر هه‌یه‌ وه‌ك مه‌ ل ژوور دیاركری كو به‌رژه‌وه‌ندێن ئه‌مریكا به‌ری هه‌ر پرسه‌ك دن دهێت. لێ كێچێن به‌ربووینه‌ بن هنگلێن ئه‌ردۆغانی و توركیا هه‌تا وی ڕاده‌ی په‌رله‌مانته‌ره‌كێ تورك ب ناڤێ ئۆرهان ئه‌میرئۆغلۆ جۆ بایدنی سه‌رۆكێ نوو یێ ئه‌مریكا ب بنیات كورد بهه‌ژمێریت ئه‌ڤه‌ به‌لكییه‌ك به‌رعاقله‌ چونكو جۆ بایدنی به‌ری ببیته‌ سه‌رۆك گۆتبوو: ئه‌گه‌ر ببمه‌ سه‌رۆك ئه‌ز ڤێ ژ توركیا قه‌بیل ناكه‌م و دێ ل سنۆرێن وێ دانم! پا ئه‌گه‌ر كورد نه‌بیت كی دێ ڤێ گه‌فێ ل تاركیا كه‌ت؟

محه‌مه‌د چه‌لكی
هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكاتیا ئه‌مریكا (٢٠-١١-٢٠٢٠) و وێ هه‌ڵلایا مسته‌ر ترامپی ل سه‌ر ئه‌نجامان درۆستكری و هه‌تا وی ڕاده‌ی لایه‌نگرێن وی هێرشی ئاڤاهیێ كۆنگرێسی (كابیتۆل) كرن و كه‌لۆپه‌ل تێكدان، ئه‌و كریار و وێنه‌ بیرا مرۆڤی ل فه‌رهۆدێن عیراقیان ل دژی جوهیان (1941) و سه‌رهلدانێ ئینان ده‌ما سه‌رهلدایا ده‌ست ب فه‌رهود كرنا ده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ كرین (1991). وێنێن ژ واشنگتۆنێ به‌ر ب جیهانێڤه‌ فڕین، گرنگیا ئه‌مریكا وه‌ك سه‌ركێشا سیسته‌مێ دیمۆكراتی و لیبه‌رالیزمێ و پێگه‌هێ وی ل جیهانێ وه‌ك زلهێزه‌ك بێ به‌ڤڵ ئانی به‌ر گۆمان و گه‌نگه‌شێ ب تایبه‌ت ل وه‌ڵاتێن وه‌ك چین، رۆسیا، ئیران و یێن ژ سیسته‌مێ دیمۆكراتیێ دترسن.
پێ نه‌ڤێت هێرشا لایه‌نگرێن ترامپی و هه‌لۆیستێن وی وه‌ك تارماییه‌ك دێ سیبه‌را خوه‌ هه‌تا ده‌مه‌كێ درێژ ل كۆچكا سپی و سیاسه‌تا وێ كه‌ت، چ ل ئاستێ ناڤخوه‌یا ئه‌مریكا و چ ژ ده‌رڤه‌ی ئه‌مریكا. ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌ بۆ تیماركرنا وێ ده‌رزا ترامپی ئێخستیه‌ گه‌ودێ جڤاكێ ئه‌مریكا، سه‌رۆكێ هه‌لبژارتی جۆ بایدن پێدڤی ب ده‌مییه‌ و ل پێشیێ ڤه‌گه‌راندنا شكۆیێ بۆ ده‌زگه‌هێن حوكمی و جڤاكێ سڤیل و راگه‌هاندنێ، وه‌ك ئه‌م ته‌ڤ دزانین ترامپی گۆمانه‌ك مه‌زن ئێخسته‌ سه‌ر كارێ راگه‌هاندنێ و وه‌ك نه‌یار لێ دمه‌یزاند، ل هه‌ر وه‌ڵاتێ ئازادیا راگه‌هاندنێ نه‌ما یان به‌ربه‌ست بۆ بهێنه‌ دانان ل وی وه‌ڵاتی پرۆسه‌سا دیمۆكراتیێ ئیفلیج دبیت و رێكێ ده‌شت دكه‌ت بۆ په‌یدابوونا دیكتاتۆریێ.
ل سه‌ر ئاستێ سیاسه‌تا ده‌رڤه‌ ترامپی پێگیری ب تیتالێن دیبلۆماسیه‌تێ نه‌كرن و گه‌له‌ك یێ گێولی (مه‌زاجی) بوو هه‌تا دگه‌ل هه‌ڤپه‌یمانێن خوه‌ ل قۆڵپا ناتۆ و وه‌ڵاتێن رۆژئاڤا ب گشتی، ئه‌ڤه‌ ژی ڤه‌دگه‌ریت بۆ وێ سیاسه‌تا پۆپۆلیست و بنگه‌هێ بازراگانیا ترامپی. ئێك ژ پره‌نسیبێن ئه‌مریكا بۆ چاره‌سه‌ركرنا كێشان دگه‌ل وه‌ڵاتێن ده‌رڤه‌ یان ڤه‌كریتر بێژن یێن دژی ئه‌مریكا وه‌ك ئیران، چین، رۆسیا و كوریا باكور بكار ئینانا هێزا نه‌رم بوو لێ ل سه‌رده‌مێ ترامپی ئه‌ڤه‌ هاته‌ پشتگوهخستن و ئێكسه‌ر سیاسه‌تا روو ب روو بوونێ و گه‌فێن بكارئینانا هێزێ په‌یاده‌كر ب تایبه‌ت ل گه‌ل كوریا باكور و ئیرانێ. ئه‌ڤه‌ و گه‌له‌ك ئاریشین دن مسته‌ر ترامپی ل پاش خوه‌ هێلانه‌ بۆ رێڤه‌به‌ریا نوو ل واشنگتۆنێ، چاڤێن جیهانێ ته‌ڤ ل سه‌ر رێڤه‌به‌ریا نوونه‌ كانێ دێ چه‌وان سه‌ره‌ده‌ریێ د گه‌ل به‌رمایێ ترامپی كه‌ت. ئاماژێن ئارامكه‌ر ته‌نێ ئه‌وه‌ كو جو بایدن سیاسه‌تمه‌داره‌كێ نه‌رم و خودی ئه‌زموونه‌ و ل كۆچكا سپی و ده‌ك و دۆلابێن سیاسه‌تا ئه‌مریكا برێڤه‌ دبن نه‌ی نامۆیه‌ و به‌ری ببیته‌ به‌ربژێرێ سه‌رۆكاتیێ جێگرێ سه‌رۆك ئوبامای بوو و باش دزانیت چ ل جیهانێ دقه‌ومت و راست و چه‌پێن به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكا یێن دژبه‌را باش ناس دكه‌تن، هه‌ر چه‌نده‌ تارمایێ سیاسه‌تا كه‌شا ترامپی ل هنداڤی كۆچكا سپی سیبه‌را خوه‌ ب ساناهی به‌رناده‌ت لێ ئه‌مریكا ده‌وله‌ته‌ك خودان ده‌زگه‌هێن دیمۆكراتی و جڤاكه‌كێ سڤیلێ ئه‌كتیفه‌، له‌وا دهێته‌ چاڤه‌رێكرن ئه‌مریكا ب زووترین ده‌م دوباره‌ بزڤریته‌ سه‌ر هه‌مان رێچا پێشه‌نگیا به‌ره‌یێ دیمۆكرات بكه‌ت و لاپه‌ڕێ كه‌شه‌فرێتێ سه‌رده‌مێ ترامپی بۆ هه‌تا هه‌تایێ بگریت.

محمه‌د چه‌لكی
ل كه‌سه‌كی نه‌ڤه‌شارتیه‌ ئه‌ڤ ته‌خا بژاره‌یێن عیراقێ برێڤه‌ دبن، ته‌خه‌كا دز و گه‌نده‌لن و بۆ شكه‌ستنێن خوه‌ هه‌ر ده‌م ل پاساوه‌كێ دگه‌رهن دا جاددا عیراقێ هاویش بكه‌ن و به‌رده‌وامیێ بده‌نه‌ ده‌ستهه‌لاتداریا خوه‌، پاساوێن هه‌تا نوكه‌ شیایین پێ لغاڤێ روودانان ل گۆڕه‌ی خوه‌سته‌كێن خوه‌ ببه‌ن و ره‌وشێ د به‌رژه‌وه‌ندیا خوه‌ دا بهێلن دوو پاساوێن هه‌ره‌ دیارن: ئه‌وه‌ ژی پاساوا تائیفی و هه‌رێما كوردستانێیه‌! بۆ پاساوا مه‌ترسیا تائیفی ل ناڤ جاددا عیراقێ ب تایبه‌ت ل ده‌ف تائیفا شیعی بێ بها مایه‌ و هه‌موو پاساوێن بۆ ڤێ مه‌ترسیێ دهاتنه‌ پلان كرن دا ل ناڤ ره‌وشا نه‌بوونا خزمه‌تگوزاریان و هه‌لێن كاری و به‌لاڤه‌بوونا دیاردا دزی و گه‌نده‌لیێ ل ناڤ ته‌خا بژاره‌یێن ده‌ستهه‌لاتدار، ئه‌و پاساو ب به‌رئاڤدا چوون و ل چریا ئێكێ (2019) ل هه‌موو باژارێن تائیفا شیعه‌ لێ زۆرینه‌ و هه‌تا گه‌هه‌شتیه‌ به‌غدا رژیانه‌ سه‌ر جاددا و داخوازا نه‌هێلانا وێ ته‌خا بژاره‌ یا ده‌ستهه‌لاتدارا دز و گه‌نده‌ل كرن. ژ ئه‌نجامێن وێ سه‌رهلدانێ هلوه‌شیانا حوكمه‌تا عادل عه‌بدل مه‌هدی و هاتنا حوكمه‌تا ده‌مكییا مسته‌فا كازمی بۆ سه‌ر ته‌ختێ ده‌ستهه‌لاتداریێ كو كار بكه‌ت بۆ نه‌هێلانا دیاردا گه‌نده‌لی و دزیێ د حوكمڕانیێ دا و كار بكه‌ت بۆ هه‌لبژارتنێن پێشوه‌خت.
خراب بكارئینانا ده‌ستهه‌لاتێ و به‌لاڤه‌بوونا دیاردا گه‌نده‌لی و دزیێ بوویه‌ سه‌ده‌م كو ئابوورێ عیراقێ بهه‌لوه‌شیت و هه‌تا وی ڕاده‌ی بێی قه‌ركرنێ شیانێن دانا مووچه‌یێن فه‌رمانبه‌ران نه‌مینیت، ژ بلی ڤێ ته‌خا ده‌ستهه‌لاتدار عیراق كریه‌ چاهێرا خوه‌ژێك سافیكرنا هێزێن ده‌ره‌كی ئه‌مریكا و ئیرانێ ب تایبه‌ت و ئیرانێ هه‌می گه‌هوداڤێن ده‌ستهه‌لاتێ دده‌ستدانه‌ وه‌كو له‌شكرێ شه‌ترنجێ ل گۆڕه‌ی به‌رژه‌وه‌ندێن خوه‌ جهگۆركیێ پێ دكه‌تن. به‌رامبه‌ری ڤێ هه‌ژموونا ئیرانێ كو بریارا عیراقێ دزیه‌ مسته‌فا كازمی دێ چاوا كارت شه‌رێ دز و گه‌نده‌لان بكه‌ت وه‌كو هنده‌ك سه‌رچاڤێن هه‌واڵگیریێ دبێژن: ئه‌و پارێن گه‌نده‌لچیێن عیراقێ ره‌ڤاندینه‌ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی ژ 360 ملیار دۆلاران پترن.
حوكمه‌تا ده‌مكییا مسته‌فا كازمی ل سێریانا شه‌رێ گه‌نده‌لچیان سنگه‌پێ بوویه‌ و نكاریت ده‌ستێ خوه‌ درێژی باده‌كێن هه‌ستیارێن گه‌ندلیێ بكه‌تن و هندی دیاردا گه‌نده‌لیێ وه‌ك به‌نێ ژ ماستی كێشای بمینیت، كێشێن عیراقێ دێ ده‌به‌رده‌وام بن، ئه‌گه‌رێن ڕاوه‌ستیانا كازمی ل سێڕیانا گه‌نده‌لیێ ددیارن كو ئه‌ڤ ته‌خا بژاره‌ دپێكۆلا دامه‌زراندنا به‌ره‌یه‌كێ بهێزه‌ بۆ هه‌لبژارتنێن پێشوه‌خت كو بریاره‌ ل مه‌ها خزیرانێ بهێنه‌كرن (6/6/20121)، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ به‌ره‌یه‌ بۆ هندێیه‌ كو گه‌نده‌لان ژ پرسكرنێن قانوونی بپارێزیت و به‌رده‌وامیێ بده‌ن ڤی شێوێ حوكمداریێ، كو ب هه‌موو پیڤه‌رێن سیاسی فاشلترین شێوێ حوكمداریێیه‌.
عیراقا پشتی هه‌لبژارتنێن پێشوه‌خت دێ هه‌مان عیراقا به‌ری مسته‌فا كازمی بیت ئانكو عیراقه‌كا تائیفی و ژ كێشان تلۆڤه‌ و ب تمامی دێ كه‌ڤیته‌ بن هه‌ژموونا ئیرانێڤه‌. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دڤێت خوه‌ بۆ ڤێ قۆناغێ ئاماده‌ بكه‌ت و چ هیڤیان ل سه‌ر هاتنا پشكا بۆدجێ هه‌رێمێ ژ به‌غدا نه‌كه‌ت، به‌لكو ل چاره‌سه‌ریێن ناڤخوه‌ بگه‌رهت بۆ دابینكرنا بۆدجێ هه‌رێمێ.
ساله‌كا پری كێشمه‌كێش چاڤه‌رێی عیراقێیه‌ و دێ نێزیك بیت ژ هه‌لوه‌شیانێ ب تایبه‌ت ژ لایێ ئابووری و ئاسییشیڤه‌، ئه‌زموونا ڤان چه‌ند سالێن بووری دیار دكه‌ن كو هه‌ر گوهۆڕینه‌كا ل به‌غدا رووبده‌ت، كاریگه‌ریا خوه‌ خوه‌ ل هه‌رێمێ دكه‌ت.