نۆش نیوز، له‌زگین جوقی:

رۆژا جیهانیا به‌رهنگاربوونا نه‌خۆشیا ئایدزێ‌ ل دهۆكێ‌ هاته‌ ساخكرن و ل دووڤ ئاماران نه‌خۆشی ل دهۆكێ‌ د زێده‌بوونێ‌ دایه‌ و ئه‌ڤ سالا 14 حاله‌تێن نوو هاتینه‌ ده‌ستنیشانكرن كو نه‌ه ژوان خه‌لكێن بیانی بووینه‌ و پێنج ژی ئاكنجیێن دهۆكێ‌.

د. فه‌رهاد ئیسماعیل ، رێڤه‌به‌رێ‌ كارۆبارێن خۆپاراستنا ساخله‌میێ‌ دیاركركو ئایدز نه‌خۆشیه‌كا ڤایرۆسی یا به‌ربه‌لاڤه‌ ل هه‌موو جیهانێ‌  پتر ژ 37 ملیۆن كه‌سان ل جیهانێ‌ تووشی ئایدزێ‌ بووینه‌ و گۆت: ل دهۆكێ‌ ئه‌ڤ ساله‌ 14 حاله‌تێن نوی هاتینه‌ ده‌ستنیشانكرن ژوانا ژی 9 كه‌سێن بیانی بووینه‌ هه‌موو زڤرینه‌ وه‌لاتێن خۆ وپێنج ئاكنجیێن دهۆكێ‌ بووینه‌ كو نوكه‌ هژمارا تووشبوویێن دگه‌ل ڤایرۆسی دژین دگه‌هیته‌ 10 نه‌خۆشان هه‌موو ل بن كونترولێ‌ دانه‌ و چاره‌سه‌ریێ‌ وه‌ردگرن و ره‌وشا وان یا ته‌ندروستی ژی باشه‌ و چو مه‌ترسی ل سه‌ر ژیانا وان نینه‌، مه‌ دڤێت خه‌لكێ‌ مه‌ خۆ ژ ڤی ڤایرۆسی بپارێزن داكو تووش نه‌بنێ‌ و پتر 170 هزار پشكنینن ئایدزێ‌ هاتینه‌ ئه‌نجامدان و هه‌ر كه‌سه‌كێ‌ بڤێت دشێت پشكنینا خۆ ئه‌نجام بده‌ت و هه‌موو ب نهێنی دهێته‌ كرن ب هیچ شێوه‌یه‌كی ناڤێ‌ نه‌خۆشی ئاشكرانابیت.

د. فه‌رهاد ئیسماعیل، ئاشكه‌را كركو:” 2021 دا ل دهۆكێ‌ 14 نه‌خۆش بووینه‌ و پێنج ژێ‌ یێن دهۆكێ‌ بووینه‌ ئه‌ڤه‌ژی رێژه‌كا زۆره‌ بۆ پارێزگه‌ها دهۆكێ‌ كو دساله‌كێ‌ دا پێنج كه‌س ببنه‌ هه‌لگرێن نه‌خۆشیا ئایدزێ له‌ورا ژی مه‌ دڤێت هه‌موو شێوه‌یان هاندانا خه‌لكێ‌ خوه‌ بكه‌ین ژ ڤێ‌ نه‌خۆشیێ‌ هوشیارببن و خۆ بپارێزن و ژێده‌رێن تووشبوویان ڤان نه‌خۆشان ژی ئه‌ون ژ ده‌رڤه‌ی دهۆكێ‌ بووینه‌ به‌لكو ژده‌رڤه‌ تووش بووینه‌، چونكو رێكارین نه‌ساخله‌م بكارئیناینه‌.

د. موئه‌یه‌د ئه‌غالی میرزا، راگرێ‌ كولیژا ده‌رمانسازی ل دهۆكێ‌ دیاركركو:” ل دهۆكێ‌ 10 نه‌خۆش هه‌نه‌ هه‌یڤانه‌ پشكنین بۆ وان دهێنه‌ ئه‌نجامدان ئه‌وژی پشكنینا خوینی وهه‌ر جۆره‌كێ‌ دی یێ‌ پشكنینێ‌ پێدڤی ببن بۆ وان دهێته‌ ئه‌نجامدان ئه‌و ده‌رمانێن ل دهۆكێ‌ دهێنه‌ بكارئینان باشترین جۆرێن ده‌رمانانه‌ ل به‌غدا ناهێنه‌ بكارئینان ئه‌م چاره‌سه‌ریا وان دكه‌ین چو ئاریشه‌ ل سه‌ر نه‌خۆشی نینه‌ .

ئه‌وژی خۆیا كركو ئایدز ب رێیا كریارێن سێكسی یێن نه‌ پاراستی دهێته‌ ڤه‌گوهاستن كو بێ‌ بكارئینانا كوندوما مه‌ترسیا به‌لاڤبوونا نه‌خۆشیێ‌ هه‌یه‌ و هه‌ڤبكارئینانا ده‌رزیكا دگه‌ل كه‌سێ‌ تووشبووی و وه‌رگرتنا خوینێ‌ وپێكهاتێن وێ‌ یێن پیسبووی ب ڤایرۆسی دبنه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ نه‌خۆشیه‌ بهێته‌ ڤه‌گوهاستن.

تایبه‌تمه‌نده‌كێ‌ نه‌خۆشیێن ده‌روونی ل دهۆكێ‌ دیاركركو نوكه‌ دو نه‌خۆشیێن ده‌روونی دناڤ وه‌لاتیان دا یێ‌ مشه‌ دبن ئه‌وژی دودلی و خه‌مۆكیینه‌ و ئه‌و كه‌سێن تووشێ‌ ڤان ئێشا ژی دبن به‌رده‌وام ژیانا خوه‌ نه‌خۆش دبینن و هه‌ر هزرا دكه‌ن.

د. په‌رچان هاشم ئاكره‌ی، تایبه‌تمه‌ندێ‌ نه‌خۆشیێن ده‌روونی ل دهۆكێ‌ دیاركركو نوكه‌ دناڤ خه‌لكی دا نه‌خۆشیێن ده‌روونی به‌ر ب زێده‌بوونێ‌ دچن، ژبه‌ر ئه‌گه‌رێن هه‌مه‌جۆر یێن گرێدای ده‌ڤه‌رێ‌ و ره‌وشا عیراقی ئه‌ڤه‌ژی كارتێكرنێ‌ ل خه‌لكی دكه‌ن و ئه‌و كاودانێن چه‌ند سالێن بۆری دا یێن ب سه‌رێ‌ خه‌لكێ‌ مه‌ هاتین وه‌لێ‌ هاتینه‌ كارتێكرنه‌كا ئیكسه‌ر ل ده‌روونێ‌ وه‌لاتیان ببیت ئه‌و كاودان به‌ری چه‌ند سالان بووینه‌ ئه‌گه‌ر و نوكه‌ نه‌خۆشیێن ده‌روونی یێ‌ مشه‌دبن .

ئاشكه‌را كركو نه‌خۆشیێن ده‌روونی یێن ژ هه‌موویان پتر به‌ربه‌لاڤ دناڤ خه‌لكی دا نه‌خۆشیا دودلیێ‌ یه‌ ئه‌ڤ نه‌خۆشیه‌ زۆر مشه‌ بوویه‌ و ئه‌گه‌ر ژی ئه‌و خه‌لك هه‌ر یێ‌ دودله‌ هه‌ست ناكه‌ت دێ‌ د ته‌ناهیێ‌ دابیت و هه‌ر ترس هه‌یه‌، ئه‌ڤه‌ژی جۆرا و جۆرن، یێ‌ هه‌ی هزرا وی یا سه‌ر تشته‌كی یێ‌ دودله‌ و نه‌شێت كارێ‌ خوه‌ ئه‌نجام بده‌ت، چونكو هه‌ر هزرا وی یا ل سه‌ر وێ‌ چه‌ندێ‌ كا دێ‌ سوباهی چ چێبیت و پاشه‌رۆژا وی و زارۆكێن وی دێ‌ چاوا بیت، ئه‌ڤ هزره‌ گه‌له‌ك دوباره‌دبن دناڤ مێشكێ‌ وی كه‌سی دا، له‌ورا ژی تووشی نه‌خۆشیا ده‌روونی دبیت، چونكو وه‌لێ‌ دهێت هه‌تا نه‌شێت چو كارێن بچووك ژی ئه‌نجام بده‌ت، ئه‌و بخوه‌ ژی ئه‌ڤ هزرێن وه‌سا دهێنه‌ كرن هه‌موو د خه‌له‌تن و نابیت مرۆڤ وه‌سا هزرا بكه‌ت خوه‌ دودل بكه‌ت هه‌تا تووشی نه‌خۆشیا ببیت.

ناڤهاتی ئه‌وژی دیاركر، دودلی ژ به‌ر نه‌ساخیان ده‌ڤ وه‌لاتیان ژی یا زێده‌بیت گه‌له‌ك نه‌خۆشان دێ‌ بینین دێ‌ بێژن ئه‌ز ژ نه‌خۆشیان دترسم ب تایبه‌تی ژی ئێشێن گران و كوژه‌ك و جه‌لته‌ و په‌نچه‌شێر مشه‌بووینه‌ دناڤ خه‌لكی دا، ئه‌و كه‌س به‌رده‌وام دڤان هزراندایه‌ هه‌تا ژی ده‌مێ‌ دچیته‌ نوشداره‌كی یان تاقیگه‌هه‌كێ‌ به‌رده‌وام هزرا خوه‌ دكه‌ت ژبه‌ر نه‌خۆشیان هه‌ر ده‌مێ‌ پیچه‌كێ‌ سینگێ‌ وی ژی ب ئییشیت دێ‌ بێژیت جه‌لته‌ یه‌ دێ‌ بخوه‌ دودلیێ‌ دروست كه‌ت ئه‌ڤ دودلی یه‌ زیانێن ده‌روونی دگه‌هینیته‌ ساخله‌میا وی كه‌سی هه‌تاژی هه‌كه‌ هات و كه‌سه‌ك ل تاخه‌كی بمریت دێ‌ بینی مرۆڤه‌ك ل وی تاخی دێ‌ هزر كه‌ت جه‌لته‌ یا هاتیه‌ وی تاخی ئه‌وژی دێ‌ هزرێن مرنا خوه‌ كه‌ت ئه‌ڤه‌ ژی گه‌له‌ك مشه‌بوویه‌ دناڤ خه‌لكێ‌ مه‌دا.

د. په‌رچان هاشم ئاكره‌یی، گۆت: ئێشا دوێ‌ یا ده‌روونی یا نوكه‌ گه‌له‌ك مشه‌ بووی دناڤ خه‌لكی دا ئێشا خه‌مۆكیێ‌ یه‌، ئه‌ڤ پتر ژن تووش دبنێ‌ و ئه‌گه‌ر ژی ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندیێن جڤاكی دناڤ خێزانێ‌ دا و ژده‌رڤه‌ی خێزانێ‌ هه‌تا ژی ناڤ كه‌س و كارێن وێ‌ دا ژی كێم بووینه‌ و ئاریشێن جڤاكی زێده‌بووینه‌، له‌ورا ژی ئافره‌ت پتر تووشی خه‌مۆكیی دبن  وهه‌رده‌م ژیانا خوه‌ نه‌خۆش دبینن، هه‌تا كارێن خوه‌ ل مال ژی سست دكه‌ن و ئه‌ڤ ئێشێن ده‌روونی پتر دناڤ گه‌نجان دا  ب تایبه‌تی ژی د ناڤبه‌را ژیێ‌ 25 هه‌تا 40 سالیێ‌ تووشی ئێشین ده‌روونی دبن.

دهۆك، له‌زگین جوقی

نوشداره‌كا شاره‌زا یا نه‌خۆشیێن مه‌مكی ل دهۆكێ‌ دیاركر كو گه‌له‌ك ژن مه‌ دیتینه‌ دبێژن نه‌خۆشترین تشت بۆ من ئه‌وه‌ پرچا من وه‌ریا و گۆته‌ من دێ‌ سینگێ‌ ته‌ ژێڤه‌كه‌ن ئه‌ڤه‌ هه‌موو كارتێكرنێن ده‌روونی ل سه‌ر ژنێ‌ په‌یدادكه‌ن.

د. سه‌نا‌و ره‌شید تاهر، شاره‌زا نه‌خۆشیێن مه‌مكی ل دهۆكێ‌ دیاركر كو په‌نجه‌شێرا مه‌مكی چه‌ند زوو بهێـته‌ ده‌ستنیشانكرن باشه‌ دێ‌ مفایی گه‌هینیته‌ نه‌خۆشی و گرنگیا ده‌ستنیشانكرنا پێشتوه‌خت بۆ په‌نجه‌شێرا مه‌مكی ئه‌وه‌ دێ‌ سه‌رباركێن نه‌خۆشیێ‌ كێمتر بن، ئه‌وژی دبیت ژنه‌ك هه‌موو سینگێ‌ خوه‌ ژده‌ست نه‌ده‌ت هه‌روه‌سا دبیت هنده‌ك جۆرێن چاره‌سه‌ریێ‌ نه‌وه‌رگریت و هه‌كه‌ زوو نه‌خۆشی بهێـته‌ ده‌ستنیشانكرن دێ‌ فشارێن ده‌روونی و ئابۆری ل سه‌ر ژنێ‌ گه‌له‌ك كیمتر بن و دێ‌ ژن مینن ساخ ئه‌وژی ب رێژا 88% هه‌تا 99% یه‌ له‌ورا ئه‌م گه‌له‌ك گرنگیێ‌ دده‌ینه‌ ژنێ‌ زوو سه‌ره‌دانا نوشداران بكه‌ت و پشكنینان ئه‌نجام بده‌ت.

ئاشكه‌را كركو:” هه‌كه‌ به‌حسێ‌ لایه‌نێ‌ ده‌روونی ژی بكه‌ین ده‌مێ‌ دبێژنه‌ ژنێ‌ سینگێ‌ ته‌ د قۆناغێن دووماهیێ‌ دایه‌ دێ‌ سینگێ‌ ته‌ هێته‌ ژێڤه‌كرن و دێ‌ هه‌موو جۆرێن چاره‌سه‌ریێ‌ وه‌رگری دناڤ وان چاره‌سه‌ریاندا چاره‌سه‌ریا كیمیاوی یه‌، ئه‌ڤه‌ گه‌له‌ك كارتێكرنێ‌ دكه‌ت كو پرچ وه‌ریان دروست بیت و ئه‌ڤه‌ بۆ ژنی یا گرنگه‌ كو گه‌له‌ك ژن مه‌ دیتینه‌ دبێژن نه‌خۆشترین تشت بۆ من ئه‌وه‌ پرچا من وه‌ریا و گۆته‌ من دێ‌ سینگێ‌ ته‌ ژێڤه‌كه‌ن ئه‌ڤه‌ هه‌موو كارتێكرنێن ده‌روونی ل سه‌ر ژنێ‌ دكه‌ن، هه‌تا ژن تووشی خه‌موكیێ‌ ژی دبیت ژبه‌ر ڤێ‌ نه‌خۆشیێ‌، هه‌روه‌سا مه‌زاختنێن مه‌زن دكه‌ت بۆ چاره‌سه‌ریا خوه‌ هه‌كه‌ نه‌خۆشیا په‌نجه‌شیرا سێنگێ‌ دقوناغێن دووماهیی دا بیت گه‌له‌ك كارتێكرنێ‌ ل سه‌ر ئابۆریا ژنێ‌ ژی دكه‌ت.

د. د. سه‌نا ره‌شید تاهر گۆتژی:” تیشكا ماموگرافی تیشكه‌كا تایبه‌ته‌ بتنێ‌ بۆ سینگی دهێته‌ گرتن هه‌ر گهورینه‌كا دسینگی دا هه‌بیت ئاشكرا دكه‌ت هه‌تا به‌ری ببیته‌ گرێك ژی دیاربیت و هێشتا جهێ‌ خۆدا یه‌ و به‌ربه‌لاڤ نه‌بوویه‌ زوو ده‌ست نیشان دكه‌ت، له‌ورا ئه‌م داخازێ‌ ژ ژنان دكه‌ین بو ده‌ستنیشانكرنا په‌نجه‌شێرا مه‌مكی ڤێ‌ تیشكێ‌ بگرن.