بلند محه‌مه‌د

ل رێكا موغبه‌رێ‌

ل ناڤ هه‌ور و تریشقه‌یان

كه‌سكه‌سۆر دگرنژی

مژێ‌ په‌رده‌یا خوه‌ ڤه‌دابوو

ل ژێر چنگلێ‌ بارانێ‌

داستانا ته‌ ژی

ل سه‌ر قاوانا هه‌ستێن من

دهاته‌ تۆماركرن

ب چاله‌پكا ل سه‌ر چه‌نگێن بای

من خوه‌ دهاڤێته‌ پێژنا ته‌

باژێڕه‌ك تژی شه‌كرۆك بووی

نه‌فام ل ناوسكێن وی دجزبه‌ دچۆم.

حه‌ز، ئاریانا هه‌ستێن ئاگری بوو

چپكێن بارانێ‌ دكرنه‌ په‌ل

پاخلا ته‌ پایزه‌كا ئاخلێڤه‌ بوو

ل سه‌ر فیغانێن من دمایه‌ هه‌ل

كا منێ‌ نه‌فام ب هه‌ڤسارێ‌ قه‌ده‌رێ‌ ڤه‌

ب ده‌لنگێن نه‌هشیێ‌ ڤه‌ بكه‌ كێش

هێش

دلێ‌ من ل سه‌ر بانێ‌ هه‌وه‌ تریفه‌یه‌

و ل حه‌وشا هه‌وه‌ به‌ڕكه‌كا سۆره‌ و

مۆمه‌كا خوه‌ كوژ

هێش، هه‌میێ‌ من بكه‌ كۆمر

دا ژ عشقا ته‌ گولولكه‌كێ‌ برێسم و

گوله‌كێ‌ پاڤێمه‌ سه‌ر ڤی به‌ختێ‌ خوه‌ رژ.

تلێن ته‌ شه‌كرۆكن، دۆڤه‌نه‌

بهاره‌كا ئاخلێڤه‌نه‌

كه‌سكه‌سۆرن

هه‌می گرنژین و كه‌نه‌

كا بێژه‌ من چاوا ته‌ بكه‌مه‌ هه‌لبه‌سته‌كا تژی رتم

تژی ئاواز و ل به‌ر خوه‌ بكه‌م

ساكۆیه‌كی ژ ڤێ‌ بارانا تژی ماچ

د من یێ‌ مری بپێچه‌

و گڕێ‌ سه‌رمایێ‌ ب سۆژه‌،

نێ‌ ئه‌ز رووباره‌كێ‌ نێرگزا بووم

ته‌ بێهنا خوینێ‌ فردكر

نێ‌ ئه‌ز رێكا ئاشتیێ‌ بووم

ته‌ شه‌ڤ ل سه‌ر ڤه‌دكوشتن.

نێ‌ ئه‌ز ده‌فته‌را داستانێن ئه‌ڤینێ‌ بووم

ته‌ نال دهاڤێتنه‌ سه‌ر كه‌له‌خێ‌ مرار

نێ‌ ئه‌ز ده‌همه‌نێن دیرۆكه‌كێ‌ بووم

ته‌ ساكۆیێ‌ خوه‌ ب گه‌رده‌نا من ڤه‌ دهه‌لاویست.

كا من بكوژه‌

دا ژ داستانا عشقا ته‌ ئارام بم.

2019

سه‌عد محه‌مه‌د ره‌حیم

وه‌رگێران: عه‌بدولرحمان بامه‌رنی

ـ شاشی ـ

هشك بوو ده‌ما لاپه‌رێ وێ ل سه‌ر فیسبۆكی، گرتی دیتی.. د چركا ئێكێ دا هزر كر، تڕانه‌كا چڤێله‌.

ژ به‌ری سێ هه‌یڤانه‌، ئه‌و دان و ستاندنێ برێیا نامێن نڤیسی، لێك دگوهۆڕن. چیرۆكا ژیانا خوه‌ بۆ ڤه‌گێرا بوو. چیرۆكا خوه‌ ل سه‌ر هه‌ستێن خوه‌ و خه‌ونێن خوه‌ و شكه‌ستنێن خوه‌ بۆ گوتبوو.. د گه‌ل خوه‌ گوت، ره‌نگه‌ وێ بڤێت ئه‌ز زێده‌تر ب وێ ڤه‌ بهێمه‌ گرێدان و ئه‌ز بریاره‌كا ئێكلاكه‌ر ده‌رباره‌ی وێ بده‌م..

پشتی خوارنا نیڤرۆ و ده‌ما ژ شقا خوه‌ ده‌ركه‌فتی، دكره‌ كه‌نی. د گه‌ل هلكرنا جگارا ئێكێ و ئه‌و ل چایخانێ روونشتی، بیرا وی هات، وی چ رێكێن دی نینن بۆ په‌یوه‌ندیكرنێ د گه‌ل دا.. هه‌ژمارا ته‌له‌فۆنا وێ ژێ وه‌رنه‌گرتبوو. ب دروستی ژی ناڤ و نیشانێ وێ و جهێ كارێ وێ، نزانیت.

جگارا خوه‌ یا چارێ  ژ پێرڤه‌ ل سه‌ر لێڤا رووباری ڤه‌مراند و پرسیار ژ خوه‌ كر، كا یێ پشتراسته‌ كو ناڤێ وێ یێ ل سه‌ر لاپه‌رێ وێ (نه‌وار)ه‌ و ته‌مه‌نێ وێ هه‌ر وه‌كو وێ گۆتی، بیست و هه‌شت سال بیت.

پیچه‌كێ به‌ری (مه‌غره‌ب) بوو، ده‌ما قوپكێ جگارا خوه‌ یا ده‌هێ هاڤێتیه‌ به‌ر ده‌رێ ئاڤاهیێ تێڤه‌ دژیت و به‌ری ل ده‌ره‌جان و به‌ر ب مالا خوه‌ ب سه‌ر كه‌ڤیت، هزره‌كێ خوه‌ ل سه‌ریدا، پا هه‌كه‌ ئه‌و ل فه‌رمانگه‌هێ ببیته‌ قوربانیێ تڕانێن هه‌ڤالا وێ و نوكه‌ ئه‌و د گه‌ل هه‌ڤالا خوه‌ دئاخڤیت،  بۆ باسێ لاوازیا وی دكه‌ت، ده‌ما وێ دڤیا وی بكێشیته‌ ناڤ ئاخفتنه‌كا گه‌رم و گوڕ، دێ خوه‌ بكه‌نیێ كوژن.

د شقا خوه‌ڤه‌ و یێ جگارا خوه‌ یا شازدێ دكێشیت،  هزرا خوه‌ ل وێنه‌یێ وێ ل سه‌ر شاشا لابتوپی دا كرن.. وێنێ ئێكه‌مین بوو ئه‌ڤێ وێ بۆ فرێكری.. گۆت، دبیت ئه‌ڤه‌ وێنێ ئێكا دی بیت، ب ملیۆنا وێنه‌ ل سه‌ر تۆرا ته‌ڤنپیركێ د بلاڤه‌نه‌.

جگارا دووماهیێ د پاكیتێ دا، نه‌ به‌ردایێ.. كره‌ د ناڤ تلێن خوه‌ ڕا و ب نه‌رمی د هه‌رشاند، د قودیكێ ڕا به‌رێخوه‌ ددا قورمچینا ته‌مه‌نێ خوه‌ یێ پێنجی سالی، ب تنێ گۆتنه‌ك دوباره‌ دكرـ ئه‌و ب خوه‌ ژی نزانیت، بۆچی ئه‌وی ژ ناڤا هه‌ژماره‌كا مه‌زنا په‌یڤێن به‌ربه‌لاڤ  هه‌لبژارتیه‌ و هه‌ر ژ سه‌رده‌مێن كه‌ڤن كه‌تیه‌ سه‌ر زمانی و هه‌تا رادێ كوشتنێ: شاشی.. شاشی.. شاشی…

ـ دوو نامه‌ ـ

ناما وێ یا سپێدێ یا ژ نشكه‌كێڤه‌ گه‌هشتیێ:

” د ژیانا من دا، تو جوانترین تشتی من گه‌له‌ك حه‌ژێكری و مێژوویا من بێی ته‌، چنینه‌ و دره‌وه‌… هه‌تا ئه‌ز نزانم چاوان مالئاڤاهیێ ژ ته‌ بكه‌م”

ناما وی یا چو جاران نه‌گه‌هیتێ:

“حه‌ژێكرن، ده‌ما ئه‌م ژ نیڤه‌ شه‌ڤێ وێڤه‌ نه‌شێین ژ وی كه‌سی بره‌ڤین، یێ ئه‌م حه‌ژێ دكه‌ین”

ـ پیراتی ـ

ل به‌رامبه‌ری دژواریا مێیاتیا وێ، حه‌زێن وێ یێن ئاریایی، كه‌یفا وێ یا خوش، جادۆیا ئاورێن باهیڤی، هه‌ست ب هۆڤاتیا پیراتیا خوه‌ كر. سه‌نگا سالێن د رێكا شه‌را و ماندیبوونێ و ترس و بێ باربوونێ دا به‌رزه‌بووین..

ب وی تارمایێ ل هنداڤی وی ل خاله‌كێ راوه‌ستای، كو ده‌مه‌كێ نزیكه‌ تێ د ئینته‌ده‌ر، مرنه‌.

سه‌عد محه‌مه‌د ره‌حیم

ل سالا 1957 ل پارێزگه‌ها دیالا هاتیه‌ سه‌ر دنیایێ. گۆتار د ره‌خنه‌یا ئه‌ده‌بی و بابه‌تێن هزریدا هه‌نه‌ و ل رۆژنامه‌ و كۆڤارێن عیراقی و عه‌ره‌بی دا هاتینه‌ بلاڤكرن. شه‌ش پرتووكێن چاپكری هه‌نه‌، دو رۆمان و چار كۆمه‌لێن كورته‌ چیرۆكان.

نورجان دەلیل

بلا ده‌ریێ ناسبوونا وه‌ندایی

ژ من ڕه‌ ڤه‌به‌

چاڤێ من د چاڤێ ته‌ ده‌

بله‌رزه‌

ده‌ستێ من د ده‌ستێ ته‌ ده‌

پووچ ببه‌

نێڕینا من د نێڕینا ته‌ ده‌

ماتمایی بمینه‌

هێسرێن من د لێڤێن ته‌ ده‌

زوها ببن

وه‌ستیایی بمینم

د پاخلا ته‌ ده‌

هه‌تا عه‌مرێ چوویینا بێداوی

یا خاتر خوه‌ستنێ

من بهێله‌ تێده‌

شه‌مال ئاكره‌یی

– باگراوه‌ندا وه‌رگێڕی یا مه‌عریفی و چاندی دبنه‌ ئه‌گه‌ر كو وه‌رگێڕانه‌كا له‌نگ و قۆپ و نه‌ ژ هه‌ژی بهێته‌ به‌رهه‌مئینان

وه‌رگێڕان یانكو پاچڤه‌ پرۆسه‌یا ڤه‌گوهه‌ستنا به‌رهه‌مێ زمانه‌كی یه‌، زمانێ ژێده‌ر Source Language بۆ سه‌ر ئێكێ دی، زمانێ ئارمانج  Target Language كو د پڕانیا ئاوایان دا زمانێ دایكێ یه‌، و ئه‌ڤ پرۆسه‌یه‌ ده‌ربڕینه‌كه‌ ژ هزره‌كێ یان ژ چه‌ند هزران ب رێیا په‌یڤان دهێته‌ ئه‌نجامدان و ل سه‌ر دو ستوونان رادوه‌ستیت:

ستوونا ئێكێ د پرۆسه‌یا وه‌رگێڕانێ دا، بیرۆكه‌یه‌ – Concept كو دڤێت د زمانێ ئارمانج دا ببیته‌ رامان و تێگه‌ه.

ستوونا دویێ فۆرمه‌Form   ئانكو شێوازێ ب هه‌ڤگه‌هاندن و رێزبه‌ندیا په‌یڤێن هه‌ردو زمانان، (زمانێ ژێده‌ر و زمانێ ئارمانج).. ل ڤێره‌، مه‌به‌ست ژ په‌یڤا (شێواز) ستراكتوورا هه‌ڤۆكان و جۆرێن ره‌وانبێژی و ئالیێن ئه‌ستاتیكی و جوانیێ، و نێزیكبوون، دووربوون، هه‌مبه‌ربوون و گرێدانا وان ب رێزمانێ ڤه‌ یه‌.

ژ ڤان هه‌ردو ستوونان بیرۆكه‌ ل به‌راهیێ دهێت، و دێ چه‌ند ئافراندنه‌كا باش بیت ده‌ما وه‌رگێڕه‌ك بكاریت وێ بیرۆكه‌یێ د زمانێ ئارمانج دا ب په‌یڤان نیگار بكه‌ت و بكه‌ته‌ رامان و تێگه‌هه‌كێ نێزیكی رامان و تیگه‌هێ زمانێ ژێده‌ر.

وه‌رگێڕان ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتی بزاڤه‌كا به‌رفره‌ه یا چاندی ڤه‌دگریت و ئێكه‌ ژ بنه‌مایێن سه‌ره‌كی یێن وه‌رار و پێشڤه‌چوونا هزری و مه‌عریفی و ئه‌پستمۆلۆژی. وه‌رگێڕان د وارێ ئه‌ده‌بی دا، پرۆسه‌یه‌كه‌ تێدا وه‌رگێڕ هه‌ڤرووشی گه‌له‌ك ته‌گه‌ر و ئاسته‌نگان دبیت، ژ به‌ر كو هه‌رده‌م مژوولی هزركرن و تێرامانێ یه‌، داكو ب كراسه‌كێ رند و ده‌لال گه‌وهه‌را وێ تێكستا به‌رده‌ست ب رێژه‌یه‌كا باش یا ئه‌مانه‌تێ و راستگۆیێ بگه‌هینیت.

وه‌رگێڕان د نووترین پێناسه‌ دا، نه‌ گوهارتنا زاراڤه‌یه‌كێ یه‌ ژ زمانه‌كی بۆ ئێكی دی، ژ به‌ر كو نه‌ كار و ئه‌ركێ وه‌رگێڕانێ یه‌ خشته‌یێن گۆتن و په‌یڤان رێز بكه‌ت كو ئه‌ڤ چه‌ند ره‌نگه‌ پتر ب زانستێ زمانه‌ڤانیێ و فه‌رهه‌نگسازیێ ڤه‌ یێ گرێدایێ بیت. هه‌ر چه‌نده‌ وه‌رگێڕان د ناخێ خوه‌ دا ته‌وه‌ره‌كێ زمانه‌ڤانی یه‌، لێ ژ ڤی ته‌وه‌ری ده‌رباز دبیت و به‌ر ب رامانێن به‌رفره‌هتر و گشتگیرتر دچیت، چونكی مه‌ره‌م ژ وه‌رگێڕانێ گه‌هاندنا رامانا په‌یڤ و ده‌سته‌واژه‌ و هه‌ڤۆكانه‌ ب ره‌هه‌ندێن وان یێن ده‌روونی، جڤاكی و چاندی كو د هه‌ڤبه‌ندن ب زمانه‌كی دی ل گه‌ل هه‌لبژارتنا گونجاوترین بێژه‌ و زاراڤ وه‌كو دلسۆزیه‌ك ژ بۆ ڤه‌گوهاستن و گه‌هاندنا وان هزر و رامانان بۆ وه‌رگری.

خۆیایه‌ كو د دێرین زه‌مان دا، وه‌رگێڕان ب چه‌ندین ره‌نگان هاتی یه‌ سالۆخدان مینا ماچا ل پشت شووشه‌ی و مافوورێ وه‌رگێڕه‌ڕاندی و خیانه‌ت.. هتد، و ره‌نگه‌ وه‌رگێڕان گه‌له‌ك جاران ژی ب نه‌بوونا راستگۆیێ و ڤه‌گوهه‌ستنا ب كێم ئه‌مانه‌ت و دووركه‌تن ژ روحا ناڤه‌رۆكا تێكستا ره‌سه‌ن یانكو یا ژێده‌ر هاتبیته‌ تۆمه‌تباركرن، ڤێجا ب هه‌ر به‌هانه‌یه‌كێ بیت، ده‌ما وه‌رگێڕان ژ په‌یاما خوه‌ یا مرۆڤینی ڤالا دبیت و چێدبیت ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژ ئالیێ وه‌رگێڕیڤه‌ ب ره‌نگه‌كێ نه‌ مه‌ره‌مدار بیت به‌لكو سنورداری و باگراوه‌ندا وه‌رگێڕی یا مه‌عریفی و چاندی دبنه‌ ئه‌گه‌ر كو وه‌رگێڕانه‌كا له‌نگ و قۆپ و نه‌ ژ هه‌ژی بهێته‌ به‌رهه‌مئینان. د پرۆسه‌یا وه‌رگێڕانێدا، گه‌ره‌ك و پێدڤیه‌ وه‌رگێڕ ب ره‌نگه‌كێ ب زانیبوون و مه‌عریفه‌یه‌كا ئینسایكلۆپیدی، یێ هایدار و سه‌رهه‌لی بیت ب رێزمان و ستراكتوورێن هه‌ردو زمانێن ژێ / بۆ وه‌ردگێڕیت ل گه‌ل زه‌نگینیه‌كا باش د فه‌رهه‌نگ، كولتوور، چاند و ره‌وشا ژیانا ئاخافتنكه‌رێن هه‌ردو زمانان، و ده‌ما وه‌رگێڕی شیا بگه‌هیته‌ داهێنانه‌كا نێزیك ژ تێكستا ژێده‌ر ل گه‌ل هنده‌ك ده‌ستكاری و گوهۆڕین و گونجاندنێن كێم یێن پێدڤی، دێ وه‌رگێڕان كه‌ڤیته‌ د خانه‌یا وه‌رگێڕانا ئافراندی دا، لێ ب دیتنا من، گه‌له‌ك كێم ژ وه‌رگێڕان هه‌نه‌ ئه‌ڤ په‌سنه‌ ژ هه‌ژی وانه‌.!

هه‌لبه‌ت هه‌ر وه‌رگێڕه‌كێ تێكسته‌كا ئه‌ده‌بی ژ زمانه‌كی بۆ ئێكێ دی وه‌ردگێڕیت بزاڤێ دكه‌ت بگه‌هیته‌ به‌رهه‌مه‌كێ په‌ژراندنی ژ ئالیێ وه‌رگر و لێكۆله‌ران ڤه‌ كو ب رێیا فۆرمێن نووژه‌ن یێن ده‌ربڕینێ ب ره‌نگه‌كێ بابه‌تی و دوور ژ خۆیاتیێ ب ڤێ ئه‌ركێ راببیت. و وه‌رگێڕ هندی دشیانا وی دا بیت دڤێت یێ پێداگیر بیت ب ئه‌مانه‌ت و دلسۆزیێ ل گه‌ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا ئه‌له‌مه‌نتێن رسته‌ و هه‌ڤۆك و ده‌سته‌واژه‌یان كو ره‌نگه‌ ب هه‌مان رێزبه‌ندی نه‌بن د هه‌ردو زمانان دا، و یا ژ هه‌میان گرنگتر، ب دیتنا من، باندۆر و كارتێكرنا روحی یا تێكستا زمانێ ژێده‌ره‌ ل سه‌ر وه‌رگێڕی و بزاڤا یا ب به‌رپرسیاره‌تی، داكو د ڤه‌گوهه‌ستنا خوه‌ دا وێ باندۆر و كارتێكرنێ بگه‌هینیته‌ خوانده‌ڤانێ تێكستا زمانێ ئارمانج.

بێگومان وه‌رگێڕان پره‌كه‌ ژ بۆ ب هه‌ڤگه‌هاندنا باژێرڤانی و چاندی د نێڤبه‌را مرۆڤان دا، نه‌مازه‌ ل ڤێ جیهانا ئه‌ڤرۆ كو د چارچووڤه‌یا ئێك ئامێرێ زیره‌ك دا (لاپتۆپ – مۆبایل – ئایپاد ..هتد) دا به‌رجه‌سته‌ بوویه‌.. ل ڤێرێ وه‌رگێڕ مینا پێگه‌هینه‌ره‌كی یه‌ د نێڤبه‌را چاند و ره‌وشه‌نبیریان دا و رۆلێ خوه‌ دبینیت هه‌ر وه‌ك هه‌لبه‌ستڤانێ مه‌كسیكی یێ ناڤدار ئۆكتاڤیۆ پاز لۆزانۆ Octavio Paz Lozano (1914 – 1998) دبێژیت: “هه‌ر زمانه‌ك ئاویز و رێیه‌كه‌ ژ بۆ دیتنا جیهانێ و شرۆڤه‌كرنا وێ ب ره‌نگه‌كێ نموونه‌یی و تایبه‌ت، زێده‌باری كو دیارده‌یێن خۆزایێ ژ وه‌لاته‌كی بۆ ئێكێ دی هه‌ر هه‌مان دیارده‌ نه‌ و نایێن گوهارتن لێ رێیا كارلێكرن و سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ڤان دیارده‌یان ژ زمانه‌كی بۆ ئێكێ دی د جودانه‌”، له‌ورا وه‌رگێڕ پێگه‌هینه‌رێ هه‌موو ڤان چاند و دیتنێن جودایه‌ ل جیهانێ و هه‌ر ئه‌وه‌ سه‌رهه‌لیا مه‌ به‌رده‌ست دكه‌ت و ناڤبڕێ زمانه‌ڤانی لا دبه‌ت.