مـونـا عەبدولسەلام

ژن وەك نیڤا جڤاكێ یا گرنگە، رۆلەكی بەرچاڤ د ئاڤەدانكرن و پێشڤەچوونا جڤاكێ دا دبینیت و د مێژوویا مرۆڤایەتیێ دا ژنان نەبتنێ وەك دایك و خانم كاركریە، بەلكو وەك كاركەر و هونەرمەند و زانا و ڕابەر جهێ خۆ د جڤاكێ دا دیاركریە د واری كاركرنێ دا، هەتا نوكە گەلەك ئاستەنگ ل هەمبەری پێشڤەچوونا ژنان هەبووینە بتایبەتی د جڤاكێن كلاسیك دا، پتریا جاران ژن یا گرێدای كارێن مالێ و خودانكرنا زارۆیان ڤە بوو، بەلێ د سەدەیێن نوی دا ژنان دەستپێكر و بەرەف خواندگەهان ڤە چوون بۆ بدەستڤەئینانا باوەرنامە و بسپۆرییان د وارێن جوداجودا یێن خواندنێ دا، ئەڤرۆ ژن د هەمی وارێن ژیانێ دا مل ب ملێ زەلامان پشكداریێ دكەن، بۆ نموونە نۆژداری و ئەندازیاری و مامۆستایی و ئابووری و سیاسی و تەكنۆلۆژیا نوی، بەلێ هێشتا ژی كێشەیێن وەك جیاوازی د مووچەیان دا و دەرفەتێن كاری و راگرتنا هەڤسەنگیا د ناڤبەرا ژیانا كاری و خێزانێ دا یێن ماین، كاركرنا ژنان نە بتنێ بۆ وان یا گرنگە، بەلكو بۆ تمامیا جڤاكێ یا گرنگە، دەمێ ژن كاردكەن زێدەتر شارازای بۆ وان پەیدادبیت د وارێ ئابۆری دا و رێڤەبرن ورێڤەبەرییا مالێ دا و دبنە رێنیشادەر بۆ زارۆكێن خوە و زێدەتر گرنگیێ ددەنە پەروەردا زارۆكێن خوە و ژن زێدەتر داهاتێ خوە بۆ بابەتێن گرێدای ب ساخلەمی و پەروەردەی خەرج دكەن، هەروەسا ئاستێ داهاتێ وان بلند دبیت ژپێخەمەت رێڤەبرنا ژیانەكا باشتر و دانانا پاشەكەوتان بۆ داهاتوی، كاركرنا ژنان یا گرنگە نە بتنێ د وارێ ئابۆری دا، بەلكو د وارێ جڤاكی و كەلتووری و سیاسی دا جهێ خۆیێ نیشادای. كاریگەریا جڤاكی یا كاركرنا ژنان گۆڕانكاریەكا بنەڕەتی د ساخلەتی خێزانان و جڤاكی دا كرییە، ژنا كاركەر پتریا جاران سەربخۆیا خوە نیشاددەت، هەروەسا پشكداریا وێ د بڕیارێن خێزانی دا زێدە دبیت، ئەڤە ژی رێكەكە بۆ دروستبوونا خێزانێن دێموكراتیتر، كو تێدا بڕیاران ب هەڤپشكی ددەن. كاریگەریا كولتووری د بیرئینانا كولتووری دایە جڤاكێن كو ژن تێدا پشكداریێ د كاركرنێ دا دكەن، بەر ب پەسندكرنا یەكسانیا د ناڤبەرا رەگەزان ڤە دچن، هەروەسا ژن زێدەتر گرنگیێ ددەنە كولتوور و دوبارە ساخكرنێن كولتووری. كاریگەریا سیاسی یا كاركرنا ژنان رێك دا زێدەبوونا پشكداریا وان د ژیانا سیاسی دا، هندەك ژنان شیانێن گەلەك باش و هزرێن پێشكەفتی و نوی یێن هەین د وارێ سیاسی دا، ئەڤە‌ دبیتە ئەگەر بۆ داخوازكرنا مافێن خوە و پشكداریێ‌ د بریارێن گرێدای ب ماف و ژیانا وان ڤە دكەن، د جڤاكا مەدا ژن زێدەتر بەرەف پێش ڤە دچن بۆ پشكداریكرنا پرۆسەیا ژیانا ئابووری و جڤاكی دا، حوكمەت و دامەزرێنەرین جیاواز و نوی بۆ پەرەپدانا شیانێن ژنان و پشكداریكرنا وان دەلیڤەیێن نوی د بازاڕێ كاری دا دروست دكەن، بەلێ پێشڤەچوونا راستەقینە بتنێ ب گوهۆرینێن یاسایی ناهێتەكرن، بەلكو پێدڤیە كولتوورێ جڤاكی ژی بگوهۆرین داكو ژن وەك هاریكارا یەكسان د هەمی وارێن ژیانێ دا بێتە دیتن، ئەڤ كارە پێدڤی ب هەولا هەمی كەسێن جڤاكی یە یێن د بیاڤێن ژنان و خێزان و رێكخراوان دا كاردكەن، ژیان د جڤاكا ئازاد و یەكسان دا د بەرژەوەندیا هەمی جڤاكێ دایە و ئەڤ یەكسانیە ل وی دەمی پەیدا دبیت دەمێ ژن ب یەكسانی و مل ب ملێ زەلامی پشكداری هەمی كار و چالاكیان دبیت، كاركرنا ژنان وەك گوهۆرینەكا گرنگ د مێژوویا مرۆڤایەتێ دا هاتیە قەبوولكرن، ئەڤێ پرۆسێ نە بتنێ ژیانا ژنان باشتر لێكر، بەلكو بنچینەكا ب هێز بۆ دروستبوونا جڤاكەكا ئازادتر و یەكسانتر و خۆش گوزەرانتر دانا.

مونا عەبدولسەلام

هونەرێ فلكلورێ كوردی ئێك ژ زەنگینترین هونەرێن جیهانێ یە، چونكی هونەرێ فلكلورێ كوردی گەلەك رهـ و ریشال و چەق ژێ دچن د بەهرا پتر یا جیهانێ دا هونەرێ وان یێ فلكلور دبیت هندەك بابەتێن دەست نیشانكری بن، بەلێ د هونەرێ دەولەمەندێ مەدا گەلەك چەق ژێ دچن بۆ نموونە ستران و هوزان و حەیرانوك و هاڤێتنە بەر ئێك یابەندا و پێگوتن و گوتنێن مەزنان و چیروك و شەهیان و دیلانا كوردی و نوكتە و پێكەنین و داستان،ب گشتی هەر ژ دەسپێكا مئژوویا كوردی دژییانا كوردەواری دا فلكلورێ كوردی ب هەمی لایەنێن خوە ڤە كاریگەرییەكا مەزن لسەر ژییانا كوردەواری كرییە و هێدی هێدی ئەڤ كاریگەریە بەرفرهـ بوویە و گەلەك چەق ژ خوە داینە، بۆ نموونە سترانا كوردی مێژوویا وێ گەلەك یا كەڤنە كو دڤەگەریتە ڤە هەر ژ دەسپێكا هەبوونا مرۆڤی دایك ب لایلایان زارۆكێ خوە دنڤینیت هەتا كو هێدی هێدی مەزن دبیت و پێدگەهیت هندەكێت دی ب گەنجاتی و دەمێ چوونا قوتابخانێ یان هەتا دەمێ كاركرنا زارۆكی و ددەمێ ئاهەنگ و شەهیان و كاركرن و سەرشیشتا زاڤای ڤەگوهاستنا بیكێ هەروەسا ب پێشمەرگەی و شورەش و سەرهلدان و سەركەفتنێن كوردان و لدەمێ زبارە و كاركرن ل ناڤ بیستانان دا ،هەروەسا ب زولم و زورداری وبن دەستیا كوردان ژی گوتینە هەتا كو ب شەهیدبونا پێشمەرگەی و خەلكێ دەڤەرێ و پیر و گەنج و زاروكان گوتینە ئەڤەژی بومە وێ چەندێ د گەهینیت كو ب درێژاهیا مێژوویا كوردی ستران و هوزانێ كاریگەرییەكا مەزن لسەر ژیانا مللەتێ كورد هەبوویە،شەهیان و دیلانا كوردی ئێك ژ دابونەریتێن گەلەك كەڤن یێن كوردایە مێژویا وێ ڤەدگەریتە ڤە بو سێ یان چار هزار سالان بەری نوكە دیلانا كوردی دگەلەك قوناغان را یابوری و یاهاتییە گوهرین روژبوروژ دیلانێن نوی لێ زێدەبون و گەلەك جاران مللەتێن دەوروبەر كاریگەرییا خوە لسەر دیلانا كوردی یا كری،گەلەك فەلسەفە یێن هەین كو پەیدابونا دیلانا كوردی ڤەدگەرینن بو گەلەك ئەگەران ئێك ژوان فەلسەفەیان دبێژن كویا ژنمایشێن سەربازی یێن وی دەمی هاتییە وەلگرتن و گەلەك فەلسەفێن دژی یێن هەین لێ مێژوویا دەركرتنا دیلانێ ڤەدگەریت بۆ مێژوویا پەیدابونا مرۆڤی لێ دگەلەك قوناغان را بووری یە،ب گشتی هونەرێ كوردی گەلەك یێ بەرفرەهە هەربگرە ژ حەیرانوكێت ب مرۆڤی دهاتنە گۆتن، گەلەك جاران ژی حەیرانوك ب شێوازێ بەندان دهاڤێتنە بەر ئێكودوو ل شەڤبێریێن كەڤن و شەڤێن درێش یێن زڤستانێ ب گوتنا چیروك و گوتنێن مەزنان و نوكتە و پێكەنین و گۆتنا ئەفسانە و داستانێن ئەڤینی دبوراندن ئەڤە هەمی بەلگەنە لسەر دەولەمەندیا هونەرێ فلكلورێ كوردی، لێ ب لێبورین ڤە ل ڤان دووماهیا بەشەك ژ هونەرمەندێن كورد ستران و دیلانا كوردی ئێخستیە ل لژێر كاریگەریا وەلاتێن دەوروبەر ئەڤەژی دبیتە ئەگەر كو هێدی هێدی هونەرێ فلكلورێ كوردی بەرزە ببیت ل ژێر كاریگەرییا بیانیان،ئەڤجا یالسەر هونەر دوستێ كورد پێدڤییە گەلەك گرنگیێ بدەتە ستران و مۆزیك و هونەرێ رەسەنێ كوردی داكو هەر یێ زیندی بیت.

مونا عەبدولسەلام

‎مە ب گشتی ل هەرێما كوردستانێ گەلەك عەشیرەت هەنە و هەر ئێك ژ وان عەشیرەتان چەند گوندێن تایبەت ب خوەڤە هەنە، هژمارا گوندێن عەشیرەتەكێ ژ یا دی یا جودایە، هەروەسا سنوورێ جوگرافی یێ گوندەكی ژ یێ دی یێ جودایە و ئێدی ژبەر زێدەبوونا هژمارا كەسان د ناڤ هەر گوندەكی دا بنەمال یێن دروست بووین و د ناڤ هەر بنەمالەكێ ژیدا مال یان ژی بێژین (بابك)یێن دروست بووین، ئەڤە ژی بەرفرەهبوونا گوندێن كوردستانێ و زێدەبوونا هژمارا خەلكی بۆ مە دیاردكەت، ل پشتی سەرهلدانێ و دوبارە زڤرینا خەلكێ هەرێما كوردستانێ ژ دەربەدەریێ و چیایان و چەلێ و بەحركێ خەلكێ هەرێما كوردستانێ زێدەتر بەرێ خوە دا باژێران ژبەركو گوندێن وان هەمی كاڤل ببوون و ژناڤچووبوون و ژلایەكێ دژی ڤە خەلكی باژێر ب جهێ كاری و ژێدەرێ ژیانا خوە زانین و خزمەت گوزارییێن باژێران باشتر بون ژ یێن گوندان ژ بەر ڤێ چەندێ پتریا خەلكی نە زڤرینە ڤە گوندێن خوە، لێ ب خۆشحالی ڤە ڤان سالێن دوماهیێ زێدەتر خەلكی بەرێ خوە دا گوندان و ئاڤەدانكرنا وان پشتی مانا وان ل باژێران و ژیان و ئاڤەدانكرن و ئاڤەدانییا وان خەلكەكی زانی كو سەقا و گەش و هەوایێ پاقژ یێ ل گوندێن كوردستانێ ئارامیێ ددەتە مرۆڤی، هەروەسا دل و دەروون و مێشكێ مرۆڤی ئارام دكەت و ژبلی هندێ ژی جهەكە كو یێ دویرە ژ قەرەبالغییا جادێ و بێهنا دیكێل و كارگەهان، ئەڤە هەمی و گەلەك بابەتێن دی بوونە ئەگەر كو خەلكی دوبارە دەست ب ئاڤاكرنا خانییان كر ل گوندان و دوبارە ئاڤەدانی ل گوندێن كوردستانێ سەرهلدا، بوونە جهێن ژیارێ هندەك ژ گوندان د نوكە دا ژیانا تمام لێ دهێتە دیتن بگرە ژ قوتابخانە و مزگەفت و بازارێن دی یێن خەلك پێدڤی و هندەكان ژی ئەڤ خزمەتگوزارییە گەلەك ژێ دكێمن، ب گشتی كەرتێ ساخلەمیی وەك نەخۆشخانە خەمسارییا هەی بۆ گوندان هەر چو نەبیت د ناڤبەرا دو یان سێ گوندان دا، نەخۆشخانەك بر هەر رویدانەكا نەچاڤەرێكری هەبیت، داخواز ژ كەرتێ ساخلەمیێ دكەم، كو زێدەتر گرنگیێ بدەنە گوندێن دەڤەرێن دەوروبەر یێن هەرێما كوردستانێ ب گشتی، لێ ل گەل ڤێ چەندێ ژی دا ل ڤان سالێن دووماهیێ دوبارە سەیرانێن گوندان و عەشیرەتان یێن سەرهلداین كو ل سالێ جارەكێ د رۆژەكا دەستنیشانكری دا گوند دی رابن ب گێرانا سەیرانەكێ پێكڤە دێ قەستا گوندی كەن ل جهەكێ دەستنیشانكری كۆمبوون، بەرەبابێن نوی دێ ئێكودو نیاسن، داكو پەیوەندیێن جڤاكی هەر د بەردەوام بن و بهێزتر لێ بهێن د گەل ڤێژی دا دێ رابن ب گێرانا ئاهەنگ و دیلانان، ئەڤە ژی بەردەوامییە بۆ مانا كولتوورێ كوردی ل گەل هندێ ژی كەسێن ب تەمەن دێ چیرۆكێن خوە بۆ گەنجان ڤەگێرن ل گەل بیرئینانان و كرنا یاریێن كوردەواری و كەڤن یێن باب و باپیران، ب دیتنا من ئەڤ جۆرە سەیرانە دباشن بۆ خورتكرنا پەیوەندیان هەروەسا بیرئینانا كولتوورێ كوردی یێ كەڤن.

مونا عەبدولسەلام

جوانی د سروشتێ ناخ و رۆخسارێن مەدا دیاردبیت و ئەم پێشكێش دكەین بۆ كەسێن بەرامبەر، جوانییا مرۆڤی د دو لایەنان دا دیاردبیت هەر لایەنەك پێناسا بابەتەكێ تایبەت یێ گرێدای ب مرۆڤی ڤە دكەت، لایەنێ ئێكێ یێ جوانییا مرۆڤی یێ گرێدایە ب رۆخسار و جەستەی ڤە و لایەنێ دویێ یێ گرێدایە ب نافخۆیا مرۆڤی ڤە مەرج نینە جوانیا ناخ و رۆخسارێ مە وەكی ئێك بیت دبیت هندەك جاران ئێك كەس خودان دو كەسایەتیێن جیاواز بیت ژلایێ رۆخسار و نافخۆییا خوە ڤە، لێ پتریا جاران رەفتارێن مە كەسایەتییا مە دیار دكەن نە رۆخسارێ مە، ژبەركو هەموو كەس دشێن جوانییا روخسارێ مە ببینن، لێ كێم كەس دشێن جوانییا ناخێ مە ببینن، هەر ئەو كەسە دشێن ئەڤێ جوانیێ ببینن یێن كو حەزژ مەدكەن و دگەل مە، هەموو كەس د جوانن ژبەركو خودێ ئەم وەك جوانترین چێكری یێن ئافراندین، لێ بتنێ چێكەرێ مە یێ بێ كێم و كاسییە ژبەر ڤێ چەندێ جوانییا رۆخساری جوانییەكا رێژەی یە، هندەك كەس گەلەك د جوانن و هندەك ژی دجوانن، بتنێ ئەڤە رێژەی یە ژبەركو چ كەس نەجوان نینن ل دەف من لێ ئەڤە سالوخەتەكە بێی حەزا مرۆڤی ل دەف مرۆڤی یێ هەی و خودێ یێ دایە مرۆڤی و مرۆڤ دشێت د گەلەك لایەنێن ژیانێ دا بكاربینیت وەك رۆخسار، ل ڤێرێ یا گرنگ جوانییا ناخێ مرۆڤییە ژ بەركو ناخێ مە وەك زارۆكەكێ ساڤایە ل دەسپێكێ دەوروبورێن مە و پاشی مە هێدی هێدی یێ ب خودانكری و پەروەردەكری ئەڤ ناخە یێ مەزن بووی، ل دەستپێكێ دگەل وان كەسان یێن دەوروبەرێن مە، پاش یێ بۆمە مای، لێ یا گرنگ كا كیژ ژمە دێ شێت ناخێ خوە وەك زارۆكەكێ ساڤا و جوان و  دلۆڤان ب خودان كەت و پێدڤیێن وی بجهـ ئینیت كو ببیتە ناخەكێ ئەم ئەڤرۆ پێ بشێین جوانی و ڤیانێ پێشكێش بكەین، هەردەم یا پێدڤییە ئەم ناخێ خوە ب خودان بكەین ب ڤیان و حەزژێكرن و ئەرێنییان، ژبەركو ئەم چ د ناخێ خوە دا دچینین ئەم وێ پێشكێش دكەین ئەم وێ وزێ ددەینە ژینگەهـ و زارۆك و دەوروبەرێن خوە، ژبەرڤێ چەندێ جوانییا ناخێ مە گەلەك یاگرنگە ئەم جوان بكەین ژبەركو ب وەرگرتنا جوانییێ ئەم دووبارە جوانییێ د بەخشین.

‎مونا عبدولسەلام

‎د ژیانا مرۆڤی دا مرۆڤ د گەلەك قووناغان دا دبۆریت بگرە ژ زارۆكینیێ و سنێلەییێ و گەنجاتیێ و پێگەهشتنێ و پیراتیێ، د هەر قووناغەكا ئەم تێدا دبۆرین خۆشی و نەخۆشی ئاستەنگ و زەحمەتیێن خوە هەنە، لێ هندەك قووناغ ژ هندەكێن دی ب زەحمەتر و هەستییارترن، بۆ نموونە قووناغا سنێلەیێ ژ زەحمەترین و هەستییارترین قووناغێن ژیێ مرۆڤی دهێتە دانان ژبەركو د ڤێ قووناغێ دا تاكەكەس یێ ژ قووناغەكا ب ساناهی و خۆش هاتی بەر ب قووناغەكا زەحمەت و هەستییار و ئاڤاكەر ڤە دچیت. د ڤێ قووناغێ دا بڕیارێ ددەت كا دێ بیتە چ كەس و ل چ ئاست بیت، لێ د ڤێرێ دا ژ بلی تاكی گەلەك لایەن و كەسێن دی كارتێكرنا ل سەر ژیانا ئەڤی تاكێ سنێلە هەی، بۆ نموونە خێزان و قوتابخانە و جڤاك. د ناڤا خێزانێ دا ئەگەر هەر ئێك ژ مە پسیار ژ خوە بكەت وەك دایك و باب كا چ سەرەدەری دگەل كچ و كۆڕێن خوە یێن ژیێ سنێلەی دكەن چ ژ ئەنجامێ ژیانا وان یا تژی ئەڤرازی و نشیڤی بیت یان ژی ئەنجامێ نەخوێندەواریێ بیت یان ژی ژ ئەنجامێ نەبوونا رەوشەنبیریا خێزانی بیت ب گشتی هەست ب هەستییارییێن ژیێ سنێلەیی ناكەن یان ژی ژبەر هەر ترسەكا دی یا جڤاكی بیت خێزان زێدەتر لسەر سنێلەی ب زەحمەت دئێخیت ئەڤەژی دبیتە ئەگەر كو سنێلە ژ مال برەڤیت و مالا خوە ب هەڤرك ل بەرامبەر خوە و حەزێن خوە دزانیت، قوتابخانێ گەلەك كاریگەرییا لسەر قوتابییان هەی ژ هەمی لایەنان ڤە دشێت كاریگەریێ لسەر هزروبیرێن قوتابیێن خوە بكەت ب گشتی و قوتابیێ سنێلە ب تایبەتی هەر بگرە ژ شێوازێ گۆتنا وانان و شێوازێ لبەركرنا جلوبەرگان و ب زۆری دەست نیشانكرنا رەنگ و شێوێ جلوبەرگ و پرچ سنێلە حەز دكەن هەر تشتەكێ قەدەغە تاقی بكەن بتایبەتی ئەگەر ئەم زێدەتر لبەر زەحمەت و گران بكەین ئەو دێ زێدەتر حەزكەن ئەڤان كاران تاقی بكەن قەدەغا بەردەوام و ب زەحمەت نە شێوازێ فێركرنێ نە یێ پەروەردەكرنێ لدەف قوتابیێ سنێلە پەیدا ناكەت، و ژلایێ جڤاكی ڤە سەرەدەریا جڤاكی دگەل سنێلەی ب خوە یا ب زەحمەتە، سۆشیال میدیا وەك دەسهەلاتەكا مەزن، ئەڤرۆ لسەر ژیانا مە رۆلەكێ مەزن دگێڕیت، ژبەر هندێ یا پێدڤییە میدیاكوردی رۆلێ ئاگەهداركرن و هشیاری و پەروەردەی و رەوشەنبیری بگێریت د هەمی بەرنامە و پلان و ناڤەرۆكێن خوە دا بابەت ب تایبەتی بۆ تەخا سنێلەیان هەبن، هەروەسا مامۆستایین ئایینی رۆلەكێ مەزن د ناڤا جڤاكا مەدا هەیە و باراپتر یا تەخ وچینێن جودا جودا یێن جڤاكی گوهداریێ لێ دكەن، ژبەر هندێ گەلەك یا گرنگە مامۆستایێن ئایینی رۆلەكێ باشتر د هشیاركرنا جڤاكێ دا هەبیت و ئاراستەكرنا شێوازێ پەروەردەی و سەرەدەرییەكا موكۆم ب تایبەت ژی بۆ تەخا سنێلەیان، رێكخراوێن جڤاكا مەدەنی و نیڤدەولەتی رۆلێ وان یێ گرنگە پێدڤییە كار لسەر ئاڤاكرنا پرا لێك تێگەهشتنێ د ناڤبەرا خێزان و سنێلەیان دا بكەن و د ناڤبەرا قوتابخانە و سنێلەیان دا و د ناڤبەرا جڤاك و سنێلەیان دا و هەمی پێكڤە ژ پێخەمەت پاشەرۆژا وەلاتێ مە بێی مەرەمێن كەسۆكی هەمی ژی ژ پێخەمەت بەرژەوەندییا گشتی بیت.

‎مونا عەبدولسەلام

‎هەر مللەتەكی درووشم و دیرۆك و ئاخ و ئالا و زمان و نەتەوە و تایبەتمەندیێن گرێدای ب مللەتێ خوە ڤە یێت هەین،مللەتێ كورد ژی وەكی هەر مللەتەكێ دی خودان تایبەتمەندیێن گرێدای ب خوەڤەیە و خودان مێژوویەكا پڕی خەبات و تێكۆشان و شۆرەش و بەرخودانە ژ پێخەمەت ئازادییا مللەتێ خوە،بیرەوەریێن مللەتێ مە ب درێژاهییا سالێ نە و هەمی دەمان مە بیرەوەری یێن هەین و بەردەوام پێكۆلێ دكەین مێژوویەكا سەركەفتی و نوی تۆمار بكەین،لێ گەلەك بیرەوەریێن مللەتێ مە د مەها ئادارێ دا رویدانە مەها ئادارێ ئەم دشێن بێژینێ مەها سەرهلدان و بەرخوەدانایە بۆ مللەتێ كورد،ل ١ ئادارا سالا ١٩٧٩ بارزانییێ نەمر د ژیێ ٧٦سالیێدا وەغەركر بابێ روحی و نەتەوەی یێ مللەتێ كورد ژیانا خوە هەمی ژ پێخەمەت ئازادی و سەربەستیا كوردستانێ تەرخانكربوو ل دەڤەرا بارزان هاتە ڤەشارتن،ل ٥ ئادارا سالا ١٩٩١ سەرهلدانێن مللەتێ كورد دەسپێكرن و دەست ب ئازادكرنا دەڤەرێن هەرێما كوردستانێ یێن ل ژێر دەستێن دەسهەلاتا رژێما بەعس یا داگیركەر هاتەكرن ل ئێكەم رۆژا سەرهلدانێن مللەتێ كورد دژی رژێما ژناڤچووی باژێرێ رانیا هاتە ئازادكرن،ل ٦ ئادارا سالا ١٩٧٥ مۆركرنا رێكەفتنا جەزائیر یاخیانەتكارانە د ناڤبەرا ئیراق و ئیرانێ دا كو دوماهیك ب مەزنترن شۆرەشا كوردان ئینا كو شۆرەشەك بۆ نێزیكی سەدان پێشمەرگە تێدا پشكداربوون،هەروەسا ل ٧ ئادارا سالا ١٩٢٥ شۆرەشا شێخ سەعیدێ پیران ل باكورێ كوردستانێ ل باژێرێ ئامەدێ هاتە راگەهاندن و بەرفرەه بوو بەرەف خارپێت و چەولیگ و مێردینێ‌، د ئەنجام دا هێزێن تورك ب سەركەفتن و شۆرەشا شێخ سەعیدێ پیران هاتە شكاندن ل ٢٩ حوزەیرانا هەمان سال شێخ سەعیدێ پیران هاتە سێدارەدان،ل ٨ ئادارا سالا ١٩٠٨ل ئەمریكا كارگەهەكا رستن و چنینێ هندەك ئافرەتان نەرازیبوونا خوە دەربرین ل هەمبەری خودانێن كاری، بەلێ خودانێ كارگەهێ رادبیت كارگەهێ دگریت و ئاگری تێڤە هەلدكەت ب مخابنی ڤە هەمی ئافرەتێن د ناڤا كارگەهێ دا ژیانا خوە ژ دەست ددەن، ژبەر ڤێ چەندێ ٨ ئادارێ ب رۆژا جیهانی یا ئافرەتان و شادبوونا وان ب مافێن رەوایێن وان دهێتە نیاسین و هەرسال دهێتە ساخكرن،هەروسا ١٠ ئادارێ هاتیە دەست نیشانكرن وەك رۆژا جلوبەرگێن كوردی كو د ڤێ رۆژێدا هەمی قوتابی و مامۆستا و فەرمانبەر و دام و دەزگەهێن حزبی و میری و هەمی تەخ وچینێن جودا خوە ب جلوبەرگێن رەسەنێن خوە یێن كوردی د خەملینن،ل ١١ ئادارێ سالا ١٩٧٠ د ناڤبەرا پارتی دیموكراتی كوردستان ب سەرۆكاتیا مەلا مستەفا بارزانی و رژێما بەعس ب سەرۆكاتیا سەدام حسێن رێكەفتنناما ١١ ئادارێ هاتە ئیمزاكرن ژ پێخەمەت پاراستنا مافێن رەوا یێن مللەتێ كورد،ل ١٤ ئادارا ١٩٠٣ ژ دایكبوونا رابەرێ نەتەوەی یێ مللەتێ كوردە بارزانیێ نەمر، هەروەسا ل ١٤ ئادارا سالا ١٩٩١ د بەردەوامییا سەرهلدانێن مللەتێ كورد دا سەرهلدانا باژێرێ دهۆكێ یە كو ژ رژێما بەعس هاتیە رزگاركرن،ل ١٥ ئادارا سالا ١٩٣٢ بەرپابوونا شۆرەشا ئێكێ یا بارزان ب سەرۆكاتییا شێخ ئەحمەد بارزانی،ل ١٦ ئادارا سالا ١٩٨٨ رۆژا كیمیا بارانكرنا باژێرێ هەلەبچەیە ژ لایێ رژێما بەعس ڤە كو كۆمەلكوژیەكا دڕندانە بوو تێدا ٥ هزار وەلاتیێن بێ تاوان ژ زارۆك و گەنج و پیر شەهیدبوون و دەهـ هزار كەس ژی برینداربوون ژ بلی بەرزەبوویان، ل ٢١ ئادارێ سەرهلدانێن كوردان گەهشتنە كەركووكێ و باژێرێ كەركووكێ هاتە رزگاركرن ژ دەستێن رژێما بەعس و ٢١ ئادارێ سەرسالا كوردیە و بیرەوەرییا جەژنا نەورۆزێ یە،ل ٢٨ ئادارا سالا ١٩٩١ دوبارە ژبەر توندوتیژیا رژێما بەعس و ژناڤبرنا سەرهلدانێن كوردان مللەتێ كورد بەرەف كۆچا ملیۆنی برێكەفتن و چوونە سنوورێن توركیا و ئیران ژپێخەمەت رزگاركرنا گیانێ زارۆكێن خوە و ل ٣١ ئادارا سالا ١٩٤٧پێشەوا قازی محەمەد ل مەیدانا چارچڕا ل رۆژهەلاتا كوردستانێ هاتە سێدارەدان ل هەمان مێژوو سالا ١٩٣٤پارتا كومسیۆنا ئیراقێ هاتە دامەزراندن.

مونا عەبدولسلام

ژن نیڤا جڤاكی پێك دئینیت د گەلەك كاودانان ژی دا سێ پشك یان جڤاكێ تمام پێك دئینیت، دەمێ ئەم بەحسی ژنێ دكەین ئەم بەحس ل خوە و دایك و خالەت و مەت و دەوروبەرێن خوە دكەین، گەلەك جاران ئەم دبێژین ئەگەر ژن یا باش بیت ژیانە و ئەگەر یا خراب بیت ژانە، مەرەم ژ ڤێ گۆتنێ چییە و بۆچی وە گۆتییە، ئەگەر ئەم بەرێ خوە ب دەینێ كی یە د بنیات و هەبوونا مەدا هەر ژ دەسپێكێ مە فێردكەت بگرە ژ ئاخفتن و خوارن و ل بەركرنا جلوبەرگان و هەتا دووماهیێ هەموو ژنە دایكێن مەنە یان ئەمین، لێ بۆچی ژانە و بۆچی ژیانە، ئەگەر تۆ وەك هەڤژین ئەو كەسا د هەلبژێری و دكەیە دایكا زارۆكێن خوە كەسەكا باش و تێگەهشتی و زانا بیت ژ هەموو لایەنێن ژیانێ ڤە ئەڤە تۆ دێ ژیانێ پێشكێشی خوە و زارۆكێن خوە و مالا خوە كەی، گەلەك جاران مەزن دبئژن (مال ژنە و بنیات خانی)مەرەم ژڤێ گوتنێ ئەوە بنیات هەر خانی و ئاڤاهی یە، لێ مال ژنە، بۆچی مال ژنە؟ هەر ژنە زارۆكان دئینتە دونیایێ و پەروەردەدكەت و فێردكەت دێ چەوا ژین و دێ چەوا ب سەركەڤن، دێ چەوا خوە لبەر كاودانێن جیاواز یێن ژیانێ گرن، دێ چەوا بنە زارۆكێن سەركەفتی و سەربلند جڤاك و مللەتێ خوە ئاڤاكەن و پێش ئێخن، هەر ژنە مالێ دگریت كارگێر و ئابوور و رێڤەبەر و رێكخەرا مالێ یە هاریكارە بۆ هەڤژینێ خوە و بارێ ژیانێ یێ ب زەحمەت و گران ل سەر ملان سڤك دكەت و ملێ خوە ددەتە دگەل ملێ هەڤژینێ خوە، لێ هندەك جاران ئەڤ هەر ئەڤ ژنە دبنە ژان ئەگەر مرۆڤ ژانەكێ بۆ خوە و مالا خوە بینیت ئەرێ تۆ هزر دكەی ئەڤە دێ چەوا بیتە هەڤژینەكا باش یان دایكەكا باش یان كابانی و بەرمالییەكا باش یان دێ هندەك زارۆكێن ساخلەم ژ لایێ مێشكی و پەروەردەێ ڤە بۆ جڤاكەكێ ساخلەم بەرهەڤكەت، یان ژی ئەڤ ئەڤ هەڤژینە دێ بیتە ژان بۆ هەڤژین و زارۆك و مال و جڤاكێ خوە، ئەڤجا گەلەك یا گرنگە دەمێ گەنج د هەلبژارتنا هەڤالێ بۆ ژییانا خوە بزانیت ژانە یان ژیانە؟

‎ مـونـا عەبدالسلام

‎دگەل هەبوونا تەخوچینێن جودا یێن جڤاكی و گرنگیا وان تەخا قوتابی و لاوان ژ تەخا گرنگ و كاریگەر یا جڤاكی یە، ژبەركو و لاو و قوتابی ستوینا ئاڤاكرنا مللەتانن، ژ بەر ڤێ چەندێ ل ١٨ شوباتا سالا ١٩٥٣ د ٧٢ سالان دا بەری نوكە د رەوشەكا دژوار یا سیاسی و نەتەوەی یا گەلێ كورد دا ب دەستپێشخەرییا رابەرێ نەتەوەیی و گەلێ مە مەلا مستەفا بارزانی)، ئێكەتییا قوتابیێن كوردستانێ و ئێكەتییا لاوێن دیموكراتا كوردستانێ ب هەستەكا نشتیمان پەروەری و كوردایەتی و بوێرانە هاتنە دامەزراندن،ل ١٨ شوباتا سالا ١٩٥٣ كۆنگرەیێ سیێ‌ یێ‌ پارتی دیموكراتی كوردستان ل باژێرێ كەركووكێ هاتە گرێدان د ئەوی كۆنگرەی دا چەندین بریار و راسپاردەیێن گرنگ هاتنەدان كو ئێك ژ وان بریارێن گرنگ ب فەرمی دامەزراندنا ئێكەتییا لاوێن دیموكراتا كوردستانێ وئێكەتییا قوتابییێن كوردستانێ بوو،ئەڤ رێكخراوە ژ پێخەمەت خزمەتكرنا لاو و گەنجان و شییانێن وان هەروەسا كار و چالاكیێن وان ژ پێخەمەت گرنگیدان ب تەخا گەنجان و لاوان هاتە دامەزراندن ژ پێخەمەت وێ چەندێ كو قوتابی و لاو ب ماف و ئەركێن خوە یێن رەوا شادببن ١٨ شوباتێ بوویە بنەمایەك و رێكخراوەكا نەتەوەی كار ژ پێخەمەت بدەستڤەئینانا ئارمانج و مافێن قوتابیان كرییە و ئاڤاكرنا كەسایەتییا قوتابیان ژ پێخەمەت پاشەرۆژا وەلاتی،هەر وەكی بابێ مەزن گەلەك گرنگی دایە قوتابی و لاوان د گۆتنەكا خوە دا دبێژیت (قوتابی سەرێ رمێنە د هەمی شۆرەش و راپەرینان دا) ژ ئەڤ گۆتنا بابێ مەزن بۆ مە دیاردبیت كو گەلەك باوەری ب قوتابیێن مللەتێ خوە هەبوو، ژبەركو ئەوی دزانی كو قوتابی دشێت ب خامەیێ خۆ شەڕی ل هەمبەری داگیركەران بكەت ژ پێخەمەت وەلاتەكێ سەركەفتی و سەرفەراز،قوتابی و لاوێن مللەتێ مە وەكی ستوینەكێ نە بۆ مللەتی، ژبەركو مللەتێن سەركەفتی بەرهەمێ نفشێ سەركەفتی و پەروەردەكرینە قوتابی و لاوێن كورد ژی كاردكەن ژ پێخەمەت گەهاندنا پەیاما خوە ب سەركەفتی و سەربلندی، هەروەسا ژ پێخەمەت بەرز ڕاگرتنا وی ئەركێ پێ هاتیەدان و گەهاندنا پەیاما خوە ب راستی و دروستی،قوتابی و لاوێن دیموكراتا كوردستانێ د هەمی قۆناغێن خەباتا گەل دا شوینتلێن وان ددیارن و هەر قوتابی و لاوێن كورد بووینە جهێ پێگەهاندن و پەروەردەیا كوردایەتییێ و نشتیمان پەروەری و چاڤ نەترسیێ، هەروەسا لاوێن كورد هێمایێ باوەری ب خۆبوونێ نە پشتەڤان و دلسۆز و وەفادارن بۆ گەل و وەلات و ئاخا كوردستانێ.

مونا عەبدولسەلام

بەشێ هەرە زۆر یێ مە حەزژ ئاخفتن و سوحبەتا دكەن دەمێ دروونن دیوانا خوە ب سوحبەتان گەرم دكەین دەم و شەڤبێریێن خوە دبۆرینین، یان رۆژانە ل گەل كەسان تێكەل دبین، لێ یا ژ ڤێ گرنگتر ئەوە كا ئەم ژكیژ جۆرێ ئاخفتن كەرانین، هندەك كەس یێن هەین نا ئاخڤن یان دەمێ د ئاخڤن ب ئاخفتنێن خوە یێن خۆش یان جوان یانژی ئاخفتنێن وان گەلەك د وزە بەخش و ئەرێنی و رێكوپێكن ئەڤان جۆرێ مرۆڤان تۆ هەر حەزدكەی ل دەف روونی و ل دیوانا وان بێ ژبەركو چ جاران ب ئاخفتنێن خوە دلێ هەڤالێ خوە یان كەسێ بەرامبەر خوە نا ئێشینن وەكی ئەم دبێژین نە د گوزەك شكێنن، هەر جارەكا تۆ ل دەف ب روونی یان دێ چاڤێن تە گەشبین كەت بۆ ژیانێ، یان ژی دێ ئاخفتنەكا جوان بێژیتن و پشتەڤانییا تەكەت لسەر كار و چالاكیێن تە، ئەگەر خوە ئەڤ كەسە ئامۆژگارییەكێ لتەبكەن و چەند نە یا بد لێ تەژی بیت، لێ ژبەر ئاخفتنا وان یا جوان ئەم رێزێ لێ دگرین، د بەرامبەر ڤان مرۆڤان دا هندەك كەس یێن هەین ئاخفتن بێژن مەرەما من ژ ئاخفتنبێژ ئانكو هەر تشتەكێ بهێتە سە ر ئەزمانێ وان ئەو دێ بێژن بێی كو هزرا كەسێ بەرانبەر بكەت یان هزرا هەستێ كەسێ بەرامبەر خوە بكەت ئەگەر خوە ل ناڤ دیوانان ژی ب روونن یان كەسێ نەڤێت گوهێ خوە بدەتە وان یان ژی كەس حەز ناكەت ل وێ دیوانێ ب روونن، ئەڤ جۆرێ كەسان دەمێ د ئاخڤن ئاگەهـ ژ خوە نینە نوزانن چ دبێژن یان ژی دەمێ ئەم دبێژین هەر تەڤركەكی ل جهەكی ددەن هەر بێهنەكێ سوحبەتەكێ دكەن یان تۆ باخڤی یان نە ئەو دێ ئاخفتنا خوە بیژیت و ئاخفتناتە ل دەف نە یاگرنگە ئەو هزر دكەن ئەوا ئەو دبێژن یادروستە و ئەو د درستن هەموو كەس د خەلەتن وان باوەریا ب وێ هەی یا ئەو دزانن ئەڤجا ژ ڤان مرۆڤان و دیوانێن وان دوور بكەڤە ئەڤ مرۆڤە ژ بلی رەشەبایێن نەرێنی ل سەر هزر و بیرێن تە چ یا زێدەتر نینە، ئەڤجا بزانە دژیانا خوە یا رۆژانە دا تۆ تێكەل دبی دگەل كێ و ئاخفتنێن كێ كاریگەری لسەر تە هەیە رۆژانە ل گەل كەسێن ئاخفتن باش تێكەل ببە نە ئاخفتنبێژ.

مونا بەرواری

‎خێزان ئێك ژ گرنگترین پێكەهیێن جڤاكی یە جڤاكەكا ساخلەم ژ خێزانەكا راست و دروست و ساخلەم پەیدا دبیت خێزان كاریگەریەكا ئەرێنی و بەرچاڤ یا لسەر جڤاكێ هەی، ل دەستپێكا كچ و كوران د قۆناغا پێگەهشتنا خوە دا و هێدی هێدی نێزیكی قۆناغا هەڤژینیێ دبن یا ل سەر وان، پێدڤیە پشكداری روینشتن و خولێن پێگەهشتنێ‌ و گرێدای ژیانا هەڤژینیێ ببن دبیت گەلەك ژ وان وەسا هزر بكەن كو پشكداریا وان د ئەڤان خولان دا كێماسیە یان ژی دبیت هزركەن كو ئەو گەلەك د بنیات دا دشارازانە، پێدڤی ڤان خولان نینن، لێ ل گەل بۆرینا دەمێ و ژیانەكا دیر و درێژ ل گەل رەگەزێ بەرامبەر دێ زانی ب راستی ئەڤ خولە گەلەك دگرنگن، ژبەركو هەڤژین دو رەگەزێن جودانە ژ دو ژینگەهێن جودا هزروبیرێن وان، دبیت گەلەك ژێكجودا بن، ژبەر ڤێ چەندێ دێ بینی ل دەستپێكا قۆناغا هەڤژینیێ ب جوانی دبۆریت و هێدی هێدی دگەل بارودۆخێن جیواز و یێن ب زەحمەت هەردولا دبیت خۆ لبەر ڤان بارودۆخان نەگرن ل ڤێرێ ئاریشە و گەنگەشە دەسپێدكەن، دبیت د ڤی دەمی دا خودان زارۆك ژی بن، تێگەهشتنا خێزانەكێ ژ یا دی جودایە، هندەك ژ وان دبیت هەر ل دەستپێكێ شەروئالۆزێ دەسپێدكەن و هندەك ژ وان ژی پشتی چەند سالان دیاردبن، ئەڤ شەروئالۆزییە ژی ژ گەلەك لایەنان پەیدا دبن گەلەك جاران كچ و كۆڕ ب ڤیان خێزانێ پێكدئینن د ماوێ حەزژێكرنێ دا كۆڕ گەلەك بۆ كچێ خۆش دكەت، هەر بگرە ژبارێ دارای و گەریان و خۆشیێ و ژیانەكا شاهانە و خەیالی د گەل كچێ دبێژیت، لێ دەمێ كچ دهێتە د ژیانا ڤی گەنجی دا، ئەڤ تشتە دبەروڤاژینە و دبیت گەلەك ب زحمەت ژی بن، یان ژی مالا كوری دێ گەلەك ب خۆشی بەحس ل وێ ژیانێ كەن یا د ناڤ دا دژین و دێ گەلەك خۆشیان ل گەل كچێ بێژن، لێ د راستی دا چ تشت ب ڤی رەنگی نینن، بەلكو دبەروڤاژینە و دبیت بزەحمەتر ژی ئەڤە ژی دبیتە ئەگەر كو شەروئالۆزی د ناڤ خیزانێ دا پەیدا ببن، د ناڤا ڤان پەیوەندیان دا گەلەك جاران خێزان دبنە قوربان یان ژی كچ و باراپتر یا جاران زارۆك دبنە قوربانی د ناڤبەرا هەردو لایەنان دا قوربانیدانا زارۆیان گەلەك یا ب زحمەتە، ژبەركو گەلەك جاران لسەر بنەمایێ كەربوكینێ مەزن دبن، هندەك زاروكێن دڕندە ژێ پەیدا دبن كو كاریگەریێ دگەهینە خوە و جڤاكی و زاۆیێن دەوروبەرێن خوە ل قوتابخانێ و ژدەرڤە ژبەر ڤێ چەندێ گەلەك گرنگە خیزان لسەر بنەمایێ راستی و دروستیێ ئاڤاببیت داكو چ كەس نەبنە قوربانی