هێلین سـالـم

خۆیایە كو كوردستان وەكو دەڤەرەكا ستراتیژی ل ناڤەراستا رۆژهەلاتا ناڤین، پەیوەندیێن وێ ل گەل وەلاتێن دەوروبەر گەلەك دگرنگن. ئەڤ پەیوەندیە كارتێكرنەكا مەزن ل سەر ئارامی، ئابووری و گەشەكرنا هەرێما كوردستانێ هەیە. د ڤێ گۆتارێ دا، ئەم دێ بەحسێ پەیوەندیێن كوردستانێ ل گەل وەلاتێن هەڤسوی كەین، ژ لایێ دیرۆكی، سیاسی، ئابووری و كولتووری ڤە، ئەڤ بەلانسە كو ب ڤی سروشتێ‌ هندێ‌ ئالۆز تو بكاری پەیوەندیێن خۆ ل گەل وەلاتێن دەوروبەر بپارێزی، نەك تشتەكێ‌ ساناهی یە و هەمی سیاسەتمەداران پێ‌ چێببیت، لێ‌ دەستهەلاتا هەرێمێ‌ ئەڤ چەندە بەلانسكریە و شیایە بكەتە دەستكەفتەك ب خێرا وێ‌ سیاسەتا ب زانابوون. ئەم بەرێ‌ خۆ بدەینێ‌ ب پۆلینكرنا ڤان وەلاتێن هەڤسوی كو ب ڤی رەنگینە:
پـەیـوەنـدی ل گــەل تـوركـیا
توركیا وەكو وەلاتەكێ هەڤسوی، پەیوەندیێن وێ ل گەل هەرێما كوردستانێ سەرەرای هەڤراز و نشێڤیان كو گەلەك تێدا دیتینە. ژ لایێ ئابووری ڤە، توركیا ئێك ژ مەزنترین هەڤپشكێن بازرگانی یێن هەرێما كوردستانێ یە. بۆرییا نەفتێ یا د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و توركیا گرنگیەكا مەزن هەیە بۆ ئابوورییا هەردو لایەنان. هەروەسا، گەلەك كۆمپانیێن توركی ل هەرێما كوردستانێ كاردكەن، تایبەت د بیاڤێ ئاڤاكرنێ دا. ژ لایێ سیاسی ڤە، توركیا هەلوەستەكێ دژوار ل بەرامبەر پرسا كوردی ل وەلاتێ خۆ هەیە، ئەڤە جارجار كارتێكرنێ دكەتە سەر پەیوەندیێن وێ ل گەل هەرێما كوردستانێ. لێ د دەمێن دوماهیێ دا، ئەم دبینین كو پەیوەندیێن ئابووری بوونە فاكتەرەكێ ئێكلاكەر بۆ باشتركرنا پەیوەندیان د ناڤبەرا هەردو لایەنان دا.

پـەیـوەنـدی ل گــەل ئیـرانێ
ئیران پەیوەندیێن دیرۆكی یێن كویر ل گەل كوردستانێ هەنە. ژ لایێ بازرگانی ڤە، سنوورێن درێژ یێن د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و ئیرانێ دا دبنە ئەگەرەكێ گرنگ بۆ ئالوگۆركرنا كەلوپەلان. گەلەك دەرگەهێن سنووری هەنە كو رۆژانە هزارەها كەس و بارهەلگر دبۆرن و ئەڤە دبیتە ئەگەرێ گەشەكرنا ئابووری ل سەر هەردو لایەنان. ژ لایێ سیاسی ڤە، ئیرانێ هەلوەستەكێ نەگونجای هەیە ل بەرامبەر سەربەخۆیا كوردستانێ، ژبەر هەبوونا نەتەوەیا كورد ل ئیرانێ ژی. لێ ل گەل ڤێ چەندێ، ئیران گرنگیەكا مەزن ددەتە پەیوەندیێن خۆ ل گەل هەرێما كوردستانێ، نەخاسمە ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن ستراتیژی و ئابووری یێن خۆ ژ بەر سیاسەتا هەرێمێ‌ یا ئەكیتڤ و گونجای.

پـەیـوەنـدی ل گــەل ئیراقـێ
پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ ل گەل حوكمەتا ناڤەندی یا ئیراقێ ئالۆزن. ژ لایێ دەستووری ڤە، كوردستان بەشەكە ژ ئیراقێ، لێ هەرێمەكە كو گەلەك ئۆتۆنۆمی و دەستهەلاتێن تایبەت هەنە. پرسێن وەكی بودجە، نەفت و گاز و دەڤەرێن كوردستانی یێن دەرڤەی هەرێمێ، بەردەوام دبنە ئەگەرێ كێشە و ئالۆزیان. ژ لایێ ئابووری ڤە، ئیراق بازارەكێ گرنگە بۆ بەرهەمێن كوردستانێ. هەروەسا پشكەكا مەزن ژ بودجەیا هەرێما كوردستانێ ژ حوكمەتا ناڤەندی یا ئیراقێ دئێت، ئەگەر چەند سالێن دوماهیێ دا گەلەك گوهۆرین د ڤی واری دا چێبووینە. لێ‌ ب گشتی پێشەرۆژ دێ‌ یا گەرەنتی بیت هەكە جڤاك نیڤدەولی و رایا گشتی ل سەر ڤێ‌ پرسێ‌ د زال بن.

پـەیـوەنـدی ل گــەل سـووریـا
پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ دگەل سووریا ژی د جهگیرن سەرەرای ڤان ئالۆزیێن داویێ‌، نەخاسمە پشتی دەستپێكرنا شەڕێ ناڤخۆیی ل سووریا. هەبوونا كوردێن سووریا و پرسا ئۆتۆنۆمیا وان، كارتێكرنەكا راستەوخۆ ل سەر پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ ل گەل سووریا هەیە. ژ لایێ مرۆڤی ڤە، هەرێما كوردستانێ بوویە پەناگەهـ بۆ گەلەك پەنابەرێن سووری، ب تایبەت كوردێن سووری، پشتی دەستپێكرنا شەرێ ناڤخۆیی. ئەڤە بوویە ئەگەرێ پەیداكرنا پەیوەندیێن كولتووری و جڤاكی یێن كویرتر.
هەرێما كوردستانێ دشێت ببیتە پرەك بۆ پەیوەندیێن د ناڤبەرا وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین و رۆلەكێ گرنگ بگێریت د ئارامی و گەشەكرنا دەڤەرێ دا. لێ ئەڤە پێدڤی ب ستراتیژیەكا دیپلۆماسی یا باش و بەرفرەه هەیە، دا بشێت بەرژەوەندیێن خۆ بپارێزیت و پەیوەندیێن خۆ ل گەل وەلاتێن جیران بهێزتر بكەت.

هێلین سـالم

د جڤاكا مەدا ژن رۆلەكێ گەلەك گرنگ دگێریت، هەتا نوكە ژن د گەلەك بیاڤان دا ب نیڤا جڤاكێ دهێتە نیاسین. د ڤێ گوتارێ دا، ئەم دێ بەحسێ بەشدارییا ژنێ د جڤاكی دا كەین، ئاستەنگێن بەرامبەر وێ و رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
رۆلـێ ژنـان د دیـرۆكـێ دا:
د دیرۆكا دەڤەرا مە دا، ژن هەردەم خودانا جهەكێ تایبەت بوویە كو د دەمێن كەڤن دا، ژنان رۆلەكێ سەرەكی د پاراستنا كەلتووری و بەردەوامییا جڤاكێ دا هەبوویە. خۆیایە كو ئەوان كار ل سەر پەروەردەكرنا زارۆكان، رێڤەبرنا مالێ و پاراستنا دابونەریتان كریە و گەلەك جاران د شەڕان دا ژنان ژی پشكداری كریە و ببوونە هێما بۆ بەرخوەدان و بەرگریكرنێ. لێ دگەل هەمی ڤان رۆلان، ل گەلەك جڤاكان، دان ب ماف و ئازادیێن ژنان نەهاتیەدان، ئەڤ چەندە بوویە ئەگەرێ بەرتەنگ كرنا رۆلێ وان ل سەر ئاستێ جڤاكی و چێكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر وان. ئەڤجا دەربارەی پشكداریكرنا ژنان د جڤاكا نوكە دا ل سەر ئاستێ پەروەردە و خواندنێ، ل گەلەك جهان ڤە، دێ دبینی كو كچان ژبۆ بەردەوامییا خواندنا خۆ ئاستەنگ هەنە، ب تایبەتی ل گوندان و دەڤەرێن دویر. گەلەك جاران خێزان گرنگیێ ددەنە خواندنا كۆڕان زێدەتر ژ كچان. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ زێدەكرنا نەخواندەوارییێ د ناڤ ژنان دا و كێمكرنا دەرفەتێن كاركرنی.
د بیاڤێ كاری دا، دێ دبینی ژن كو مووچەیێن وان د گەلەك بیاڤان دا كێمترن ژ مووچەیێن زەلامان، هەر چەندە د هەمان كاری دا بن. هەروەسا دەرفەتێن پێشكەفتنێ د كاری دا ژی بۆ ژنان كێمترن. د گەلەك جهان ڤە، ژن د چالاكییێن ئابووری یێن دەرڤەی مالێ دا نە د چالاكن، ئەڤ چەندە ژی سەربەخوەییا وان یا ئابووری كێم دكەت.
ئاستەنگێن ل بەرامبەر ژنان، ژن د گەلەك جڤاكان دا روی ب روی چەندین ئاستەنگان دبن، ژ وان:
1ـ تـونـد و تیژی:
توندوتیژی دژی ژنان ئێك ژ گرنگترین ئاستەنگانە كو بەرامبەر وان هەیە. ئەڤ توندوتیژیە دشێت فیزیكی و دەروونی یان ئابووری بیت. د گەلەك جڤاكان دا، ئەڤ پرسە وەكی یا تایبەتی یا ناڤ مالێ دهێتە حسابكرن، ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا توندوتیژیێ.
2ـ داب و نەریت:
گەلەك دابونەریتێن جڤاكی هەنە كو رێ ل بەر پێشكەفتنا ژنان دگرن. بۆ نموونە، دەمێ دئێتە گۆتن كو ژن دڤێت تەنێ پەروەردەكرنا زارۆكان و كارێن مالێ بكەت، ئەڤ چەندە بەرتەنگیێ ددەتە رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
3ـ سیستەمێن یـاسـایـی:
د گەلەك وەلاتان دا، یاسا ناهێنە سەپاندن ب باشی بۆ پاراستنا مافێن ژنان. ژ وان: یێن پەیوەندی ب میراتێ، تەلاقێ، خاوەندارییێ و پشكداریكرنا سیاسی هەیە. ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا نەبەرامبەریێ د ناڤبەرا ژن و زەلامی دا.
رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا،بۆ باشتركرنا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا، گەلەك رێك هەنە كو دشێن بهێنە بكارئینان وەك:
پەروەردە و خـوانـدن
پەروەردە و خواندن رێكەكا سەرەكییە بۆ گەشەپێدانا ژنان. دەمێ ژن دبنە خودان زانین و شیان، دشێن زێدەتر پشكداریێ د ئابووری دا بكەن و ببنە خودان سەربەخوەیی. هەر وەسا، پەروەردە دشێت بیر و بۆچوونێن نوی بینیتە جڤاكێ و گوهۆرینێ د رۆل و بەرپرسیاریێن هەر دوو رەگەزان دا درۆستبكەن.
پشكداریكرنـا سیاسـی:
پشكداریكرنا ژنان د بیاڤێ سیاسی دا گەلەك گرنگە، ژبەر كو دبیتە ئەگەرێ دەنگێ وان بهێتە گوهلێبوون و پێدڤیێن وان بهێنە دابینكرن. هەروەسا، ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەرێ چێكرنا یاسا و پەیرەوێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەن.
هـوشیاركـرنـا جڤاكـی:
گرنگە هوشیاری ل دۆر مافێن ژنان و رۆلێ وان د جڤاكێ دا بهێتە بلندكرن. دڤێت چالاكی و هەلمەت بهێنە ئەنجامدان دا جڤاك باشتر تێبگەهیت كو ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی و دڤێت رێز ل ماف و ئازادییێن وێ بهێتە گرتن.
پشتەڤانیا ئابووری:
پشتەڤانیكرنا ژنان د بیاڤێ ئابووری دا، ب رێیا دابینكرنا قەرزێن بچویك، راهێنان ل سەر پیشەیان و كرنا دەرفەتێن كاری، دێ بیتە ئەگەرێ سەربەخوەییا وان یا ئابووری و باشتركرنا رۆلێ وان د جڤاكی دا.
دارێشتنا یاسایێن نوی:
گوهۆرینا یاسایان و دانانا یاسایێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەت، گەلەك گرنگە. ئەڤ یاسایە دشێن پەیوەندی ب توندوتیژییێ، میراتێ، خاوەندارییێ، خێزانێ و كاری هەبن.
ل دوماهیێ‌ ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی، و بێی پشكداریكرنا وێ یا تەمام، جڤاك نەشێت بگەهیتە ئاستێ پێشكەفتنا ب درۆستی. ئەركێ هەمی كەسایە كو هەول بدەن بۆ راكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر ژنان و پشتەڤانییا وان بكەت دا دەرفەتێن یەكسان بدەستڤەبینن.
ئەڤرۆ، گەلەك ژن سەركەفتنێن مەزن تۆمار دكەن د بیاڤێن جودا دا و دبنە نموونە بۆ ژنێن دی. ب پشتەڤانی و پالپشتییا ئێكودو و ب رێیا گوهۆرینا یاسا و نەریتان، ئەم دشێین جڤاكەكا باشتر ئاڤا بكەین كو تێدا هەمی كەس خودانێ هەمان ماف و ئازادی بن.

هێلین سالم

دناڤبەرا دل و مێشكی دا شەڕەكێ بەردەوام هەیە، شەڕەكێ كو هەموو مرۆڤ پێ دئێشن، مێشك ب لۆژیك و ژیری خوە بیر دكەت، لێ دل ب هەست و سۆزێن خوە ڕێ نیشان ددەت، ئەڤ هەڤڕكیە گەلەك جاران دبیتە ئەگەرێ دودلی و نەرحەتیێ دژیانا مە دا.
گەلەك جاران مێشك تشتەكی دبێژیت و دل تشتەكێ دی، مێشك دێ بێژیت (ئەڤە نە باشە بۆ تە) لێ دل دێ بێژیت ( ئەز ڤێ چەندێ دخوازم) كیژ یا ڕاستە و كیژ یا خەلەتە؟ ئەڤ پرسیارە گەلەك یا گرانە.
دەمێ ئەم بڕیارێن گرنگ دگرین، ئەم دشێین پشتبەستنێ ب كیژكێ‌ بكەین؟ مێشكێ مە یێ ژیر یان دلێ مە یێ هەستیار؟ چارەسەریا راستی دناڤبەرا واندا یە، نە ب تنێ گوهداریا مێشكی بكە و نە ب تنێ گوهداریا دلی بكە.
مێشك باشیێ دخوازیت ب شێوەیەكێ پراكتیكی و عەقلانی، دل ژی باشیێ دخوازیت بەلێ ب شێوەیەكێ هەستیار و مەعنەوی، هەردو لایەن پێدڤینە بۆ ژیانەكا تەمام، هونەرێ‌ ژیانێ ئەوە كو مرۆڤ بشێت هەڤسەنگیێ دناڤبەرا دل و مێشكی دا پەیدا بكەت و گوهداریا هەردویان بكەت و بزانیت كەنگی پێدڤیە گوهداریا وان بكەی، ئەڤ شەڕە دێ هەردەم بەردەوام بیت، چونكی ئەو بەشەكێ سروشتی یێ مرۆڤایەتیێ یە، لێ ئەم دشێین فێر ببین كا چەوا ژێ مفای وەربگرین و بكەینە هێزەكا ئەرێنی دژیانا خۆ دا و دێ چەوا هەڤسەنگیێ دناڤبەرا دلی و مێشكی دا كەی؟ ل دەستپێكێ هەردویان ب نیاسە بزانە دلی چ دڤێت و مێشكی چ دڤێت دڤێت زالبی لسەر هەستێن دلی و بریارێن رژد یێن مێشكی، كاغەزەكێ بینە و بنڤیسە دلی ئەڤە دڤێت و مێشكی ئەڤە دڤێت و سەحكە تێبیێن هەردو لایا و دگەل خو بێژە كیژ ژوانا پتر سەربۆر هەنە و كیژ ژوانا پتر هاری تەكریە د تەنگاڤیان دا، بڕیارێن خوە هەڤسەنگ بكە دناڤبەرا هەردویان دا چنكو ب پێشگوهـ ئێخستنا ئێك ژوان سەركەفتن نابیت.
دەمی بدە خوە بڕیارێن بلەز نەدی دا پەشیمانی ب سەر تەدا نەهێت، یا گرنگ ئەوە سەرنجا دلێ خوە بكەی ب هێزا مێشكێ خوە هەر كەسەك دزانیت دلێ وی ب چ خۆش دبیت و ئاقلێ وی ژ چ دبڕیت هەر دەمێ‌ دلێ تە لسەر بریارەكێ خۆش بۆ و عاقلێ تە ژێبری دبیت ئەڤە بڕیارەكا راست بیت، لێ ئەگەر تە بڕیار دا و یا دروست نەبوو بلا پەشیمانی ب سەر تەدا نەهێت چونكو خەلەتی دبنە سەربۆر و سەربۆر دبنە عاقل و هەردەمێ‌ عاقلێ تە زال بوو بسەر هەستێن تە و جەڕكێن تە یێن هەستا تژی بوون دێ یێ زال بی لسەر هەموو ژیانا خوە. هەڤسەنگی ب ڕامانا یەكسانیەكا ٥٠/٥٠ ناهێت بەلكی هەڤسەنگی ئەوە تۆ بشێی ب گوهـ ل هەردو دەنگێن دل و مێشكێ خوە بی و رازیبوونا هەردویان وەربگری.

هێلین سـالـم

ل هەرێما كوردستانێ وەك هەر دەڤەرەكا دی،گەنج وەكی پێكهاتەكا سەرەكی یێن جڤاكینە. ئەڤ قۆناغا ژیێ (١٨ـ٣٥ ساڵ) دشێن گەلەك كارتێكرنێ ل سیاسەت و جڤاكێ بكەن، چونكی گەلەك زویكا گوهۆرین ب سەر جیهانێ دا دهێن و گەنج زوی ل گەل ڤان گوهۆرینان خوە دگونجینن، هەرچەندە رێكێن پشكداریكرنا گەنجان د پرۆسەیا سیاسی دا یا ڤەكریە، بەلێ هێشتا هندەك ئاستەنگ و كێماسی یێن هەین.
د دەمێ بۆریدا و ژ ئەگەرێ نە هنارتنا مووچەی ژ لایێ حوكمەتا بەغدایێ‌ ڤە و پێك نەهاتنا حوكمەتا هەرێمێ و حوكمەتا ئیراقێ، هەرێما كوردستانێ تووشی قەیرانەكا مەزن یا ئابووری بوویە و كارتێكرنەكا مەزن ل ژیانا رۆژانە یا خەلكی كریە، ب تایبەتی ژی گەنجان، گەلەك ژ وان مالەكێ برێڤەدبەن یان كرێكارن ل جهەكی و ب داهاتەكێ كێم ژیانا خوە برێڤە دبەن، دبیت گەلەك گەنج ژ كارێن وان هاتبنە دویرئێخستن و هیڤیێن وان بۆ ژیانێ شكەست بن و نەشێن بۆ خوە داهاتەكی پەیدا بكەن و مال و ژیانا خوە برێڤە ببەن، بەلێ ئەڤە دەلیڤەكە ژی كو گەنجێن هەرێمێ هێز و شیانێن خوە نیشا دەن و كار پێبكەن و هاریكاریا مال و مللەتێ خوە بكەن.
رۆلێ گەنجان ل دەمێ هەبوونا قەیرانێن دارایی ل سەر هەرێمێ گەلەك گرنگە د ڤان دەمان دا، گەنج دشێن ببنە هێزەكا كاریگەر بۆ گوهۆرین و چارەسەركرنا پشكێن جۆراوجۆر یێن قەیرانێ، وەك داهێنان و پرۆژەیێن نوی، گەنج خودان هزرێن نوی و ئاڤاكەرن، دشێن پرۆژەیێن بچویك و كێم مەزاختی دەست پێ بكەن كو ببنە ژێدەرێن نوی یێن داهاتی.
خواندن و پەروەردە، وەرگرتنا زانستی و شارەزاییێن نوی د وارێن ئابووری و بازرگانی دا دێ بیتە ئەگەرێ چارەسەركرنا قەیرانان ب رێكێن زانستی.
كاركرن د وارێن جۆراوجۆر دا، گەنج دشێن كار د هەر وارەكی دا بكەن، نە تنێ د وارێن حكۆمی دا، بەلكو ل كەرتێ تایبەت ژی.
تەكنەلۆجیا و دیجیتال، بكارئینانا تەكنەلۆجیایێ دشێت هاریكاریا كێمكرنا خەرجیان بكەت و بەرهەمهێنانێ‌ بلند بكەت.
رێكخستنا خوە و دروستكرنا تۆڕێن جڤاكی: گەنج دشێن رێكخراوێن مەدەنی و تۆڕێن هاریكاریا ئابووری دروست بكەن؛ بۆ كێمكرنا باندۆرا قەیرانان.گەنج كلیلا گەشەپێدانێنە و ل دەمێ قەیرانێن دارایی، ئەڤ رۆلە پتر گرنگتر دبیت.
ل دەمێ قەیرانان دا بتنێ گەنج دشێت گوهۆرینان بكەت گەنج دشێت ب هێز و شیانێن خوە و ب كرنا كارەكێ سەربەخۆ نیشا خەلكی بدەت، كو رۆلێ گەنجان، بتنێ چالاكی نینن ئەگەر قەیران چەند دگران بن، بلا گەنج دەستان دانەهێلن و ب هەمی هێز و شیانێن خوە بۆ برێڤەبرنا خۆ د ڤێ‌ رەوشێ دهاریكار بن.

هێلین سالم

د ڤان سالێن دوماهیێ دا دەڤەرێن رۆژهەلاتا ناڤین ب شێوەكێ مەزن گوهۆرین ب سەر سیاسەتا وێ دا هاتینە. ئەڤ دەڤەرە كو خودان نەفت و ئایدولۆجیا و جیۆپۆلیتیكە، لێ هێشتا ب مێژوویەكا ژناڤچووی و شەڕا بەردەوام دژین، ژ پرسێن هەرە گرنگ یێن رۆژهەلاتا ناڤین پرسا فەلستین و پرسا كوردستانێ نەكو ماینە هەلاویستی و نەهاتینە ئێكلاكرن و چارەسەر كرن.
ئێك ژ گرنگترین بابەتێن سیاسی یێن رۆژهەلاتا ناڤین ئاریشێن فلەستین و ئسرائیلێ نە، پشتی هێرشێن ئیسرئیلێ بۆ سەر غەزە و بەرسڤێن حەماس و هەڤپەیمانان ب هێرشێن فرۆكەڤانی رەوشا دەڤەرێ گەلەك خراب كریە،
ل ئیراقێ حوكمەتا فیدرال و هەرێما كوردستانێ ئاریشەیێن مووچەی و ئاخ و دەستهەلاتێ یێن هەیین گەلەك ژ خەلكی ژ دەستهەلاتا حوكمەتا نوی یا ئیراقێ د ڕازی نینن. ب تایبەتی هەرێما كوردستانێ د ناڤ دۆخەكێ دارایێ خراب و بەلاڤ نەكرنا مووچەی دا دژیت.
ل ئیرانێ مەترسی گەلەكن ب تایبەتی پشتی هێرشێن ئیسرائیلێ بۆ سەر ئیرانێ و بەرسڤێن توند یێن ئیرانێ بۆ ئیسرائیلێ سەقامگیریا رۆژهەلاتا ناڤەراست پتر ئالۆز كریە، هەر چەندە ئەڤ دەڤەرە دویرن ژ هندەك لایێن دی یێن جیهانێ، بەلێ ئەڤ شەڕ و ئالۆزییە دشێن سروشتێ جیهانێ هەمیێ بگوهۆڕن. ئیسرائیل ژی وەكی زلهێزەكا هەرێمی ل رۆژهەلاتا ناڤین وەكی هەڤپەیمانا ئەمریكا؛ بەردەوام هەولددەت ل دژی چەكێ ئەتۆمی یێ ئیرانێ ب راوستیت و ناهێلیت ئیران بگەهیتە چەكێ ئەتۆمی و پویتاندنا یۆرانیۆمی بكەت كو بگەهیتە وێ چەندێ ئیران ببیتە دەولەتەكا خودان چەكێ ئەتۆمی، چونكی ئەگەر ئیران بۆ خودان چەكێ ئەتۆمی ل وی دەمی دێ هەڤسەنگیا هێزێ دێ ل رۆژهەلاتا ناڤین و جیهانێ هێتە گوهۆرین ل وی دەمی ئەمریكا یا نەچارە سیاسەتا خۆ بگوهۆریت. ژ لایەكێ دی ڤە، ئیران وەسا هزر دكەت ئەگەر چەكێ ئەتۆمی هەبیت، دێ مانا وێ پارێزیت لەوما هەمی هەولان ددەت ببیتە خودانا چەكێ ئەتۆمی د ئەنجام دا دێ پێكدادان دروست بن، ل گۆرەی راپۆرتێن ناڤدەولەتی ئیران شیایە تا ٦٠٪ پویتاندنا یۆرانیۆمی بكەت.
هەروەسا ئیران ب ئایدۆلۆجیا شیعەگەریێ پشتگێریا حزبێن سیاسی دكەت وەكی حەماس و حزبوللا و حزبێن یەمەنێ.
ئەگەر ئەم ب گشتی بەحسی رەوشا رۆژهەلاتا ناڤەراست بكەین دێ بینین رەوش د گەلەك قەیرانان دا دبۆریت، شەڕێن ناڤخۆی و سەرهلدانا گەلەك پارتێن سیاسی و ئیسلامی و تێكچوونا ئابۆری و بەرگیری ل دژێ رەخنەیا وە دكەن كو ئەڤ دەڤەرە د رەوشەكا خراب دا دەرباز ببیت.
وەلاتێ توركیا ژی ژ ئەگەرێ جهێ وێ یێ جوگرافی گەفە كو ژ لایەكی ڤە یا ل گەل هەڤپەیمانیا ناتۆ و ژ لایەكی دی ڤە بازرگانیا چەكی ل گەل رۆسیا دكەت، ئەڤە د دەمەكی دایە كو رۆسیا و ئەمریكا ل دژی ئێكن.
ل دوماهیێ، رەوشا سیاسی یا رۆژهەلاتا ناڤین نەهاتیە ئاشتی و ئاسایشێ، ل دویڤ بەرەف پێشڤەچوونا پەیوەندیێن نێڤدەولەتی، هەروەسا دابینكرنا مافێن مرۆڤی دڤێت هەمی هێز رویبروی ئاریشەیان ببن ژبۆ داهاتیەكێ باشتر.

هێلین سالم

كەسێن خودان گرنژینەكا ب دروستی و بەردەوام جیهانێ ب تەمامی جودا دبینن، گرنژین نە بتنێ نیشانا كەیفخوشییێ یە، بەلكو هێزەكا مەزنە كو كاریگەرییەكا ئەرێنی لسەر ساخلەمیا مە یا دەروونی و لەشی هەیە، ڤەكولینێن زانستی دیاردكەن كو گرنژین سترێسێ كێم دكەت، بەرگرییا لەشی ب هێز دكەت و ژیانا مە درێژتر دكەت.
دەمێ ئەم دكەنین، مێشكێ مە مادەیێن كیمیایی یێن وەك ئێندۆرفین، دۆپامین و سیرۆتۆنین بەردەت، ئەڤ مادە وەك دەرمانێن سروشتی كار دكەن، ئێشێ كێم دكەن و هەستێن مە ب ئەرێنی دهێلن، لەوما ژی نۆژدار و دەروونناس گرنژینێ وەك دەرمانەكێ بێ پارە و بێ زیان پێشنیار دكەن.
ئەو مرۆڤێن ب بەردەوامی دكەنن، نە بتنێ باشتر دژین، بەلكو باشتر ژی هزرا دكەن، گرنژین مێشكێ مە ئازاد دكەت و داهێنانێ زێدە دكەت، دەمێ ئەم دكەنین، ئاستێ ئۆكسجینێ د خوینا مەدا زێدە دبیت، كو ڤێ چەندێ مێشك چالاكتر دكەت و هێزا هزركرنێ باشتر دكەت.
گرنژینێ كارتێكرنەكا مەزن لسەر پەیوەندیێن مە هەیە، مرۆڤێن دكەنن خولكێ وان خوەشتر دهێنە دیتن، گرنژین دلگرانیێن د ناڤبەرا مرۆڤان كێم دكەت و باوەرییێ ئاڤا دكەت، هەر وەسا ژی گرنژین دبیتە ئەگەرێ ئاڤابوونا پەیوەندیێن گەرم و مەزن.
ژ ئالیێ لەشی ڤە ژی، گرنژینێ كارتێكرنەكا مەزن هەیە. ڤەكولینێن نوو نیشا ددەن كو گرنژین سیستەمێ بەرگرییا لەشی ب هێز دكەت، فشارا خوینێ كێم دكەت و مەترسیا نەخۆشیێن دلی كێم دكەت، گرنژین هەروەسا ئاستێ هۆرمۆنێن سترێسێ وەك كۆرتیزۆل كێم دكەت، كو دبنە سەدەمێ گەلەك ئاریشەیێن ساخلەمیێ.
گرنژین هونەرەكە كو دڤێت ئەم فێر ببین، دەمێ ئەم دهێنە دنیایێ، ئەم بێ ئەمر و فەرمان دكەنین، لێ دگەل مەزنبوونێ و زێدەبوونا بارگرانیێن ژیانێ، ئەم هێدی هێدی ئەڤێ شیانێ ژ دەست ددەین، گرنژین وەك هەر هونەرەكێ‌ دی دكاریت بهێتە فێركرن، دڤێت ئەم دەلیڤەێن كەنینێ د ژیانێ خوەدا ببینین و ڕۆژانە خۆشیێ ژێ وەرگرین.
ژینا مودێرن یا ئەڤرۆ تژی سترێس و فشارە و گەلەك جاران ئەم بێ هێڤی و بێ ئومێد دبین. لێ گرنژین چەكەكێ هێژایە دژی ڤان تشتان،. گرنژین نیشانا مێرخاسییێ یە، قەبوولكرنا كەتواری یە و هەلبژارتنا ژیانەكا پڕ كەیفخوشییێ یە.
ئەگەر تە بڤێت تە مێشكەكێ ئارام و ساخلەم هەبیت رۆژانە فێری گرنژینێ بكە، بڤێ چەندێ نە بتنێ تۆ دێ خۆشتر ژیێ، لێ تۆ دێ خۆشترین و ژیرترین كەسێ دناڤ هەڤالێن خوەدا بی.

هێلین سالم

مافێن مرۆڤی ئەو پرەنسیپ و رێباز نە كو ل سەرانسەری جیهانێ دناڤ هەمی چاندان دا، رێزگرتنێ ل كەرامەتا هەر كەسەكی دكەن و دیار دكەن كو مرۆڤ خودان چ ماف و ئازادیانە، ئەڤ مافە د سالا ١٩٤٨ دا د دانپێدانا گەردوونی یا مافێن مرۆڤی دا هاتینە راگەهاندن، پشتی كو جیهانێ دوو شەڕێن مەزن دیتن كو ب ملیۆنان كەس تێدا هاتنبوونە كوشتن، ژمافێن مرۆڤی یێن سەرەكی مافێ ژیانێ، ئازادی، و پاراستنا تاكە كەسی، هەر مرۆڤەكی ماف هەیە ببیتە خودانێ ناسنامەیا خوە و رێز لێ بهێتە گرتن، بێی كو توشی چ جۆرێن دەستدرێژیا ببیت، چ ژ لایێ رەگەزی، رەنگ، زمان، ئایین، بیروباوەڕێن سیاسی، و …. هتد.
هەر مرۆڤەكی ماف هەیە كو ژ ئەشكەنجە، چەوساندن وسزایێن نەمرۆڤانە بهێتە پاراستن، هەر كەسەكی ماف هەیە ل بەرامبەر یاسایێ وەك كەسەكێ یەكسان بهێتە ناسین و ماف هەیە كو ل دەمێ‌ هەر تاوانەكا ل وی دهێتە كرن، بەڕەڤانیێ ژ خوە بكەت ب شێوەیەكێ دادپەروەر، د بیاڤێ ئازادیا بیر و رامانێ دا، هەموو كەسان ماف هەنە كو هزر و باوەڕێن خوە ب ئازادی دەرببڕن و ماف هەنە كو ب ئازادی رێكخراوان دروست بكەن و بەشداری كۆمبوونێن ئاشتیانە ببن، هەر كەسەكی ماف هەیە ب شێوەیەكێ ئازاد و نهێنی دەنگێ خوە بدەت و بەشداری پرۆسێسا بڕیاردانێ یا سیاسی ببیت.
د بیاڤێ ئابووری و جڤاكی دا، مافێن مرۆڤی یێن گرنگ هەنە، هەر كەسەك ماف هەیە كار بكەت د ناڤ بارودۆخێن باش دا و وەرگرتنا مافێ‌ یەكسان بۆ كارێ یەكسان و مافێ پشكداریكرنێ د سەندیكایان دا، هەروەسا، هەر كەس ماف هەیە كو ئاستەكێ ژیانێ یێ گونجای هەبیت، وەك خوارن، جل و بەرگ، خانی، و دەرمان، پەروەردە ژی مافەكێ سەرەكی یە هەر كەسەكی ماف هەیە پەروەردێ وەربگریت، ب تایبەتی پەروەردەیا سەرەتایی كو دڤێت بێ بەرامبەر و نەچاری بیت. پەروەردە دڤێت بهێتە ئاراستەكرن بەرەڤ گەشەپێدانا كەسایەتیا مرۆڤی و هێزكرنا رێزگرتنا مافێن مرۆڤی و ئازادیێن بنگەهین.
ل دەمەكی كو مافێن مرۆڤی ل سەرانسەری جیهانێ دهێنە دیتن وەك تشتێن گرنگ،بەلێ بجهئینانا وان هێشتا دژواریێن مەزن تێدا هەنە، گەلەك وەلات مافێن مرۆڤی دشكێنن ب ئاوایێن جودا، وەك سانسۆر، گرتنێن سیاسی، ئەشكەنجە، و دەستدرێژی ل سەر ژنان، زێدەباری ڤێ، هەژاری، نەخوەندەواری، تێكدانا ژینگەهێ، و شەڕ ژی فاكتەرێن گرنگ نە كو كاودانێن مافێن مرۆڤی ل گەلەك دەڤەران خراب دكەن، هەر وەلاتەك ئەركێ وی یە كو مافێن مرۆڤی بپارێزیت و پێشڤە ببەت، نە تنها ب رێكا یاسا و سیستەمێن دادوەری، لێ ب رێكا پەروەردە و هشیاركرنێ، سازیێن نیڤدەولەتی،وەك نەتەوێن یەكگرتی و رێكخراوێن ناحكومی یێن مافێن مرۆڤی، رۆلەكی گرنگ دگێرن د پاراستن و پێشڤەبرنا مافێن مرۆڤی دا، ئەو چاڤدێریێ دكەن ل سەر ئاستێ پاراستنا مافێن مرۆڤی ل سەرانسەری جیهانێ و راپۆرتان بەڵاڤ دكەن، و هەوڵ ددەن فشارێ بێخنە سەر وەڵاتێن كو مافێن مرۆڤی دشكێنن.

هێلین سالم

هونەرێ بەرسڤدانێ ژ گرنگترین هونەرێن كو مرۆڤ پێتڤی پێ هەیە د ژیانا رۆژانە دا یە. ئەڤ هونەر دهێتە دیتن وەك كلیلا سەركەفتنێ د پەیوەندیێن جڤاكی و كاری دا. لەوما گەلەك گرنگە كو هەر كەسەك شیان و تەكنیكێن باش یێن بەرسڤدانێ هەبن، دا بشێت ب باشترین شێوە خۆ بگەهینیتە كەسێن دی و پەیامێن خۆ ب رێكەكا كاریگەر بگەهینیت.
دەمێ ئەم دئاخڤین لسەر هونەرێ بەرسڤدانێ، پێتڤیە ئەم چەند خالێن سەرەكی بەرچاڤ وەرگرین:
یا ئێكێ گوهدانا باش، بەری كو تۆ بەرسڤا كەسەكی بدەی، پێتڤیە تۆ ب باشی گوه بدەیە ئاخفتنا وی. گوهدانا باش دێ وەكەت كو تۆ تەركیزێ
\لسەر هەر گۆتنەكێ بكەی و هەول بدەی مەبەستا ئاخفتنكەری باش تێبگەهی.
یا دووێ، تێگەهشتنا دروست پشتی گوهدانێ، پێتڤیە تۆ پشتراست بی كو تو ب دروستی تێگەهشتی ژ پەیاما كەسێ بەرامبەر. هەكە تشتەك نە روهن بیت، باشترە تۆ پرسیارێ بكەی دا تێگەهشتنا تە دروست بیت.
یا سیێ كونترولا هەستان دەمێ بەرسڤدانێ، گرنگە مرۆڤ بشێت كونترولا هەستێن خۆ بكەت، تایبەت دەمێ كو ئاخفتن یان بابەت هەستیار بن. بەرسڤدانا ب ئارامی و بێ لەز و بەز دێ هاریكاریا تە كەت كو بەرسڤەكا باشتر و كاریگەرتر هەبیت.
یا چارێ هەلبژارتنا پەیڤێن گونجای: پەیڤێن كو ئەم بكار دئینین د بەرسڤدانێ دا گەلەك گرنگن. پێتڤیە پەیڤ روهن و گونجای بن، و دویر بن ژ پەیڤێن كو دێ بنە ئەگەرێ خرابكرنا پەیوەندیێ یان تێكدانا هەستێن كەسێ بەرامبەر.
پێنچ، دەمێ گونجای ژی گرنگە. هندەك جار باشترە مرۆڤ هندەك دەمی بهێلیت بەری كو بەرسڤێ بدەت، نەخاسمە د بابەتێن هەستیار دا. ئەڤە دێ هاریكاریا تە كەت كو تە بەرسڤەكا باشتر و هزركریتر هەبیت.
شەش، زمانێ جەستەی نە تنێ پەیڤ، لێ هەروەسا زمانێ جەستەی ژی رولەكێ گرنگ دگێریت د هونەرێ بەرسڤدانێ دا. رویێ تە، لڤینێن تە، و هەلویستا تە یا فیزیكی دێ كاریگەریەكا مەزن هەبیت لسەر چاوانیا وەرگرتنا بەرسڤا تە ژلایێ كەسێ بەرامبەر ڤە.
حەفت، دلۆڤانی و رێزگرتن: هەر بەرسڤەك پێدڤیە ب دلۆڤانی و رێزگرتن بهێتەدان، حەتا ئەگەر تۆ نە دگەل بۆچوونێن كەسێ بەرامبەر بی ژی. ئەڤە دێ هاریكاریا تە كەت كو پەیوەندیاتە باش و ئەرێنی بهێتە پاراستن.

هێلین سالم

ژ دەستپێکا ئافراندنێ، هونەر شێوەکێ سەرەکی یێ دەربڕینێ بوویە ل دەف مرۆڤی. د ناڤ هەمی جورێن هونەری دا، ستران گۆتن جهەکێ تایبەت هەیە د دلێ خەلکی دا، ب تایبەت د هەلکەفت و بیرەوەریێن مە دا.
ستران گۆتن نە بتنێ دەربڕینا هەستان و خوەشیێ یە، بەلکو پرەکە د ناڤبەرا رابردوو و نوکە دا. دەمێ ئەم گوهداریا سترانەکێ دکەین، ئەو ستران دشێت مە ببەت بۆ دەمەکێ دی، بو بیرەوەریەکا خوش یان یا تال. هەر ستران چیروکەکێ ڤەدگێڕیت، هەست و سوزان د خو دا هەلدگریت.د دەمێ شاهیان دا، سترانێن شاهیێ دبنە سەمفونیا خوشیێ. د داوەتان دا، گوڤەند و ستران تێکەل دبن و دبنە ئاهەنگەکا تژی ژیان. هەروەسا د دەمێ خەم و کەسەران دا، سترانێن خەمگین دبنە هاڤالێن مە یێن خەمگینی و ئێشێ.هونەرمەندێن مە یێن بەهدینان، ب دەنگێ خوە یێ زەلال و گۆتنا خوە یا رەسەن، شیاینە پەیامێن جڤاکی و نەتەوەیی بگەهیننە گوهێ خەلکی. ئەو شیاینە ب رێیا ستران گوتنێ، چاندا مە یا دەولەمەند بپارێزن و وێ بدنە ناسکرن.د جڤاکا مە دا، ستران گوتن نە تنێ بو دەمبوراندنێ یە، بەلکو ئامرازەکە بو پاراستنا ناسنامە و چاندا مە. هەر سترانەک پشکەکە ژ دیروکا و کەلەپورێ مە یێ دەولەمەند. دەمێ زاروک گوهداریا سترانێن کەڤن دکەن، ئەو فێری دیروک و چاندا خو دبن.
سترانێن فولکلوری یێن بەهدینی، وەکی لاوک، حەیران و بەیت، گەنجینەیێن بێ هەژمارن. ئەڤ سترانە چیروکێن عەشقێ، مێرخاسیێ، وەلاتپارێزیێ و ژیانا گوندان ڤەدگێڕن.د دەمێ نوکە دا، ستران گوتن گەلەک گوهرین ب سەردا هاتینە. تەکنولوژیا نوی و ئامیرێن موزیکێ یێن مودێرن، شێوێ پێشکێشکرنا سترانان گوهریە. لێ دیسان ژی، کاکلا سەرەکی یا ستران گوتنێ وەکی خو مایە ئەو ژی دەربڕینا هەستانە.گەلەک جاران، سترانەک دشێت تشتێ کو ب پەیڤان ناهێتە گوتن، بێژیت. ئەڤ چەندە گرنگیەکا تایبەت ددەتە ستران گوتنێ د ژیانا مە دا. سترانەک دشێت برینان ساخ بکەت، دلان ئارام بکەت، یان ژی خوشیێ بێخیتە دلان.ل دوماهیێ دا، ستران گوتن نە تنێ هونەرەکە، بەلکو پشکەکا گرنگە ژ ناسنامە و چاندا مە. ئەڤ هونەرە پێدڤیە بهێتە پاراستن و پێشڤەبرن، دا کو نفشێن نوی ژی بشێن مفات و خوەشیێ ژێ وەرگرن و بزانن کا ئەو کینە و ژ کیڤە هاتینە.

ژن هێزەكا مەزنە د ژیانێ دا و بێی وێ ژیان نابیت، ئەڤ راستیە د هەمی دەمان دا خویا بوویە و د سەردەمێ مە یێ نوكە دا پتر دیار دبیت، ژن دایكە، خویشكە، كچە، و هەڤژینە. ئەو بنیاتێ سەرەكی یە د ئاڤاكرنا مالباتێ دا و ستوونا جڤاكێ یە، د جیهانا مە یا نوكە دا، رۆلێ ژنێ گەلەك گوهۆڕی یە ژ بەری، ئەڤرۆ ژن نە بتنێ یا بەرپرسیارە ژ كارێن مالێ، لێ یا چالاكە د هەموو وارێن ژیانێ دا، ئەم دشێین ببینین كو ژن سەركەفتی نە د خواندنێ دا، د كارێن دەرڤە دا، و د وارێن جۆرا جۆر یێن پیشەیی دا ژن شیایە خوە بسەلمینیت وەك نوژدار، ئەندازیار، مامۆستا، پارێزەر و كارگێر، د گەلەك وەلاتان دا ژن گەهشتینە پلەیێن بلند یێن سەركردایەتیێ و بووینە سەرۆك و وەزیر، ئەڤە نیشانا هێزا وان و شیانێن وان یێن مەزنە، لێ ل گەل ڤێ پێشكەفتنێ ژی، هێشتا گەلەك ئاستەنگ هەنە ل بەر ژنان د جڤاكی دا،هندەك نەریتێن كەڤن و هزرێن پاشكەفتی هێشتا كاریگەریا خوە هەیە ل سەر ژیانا ژنان، گەلەك جاران ژن روو ب رووی جوداهیێ دبن د وارێن كاری دا، یان سنوورداریێ د وارێ پەروەردێ دا، پێدڤیە جڤاك هەموو پێكڤە كار بكەت ژ بۆ راكرنا ڤان ئاستەنگان، چونكی پێشكەفتنا راستەقینە یا جڤاكی دێ بتنێ هێتە دی دەمێ كو ژن و زەلام وەكهەڤ دبن د ماف و ئەركان دا. داهاتیەكێ‌ گەش پێدڤی پشكداریا ژنانە د هەموو وارێن ژیانێ دا،جڤاكێ پێشكەفتی ئەوە یێ كو تێدا هەر تاكەك، ژن بیت یان زەلام، بشێت خەونێن خوە پێك بینیت و دەربڕینێ ژ شیانێن خوە بكەت، ژن نیڤا جڤاكی نە و بێی وان، پێشكەفتن و گەشەكرن یا كێم دمینیت، لەوما، پێدڤیە ئەم هەموو پشتەڤانیا ژنان بكەین و هاریكار بین ژ بۆ ئاڤاكرنا جیهانەكا باشتر.