هێلین سالم

دروستکرنا سترانێن سیاسی و نیشتمانی ل دەمێ بانگەشەیا هەلبژارتن و دەنگدانێ دا گەلەک گرنگیەکا مەزن هەیە، چونکو مۆزیکێ شیانێن ب هێز هەنە کو کارتێکرنێ ل سەر هەست و هزرێن خەلکی بکەت.

ئەڤە گرنگترین خالێن رۆلێ سترانێن سیاسی و نیشتمانی یە ل دەمێ دەنگدانێ:
١- ب هێزکرنا هەست و سۆزا و کارتێکرنا سۆزداری:
مۆزیک دگەل هەستێ مرۆڤی ڕاستەوخوە د ئاخڤیت. سترانەکا ب ئاوازەکا بێهنفرەهـ یان تژی جوش و خروش و شیان هەنە کو هەستێن نیشتمانپەروەری، هیڤی و باوەریێ د دلێ دەنگدەران دا ب هێز بکەت و وان ل دۆر پارتێ کۆم بکەت، ئاوازێن نوی و بلەز، ب تایبەتی د گەل پەیڤێن کو بەحسێ سەربلندیێ و تێکۆشانێ دکەن، دەنگدەران ب هێز دکەن و پتر هانددەن بۆ چوونە سەر سندوقێن دەنگدانێ.

٢- گەهاندنا پەیامان ب شێوەکێ بلەز و سانەهی:
ستران زووی تر ژ گۆتار و دیدارێن درێژ ل ناڤ خەلکی دا بەلاڤ دبن. دەنگدەر ب سانەهی پەیڤ و دروشمێن سترانێ ژبەر دکەن و ڤەدگێڕن هەروسا ستران دروشم و ئارمانجێن پارتێ د ناڤ مێشکێ خەلکی دا ب شێوەکێ دووبارە د چەسپن، و ب ڤی شێوەیی ناسناما پارتێ ب هێز دکەن.

٣- ئێکگرتنا جڤاکی و نیشتمانی:
سترانێن سیاسی و نیشتمانی دبنە هێمایەکێ هەڤپشک بۆ هەمی لایەنگرێن پارتێ. دەمێ گەلەک کەس پێکڤە سترانەکێ د بێژن، هەستێ گرێدان و ئێکبوونێ ل دەڤ وان پەیدا دبیت، هەروەسا ب هێزکرنا ناسناما کوردی سترانێن کو ل سەر ئاواز و دەنگ و ڕەنگێ فۆلکلۆری و نیشتمانی یێ کوردی (ب تایبەتی یێ بەهدینی) هاتبنە دروستکرن، هەستێ نەتەوەیی ب هێز دکەن و نیشا ددەن کو پارت پشتەڤانیا کەلتۆرێ خۆ دکەت.

٤- کێمکرنا مەترسیا سیاسی:
د ئالۆزی و گرژیێن سیاسی دا، سترانێ شیان هەنە کو هەستێ ئارامی و چاڤەریێ ل دەڤ خەلکی دروست بکەن و گرژی و ئالوزیان کێم بکەن هەروسا هێمایێن ئاشتیێ د ئاوازێن خۆش و ئارام دا، د شێت پەیاما ئاشتی، پێکڤەژیان، و دوویرکەفتن ژ توندوتیژیێ بگەهینیت.
ب کورتی، سترانێن سیاسی و نیشتمانی نە بتنێ هێمایێ بانگەشەیێ نە، بەلکو ئامیرەیێن دروستکرنا هەست و باوەریێ نە کو شیانێن مەزن هەنە ل دەمێ دەنگدانێ دا و کارتێکرنێ ل سەر بڕیارا دەنگدەری دکەن.

هێلین سالم

گەلێ كوردستانێ یێ ل بەرامبەر قووناغەكا گرنگ یا سیاسی دا، بریارا ئێك ب ئێك د ڤان هەلبژارتنان دا كارتێكرنەكا ئێكسەر دێ ل سەر پێشەرۆژ و ئێمناهی و ژیانا نەتەوی یا هەرێمێ كەی. د دەمەكی دا هەمی پارتێن سیاسی بانگەشەیا خزمەتێ دكەن، بەلێ بتنێ ئێك هێز هەیە كو دیرۆك و پێشەرۆژ و بنەمایێن خۆ ب خوین و خەبات و قوربانیێن مەزن داینە ئەوژی پارتی دیموكراتی كوردستانە.
پارتی دیموكراتی كوردستان نە بتنێ پارتەكا سیاسی یە بەلكوە قوتابخانەكا نیشتمانییە كو رێبازا پیرۆزا بارزانیێ نەمرە. لەوما دەنگدان ب پارتی، دەنگدانە ب ڤان بنەمایێن گرنگ:
١- پاراستنا ئێمناهی و دەستكەفتێن نیشتمانیی،
پارتی هێزەكا سەرەكی بوویە ل دەمێ پاراستنا قەوارێ هەرێمێ ل قووناغێن ب زەحمەت دا، ژ دابینكرنا ئێمناهیا پشتی راپەرینێ تا رووی ب روویبوونا داعشێ‌. پارتی ب شیانێن خۆ شیا پێشمەرگێ كوردستانێ بكەتە چەپەر بۆ پارستنا خاك و نیشتمانی، لەوما دەنگدان ب پارتی پشتەڤانییە ل ئاسایشا دەڤەرێ و پاراستنا داهاتوی ژ هەمی مەترسییا.
٢- گەشەپێدان و بنیاتنانا ژێرخانا ئابووری،
ل سەردەستێ پارتی، هەولێرا پایتەخت و دەڤەرێن دی یێن ل بن كونترۆلا پارتی یێن بووینە نموونەیا گەشەپێدان و پێشكەفتنێ ل ئیراقێ. پارتی هەمی گاڤا بزاڤ كرینە ژێرخانا ئابووری و وەبەرهێنانێ بهێز بكەت، ب تایبەتی د بیاڤێ نەفت و گازا هەرێمێ دا كو وەك كلیلەكا سەربەخۆیا ئابۆریا هەرێمێ دهێتە دیتن، پارتی ب بەردەوامی ب پرۆژەیێن چاكسازی و دابینكرنا ژیانەكا باشترە بۆ هاەڤوەلاتیان ددەت.
٣- خەبات بۆ سەربەخۆی و مافێ چارەنڤیسێ، پارتی نیشتمان پەروەرترین پارتە ل هەرێمێ، رابەرێ پارتی دیموكراتی كوردستان مەسعود بارزانی، پێنگاڤێن ب هێز و وێرەك بۆ سەربەخۆیا كوردستانێ هاڤێتن ئەو ژی ئانجامدانا ڕیفراندۆمێ بۆ كو هیڤی و ئیرادەیا گەلێ كوردستانێ بۆ جیهانێ دیاركر، لەوما دەنگدان ب پارتی نویكرنا سۆز و پەیمانا یە دگەل ئارمانجا مللەتێ كورد.
٤- ململانێیەكا ب هێز ل گەل بەغدا و گۆرەپانا نێڤدەۆلەتی، د سیاسەتا ئیراقێ دا، پارتی وەك هێزەكا ب دروستی نوونەراتیا بەرژەوەندیێن كوردان دكەت، د گفتوگۆیێن دگەل بەغدا دەربارەی بودجە و مووچە و بجهئینانا ماددێ ١٤٠، پارتی وەك بەرەڤانەكێ بهێز دهێتە نیاسین. ل سەرانسەری جیهانێ ژی پارتی دیموكراتی كوردستان پەیوەندیێن دیپلۆماسی یێن ب هێز ل گەل گەلەك وەلاتێن مەزن هەنە كو دبنە ئەگەرێ پاراستنا هەرێمێ ل سەر نەخشێ سیاسی یێ جیهانێ.
ل دووماهیێ، دەنگدان ب پارتی دەنگدانە ب ڕابەراتیەكا ژ هەژی و خەباتەكا مێژوویی و ئەزموونەكا تژی دەستكەفت، د ئەڤان هەلبژارتنان دا بلا ئەم هەمی د ئێكگرتی بین و دەنگ بدەینە وێ پارتا هەردەم ئالایێ كوردستانێ بەرز و بلند كری و هەردەم بەرەڤانی ژ هەرێمێ كریە.

هیلین سالم

هونەرێ بێدەنگبوونێ ئەو شیانن كو مرۆڤی دبەنە ئاستەكێ دەروونی یێ كویر و بێ ئاگەهـ و بێ دەنگ و ئاخفتن و بتنێ دل هەستان دكەت، رامانا بێدەنگ بوونێ نە ئاخفتن بتنێ نینە بەلكو هونەرەكێ ژیانێ یە كو برێكا وی مرۆڤ دشێت هەستێت خۆ بهێز بێخیت و هزرێن خۆ بەرچاڤ بكەت و دناڤ قەرەبالغیا جیهانێ دا بۆ خۆ جهەكێ ئارام دبینیت.
بێدەنگی هونەرەكێ گەلەك گرنگە كو دناڤ جیهانا مەیا ئەڤرۆ دا گەلەك جاران بهایێ وێ ناهێتە دیتن، د ڤێ جیهانا قەرەبالغ و پڕ دەنگ دا، بێدەنگی دبیتە كانییەكا هێزێ و بەرهەمدارییێ كو گەلەك ژ مە ژێ بێ بەهر بووینە، بێدەنگی هونەرەكە كو مرۆڤ دشێت پێ ژیانا خۆ دەولەمەند بكەت، دەمێ مرۆڤ فێر دبیت چاوا دێ بێدەنگییێ قەبوول كەت، دێ هەست ب ئارامی و ئاشتییا ناڤخۆیی كەت كو دناڤ قەرەبالغییا رۆژانە دا زەحمەتە بهێتە دیتن. مەزن دبێژن (ئەگەر ئاخفتێن زیڤ بیت نە ئاخفتن زێڕە) ئانكو هندەك جاران و ل هندەك دیوان و روینشتنان دەمێ مرۆڤ بزانیت دئ ئاخڤیت دڤێت گەلەك هزرا خۆ دوێ ئاخفتنێ دا بكەت بەری بێژیت چونكە گەلەك جاران ئەزمان درێژی و پیربێژی بەلانە بۆ خۆدانی، لەوما گەلەك جاران نە ئاخفتن و بێدەنگی زێڕن، بێدەنگی هونەرە چونكە پێدڤی ب راهێنان و هشیارییێ هەیە.
گەلەك ژ مە د ژیانا رۆژانە دا هەست ب نەرەحەتییێ دكەین گاڤا بێدەنگی دهێتە ناڤبەرا مە و كەسەكێ دی، و لەزێ دكەین دا ڤێ بێدەنگییێ تژی بكەین ب ئاخڤتنێن بێ مفا، لێ ئەو كەسێن كو هونەرێ بێدەنگییێ فێر بووینە، دزانن كو بێدەنگی نە تشتەكێ خرابە، بەلكو دەرفەتەكە دا مرۆڤ گوهدارییا دەنگێن ناڤخۆیی و ئەو تشتێن دوروبەرێن خۆ بكەت كو جاران نابینیت یان نابهیسیت.
گەلەك ڤەكۆلینان دیاركریە كو بێدەنگیێ مفایێن ساخلەمی و دەروونی یێن هەین، د چەند خولەكێن بێدەنگییێ دا هەر رۆژ، مرۆڤ دشێت ئاستێ سترێسێ كێم بكەت، فشارا خوینێ نزم بكەت، و باشتر هزرا خۆ بكەت، زێدەباری ڤێ چەندێ بێدەنگی دبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا ئافراندنێ و چارەسەركرنا ئاریشەیان ب رێكێن نوو و داهێنەرانە.
بێدەنگی رۆلەكێ گرنگ د پەیوەندیێن مرۆڤان دا دگێریت، گاڤا مرۆڤ د بێدەنگییێ دا گوهدارییا یێ بەرامبەر دكەت، نە بتنێ پەیامان باشتر تێ دگەهیت، بەلكو كەسێ بەرامبەر هەست پێ دكەت كو ئەو بقیمەتن و رێز لێ دهێتە گرتن.
بێدەنگی د پەیوەندیان دا دبیتە نیشانا ژیری و رێزگرتنێ، ئەم دشێین رۆژانە هونەرێ بێدەنگ بوونێ بجهـبینین ب رێكا دەستپێكرنا رۆژانە چەند خولەكان و بێ گوهداریا مۆبایلێ یان تیڤی یێ یان هەر دەنگەكێ دی بكەی دێ پێنگاڤ و دەستپێكەكا باشبیت.

هێلین سالم

ل هەرێما كوردستانێ قەیرانا مووچەی ل سالا ٢٠١٤ سەرهلدایە، بەلێ د ئەڤ سالەدا ئەڤ قەیرانە پتر لێ هات ب تایبەتی پشتی قەیرانا ئابووری و كێمبوونا نەفتا هەرێم رەوانەی بەغدا دكەت و مەرجێن بەغدا و نەدان و گیرۆكرنا مووچەین فەرمانبەرێن هەرێمێ، كو گەلەك ژ خەلكێ هەرێمێ ژیان و داهاتێ وان مووچەیە و ئەڤێ قەیرانێ كارتێكرنەكا مەزن ل سەر ئابوور و ژیانا خەلكی كریە. دەمێ مووچە گیرۆ دبیت یان نەهێنەدان، خەلك نەشێن پێدڤیێن خۆ یێن سەرەكی دابین بكەن ئەڤە ژی بوویە ئەگەر كو خێزان نەشێن خوارن و ڤەخوارنێن گونجای بۆ زارۆكێن خوە پەیدا بكەن و نەشێن دەرمان و چارەسەریێن پزیشكی یێن پێدڤی دابین بكەن ل گەلەك جهان، خەلكی دەست ب فرۆتنا مولك و مالێن خۆ كریە دا بشێن بەردەوامیێ بدەنە ژیانا خۆ. ئەڤ قەیرانە بوویە ئەگەر گەلەك كۆمپانی و كارگەهـ و خوارنگەه و هۆتێل و مۆتێل بهێنە داخستن و كو داهاتێ وان ل سەر مووچەخۆرێن هەرێمێ بۆ د ئەنجام دا گەلەك گەنج و كرێكار ژ كارێن وان هاتینە دویرئێخستن و رەوشا بازاری خراب بوویە و كەلوپەل و بهایێ دۆلاری گران بووینە و ئەگەر ڕەوش ب ڤی رەنگی یا بەردەوام بیت دێ رێژەیا بێكاریێ ل هەرێمێ زۆر بیت كو ل سالا ٢٠٢٤ رێژەیا بێكاریێ ل هەرێمێ نێزیكی ٢٥٪ بوو.
ژ لایەكی دی ڤە قەیرانا دارایی و گیرۆبوونا مووچەی كارتێكرن ل دەروونێ خەلكی كریە و گەلەك كەس تووشی نەخۆشیێن دەروونی بووینە وەك خەمۆكیێ. حەتا ئاریشە د ناڤبەرا ژن و مێران ژی دا دروست بووینە و زێدەبوونا ترس و دودلیێ و حەزا كۆچكرنا گەنجان بۆ ژدەرڤەی وەلاتی پتر لێ هاتیە دا بشێن داهاتەكی ل ژدەرڤەی وەلاتی بدەستخۆڤە بینن. ئانكو ب كورتی قەیرانا گیرۆبوونا مووچەی دبیتە ئەگەرێ بلندبوونا رێژەیا بێكاریێ و بلندبوونا بهایێ كەلوپەلان و كێمبوونا خزمەتگوزاریێن گشتی و پەیدابوونا نەخۆشیێن دەروونی كو ب شێوەكێ ئێكسەر كوالێتیا ژیانێ ل دەف خەلكی كێم ببیت. بنچینەیا ئەڤی قەیرانێ بۆ رێكنەكەفتنا هەرێمێ‌ و بەغدا ڤەدگەریت. بەغدا دبێژیت هەرێم داهاتێ نەفتێ ب تمامی نافرێكەت و مەرجێن توند داناینە بەر هەرێمێ. بەلێ پێدڤیە كورد د خۆراگر بن هەتا ئەڤ قەیرانە چارەسەر دبیت و پلانێن باشتر دابنن بۆ مەزاختنا پارێ خۆ و بتنێ كەرەستێن پێدڤیێن سەرەكی بكڕن و هاریكاریا ئێكودو بكەن دەستێ فەقیر و هەژاران بگرن ئەگەر د شیان دابیت، ب شارەزای و رەوشەنبیری و هاریكاریا خەلكی و فێربوونا بازاركرنا نوی و پلان دانان بۆ مەزاختنا پارەی، خەلكێ هەرێمێ دێ شێن ب شێوەكێ باشتر بەرامبەر قەیرانا مووچەی خۆ پارێزن.

هێلین سالم

ڕاستگۆیی ب ڕامانا گۆتنا راستیێ و دوور بوون ژ درەوان دهێت، كەسێ راستگۆ هەردەم وێ چەندێ دێ دبێژیت یا كو دبینیت و باوەر پێ دكەت، بێ گوهۆڕین یان ڤەشارتن، ڕاستگۆیی گەلەكا گرنگە ژبەر چەند ئەگەران:
ڕاستگۆیی باوەریێ دناڤبەرا كەسان دا دروست دكەت، كەسێ ڕاستگۆ هەردەم د سنورێ ئارامیێ دا دژیت، ڕاستگۆیی ئاستێ تێگەهشتنێ دناڤ جڤاكی دا بلند دكەت،
ڕاستگۆیی رێزێ بۆ كەسی پەیدا دكەت.
د ئایینێ ئیسلامێ دا ژی راستگۆیی ئێكە ژ رەوشتێن هەرە بلند، پێغەمبەرێ‌ مە (محەمەد) سلاڤێن خودێ‌ ل سەر بن گۆتیە: ڕاستگۆیی مرۆڤی دگەهینیتە چاكیێ، و چاكی مرۆڤی دگەهینیتە بەهەشتێ.
دگەل ڕاسگۆیێ دڤێت مروڤ یێ دەست پاقژ بیت، دەست پاقژی ئانكو نەگرتنا تشتێن نە یێن تە و رێزگرتن ل مافێن خەلكی، كەسێ دەست پاقژ ئەوە یێ كو پارە و سامانێ گشتی بكار نائینیت بۆ بەرژەوەندیێن كەسایەتی، و خوە دوور دگریت ژ گەندەلیێ، راستگۆیی كلیلا باوەریێ یە دناڤبەرا مرۆڤان دا رێكە كە بۆ ئاڤاكرنا بنەمایێن بهێز د جڤاكی دا.
هەر كەسەك كو ڕاستگۆ بیت، بهایەكێ مەزن بۆ خوە دروست دكەت دناڤ خەلكی دا و باوەریێ پێ دئینن و دبنە جهێ باوەریێ، ڕاستگۆیی ئەڤە یە كو هەردەم راستیێ بێژی، حەتا ئەگەر ئەو راستی یا گران ژی بیت ، ژلایەكێ دی ڤە، درەو هەموو دەمان زیانێ دگەهینە پەیوەندیان، دەمێ كەسەك دزانیت كو تە درەوا دگەل كری دێ ب تەمامی باوەری ژناڤ چیت، لەورا هەر درەوەكا بچووك بیت ژی، دێ كاریگەریێ لسەر باوەریێ كەت و پەیوەندیێن تە خراب كەت.
د پەروەردەكرنا زارۆكان دا، پێدڤیە ئەم ڕاستگۆییێ فێری وان بكەین دا كو ئەو ژی كەسێن ڕاستگۆ بن دپاشەرۆژێ دا، زارۆكێن كو فێری درەوان دبن، دێ مەترسی دروستبیت ل سەر كەسایەتیا وان د پاشەرۆژێ دا، ڕاستگۆیی و دەست پاكی دوو رەوشتێن پێدڤی نە بۆ دروستكرنا كەسایەتیەكا باش و جڤاكەكێ ساخلەم، هەكە
مە بڤێت جڤاكەكێ پێشكەفتی و ئارام ئاڤا بكەین دڤێت ئەم گرنگیێ بدەینە ڤان هەردوو رەوشتان و هەول بدەین كو ئەم ببینە نموونە بۆ خەلكێ دی و نەڤیێن خوە، ب كورتی ڕاستگۆیی ستوونەكا گرنگە ژ بۆ دروستكرنا كەسایەتیەكا بهێز و جڤاكەكێ ساخلەم، ئەو كەسێ كو ژیانا خوە ل سەر ڕاستگۆییێ ئاڤادكەت، دێ هەردەم رێزگرتن و باوەریێ‌ ب دەست خوەڤە ئینن ژلایێ خەلكی ڤە.

هیلین سالم

د ڤێ سەردەمێ تەکنۆلۆژیا دیجیتالی دا، مۆبایل و کومپیوتەر بووینە دو ئامێرێن سەرەکی و پشكه‌ك ژ ژیانا مە. هەردو ئامێر د ژیانا مە دا جهەکێ گرنگ دگرن، بەلێ پرسیارەکا سەرەکی هەیە، ئەرێ مۆبایل دێ جهێ کومپیوتەری گریت د داهاتوویێ دا؟
ساخلەتێن ب هێز یێن مۆبایلێ
– بەردەست بوون:
مۆبایل هەموو دەما یا د گەل مە. د بەریکا مە دا یان د دەستێ مە دا یە. ئەڤە دبیتە ئەگەر کو ئەم هەر دەم بشێین بکاربینین سەرەرایی قەبارێ وێ یێ بچووک و کێشا وێ یا کێم.
– ساناهی د بکارئینانێ دا:
ب ره‌نگه‌كێ وه‌سان سادە هاتیه دروستكرن كو هەموو کەس دشێن بکار بینن.
– ئینتەرنێتا هە‌ردەم:
ژ به‌ر هه‌بوونا ئه‌نترنێتا هه‌رده‌می، دشیان دایه به‌رده‌وام ده‌نگوباسێن هه‌موو دنیایێ بزانی.
– کامیرە:
مۆبایلێن نها کامێرایێن پێشکەفتی و گەلەک سێنسەر تێدا هەنە بۆ گەلەک کارا دهێنە بکارئینان.
– ئەپلیکەیشن:
ب ملیۆنان ئەپ هەنە کو دهێلن مۆبایل بۆ هەر تشتەکی بهێتە بکارئینان.
ساخلەتێن بهێز یێن کومپیوتەری
هێزا پرۆسێسکرنێ، کومپیوتەری هێزەکا زۆرتر هەیە بۆ کارێن گران وەک ئیدیتکرنا ڤیدیۆ و گرافیکێن پێشکەفتی.
سكرینا مەزن، ب سكرینێن مەزنتر دشێت چەند پەنجەرە و پرۆگرام پێکڤە بهێنە بکارئینان.
کیبۆرد و ماوس، ئەڤ ئامیرە بۆ نڤیسینێن درێژ و کارێن پێشکەفتی باشترن.
بەرفرەهی و گونجاندن، کومپیوتەر دهێلیت کو بەشێن وی بهێنە گۆهۆرین و باشترکرن ل دووڤ پێدڤیان بۆ نمونە دشێن سكرینه‌كا مەزنتر یان بلنگویێن ده‌نگی یێن باشتر بهێنە گرێدان یان گرێدانا هندەک ئامیرێن وەکو چاپێ.
بەرنامەیێن پیشەیی، گەلەک سۆفتوێرێن پیشەیی هەنە کو ب تنێ ل سەر کومپیوتەری بکار دهێن.
کی دێ پێش کەڤیت د داهاتوویێ دا؟
ل دووڤ پێشکەفتنێن دەمێ نها، ئەم دشێین چەند پێشبینیان بکەین:
مۆبایل دێ بەردەوام بیت د پێشکەفتنێ دا، ب تایبەت ب:
– هێزا پرۆسێسکرنێ زێدەتر.
– تەکنۆلۆژیا ئەی ئای (زیرەکیا دەستکرد) یا پێشکەفتی.
– سکرینێن باشتر و فلێکسبل.
– کامێرایێن پێشکەفتی تر.
– تەکنۆلۆژیا 5G و پاشی 6G کو دێ هێشتا ب لەز تر بیت.
کومپیوتەرژی دێ پێشکەڤیت ب:
– پرۆسێسەرێن ب لەزتر و ب هێزتر.
– گرافیکێن پێشکەفتی یێن ژیواری و وارێ یاریان.
– سیستەمێن كاركرنێ یێن ب ساناهی تر
– گرێدان دگەل ئامێرێن دی
– تەکنۆلۆژیا ده‌ستكرنا ده‌نگی یێن پێشکەفتی تر
ئەرێ مۆبایل دێ جهێ کومپیوتەری گریت؟
نەخێر، ب تەمامی جهی نا گریت، بەلێ دێ گەلەک ئەرکێن کومپیوتەری ب خوه ڤه گریت. بۆ گەلەک کەسان، مۆبایل دێ بیتە ئامێرێ سەرەکی بۆ:
– گەڕیان ل سەر ئینتەرنێتێ
– سۆشیال میدیا
– ئیمەیل و پەیوەندی
– ڤیدیۆ و موزیک
– کارێن رۆژانە و بانک
بەلێ کومپیوتەر دێ هێشتا یێ پێدڤی بیت بۆ:
– کارێن دیزاینێ و ئیدیتکرنا ڤیدیۆیێن پێشکەفتی
– پێشخستنا سۆفتوێری
– یاریێن پێشكه‌فتی
– کارێن ناڤ نڤیسینگه‌هێ یێن دوور و درێژ
– دابەزاندنا داتایێن مەزن
یا گرنگ ئەوە کو بکارئینەر بزانیت کیژ ئامێر بۆ کیژ کاری باشترە. مۆبایل دێ زێدەتر بۆ کارێن رۆژانە و بەردەست بیت، کومپیوتەر دێ بۆ کارێن پێشکەفتی و پیشەیی مینیت.
ئەڤە نە بەریکانەیە کو دێ ئێک ب سەرکەڤیێت و دێ یێ دی برینیت، بەلکو هەردو دێ پێکڤە پێشکەڤن دا خزمەتا پێدڤیێن جۆدا یێن بکارئینەرا بکەن.

هێلین سـالـم

خۆیایە كو كوردستان وەكو دەڤەرەكا ستراتیژی ل ناڤەراستا رۆژهەلاتا ناڤین، پەیوەندیێن وێ ل گەل وەلاتێن دەوروبەر گەلەك دگرنگن. ئەڤ پەیوەندیە كارتێكرنەكا مەزن ل سەر ئارامی، ئابووری و گەشەكرنا هەرێما كوردستانێ هەیە. د ڤێ گۆتارێ دا، ئەم دێ بەحسێ پەیوەندیێن كوردستانێ ل گەل وەلاتێن هەڤسوی كەین، ژ لایێ دیرۆكی، سیاسی، ئابووری و كولتووری ڤە، ئەڤ بەلانسە كو ب ڤی سروشتێ‌ هندێ‌ ئالۆز تو بكاری پەیوەندیێن خۆ ل گەل وەلاتێن دەوروبەر بپارێزی، نەك تشتەكێ‌ ساناهی یە و هەمی سیاسەتمەداران پێ‌ چێببیت، لێ‌ دەستهەلاتا هەرێمێ‌ ئەڤ چەندە بەلانسكریە و شیایە بكەتە دەستكەفتەك ب خێرا وێ‌ سیاسەتا ب زانابوون. ئەم بەرێ‌ خۆ بدەینێ‌ ب پۆلینكرنا ڤان وەلاتێن هەڤسوی كو ب ڤی رەنگینە:
پـەیـوەنـدی ل گــەل تـوركـیا
توركیا وەكو وەلاتەكێ هەڤسوی، پەیوەندیێن وێ ل گەل هەرێما كوردستانێ سەرەرای هەڤراز و نشێڤیان كو گەلەك تێدا دیتینە. ژ لایێ ئابووری ڤە، توركیا ئێك ژ مەزنترین هەڤپشكێن بازرگانی یێن هەرێما كوردستانێ یە. بۆرییا نەفتێ یا د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و توركیا گرنگیەكا مەزن هەیە بۆ ئابوورییا هەردو لایەنان. هەروەسا، گەلەك كۆمپانیێن توركی ل هەرێما كوردستانێ كاردكەن، تایبەت د بیاڤێ ئاڤاكرنێ دا. ژ لایێ سیاسی ڤە، توركیا هەلوەستەكێ دژوار ل بەرامبەر پرسا كوردی ل وەلاتێ خۆ هەیە، ئەڤە جارجار كارتێكرنێ دكەتە سەر پەیوەندیێن وێ ل گەل هەرێما كوردستانێ. لێ د دەمێن دوماهیێ دا، ئەم دبینین كو پەیوەندیێن ئابووری بوونە فاكتەرەكێ ئێكلاكەر بۆ باشتركرنا پەیوەندیان د ناڤبەرا هەردو لایەنان دا.

پـەیـوەنـدی ل گــەل ئیـرانێ
ئیران پەیوەندیێن دیرۆكی یێن كویر ل گەل كوردستانێ هەنە. ژ لایێ بازرگانی ڤە، سنوورێن درێژ یێن د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و ئیرانێ دا دبنە ئەگەرەكێ گرنگ بۆ ئالوگۆركرنا كەلوپەلان. گەلەك دەرگەهێن سنووری هەنە كو رۆژانە هزارەها كەس و بارهەلگر دبۆرن و ئەڤە دبیتە ئەگەرێ گەشەكرنا ئابووری ل سەر هەردو لایەنان. ژ لایێ سیاسی ڤە، ئیرانێ هەلوەستەكێ نەگونجای هەیە ل بەرامبەر سەربەخۆیا كوردستانێ، ژبەر هەبوونا نەتەوەیا كورد ل ئیرانێ ژی. لێ ل گەل ڤێ چەندێ، ئیران گرنگیەكا مەزن ددەتە پەیوەندیێن خۆ ل گەل هەرێما كوردستانێ، نەخاسمە ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن ستراتیژی و ئابووری یێن خۆ ژ بەر سیاسەتا هەرێمێ‌ یا ئەكیتڤ و گونجای.

پـەیـوەنـدی ل گــەل ئیراقـێ
پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ ل گەل حوكمەتا ناڤەندی یا ئیراقێ ئالۆزن. ژ لایێ دەستووری ڤە، كوردستان بەشەكە ژ ئیراقێ، لێ هەرێمەكە كو گەلەك ئۆتۆنۆمی و دەستهەلاتێن تایبەت هەنە. پرسێن وەكی بودجە، نەفت و گاز و دەڤەرێن كوردستانی یێن دەرڤەی هەرێمێ، بەردەوام دبنە ئەگەرێ كێشە و ئالۆزیان. ژ لایێ ئابووری ڤە، ئیراق بازارەكێ گرنگە بۆ بەرهەمێن كوردستانێ. هەروەسا پشكەكا مەزن ژ بودجەیا هەرێما كوردستانێ ژ حوكمەتا ناڤەندی یا ئیراقێ دئێت، ئەگەر چەند سالێن دوماهیێ دا گەلەك گوهۆرین د ڤی واری دا چێبووینە. لێ‌ ب گشتی پێشەرۆژ دێ‌ یا گەرەنتی بیت هەكە جڤاك نیڤدەولی و رایا گشتی ل سەر ڤێ‌ پرسێ‌ د زال بن.

پـەیـوەنـدی ل گــەل سـووریـا
پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ دگەل سووریا ژی د جهگیرن سەرەرای ڤان ئالۆزیێن داویێ‌، نەخاسمە پشتی دەستپێكرنا شەڕێ ناڤخۆیی ل سووریا. هەبوونا كوردێن سووریا و پرسا ئۆتۆنۆمیا وان، كارتێكرنەكا راستەوخۆ ل سەر پەیوەندیێن هەرێما كوردستانێ ل گەل سووریا هەیە. ژ لایێ مرۆڤی ڤە، هەرێما كوردستانێ بوویە پەناگەهـ بۆ گەلەك پەنابەرێن سووری، ب تایبەت كوردێن سووری، پشتی دەستپێكرنا شەرێ ناڤخۆیی. ئەڤە بوویە ئەگەرێ پەیداكرنا پەیوەندیێن كولتووری و جڤاكی یێن كویرتر.
هەرێما كوردستانێ دشێت ببیتە پرەك بۆ پەیوەندیێن د ناڤبەرا وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین و رۆلەكێ گرنگ بگێریت د ئارامی و گەشەكرنا دەڤەرێ دا. لێ ئەڤە پێدڤی ب ستراتیژیەكا دیپلۆماسی یا باش و بەرفرەه هەیە، دا بشێت بەرژەوەندیێن خۆ بپارێزیت و پەیوەندیێن خۆ ل گەل وەلاتێن جیران بهێزتر بكەت.

هێلین سـالم

د جڤاكا مەدا ژن رۆلەكێ گەلەك گرنگ دگێریت، هەتا نوكە ژن د گەلەك بیاڤان دا ب نیڤا جڤاكێ دهێتە نیاسین. د ڤێ گوتارێ دا، ئەم دێ بەحسێ بەشدارییا ژنێ د جڤاكی دا كەین، ئاستەنگێن بەرامبەر وێ و رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
رۆلـێ ژنـان د دیـرۆكـێ دا:
د دیرۆكا دەڤەرا مە دا، ژن هەردەم خودانا جهەكێ تایبەت بوویە كو د دەمێن كەڤن دا، ژنان رۆلەكێ سەرەكی د پاراستنا كەلتووری و بەردەوامییا جڤاكێ دا هەبوویە. خۆیایە كو ئەوان كار ل سەر پەروەردەكرنا زارۆكان، رێڤەبرنا مالێ و پاراستنا دابونەریتان كریە و گەلەك جاران د شەڕان دا ژنان ژی پشكداری كریە و ببوونە هێما بۆ بەرخوەدان و بەرگریكرنێ. لێ دگەل هەمی ڤان رۆلان، ل گەلەك جڤاكان، دان ب ماف و ئازادیێن ژنان نەهاتیەدان، ئەڤ چەندە بوویە ئەگەرێ بەرتەنگ كرنا رۆلێ وان ل سەر ئاستێ جڤاكی و چێكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر وان. ئەڤجا دەربارەی پشكداریكرنا ژنان د جڤاكا نوكە دا ل سەر ئاستێ پەروەردە و خواندنێ، ل گەلەك جهان ڤە، دێ دبینی كو كچان ژبۆ بەردەوامییا خواندنا خۆ ئاستەنگ هەنە، ب تایبەتی ل گوندان و دەڤەرێن دویر. گەلەك جاران خێزان گرنگیێ ددەنە خواندنا كۆڕان زێدەتر ژ كچان. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ زێدەكرنا نەخواندەوارییێ د ناڤ ژنان دا و كێمكرنا دەرفەتێن كاركرنی.
د بیاڤێ كاری دا، دێ دبینی ژن كو مووچەیێن وان د گەلەك بیاڤان دا كێمترن ژ مووچەیێن زەلامان، هەر چەندە د هەمان كاری دا بن. هەروەسا دەرفەتێن پێشكەفتنێ د كاری دا ژی بۆ ژنان كێمترن. د گەلەك جهان ڤە، ژن د چالاكییێن ئابووری یێن دەرڤەی مالێ دا نە د چالاكن، ئەڤ چەندە ژی سەربەخوەییا وان یا ئابووری كێم دكەت.
ئاستەنگێن ل بەرامبەر ژنان، ژن د گەلەك جڤاكان دا روی ب روی چەندین ئاستەنگان دبن، ژ وان:
1ـ تـونـد و تیژی:
توندوتیژی دژی ژنان ئێك ژ گرنگترین ئاستەنگانە كو بەرامبەر وان هەیە. ئەڤ توندوتیژیە دشێت فیزیكی و دەروونی یان ئابووری بیت. د گەلەك جڤاكان دا، ئەڤ پرسە وەكی یا تایبەتی یا ناڤ مالێ دهێتە حسابكرن، ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا توندوتیژیێ.
2ـ داب و نەریت:
گەلەك دابونەریتێن جڤاكی هەنە كو رێ ل بەر پێشكەفتنا ژنان دگرن. بۆ نموونە، دەمێ دئێتە گۆتن كو ژن دڤێت تەنێ پەروەردەكرنا زارۆكان و كارێن مالێ بكەت، ئەڤ چەندە بەرتەنگیێ ددەتە رۆلێ وێ د جڤاكی دا.
3ـ سیستەمێن یـاسـایـی:
د گەلەك وەلاتان دا، یاسا ناهێنە سەپاندن ب باشی بۆ پاراستنا مافێن ژنان. ژ وان: یێن پەیوەندی ب میراتێ، تەلاقێ، خاوەندارییێ و پشكداریكرنا سیاسی هەیە. ئەڤ چەندە ژی رێ ددەتە بەردەوامییا نەبەرامبەریێ د ناڤبەرا ژن و زەلامی دا.
رێكێن گەشەپێدانا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا،بۆ باشتركرنا رۆلێ ژنێ د جڤاكی دا، گەلەك رێك هەنە كو دشێن بهێنە بكارئینان وەك:
پەروەردە و خـوانـدن
پەروەردە و خواندن رێكەكا سەرەكییە بۆ گەشەپێدانا ژنان. دەمێ ژن دبنە خودان زانین و شیان، دشێن زێدەتر پشكداریێ د ئابووری دا بكەن و ببنە خودان سەربەخوەیی. هەر وەسا، پەروەردە دشێت بیر و بۆچوونێن نوی بینیتە جڤاكێ و گوهۆرینێ د رۆل و بەرپرسیاریێن هەر دوو رەگەزان دا درۆستبكەن.
پشكداریكرنـا سیاسـی:
پشكداریكرنا ژنان د بیاڤێ سیاسی دا گەلەك گرنگە، ژبەر كو دبیتە ئەگەرێ دەنگێ وان بهێتە گوهلێبوون و پێدڤیێن وان بهێنە دابینكرن. هەروەسا، ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەرێ چێكرنا یاسا و پەیرەوێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەن.
هـوشیاركـرنـا جڤاكـی:
گرنگە هوشیاری ل دۆر مافێن ژنان و رۆلێ وان د جڤاكێ دا بهێتە بلندكرن. دڤێت چالاكی و هەلمەت بهێنە ئەنجامدان دا جڤاك باشتر تێبگەهیت كو ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی و دڤێت رێز ل ماف و ئازادییێن وێ بهێتە گرتن.
پشتەڤانیا ئابووری:
پشتەڤانیكرنا ژنان د بیاڤێ ئابووری دا، ب رێیا دابینكرنا قەرزێن بچویك، راهێنان ل سەر پیشەیان و كرنا دەرفەتێن كاری، دێ بیتە ئەگەرێ سەربەخوەییا وان یا ئابووری و باشتركرنا رۆلێ وان د جڤاكی دا.
دارێشتنا یاسایێن نوی:
گوهۆرینا یاسایان و دانانا یاسایێن نوی كو پشتەڤانییا مافێن ژنان بكەت، گەلەك گرنگە. ئەڤ یاسایە دشێن پەیوەندی ب توندوتیژییێ، میراتێ، خاوەندارییێ، خێزانێ و كاری هەبن.
ل دوماهیێ‌ ژن نیڤەكا گرنگە ژ جڤاكی، و بێی پشكداریكرنا وێ یا تەمام، جڤاك نەشێت بگەهیتە ئاستێ پێشكەفتنا ب درۆستی. ئەركێ هەمی كەسایە كو هەول بدەن بۆ راكرنا ئاستەنگان ل بەرامبەر ژنان و پشتەڤانییا وان بكەت دا دەرفەتێن یەكسان بدەستڤەبینن.
ئەڤرۆ، گەلەك ژن سەركەفتنێن مەزن تۆمار دكەن د بیاڤێن جودا دا و دبنە نموونە بۆ ژنێن دی. ب پشتەڤانی و پالپشتییا ئێكودو و ب رێیا گوهۆرینا یاسا و نەریتان، ئەم دشێین جڤاكەكا باشتر ئاڤا بكەین كو تێدا هەمی كەس خودانێ هەمان ماف و ئازادی بن.

هێلین سالم

دناڤبەرا دل و مێشكی دا شەڕەكێ بەردەوام هەیە، شەڕەكێ كو هەموو مرۆڤ پێ دئێشن، مێشك ب لۆژیك و ژیری خوە بیر دكەت، لێ دل ب هەست و سۆزێن خوە ڕێ نیشان ددەت، ئەڤ هەڤڕكیە گەلەك جاران دبیتە ئەگەرێ دودلی و نەرحەتیێ دژیانا مە دا.
گەلەك جاران مێشك تشتەكی دبێژیت و دل تشتەكێ دی، مێشك دێ بێژیت (ئەڤە نە باشە بۆ تە) لێ دل دێ بێژیت ( ئەز ڤێ چەندێ دخوازم) كیژ یا ڕاستە و كیژ یا خەلەتە؟ ئەڤ پرسیارە گەلەك یا گرانە.
دەمێ ئەم بڕیارێن گرنگ دگرین، ئەم دشێین پشتبەستنێ ب كیژكێ‌ بكەین؟ مێشكێ مە یێ ژیر یان دلێ مە یێ هەستیار؟ چارەسەریا راستی دناڤبەرا واندا یە، نە ب تنێ گوهداریا مێشكی بكە و نە ب تنێ گوهداریا دلی بكە.
مێشك باشیێ دخوازیت ب شێوەیەكێ پراكتیكی و عەقلانی، دل ژی باشیێ دخوازیت بەلێ ب شێوەیەكێ هەستیار و مەعنەوی، هەردو لایەن پێدڤینە بۆ ژیانەكا تەمام، هونەرێ‌ ژیانێ ئەوە كو مرۆڤ بشێت هەڤسەنگیێ دناڤبەرا دل و مێشكی دا پەیدا بكەت و گوهداریا هەردویان بكەت و بزانیت كەنگی پێدڤیە گوهداریا وان بكەی، ئەڤ شەڕە دێ هەردەم بەردەوام بیت، چونكی ئەو بەشەكێ سروشتی یێ مرۆڤایەتیێ یە، لێ ئەم دشێین فێر ببین كا چەوا ژێ مفای وەربگرین و بكەینە هێزەكا ئەرێنی دژیانا خۆ دا و دێ چەوا هەڤسەنگیێ دناڤبەرا دلی و مێشكی دا كەی؟ ل دەستپێكێ هەردویان ب نیاسە بزانە دلی چ دڤێت و مێشكی چ دڤێت دڤێت زالبی لسەر هەستێن دلی و بریارێن رژد یێن مێشكی، كاغەزەكێ بینە و بنڤیسە دلی ئەڤە دڤێت و مێشكی ئەڤە دڤێت و سەحكە تێبیێن هەردو لایا و دگەل خو بێژە كیژ ژوانا پتر سەربۆر هەنە و كیژ ژوانا پتر هاری تەكریە د تەنگاڤیان دا، بڕیارێن خوە هەڤسەنگ بكە دناڤبەرا هەردویان دا چنكو ب پێشگوهـ ئێخستنا ئێك ژوان سەركەفتن نابیت.
دەمی بدە خوە بڕیارێن بلەز نەدی دا پەشیمانی ب سەر تەدا نەهێت، یا گرنگ ئەوە سەرنجا دلێ خوە بكەی ب هێزا مێشكێ خوە هەر كەسەك دزانیت دلێ وی ب چ خۆش دبیت و ئاقلێ وی ژ چ دبڕیت هەر دەمێ‌ دلێ تە لسەر بریارەكێ خۆش بۆ و عاقلێ تە ژێبری دبیت ئەڤە بڕیارەكا راست بیت، لێ ئەگەر تە بڕیار دا و یا دروست نەبوو بلا پەشیمانی ب سەر تەدا نەهێت چونكو خەلەتی دبنە سەربۆر و سەربۆر دبنە عاقل و هەردەمێ‌ عاقلێ تە زال بوو بسەر هەستێن تە و جەڕكێن تە یێن هەستا تژی بوون دێ یێ زال بی لسەر هەموو ژیانا خوە. هەڤسەنگی ب ڕامانا یەكسانیەكا ٥٠/٥٠ ناهێت بەلكی هەڤسەنگی ئەوە تۆ بشێی ب گوهـ ل هەردو دەنگێن دل و مێشكێ خوە بی و رازیبوونا هەردویان وەربگری.

هێلین سـالـم

ل هەرێما كوردستانێ وەك هەر دەڤەرەكا دی،گەنج وەكی پێكهاتەكا سەرەكی یێن جڤاكینە. ئەڤ قۆناغا ژیێ (١٨ـ٣٥ ساڵ) دشێن گەلەك كارتێكرنێ ل سیاسەت و جڤاكێ بكەن، چونكی گەلەك زویكا گوهۆرین ب سەر جیهانێ دا دهێن و گەنج زوی ل گەل ڤان گوهۆرینان خوە دگونجینن، هەرچەندە رێكێن پشكداریكرنا گەنجان د پرۆسەیا سیاسی دا یا ڤەكریە، بەلێ هێشتا هندەك ئاستەنگ و كێماسی یێن هەین.
د دەمێ بۆریدا و ژ ئەگەرێ نە هنارتنا مووچەی ژ لایێ حوكمەتا بەغدایێ‌ ڤە و پێك نەهاتنا حوكمەتا هەرێمێ و حوكمەتا ئیراقێ، هەرێما كوردستانێ تووشی قەیرانەكا مەزن یا ئابووری بوویە و كارتێكرنەكا مەزن ل ژیانا رۆژانە یا خەلكی كریە، ب تایبەتی ژی گەنجان، گەلەك ژ وان مالەكێ برێڤەدبەن یان كرێكارن ل جهەكی و ب داهاتەكێ كێم ژیانا خوە برێڤە دبەن، دبیت گەلەك گەنج ژ كارێن وان هاتبنە دویرئێخستن و هیڤیێن وان بۆ ژیانێ شكەست بن و نەشێن بۆ خوە داهاتەكی پەیدا بكەن و مال و ژیانا خوە برێڤە ببەن، بەلێ ئەڤە دەلیڤەكە ژی كو گەنجێن هەرێمێ هێز و شیانێن خوە نیشا دەن و كار پێبكەن و هاریكاریا مال و مللەتێ خوە بكەن.
رۆلێ گەنجان ل دەمێ هەبوونا قەیرانێن دارایی ل سەر هەرێمێ گەلەك گرنگە د ڤان دەمان دا، گەنج دشێن ببنە هێزەكا كاریگەر بۆ گوهۆرین و چارەسەركرنا پشكێن جۆراوجۆر یێن قەیرانێ، وەك داهێنان و پرۆژەیێن نوی، گەنج خودان هزرێن نوی و ئاڤاكەرن، دشێن پرۆژەیێن بچویك و كێم مەزاختی دەست پێ بكەن كو ببنە ژێدەرێن نوی یێن داهاتی.
خواندن و پەروەردە، وەرگرتنا زانستی و شارەزاییێن نوی د وارێن ئابووری و بازرگانی دا دێ بیتە ئەگەرێ چارەسەركرنا قەیرانان ب رێكێن زانستی.
كاركرن د وارێن جۆراوجۆر دا، گەنج دشێن كار د هەر وارەكی دا بكەن، نە تنێ د وارێن حكۆمی دا، بەلكو ل كەرتێ تایبەت ژی.
تەكنەلۆجیا و دیجیتال، بكارئینانا تەكنەلۆجیایێ دشێت هاریكاریا كێمكرنا خەرجیان بكەت و بەرهەمهێنانێ‌ بلند بكەت.
رێكخستنا خوە و دروستكرنا تۆڕێن جڤاكی: گەنج دشێن رێكخراوێن مەدەنی و تۆڕێن هاریكاریا ئابووری دروست بكەن؛ بۆ كێمكرنا باندۆرا قەیرانان.گەنج كلیلا گەشەپێدانێنە و ل دەمێ قەیرانێن دارایی، ئەڤ رۆلە پتر گرنگتر دبیت.
ل دەمێ قەیرانان دا بتنێ گەنج دشێت گوهۆرینان بكەت گەنج دشێت ب هێز و شیانێن خوە و ب كرنا كارەكێ سەربەخۆ نیشا خەلكی بدەت، كو رۆلێ گەنجان، بتنێ چالاكی نینن ئەگەر قەیران چەند دگران بن، بلا گەنج دەستان دانەهێلن و ب هەمی هێز و شیانێن خوە بۆ برێڤەبرنا خۆ د ڤێ‌ رەوشێ دهاریكار بن.