نەوزاد زادە نەقەبی

وەكی یا خۆیایە د جەنگێ جیهانیێ ئێكێ دا ئەڤ پەیمانە ل سالا 1916 هاتە ئەنجامدان ب شێوەیەكێ نهنێنی د ناڤبەرا بەریتانیا و فرەنسا و رۆسیا دا كو ئارمانچا ڤێ پەیمانێ دابەشكرنا دەولەتا ئوسمانیان بوو د ناڤبەرا خۆدا و هەر چەندە رۆسیا ل سالا 1917 خۆ ل ڤێ پەیمانێ ڤەكێشا ژبەركو گوهۆریین د دەستهەلاتا رۆسیا هاتنەكرن و سیستەمێ سیاسی قەیسەریێ هاتە گوهۆرین و شۆڕشا ئۆكتۆبەر یان شۆڕشا بەلشەڤیك بۆ سیستەمێ كۆمۆنیزم و شیۆعیان و سنوورێ جوگرافیا سیاسی یا دەولەتا ئوسمانی ب تەمامی هاتە گوهۆرین و د ناڤبەرا بەریتانیا و فرەنسا و كوردستانێ‌ ژی د هاتە دابەشكرن ژ دو دەولەتان كو پێشتر دبن دەستهەلاتا دەولەتێن ئوسمانیان و سەفەویان دا بوو هاتە دابەشكرن بۆ سەر چار وەلاتان، و كورد هاتنە بێ بەشكرن ژ هەمی مافەكی و ل هەمی پارچێن كوردستانێ حزبێن سیاسی و بزاڤێن چەكداری و شۆرەش هاتنەكرن ژبۆی رەتكرنا وێ ستەمێ و دیفاكتۆیێ واقع یا ب سەرگەلێ كوردستانێ هاتیە كێشان، هەر چەندە دەلیڤە بۆ كوردان جێ بوون بۆ سەرخەبونێ و رزگاربونێ لێ كورد نەشیان مفای ژ وان دەلیڤیەیان وەرگرن وەكو پەیمانا سیڤەر ل وەلاتێ فرەنسا ل سالا 1920 ل دویڤ وێ پەیمانێ بەڕیتانیا دڤیا كوردستانا باكوور ل توركیا جودا بكەت و ب ڕێفراندۆمەكێ ویلایەتا مووسڵ پێك ڤە گرێ بدەت و دەوڵەتەكا كوردی یا سەربخۆ بۆ كوردا لەژێر سەرپەرشتیكردنا خۆ دابمەزرینیت . ژبەر پەرتەوازەیێ و نەبوونا ئێك رێزیێ دناڤا گەلێ كوردستانێ د ناڤا ئاخا كوردان دا و سنوورێ سیاسی و ئیداری هەرێمی، چ ڕێككەفتنێن گشتی د ناڤبەرا كوردان نەبوو و وێنەیەكێ شلوڤەكاریێ كوردستانێ وەكی قەوارەیەكێ ل سال ١٩١٩ ژلایێ شەریف پاشا كو نوێنەرێ كوردان بوو ل كۆنفرانسا ئاشتیا پاریس هاتبوو پێشنیاركرن، پاشی ل سالا 1923 پەیمانا لۆزان هاتە گرێدان و پەیمانا سیڤەر هاتە هەلوەشاندن كو ئەگەرێ سەرەكی یێ هەلوەشاندنا ڤێ پەیمانێ كوردبوون ژبەركو زۆربەیا كەسایەتیێن جڤاكی یێن كورد ل كوردستانا باكور پالپشتیا كەمال ئەتاتوركی دكرن و پشتگیریا شەریف پاشای نەبوون و خۆفرۆش ‌(حەسەن خەیری) یێ كوردبوو و نوونەرێ ئەنجوومەنێ نیشتمانیێ تركیا بوو ل ژێر سەرپەرشتیا كەمال ئەتاتورك رابوو بنڤسینا نامەكێ بۆ كۆنگرەیا لۆزان بناڤێ هەمی كوردان كو درازینە ب دامەزراندنا دەولەتا تركیا، ژ بەر كو ئەورۆپی بێ كوردان ئامادە نەبوون ب ئیمزاكرنا پەیمانا لۆزان و ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینە دیرۆكێ دێ بۆ مە خۆیا بیت بۆ رەتكرنا كاریگەریێن سایكس پیكۆ تنێ ئێك رێك ل پێشیا مەیە ل دەمێ هەبوونا ئێكرێزیێ دەستكەفتی و سەركەفتن هەبووینە، نموونە ژی شۆرەشا ئیلۆنا مەزن دا بارزانیێ نەمر ل سالا1961 ئێكەمین رێبەر بوویە كو خەلكێ كوردستانێ ل ژێر ئێك ئالا كۆم ڤە بكەت شۆرەشەكا سەرتاسەری بكەت و بەیانناما 11 ئادارێ ل سالا 1970 بەرهەمێ ڤێ شورەشێ بوویە و بۆ ئێكەمین جار د دیرۆكا ئیراقێ دا دان مافێ كوردان ب شێوەیەكێ فەرمی هاتەدان و سەرهەلدانا پیرۆزا بهارا سالا 1991 كو بەرهەمێ ئێكرێزیا لایەنێن كوردستانێ ل ناڤ بەرەیێ كوردستانێ بوو كو دروستكرنا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ و دامودەزگەهێن وێ ل پەرلەمان و حوكمەتا هەرێمێ بەرئەنجامێ ڤێ سەرهلدانێ بوو، فەرە بۆ ڤێ قووناغێ ئەنجوومەنەكێ بلند یێن پارتێن سیاسی ل هەرێما كوردستانێ هەبیت و هەمی حزب و لایەنێن سیاسی پشكداربن ب تایبەت ل سەر پرۆژەیێ نەتەوەی و نیشتمانی و بەرهەڤی بۆ هەر گوهۆرینەكێ ل ڤێ قووناغێ دا بهێنەكرن و هەولێن زێدەتر بهێنەدان و لەز ل پێكئینانا كابینەیا 10 یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بهێتەكرن و پێكئینەرێن حوكمەتێ، دڤێت ئێك هەلوەستبن ب تایبەتی ل هەمبەر بەغدا و پرسێن نەتەوەی و نیشتمانی.

نەوزاد زادە نەقەبی

وەكی یا دیارە رۆژهەلاتا ناڤین، جهەكێ ستراتیژی ل جوگرافیا سیاسی هەیە، ژ روویێ ئابووری ڤە ژێدەرەكێ گرنگە ب تایبەت كو بەشەكێ هەرە زۆرێ نەفتا جیهانێ ل ڤێ دەڤەرێ یە، دیسا هەر د كەڤن دا بازارەكێ گرنگ بوویە بۆ فرۆتنا كەرەستەیێن خاڤ، رێكا بازرگانی یا ستراتیژی یە د ناڤبەرا رۆژهەلات و رۆژئاڤا دا، لەوما بەردەوام جهێ ململانیێ بوویە د ناڤبەر وەلاتێن ز لهێز دا و شەڕ و ناكۆكی د ناڤبەرا وان ل سەر دروست بووینە، دیسا ژ بلی ڤێ چەندێ كێشەیێن نەتەوەیی لێ هەبووینە.
د ڤان گوهۆرینێن ل ڤێ دوماهیێ چێبوون؛ تایبەت پشتی هێرشا 7 ئوكتۆبەر یا بزاڤا حەماس ل سەر ئیسرائیلێ و ئەو رویدان شەڕێن پشتی ڤێ هێرشێ چێبووین، ئیسرائیل ب پشتەڤانیا ئەمریكا و وەلاتێن رۆژاڤا ب گشتی بوویە، بهێزترین دەولەت و هێزا دەڤەرێ و هەڤڕك و دوژمنێن وێ گەلەك هاتنە لاوازكرن، دهێتە چاڤەرێكرن گورانكاری تەڤایا رۆژهەلاتا ناڤین ڤەگرن و كاریگەریێن وێ بەرفرەهترببن و نەخشەیێ سیاسی ل رۆژهەلاتا ناڤین گوهۆڕینێن ب سەر دا بهێنەكرن، ب تایبەت كو بەحسێ پلانا دروستكرنا رۆژهەلاتا ناڤین یا نوی دهێتەكرن كو وەسا هاتیە دارێشتن كو حوكمەتێن ناڤەندی یێن رۆژهەلاتا ناڤین بهێنە لاوازكرن؛ داكو جارەكا دی چ حوكمەت نەبنە هەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیلێ.
پرسیارا یا گرنگ ئەوە كو ئەرێ كورد ب گشتی و هەرێما كودستانێ ل ڤان گوهۆرینان ل كیڤە جهی دگرن و چەند د بەرژەوەندییا كوردان دانە؟، ل ڤێرە مە دڤێت بێژین پێدڤیە كورد ب بەرچاڤ وەرگرتنا ڤان گوهۆرینێنن، بەلێ ب شێوەیەكێ واقعی هەلوەستان وەربگرن و سیاسەتێ بكەن، ل دەستپێكێ هزرا پاراستنا دەستكەفتان دا بهێتەكر؛ن پاشی ب دەستڤەئینانا زێدەترا ماف و داخوازێن ڕەوا یێن گەلێ كوردستانێ، بۆ ڤێ چەندێ ژی ئەم پێدڤی ب ئێكرێزیا حزب و لایەنێن كوردستانینە، چونكو یا ئاشكرایە هەمی جاران ب ئێكریزیێ دەستكەفت و سەركەفتنێن زێدەتر بۆ گەلێ كوردستانێ بدەستڤەهاتینە، دڤێت وێ ڕاستیێ ژی ل بەرچاڤ وەربگرین، حزب و لایەنێن شوڤینی یێن ئیراقێ و دەولەتێن داگیركەر یێن كوردستانێ هەمی هەول و بزاڤێن ئەون كو كورد لاوازبن و دەستكەفتێن زێدەتر بۆ كوردان نەبن، بۆ ڤی ژی بەردەوام هەولا دروستكرنا ناكۆكی و هەڤركیان د ناڤبەرا حزب و لایەنێن كوردستانی ددەن.
ل دوماهیێ دبێژین حزب و لایەنێن كوردستانێ د داخوازكرینە كو د ڤان گوهۆینان دا ئێكرێز بن و ئێك پلان و ئێك سیاسەت هەبیت داكو مە كوردستانەكا پاراستی و بهێزتر هەبیت.

نـەوزاد زادە نـەقـەبـی

دەستپێكرنا هەر شەرەكێ د ناڤبەرا وەلاتان دا كاریگەری و ئەنجامێن خۆ هەنە ل سەر جیهانێ ب گشتی و وەلاتێن هەرێمی ب تایبەتی و هەتا ل ناڤخۆیا وەلاتێن پشكدار د شەڕی دا ژ وان گوهۆرینان دەستهەلاتا سیاسی و دروستبوونا كێشەیێن ئابووری و تێكدانا ژێرخانەیا ئابووری.
یا خۆیایە هەر دو وەلاتێن ئیران و ئیسرائیل هەڤڕكی و ململانێین كەڤن د ناڤبەرا وان دا هەنە كو دیرۆكا وان ب تایبەتێ دزڤریتەڤە بۆ پشتی دامەزراندنا كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ ل سالا 1979، هەر چەندە ل سەردەمێ پاشایەتیێ بەری و پەیدابوونا كۆمارا ئیسلامی پەیوەندیێن بهێز و ستراتیجید ناڤبەرا هەردو وەلاتان دا هەبوون و هەڤپەیمانێن ستراتیژی یێن ئێك بوون، لێ پشتی دامەزراندنا كۆمارا ئیسلامی دەستهەلاتدارێن نوی یێن ئیرانێ هەر ل دەستپێكێ پەیوەندیێن وەلاتێ خۆ ل گەل ئیسرائیلێ بڕین و ب هەموو شێوەیەكێ دەست ب دژایەتیا هەبوونا ئیسرائیلێ ل دەڤەرێ كرن، بەلێ ئەڤ ناكۆكی و ململانێ یە ب نەراستەوخۆ دهاتنە رێڤەبرن ب تایبەت ژ لایێ ئیرانێ كو ب رێكا بریكارێن خۆ ل دەڤەرێ شەڕێ ئیسرائیلێ دكر نەمازە ب رێكا بزاڤێن حەماس و جیهادا ئیسلامی ل فلستینێ و حزب اللە لبنانی، لێ پشتی هێرشا بزاڤا حەماس ل سەر ئیسرائیلێ ل 7 ئوكتۆبەرا سالا 2023، ئیسرائیلێ هەر ل دەسپێكێ دەست ب پلانەكا ستراتیژی كر بۆ ژناڤبرنا بریكارێن ئیرانێ ل دەڤەرێ و نەهێلانا مەترسیێن وان كو دەستپێكێ ل حەماسا فلستینی ل كەرتێ غەزە دەستپێكر و پاشی ل حزب اللە لبنانی و ئیسرائیل سەركەفتی بوو و گەلەك لاواز و‌ بێ هێزكرینە، هەروەسا كەفتنا رژێما بشار ئەسەدی ل سووریا هەر پارچەك بوو ژ وێ پلانێ.
ئەڤە هەفتیەكە ب هێرشێن خۆ ئیسرائیلێ دەست شەڕەكێ راستەراست ل گەل ئیرانێ كریە كو ل دویڤ گۆتنێن وان ئارمانجا وان لاوازكرنا راستەوخۆ یا یا حوكمەتا ئیرانێ و گوهۆرینا نەخشەیێ سیاسی یێ دەڤەرێ یە.
گەلەك جاران د شەڕان روویدانێن نەچاڤەرێكری رووددەن و دبیت بەرفرەهتر ببن، هەرێما كوردستانێ ژی جیرانا ئیرانێ یە و یا دویر نینە ژ گۆرەپانا شەڕێ، لەوما ل ڤێرە یا گرنگ ئەوە هەمێ هەول و بزاڤ ل پێناڤ پاراستنا هەرێما كوردستانێ بن بۆ ڤێ ژێ پێدڤیە هەمی حزب و لایەنێن كوردستانێ ئێكرێز و ئێك هەلوەست بن و بێلایەنیێ هەلبژێرین داكو گەل و هەرێما كوردستانێ یا پاراستی بیت، دیسا دبیت ئەنجامێن ڤان شەڕ و كاودانێن ئالۆز یێن رۆژهەلاتا ناڤین دا د بەرژەوەندییا هەرێما كوردستانێ دا بن و نەیار ودوژمنێن مافێن گەلێ كورد لاواز ببن و قووناغەكا نوی دەست پێ بكەت و دەستكەفتێن زێدەتر بۆ گەلێ كوردستانێ هەبن.
ل دوماهیێ دبێژین چ رێك ل پێشییا مە نینە تنێ خۆ ئامادەكرن نەبیت ل گەل پێشهاتان ب شێوەیەكی واقعی كو بۆ ڤێ ژی ل دەستپكێ و بەرییا هەر تشتەكێ ئەم پێدڤی ب ئێك هەلوەستی و رێزیا لایەنێن سیاسی نە دا كو هەرێما مە یا پاراستی بیت.

نەوزاد زادە نەقەبی

یا خۆیایە كو ئێكرێزی و ئێك هەلوەستی، بنەمایێ سەركەفتنا هەر مللەتەكێ یە كو بەرهەمێ ئێكریزیێ سەركەفتن و دەستكەفتن و دەربازبوونە ژی، ل ئاستەنگ و قەیران و كێشە و ئاریشەیان.
هەكە ئەم بەرێ خۆ بدەینە دیرۆكێ دێ بۆ مە خۆیا بیت ل دەمێ هەبوونا ئێكرێزیێ دەستكەفتی و سەركەفتن هەبووینە، نموونە ژی سەرهەلدانا پیرۆزا بهارا سالا ۱۹۹۱ كو بەرهەمێ ئێكرێزیا لایەنێن كوردستانی ل ناڤ بەرەیێ كوردستانی بوو كو دروستكرنا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ و دامودەزگەهێن وێ ل پەرلەمان و حوكمەتا هەرێمێ بەرئەنجامێ ڤێ سەرهەلدانێ بوو، دیسا ئێكرێزیا لایەنێن كوردستانی ل دەمێ هەڕفینا رژێما بەعسا ژناڤچوویی ل سالا ۲۰۰۳ و پاشی نڤیسینا دەستوورێ ئیراقێ ل سالا ۲۰۰٥ بوونە ئەگەر كو فیدرالی و پتریا مافێن ڕەوا یێن گەلێ كوردستانێ بهێنە چەسپاندن، لەوما دبێژین ئێكرێزی هێڤێنێ هەر دەستكەفتەكا كوردستانیان بوویە و بەروڤاژی ژی ل دەمێ دروستبوونا دژایەتی و دوژمنایەتیێ د ناڤبەرا لایەنێن كوردستانی، نەك چ دەستكەفت نەبووینە، بەلكو مەترسی ژی چێبووینە ل سەر دەستكەفتێن بەرێ.
ئەگەر ب وژدان ڤە بەرێ خۆ بدەینە رۆلێ جەنابێ سەرۆك بارزانی د دیرۆكا تەڤگەرا رزگاریخوازا گەلێ كوردستانێ دا، دێ دیاربیت كو هەردەم جەنابێ وی تەكەزی ل سەر ئێكرێزیا كوردان كریە كو ب ئێكرێزی و رێكێن ئاشتیانە و دیموكراسی مافێن گەلێ كورد د پارچەیەكا كوردستانێ بهێنە بدەستڤەئینان، لەوما د هەمی كاودانان دا هەمی هەول و بزاڤێن سەرۆك بارزانی ل پێناڤ دروستكرنا ئێكرێزیێ بووینە ل سەر ئاستێ چار پارچەیێن كوردستانێ كو هەر ڤان هەلوەستێن جەنابێ وی وە كرینە كو ببیتە لێڤەگر و رێبەری كوردستانیان ل سەرئاستێ هەر چار پارچەیێن كوردستانێ.
ل دوماهیێ دبێژین هەمی حزب و لایەنێن كوردستانی د داخوازكرینە كو ئێكرێز و ‌ئێك هەلوەست بن داكو د ڤان گوهۆینێن رۆژهەلاتا ناڤین دا مافێن گەلێ كورد ل هەر پارچەیەكێ بهێنە دابینكرن كو ئەڤە ژی هیڤی و داخوازیا هەر كوردەكێ نشتیمان پەروەرە.