ژبه‌ر گه‌نده‌لیێ پرانیا وه‌لاتێن خودان په‌ترۆل قه‌ردارن..
(فنزویلا وه‌كو میناك)
وه‌لاتێ فنزوێلا دكه‌ڤیته‌ باكۆرێ كێشوه‌رێ ئه‌مریكا باشۆر و پیڤه‌رێ ئاخا وێ ژ نه‌ه سه‌د هزار میترێن چارگۆشه‌ پتره‌, و وه‌لاته‌كى كریستیان كاتۆلیكى یه‌ و ل 1830 سه‌ربه‌خۆیا نه‌ ته‌مام وه‌گرتى یه‌, وه‌لاته‌كى ناڤداره‌ ب وه‌لاتێ په‌ترولێ و 90% داهاتێ وێ ژ په‌ترولێ یه‌ و ئه‌نداما پێنجێ یه‌ د رێكخراوا ئۆپك یا ده‌وله‌تێن به‌رهه‌مئینانا په‌ترۆلێ دا, هه‌ر ژ سالا 1950 وه‌ره‌ بۆیه‌ ئه‌ندام, یه‌ده‌كێ وێ یێ په‌ترولێ دگه‌هیته‌ پتر ژ 300 ملیار برمیلان, یا ئێكێ یه‌ ژلایێ یه‌ده‌كى ڤه‌, رۆژانه‌ پتر ژ سێ ملیۆن برمیلان به‌رهه‌م دئینات, ل رێزا یازدێ یه‌ د لیستا جیهانێ دا, ژبه‌ر هه‌بوونا په‌ترۆلێ ده‌ستهه‌لاتا فنزویلا پیته‌دان ب چ كه‌رتێن دى یێن ناڤخوه‌یى نه‌دایه‌ سه‌ره‌رایى جوگرافیا وى وه‌لاتى ژلایێ سامانێن ده‌ریایى و كه‌شتوكالیا زه‌ڤى و نه‌هاندانا كه‌رتێ پیشه‌سازى, دكتاتۆریه‌تا ده‌ستهه‌لاتا هێزا له‌شكرى ل ژێر ناڤێ دیموكراسیه‌ت و په‌رله‌مانیێ نه‌شیا بهاترین متا ئه‌و ژى هه‌ڤوه‌لاتى و جڤاكه‌ خودان بكت و ئاڤا بكت ژبه‌ر ناكۆكیێن د ناڤبه‌را سیاسه‌تمه‌دارێن ناڤخوه‌ دا و نه‌ هه‌ماهه‌نگیا ده‌ستهه‌لاتێ دگه‌ل ده‌ردورێن وێ و تایبه‌ت ئه‌مریكا و په‌یدابوونا گه‌نده‌لیێ د ناڤ ته‌خا سیاسى و ئیدارى دا ب گه‌نیبوونا ئێشا ده‌روونى و دزیا نانا هه‌ڤوه‌لاتیان ب رێكێن نه‌ دادپه‌روه‌رانه‌, ل دووڤ راپۆرت و ده‌نگوباسان نها تنێ ئێك ملیۆن و سێ سه‌د هزار برمیلان ب ئاشكرایى به‌رهه‌م دئینت ب بهانه‌یا گرانیا به‌رهه‌مئینانێ و ئه‌ڤا دى دكه‌ڤته‌ د قالبێ دزیێ دا بۆ به‌ریكێن كه‌سانێن تایبه‌ت دا, ل دووڤ ژماره‌ و راپۆرتێن رێكخراوا ئۆپك و گرۆپێ بى بى یێ برێتانى, نها ئابوورێ فنزۆیلا یێ دناله‌ نالێ دا و شیان نینن پێدڤیێن ژیانێ بۆ هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه‌ په‌یدا بكت و ب ملیۆنان یێن دبن هێلا هه‌ژاری و بێكاریێ دا دژین و خوازۆكى و ره‌ڤین ژ وه‌لاتى ب ئاشكرایى یه‌ ژبه‌ر گه‌نده‌لیا دارایى و نه‌بوونا شه‌فافیه‌تا داهاتى و نه‌دادپه‌روه‌ریا د سیسته‌مێ حوكمرانیێ دا, پتر ژ 31 ملیۆن كه‌سان ل ئه‌وى وه‌لاتى دژین كو زكێ ئاخا وى وه‌لاتى 17% یه‌ده‌كێ په‌ترۆلا جیهانێ تێدا یه‌ و رێژا هه‌ژاریێ ل كوپیتكێ یه‌ و پشتى ناكۆكیێن د ناڤبه‌را ئه‌مریكا و ده‌ستهه‌لاتا فنزۆیلا دا په‌یدابۆیین, ئه‌مریكا وه‌ك سزا بریار دا چ وه‌لاتێن ئه‌مریكا باشۆر په‌ترۆلێ ژ فنزویلا نه‌كڕن هه‌تا سیسته‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ بێته‌ گوهۆرین, و ژێده‌رێن ده‌نگوباسان دیار دكن ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ سزایه‌ بكه‌ڤته‌ د كارى دا دێ فنزویلا بته‌ وه‌لاته‌كى تاریستان ژبه‌ركو ئه‌لكتریكا (كاره‌ب)ا وى وه‌لاتى دێ قوت بیت و فنزویلا نه‌شێت ئه‌لكتریكێ بۆ هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه‌ دابین بكت, ده‌نگوباسێن رۆیته‌رز دیار دكن، نها فنزویلا (150) ملیار دۆلاران قه‌رداره‌ و بانكێن وێ به‌ر ب ڤاله‌بوونێ ڤه‌ دچن ژ یه‌ده‌كێ بیانى, ب ملیۆنان هه‌ڤوه‌لاتیێن فنزویلا ل سه‌ر هێلا خه‌لایێ نه‌ ژلایێ خوارن و ڤه‌خوارنێ ڤه‌ و گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن وێ ئه‌لكتریك بۆ ده‌مێ چه‌ند سعه‌ته‌كا تنێ یا هه‌یى, ئه‌ڤه‌ هه‌مى به‌رهه‌مێ سیاسه‌تا شاش و گه‌نده‌ل و پر ناكۆكى و نه‌ ئێكرێزیا ده‌ستهه‌لاتدارێن وى وه‌لاتى یه‌ هه‌تا نها ده‌وله‌مه‌ندترین وه‌لات ئێخستى نه‌ د لیستا هه‌ژارترین وه‌لاتێن جیهانێ دا, ب دیتنا من ل پرانیا وه‌لاتێن خودان پترۆل هه‌ڤوه‌لاتى د هه‌مان ده‌رد و ئێش و ژان دانه‌ و ئه‌گه‌ر ژى هه‌مان ئه‌گه‌رن وه‌كى ئیران و عیراق لیبیا و هتد…؟. ژێده‌رێن مفاوه‌رگرتنێ (چه‌ند سایت و كه‌نالێن ده‌نگوباسان).

ژ جڤاكه‌كێن پێشكه‌فتى و په‌روه‌رده‌كرى
(یابان وه‌كو میناك)
نه‌زیر چه‌مباهیڤى
جیهانا ئه‌ڤرۆ ئه‌م تێدا دژین یا پره‌ ژ ئۆلان و هنده‌ك ژ ئه‌ڤان ئۆلان كرنۆشیێ بۆ خودایێ دلۆڤان دكه‌ن و باوره‌یێ پێ دبه‌ن و هنده‌كێن دى كرنۆشیێ بۆ كه‌س و گیانه‌وه‌ر و داروبه‌ران دكه‌ن و باوه‌ریا هه‌یى كو خودایێ هه‌یى و هنده‌كان چو باوه‌رى ب چ خودایى نینه‌ و دبێژن ژیان وه‌كى گیایێ بوهارێ یه‌ شێن دبیت و هشك دبیت و دیسا ئه‌ڤ ژیانه‌ یا پره‌ ژ نه‌ته‌وان و هنده‌ك ژ ئه‌ڤان نه‌ته‌وان ل ئێك جه دژین و یێن ئازاد و سه‌ربه‌خوه‌نه‌ و هنده‌كێن دى نه‌ د قه‌واره‌كى ئێكگرتى دا دژین و د پارچێن جیهانێ دا د به‌لاڤن و دبیت پشكه‌ك ژ ئه‌ڤى نه‌ته‌وى نه‌یێ ئازاد و سه‌ربه‌خوه‌ بیت یان ئه‌و نه‌ته‌وه‌ هه‌موو ژ هه‌ستێ خوه‌ یێ نه‌ته‌وى و ئازادیا خوه‌ بێه‌هر بیت و دیسا د ئه‌ڤێ جیهانێ دا گه‌له‌ك جۆرێن جڤاكان یێن هه‌بن, ده‌ما ئه‌م دبێژن جڤاك ئانكو ژیانا چه‌ند نه‌ته‌وان ل گه‌ل ئێك د قه‌واره‌كى ئێكگرتى دا و هه‌سته‌كى پێكڤه‌ژیانێ دگه‌ل هه‌ڤدو یێن هه‌ین و جڤاكێن نه‌زان و پاشڤه‌مایى و ساده‌ یێن هه‌ین و جڤاكێن پێشكه‌فتى و ره‌وشه‌نبیر و تێگه‌هشتى ژى یێن هه‌ین و ئه‌گه‌را وێ هه‌موو ژى دزڤریته‌ سیسته‌مێ په‌روه‌ردێ و قانوونێن جڤاكى برێڤه‌ دبن, نوكه‌ خه‌لكێ جیهانێ ب ته‌ڤایى دبێژن یابان ده‌وله‌ته‌كا پێشكه‌فتى یه‌ و جڤاكێ وێ هه‌موو زانا و تێگه‌هشتى یه‌ و بابه‌تێ من ژى گرێدایى ل سه‌ر جڤاكێ یابانێ یه‌ و ب ئه‌ڤان خالێن ل خوارێ دیاركه‌م كا په‌روه‌رده‌ و ژیانا یابانیان چاوایه‌ هه‌تا بووینه‌ جڤاكه‌كى پێشكه‌فتى:ـ
ـ ل یابان قوتابی هه‌ر ژ پۆلا ئێكێ سه‌ره‌تایى هه‌تا پۆلا شه‌شێ سه‌ره‌تایی ته‌نها ماده‌یه‌كێ دخوینن دبێژنه‌ وى ماده‌یى (رێیا ره‌وشتى) و هه‌موو وانێن وى ماده‌یى ل سه‌ر ره‌وشتى و رێزگرتنێ و فێربوونا تێكه‌لیێ یه‌ ل گه‌ل خه‌لكێ.
ـ نه‌ده‌ربازبوون (نه‌ده‌رچوون) بۆ قوتابى هه‌ر ژ پۆلا ئێكێ سه‌ره‌تایى هه‌تا پولا سیێ ناڤه‌ندى ئانكو هه‌تا پولا نه‌هێ نینه‌، چونكو مه‌ره‌م و ئارمانج ئه‌وه‌ په‌روه‌رده‌كرن و چاندنا فێربوونێ یه‌ د مێژك و هزرا وی دا و ئاڤاكرنا كه‌سایه‌تیا وى یه‌ و نه‌ ئارمانج زانست و زانینه‌, ـ یابان راسته‌ ده‌وله‌ته‌كا پێشكه‌فتى و زه‌نگینه‌ به‌لێ خزمه‌تكارێن ناڤمالان لێ نینن، چونكو قانوونێن وێ یا فه‌ر كرى كو ده‌یك و باب به‌رپرسن ژ مالێ و خودانكرنا زارۆیان.
ـ قوتابى ل یابان بخوه‌ قوتابخانێن خوه‌ پاقژ دكن ل گه‌ل مامۆستایێن خوه‌ رۆژانه‌ بۆ ماوێ (15) خۆله‌كان و ئه‌ڤه‌ یا بوویه‌ ئاڤاكرنا خه‌لكه‌كێ به‌رخوه‌ راوه‌ستیایى و پاقژ د ناڤ جڤاكێ یابانى دا.
ـ زارۆك ل یابان ده‌ما دچیته‌ قوتابخانێ ل سه‌ر فه‌ره‌ (فرچه‌ و مه‌عجوونا) ددانا دگه‌ل خوه‌ ببیت داكو پشتى خوارنێ ددانێن خوه‌ بشۆت ب مه‌ره‌ما پاراستنا ساخله‌میا وى هه‌ر د ژیێ زارۆكینیێ.
ـ ل یابان قوتابخانه‌ خوارنێ دده‌ته‌ قوتابیان و رێفه‌به‌رێن قوتابخانان خوارنا قوتابیان دخۆن ژ به‌رى وان ب (35) خوله‌كان ب مه‌ره‌ما ئه‌گه‌ر ئه‌و خوارن نه‌یا ل دووڤ رێنمایێن ساخله‌میێ بیت دا نه‌ده‌نه‌ قوتابیان و ساخله‌میا قوتابیان هه‌ر یا پاراستى بیت، چونكو یابانى دبێژن زارۆ و قوتابی پاشه‌رۆژا وه‌لاتێ یابانن و دڤیا بێنه‌ پاراستن و كه‌سه‌كى ساخله‌م بیت.
ـ كه‌ناسێ یابان دبێژنێ (ئه‌ندازیارێ ساخله‌میێ ) و مووچێ وى د ناڤبه‌را (5000 هه‌تا 7000) دۆلارێن ئه‌مریكى دایه‌ یه‌ و ژبه‌رى بێته‌ وه‌رگرتن بۆ كارى دكه‌ڤیته‌ ل بن تاقیكرنێ كا شیانێن كارى هه‌نه‌ و دێ بیته‌ كه‌سه‌كى سه‌خبێر بو كارێ خو ه‌یان نه‌.
ـ ل یابان كه‌س مۆبایلێ د ناڤ شه‌مه‌نده‌فرێ و خوارنگه‌هان دا بكارنائینت هه‌تا ل جهێن گرتى و مۆبایلێن خوه‌ بێده‌نگ (صامت) دكن و دبێژن ئه‌ڤ كاره‌ ژ خاله‌كا ره‌وشتى یه‌ ل با مرۆڤى مرۆڤى.
ـ ئه‌گه‌ر ته‌ سه‌ره‌دانا خوارنگه‌هه‌كێ ل یابان كر دێ بینى هه‌ر كه‌سه‌كێ هات خوارنگه‌هێ ب مه‌ره‌ما خوارنخوارنێ ئه‌و بخوه‌ بۆ خوه‌ خوارنێ دئینت ل دووڤ پێدڤیا بشێت بخۆت و چ كه‌س خوارنا زێده‌ ناهێلیت ل سه‌ر سفرا خوه‌.
ـ جڤاكێ یابان بهایێ ده‌مى دزانیت و دبێژن د سالێ دا شه‌مه‌نده‌فر د ناڤبه‌را (7ـ10) چركان گیرۆ دبیت و یابانى دبێژن (ده‌م زێره‌ دڤیا ژ ده‌ست نه‌دین).
ئه‌ڤه‌ چه‌ند خاله‌كن یێن بووینه‌ رێكخۆشكه‌ر بۆ پێشكه‌فتنا یابان و جڤاكێ وێ ژ هه‌موو لایێن ژیانێ ڤه‌, من ب فه‌ر دیت بێژم خوزیكێن په‌روه‌رده‌ و قانوونا یابان و جڤاكێ یابان و خۆزیكا وه‌لاتێ مه‌ژى شیابا سیسته‌مه‌كى وه‌كى یێ په‌روه‌رده‌ و قانوونا یابان بكار بینت و بچه‌سپینت دا پاشه‌رۆژا وه‌لاتێ مه‌ بگه‌شبین با و جڤاكێ مه‌ زارۆیه‌كى ب ره‌وشت ئاڤاكربا و قوتابیێ مه‌ ژ چانتێ دوازده‌ ماده‌ تێدا قورتال بیبا و نه‌گۆتبا ئاخ پشتێ.

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
بازرگانى ئه‌وه‌ گوهۆرین و ڤه‌گوهاستنا كه‌ره‌سته‌ى یان هه‌ر تشته‌كى ژ جهه‌كى بۆ جهه‌كى دى و ژ كه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كى دیتر, چ ئه‌و گوهۆرینه‌ به‌رامبه‌ر كه‌ره‌سته‌كى دى بیت یان به‌رامبه‌ر دراڤى ( پاره‌ى ) بیت مه‌ره‌م پرۆسا لێكگوهۆرین و ڤه‌گوهاستنێ په‌یدا ببیت, بازرگانیا ناڤخوه‌ى ب ناڤخوه‌یا قه‌وارێ سنۆرێ ده‌وله‌تێ دا یه‌, بازرگانیا ده‌رڤه‌ د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێ دگه‌ل ده‌وله‌تێن دى یێن جیهانێ یه‌, بۆچوونێن ئابوورناسا پتر گرنگیێ د دنه‌ بازرگانیا ده‌رڤه‌ و ئاماژێ ددن بازرگانیا ده‌رڤه‌ ده‌وله‌تێ دكێشته‌ د ناڤ بازاره‌كى به‌رفره‌ه دا, چ ده‌وله‌ت نه‌شێن خوه‌ بێخنه‌ د قالبه‌كى گرتى دا و بازرگانیێ ل گه‌ل ده‌رڤه‌ نه‌كت و پێدڤى ب كه‌ره‌سته‌یێن وه‌لاتێن دى نه‌بیت, دبیت جوداهى نه‌یا گه‌له‌ك بیت د ناڤبه‌را هه‌رد جۆران دا، به‌لێ په‌یدابوونا بازرگانیا ده‌رڤه‌ ژ ئه‌گه‌رێ هه‌بوون و نه‌بوونا جۆرێن كه‌ره‌سته‌ى یه‌ و ئابوورناس دبێژنێ تایبه‌تمه‌ندى وه‌كى ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست هێزا فرۆتنا به‌رهه‌مێن وان بۆ ده‌رڤه‌ په‌ترۆله‌ (گاز) و سه‌نگا ئابووریا ده‌وله‌تێ ب په‌ترۆلێ یه‌ و پێدڤیێن وان بۆ ناڤخوه‌یا وان زێده‌تره‌, ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ده‌وله‌ته‌كا وه‌كى سوێدێ بكه‌ین دێ بینێن كو ناڤداره‌ ب فرۆتنا ئاسنى (حدید) بۆ ده‌رڤه‌. یان ده‌وله‌تێن به‌ر لێڤێن ده‌ریا ئوقیانوسیا ناڤدارن ب فرۆتنا ماسیان پتر ژ ده‌وله‌تێن دیتر, ده‌وله‌تێن پلا گه‌رمێ لێ بلند ناڤدارن ب قه‌هۆێ, بازرگانیا ده‌رڤه‌ په‌یدا دبیت ژبه‌ر هه‌بوونا شاره‌زاى و زیره‌كى و زانستى و هونه‌رى ب هنده‌ك جۆرێن كه‌ره‌ستان و پیشه‌سازیان و دبه‌ ل ده‌وله‌تێن دى نه‌به‌, یان چاندنا هنده‌ك جۆرێن ده‌رامه‌تى ل ده‌وله‌ته‌كى و ل ده‌وله‌ته‌كا دى ئه‌و جۆره‌ شین نه‌به‌, چێكرنا هنده‌ك ئامیرا وه‌كى باله‌فران و ئه‌مریكا پێ ناڤداره‌ به‌لێ ده‌وله‌تێن ناڤه‌راست شیان نینن بۆ چێكرنا وان و پێدڤى ب كرینا وان هه‌یه‌, وه‌كى چه‌كى و….. هتد, نابیت ده‌وله‌ت پێدڤى ب ده‌وله‌تا نه‌بیت و ئه‌و پێدڤى یه‌ دبنه‌ ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا بازرگانیا ده‌رڤه‌ و جوداهیێن گرنگ د ناڤبه‌را هه‌ردو جۆرێن بازرگانیان دا هه‌نه‌ وه‌كى:
ـ بزاڤا به‌رهه‌مى (حركه‌ الانتاج) ئانكو بازرگانیا ناڤخوه‌ى پتر یێ ئازاده‌ بۆ ڤه‌گوهاستنێ و پتر پشتراسته‌ بۆ به‌رهه‌م و سامانێ خوه‌ ژ بازرگانێ ده‌رڤه‌، چونكو دبیت یا ده‌رڤه‌ ئاسته‌نگ بۆ په‌یدا ببه‌ن و نه‌شێت ئازادیا خوه‌ باش وه‌رگریت ژبه‌ر هنده‌ك كارێن مایتێكه‌ر یێن نه‌ ئارام ژ لایێ رامیارى (سیاسی) و ئابوورى ڤه‌ ل ده‌وله‌تا به‌رامبه‌ر و دبیت ناڤخوه‌یا ده‌وله‌تا به‌رامبه‌ر نه‌یا ئارام بیت, و خودان سامان پتر دشێن سامانێ خوه‌ بده‌نه‌ كارى د ناڤ وه‌لاتێ خوه‌دا.
ـ ئاسته‌نگێن ده‌ستچێكروه‌ك هه‌بوونا باجێ و خوێكێ (گمرك) ل سه‌ر كه‌ره‌ستێ داهاتى و ده‌رچووى دا و ده‌ما كه‌ره‌سته‌ ژ ده‌وله‌تێ بهێته‌ ڤه‌گوهاستن بۆ ده‌رڤه‌ و به‌روڤاژى پێدڤى ب وه‌رگرتنا ده‌ستیردانا فه‌رمى هه‌یه‌ ل گه‌ل هه‌بوونا هنده‌ك مه‌رجان كو دبنه‌ ئاسته‌نگێن رێكگرتنا ئازادیا بازرگانیا ده‌رڤه‌، به‌لێ بازرگانیا ناڤخوه‌یى ناكه‌ڤیته‌ ئه‌ڤان ئاسته‌نگان,
ـ جوداهیا دراڤى ژ ده‌وله‌ته‌كێ بۆ ده‌وله‌ته‌كا دى كارتێكرنێ ل سه‌ر بهایێ كه‌ره‌سته‌ى دكه‌ت وه‌كى جوداهیا د ناڤبه‌را دۆلارى یان لیرێ توركى و دینارا عیراقى دا و شێوێ ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى, بازرگانیا ناڤخوه‌یى كرین و فرۆتن ب ئێك پاره‌ى یه‌ و بازرگان دزانت بهایێ كه‌ره‌سته‌ى و ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى یا ساناهیته‌.
ـ جوداهیا زمانى.
د ناڤبه‌را ده‌وله‌تان دا دبیته‌ ئاسته‌نگ بۆ بازرگانیا ده‌رڤه‌ به‌لێ ئه‌ڤ جوداهیه‌ بۆ بازرگانیا ناڤخوه‌یى نابیته‌ ئاریشه‌ و كونترۆل ل سه‌ر دهێته‌كرن.
ـ فاكته‌رێ رامیارى ل سه‌ر بازرگانیا ده‌رڤه‌ وه‌كى په‌یدابوونا نه‌مانا په‌یوه‌ندیا ده‌وله‌تێ ل گه‌ل ده‌وله‌ته‌كا دیتر و گرتنا سنۆرى و په‌یدابوونا دژایه‌تى, بازرگانیا ناڤخوه‌یى ساناهیتره‌، چونكو قه‌واره‌كى پێكڤه‌گرێداى یه‌, به‌لێ چه‌ند بازرگانیا ناڤخوه‌یى ساناهیتر و باشتر بیت بۆ بازرگانى، لێ چ ده‌وله‌ت نه‌شێن خوه‌ ژ جیهانێ دووربێخن و چ جاران بازرگانیا ناڤخوه‌یى به‌رڤره‌ه نابیت ژلایێ كه‌ره‌سته‌ى ڤه‌ وه‌كى بازرگانیا ده‌رڤه‌ و تایبه‌ت ل ڤى سه‌رده‌مى و به‌ر فره‌هبوونا بازرگانیێ و تێكه‌لیا دجیهانێ دا په‌یدابۆیى و ئازادیا راگه‌هاندنێ ده‌وله‌ت ب ده‌وله‌تان ڤه‌ گرێداى نه‌ و رۆژ بۆ رۆژێ ب هێزتر دبن و په‌یوه‌ندى موكومتر دبن و ئابووریا ده‌وله‌تێ دئێته‌ هه‌لسه‌نگاندن كا د چ ئاست دایه‌.
ـ مفاوه‌رگرتن ژ پرتووكێن ئابوورى..

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
ده‌ما دبێژن كورد قاره‌مان و ب سۆزن بۆ خه‌لكه‌كێ بیانى و ساده‌نه‌ زوو دئێنه‌ خاپاندن ب ده‌ستێن بیانیان دبت گه‌له‌ك ب شاش د مرۆڤى دگه‌هن و خشیمى و به‌رژه‌وه‌ندخواز چاڤا لێ كوره‌ دكن و رێیێن راست ل به‌ر به‌رزه‌ دكن و ژ راستیێ دره‌ڤن و من ژى ب فه‌ر دیت بابه‌تى رۆهنتر بكه‌م كا كوردێن كوردستانێ ل سودانێ چ دكن و كێ ئه‌و گه‌هاندینه‌ وى وه‌لاتى, ل دووڤ ژێده‌رێن مێژوویێ هه‌بوونا كوردان ل سودانێ ڤه‌دگه‌ریت سالا 1172 زاینى ل سه‌ر ده‌مێ ده‌وله‌تا ئه‌یۆبى ب سه‌ركێشیا سه‌ركردێ كورد سه‌لاحه‌دین ئه‌یۆبى, تۆران شاه برایێ سه‌لاحه‌دین ئه‌یۆبى بوو ب له‌شكره‌كى ژ كوردان پێكهاتى هێرش كره‌ سه‌ر نوبیان ئه‌وێن هه‌ڤالبه‌ندێن فاتمیان ل سودانێ كر و ئه‌و ده‌ڤه‌ر هه‌موو ڤه‌گرتن, پشتێ ئارامى ل سودان په‌یدا ل بن ده‌ستهه‌لاتا ئه‌یۆبى جاره‌كا تۆران شاه ژ سودان ڤه‌گه‌ریا و گه‌له‌ك ژ له‌شكرێ وى یێ كورد مان ئاكنجى ل سودان و ل گه‌ل شاهى نه‌ڤه‌گه‌ریان دا نه‌هێلن دوباره‌ فاتمى ب هێز بكه‌ڤن, تۆران شاه ئێك ژ فه‌رماندێن خوه‌ ناڤێ وى ئیبراهیم كوردى كره‌ سه‌ركردێ ده‌ڤه‌را سودان نها ده‌ڤه‌رێن ئوم ده‌رمان و كیسلا ناڤدارن ب كوردان و ژماران كوردان پتره‌ ژ 80 هزاران, كوردێن ل سودان ناڤدارن ب مێرخاسێن نه‌ترس و قه‌بوولنه‌كرنا سته‌م و مافخوارنێ ل ده‌ف خه‌لكێ سودان, به‌لێ ژبه‌ر سروشت و ئاخ و تێكه‌لیا جڤاكى ئه‌و ژى پیست ره‌شن, به‌لێ هه‌تا نها نژادێ خوه‌ ژبیر نه‌كرینه‌ و خوه‌ ناسیار دكن ب كوردى, دیسا ل سه‌رده‌مێ ئیمبراتۆریا ئوسمانى كو گه‌له‌ك له‌شكرێ وێ ژ كوردان بى ده‌ما مسر و سودان ڤه‌گرتى و كوردێن دگه‌ل ئوسمانیان هه‌ڤنیاسین دگه‌ل كوردێن ل سودان كرى گه‌له‌ك ژ ئه‌وانا خێزان پێكئینا و بوونه‌ ئاكنجى دگه‌ل یێن دى, نها هه‌رێما كرده‌ڤان ناڤداره‌ ب هه‌رێما كوردان و ناڤێ ژ كورد وان یا هاتى ژبه‌ركو له‌شكرێ ئوسمانیان ل ئه‌وێ ده‌ڤه‌رێ ب سه‌ركرده‌ڤه‌ ژ كوردێن وانێ بین, كوردێن سودان ب زمانێ كوردى و زاراڤێ كرمانجى دئاخڤن و هه‌ر سال ل 21 نه‌ورۆزێ ئه‌و ژى وه‌كى كوردێن ل هه‌رچار پارچێن كوردستانێ ئاگرێ نه‌ورۆزێ هلدكن و ئاهه‌نگان دگێرن و دیلان و گۆڤه‌ندێن وان ژى وه‌كى یێت كوردستانێ نه‌, ده‌ما ئنگلیز سودان داگیر كرى, شۆره‌شا بزاڤا ئه‌لمه‌هدى دژى ئنگلیز دامه‌زرا ل سه‌رانسه‌رى سودان ب سه‌ركێشیا دو سه‌ركردان ئێك ل رۆژئاڤایێ سودان كه‌سه‌ك عه‌ره‌ب بى و یێ دى ل رۆژهه‌لاتێ سودان ب ناڤێ ئوسمان دیقنه‌ كوردى, ئه‌ڤ سه‌ركردێ كورد شیا ب گورزێن كوژه‌ك و گران له‌شكرێ ئنگلیز بشكێنت و دبیته‌ ئێكه‌م سه‌ركردێ سه‌ركه‌فتى د مێژوویا سودان دا, ده‌زگه‌هێن له‌شكرێ ئنگلیز هونه‌ر و پلانێن شه‌رى یێن سه‌ركردێ كورد دژى وان ب كارئینایین كرن بابه‌ته‌ك خواندنا له‌شكرى د ئه‌كادیمیا بریتانیا دا هه‌تا نها, پاشان ئه‌ڤ سه‌ركرده‌ كه‌فته‌ د ده‌ستێن ئنگلیزیان دا و 17 سالان ما زیندان كرى و دزیندانێ ڤه‌ چوو به‌ردلۆڤانیا خوداى, ل ده‌ما دادگه‌ها ئه‌ڤى سه‌ركرده‌ى دا ئنگلیزیان پسیار ژێكرى ئه‌وى گۆت ئه‌ز كوردم و دبنیات دا خه‌لكێ دیاربه‌كرێ مه‌, نها د پرتووكه‌كا پۆلا سیێ ل قوتابخانێن سودان دا بابه‌ته‌ك ل سه‌ره‌ به‌حسا شۆره‌ش و مێرخاسیا ئوسمان كوردى دكت كو ل سالا 1517 د زیندانێ ڤه‌ چوویه‌ به‌ردلۆڤانیا خودێ, گه‌له‌ك كوردێن سودان پلێن بلند یێن وه‌رگرتین د سودان دا چ ئیدارى و یان له‌شكرى وه‌كى ئه‌لفه‌ریق عه‌لی محه‌مه‌د ئه‌لكوردى و كه‌سێ دوویێ یه‌ د وه‌زاره‌تا پاراستنا سودانێ دا و خه‌لكێ هه‌رێما كرده‌ڤانه‌, دیسا رۆژنامه‌ڤانێ ب ناڤوده‌نگ وه‌جدى ئه‌لكوردى ل رۆژناما ده‌نگوباسێن سودان كار دكت و گه‌له‌كێن دیتر هه‌نه‌…؟, ل ڤێره‌ دبت توركیا ل سالا 2016 گزیرتا سه‌واكن یا سودان ژێ كڕى و كره‌ بنگه‌هه‌كى له‌شكرى ب مه‌ره‌ما هه‌ڤسه‌نگیێ به‌رامبه‌ر سعوودى یه‌ و مسر و ئیرانێ, ئه‌ڤه‌ گه‌له‌ك چقان ب خوه‌ڤه‌ دگریت و دبیت ل ئه‌وى وه‌لاتى ژى كورد خوه‌ بپارێزن و بریارا خو بدن یان دێ ب تیرۆرست ئێنه‌ بناڤكرن و یان دڤێت بچن د خزمه‌تا خه‌لیفه‌ى دا, ژبه‌ركو په‌یڤا كورد ل سه‌ر چ ناڤى بت خه‌لیفێ پاشه‌رۆژێ نه‌ئارام دكت و باشتره‌ بێژن كرمانجێن سودانا ره‌ش ئه‌سمه‌را.
ژێده‌رێ مفا وه‌رگرتنێ ژ (رۆپه‌لێ مێژوویا كوردان).

ژیان و سیسته‌مێ رێڤه‌برنا ده‌ستهه‌لاتێ د هه‌رێم و ده‌وله‌تان دا ل سه‌ر بنیاتێ كارگێریا ساخله‌م و چه‌سپاندنا یاسایێ ب یه‌كسانى و خوشكرنا ژیانا ئابورى ب چاڤدێرى و پاكیا سامانێ گشتى و پێكڤه‌ژیانا ئول و مه‌زهه‌ب و نه‌ته‌وه‌یان دگه‌ل له‌شكه‌ره‌كى بهێز بو پاراستنا خاك و گیانێ هه‌ڤوه‌لاتیان و ده‌سته‌كه‌فتان سه‌ركه‌فتى و به‌رده‌وام دبت, ئه‌گه‌ر به‌روڤاژى ئه‌ڤا ل سه‌رى بت دێ لاوازى و ژناڤچون په‌یدا بن و بنه‌ ئه‌گه‌ر بو نه‌مانا هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كێ و نمونه‌ ژى ده‌وله‌تا عه‌باسیا لسه‌ر ده‌مێ بوه‌یهیان ئه‌وا ل سه‌ر ئاخه‌كا هه‌را مه‌زن په‌یدا بویى و پاشێ لاوازى كه‌فتیێ و نه‌شیایێ خو ل به‌ر سینگێ چ هێزا بگرت ژبه‌ر ئه‌ڤان خالا هه‌لوه‌شیا وه‌كى ب كار ئینانا سته‌م و سیاسه‌ته‌كا نه‌پاك ژلایێ هنده‌ك خه‌لیفان ڤه‌ د رێڤه‌برنا ده‌وله‌تێ دا و ب كارئینانا هێزا له‌شكه‌رێ بو چاره‌سه‌ركرنا ئاریشێن نافخو, نه‌ هه‌لسه‌نگاندن و بسپوریا كارى ل سه‌ر بنیاتێ كه‌سانێن هه‌ژى و پاك ل جهێن هه‌ژى دگه‌ل رێڤه‌به‌ر و شالیار و شاره‌داران و بو ئه‌گه‌رێ ده‌ست ژكاركێشانا كارى ژلایێ گه‌له‌ك رێڤه‌به‌ر و شاره‌دارێن پاك و خودان شیان ڤه‌, به‌رزكرنا كه‌سانێن بێ شیان و نه‌هه‌ژى بو جهێن هه‌ژى, په‌یدابونا گه‌نده‌لیه‌كا زور ژلایێ گه‌له‌ك رێڤه‌به‌ر و شاره‌داران ڤه‌ ل ده‌ڤه‌رێن بن ده‌ستهه‌لاتا وان دا و نه‌پیته‌دان ب ره‌وشا هه‌ڤوه‌لاتیان و تنێ ده‌ستهه‌لاتا خو بكار دئینان بو مه‌ره‌م و تێركرنا حه‌زێن خو و كه‌سوكارێن خو د ماوێ ده‌ستهه‌لاتا خودا, زێده‌كرنا باجێ ل سه‌ر هه‌ڤوه‌لاتیان وه‌كى ل ده‌ڤه‌را شاره‌زور كوژمێ 31000 دینارێن وى سه‌رده‌مى ژ خه‌لكێ ستاندن و نه‌هاتنه‌ هنارتن بو گه‌نجینا ده‌وله‌تێ و هه‌موو دناڤبه‌را شالیار و والیان دا به‌رزه‌بى و كه‌س نه‌هاته‌ دادگه‌ه كرن, په‌یدابونا دیاردا دویركرنا كه‌سانێن پاك ژ داموده‌زگه‌هێن گرنگ ژلایێ گه‌له‌ك شاره‌داران ڤه‌ دا دزى و مه‌زاختنێن زه‌به‌لاح ئاشكرا نه‌بن, نه‌پیته‌دان ب كه‌سانێن خودان داهێنان و بسپور و شاره‌زا ژلایێ ده‌سته‌لاتێ ڤه‌, به‌رتیل دان و وه‌رگرتن ب ئاشكراى دناف داموده‌زگه‌هان دا, په‌یدابونا لاوازى و ته‌مبه‌لیێ د داموده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ دا ژبه‌ر نه‌بونا چاڤدێریا ساخله‌م و دویركه‌فتنا كه‌سانێن پاك, دیاردا كڕینا پله‌وپایه‌ ب پاره‌ ژلایێ گه‌له‌ك والیان ڤه‌ و یێ زێده‌ پارا بدت دێ پلێن بلندتر وه‌رگرت, په‌یدابونا ناكوكى و هه‌ڤركیان دناڤبه‌را شالیار و شاره‌دار و سه‌ركردێن له‌شكه‌رى دا بو ئه‌گه‌رێ لاوازبونا هه‌یبه‌تا ده‌وله‌تێ و زێده‌بونا ئاریشان ژبه‌ر وێ یه‌كێ گه‌له‌ك ده‌ڤه‌را وه‌ك جودابین و سه‌ربه‌خو كارێن خو یێن سیاسى و ئیدارى ب رێڤه‌ برن, مایتێكرنا میر و سه‌ركرده‌یێن هوزێن نژاد توركپه‌رێس ب پلان دكارێ ده‌وله‌تێ دا و هاندانا هوز و میرگه‌هان بو راگه‌هاندنا سه‌ربه‌خوییێ و جودابین ژ ده‌وله‌تا خیلافه‌تێ, ژبه‌ر نه‌پیته‌دانێ ب ده‌ڤه‌رێن كوردى و هاولاتیێن كورد بو ئه‌گه‌ر سه‌روك هوز و هه‌ڤوه‌لاتى میره‌كا ژناف خو هه‌لبژێرن و میرگه‌هان دابمه‌زرینن و له‌شكه‌ره‌كى نافخویى په‌یدا بكن و جودا ببن ژ ده‌وله‌تێ وه‌كى دامه‌زراندنا میرگه‌ها روادى ل ته‌برێز و وان و ئورمیێ و مخابن بده‌ستێ ئه‌لب ئه‌رسه‌لانێ توركێ سه‌لجوقى هاته‌ ژناف برن و دامه‌زراندنا میرگه‌ها شه‌دادى ل روژهه‌لاتێ ته‌بریزێ ب ده‌ستێ شه‌دادى و پاشێ كورێ وى له‌شكه‌رى بو میر, دامه‌زراندنا میرگه‌ها حسنه‌وى ل باشورێ میرگه‌ها روادى و 9 باژێرێن مه‌زن ل كوردستانا روژهه‌لات ب خوڤه‌ دگرتن ژبلى ئورمیێ و میر به‌در میرێ میرگه‌هێ ب ناڤدار بى ب میرێ چیایى, دامه‌زراندنا میرگه‌ها هه‌زبانى پرانیا پارێزگه‌ها هه‌ولێرێ بخوڤه‌ دگرت بده‌ستێ میر عیسا یێ هه‌زبانى, دامه‌زراندنا میرگه‌ها عه‌نازى ل روژهه‌لاتێ میرگه‌ها هه‌زبانى و ل روژئاڤایێ میرگه‌ها حسنه‌وى ئانكو ژ شاره‌زور وسلیمانى و حه‌له‌بچه‌ هه‌تا داقوق و خانقین بخوڤه‌ دگرتن, دامه‌زراندنا میرگه‌ها مه‌روانى ل روژئاڤایێ میرگه‌ها ره‌وادى و روژئاڤایێ میرگه‌ها هه‌زبانى و باكورێ میرگه‌ها عه‌نازى و هه‌ر ژ ئه‌رمینیا هه‌تا باكورێ میسل و هه‌تا دگه‌هشت رویبارێ فوراتێ شامێ ل سوریێ و پیتر ژ 15 پارێزگه‌هێن نها ل توركیا و عیراق و سوریێ و هنده‌ك ژ ئه‌رمینیا بخوڤه‌ دگرت ل سه‌ر ده‌ستێ میر حوسێن دوستك یێ ناڤدار ب بادێ كورد و ئه‌ف میرگه‌هه‌ ب ده‌ستێن توركێن سلجوقى هاتن ژناف برن و هه‌لوه‌شاندن, ئانكو ئه‌ڤ میرگه‌هه‌ ل سه‌ر ده‌مێ بوێهیان ژ ده‌وله‌تا عه‌باسى ڤه‌بین ژبه‌ر نه‌دادپه‌روه‌ریێ و نه‌پیته‌دان ب ده‌ڤه‌ر و تاكێ كورد, ل ڤێره‌ دبیته‌ جهێ پسیارێ چ ئه‌گه‌ر بین ئه‌ڤان میرگه‌هێن كوردى ئێكرێزى و ئێكگرتن دنافخودا په‌یدا نه‌كرین و پشتا ئێكودوو نه‌گرتین و مانه‌ دناف كلوخێ بنه‌مالى و عه‌شیره‌تگه‌ریێ دا و نه‌شیان قورتال ببن ژ هزرا به‌رته‌نگ و هه‌ستێ به‌رژه‌وه‌ندا نه‌ته‌وى خودان بكن و تورك سلجوقیان ئه‌و ئێك ئێكه‌ ژناڤ برن و هه‌لوه‌شاندن و هه‌تا نها كورد یێت ژبه‌ر شاشیێن وان دنالن ژبه‌ركو ئه‌و ژى وه‌ك ده‌وله‌تا خیلافه‌تێ مژیل بین ب به‌رژه‌وه‌ندێن تایبه‌ت و به‌رته‌نگ ڤه‌ و بو وان نه‌ببو عیبره‌ت…
– مفا وه‌رگرتن ژ په‌رتوكا ( الامارات الكوردیه‌ فی العهد البویهى زمن الخلافه‌ العباسیه‌ ).
ل روژناما ئه‌ڤرو ژماره‌ 2501 به‌رپه‌رێ12 ل 10/1/2019ى هاته‌ به‌لاڤ كرن

نه‌زیر چه‌مباهیفى …
عیراقا ده‌وله‌مه‌ند ب سامان و كانزایێن خوه‌ یێن سروشتى ڤه‌ ل گه‌ل چاندنێ, ناڤدار ب ده‌وله‌تا جڤاك ره‌وشت و پێكڤه‌گرێدانا خێزانى و باوه‌ر ئولى, ده‌وله‌ى سه‌رێ سه‌ركردێن گه‌نده‌ل و نه‌پاكێن خوه‌ لێ كرینه‌ خودان یا بوویه‌ ده‌وله‌تا جڤاكێ هه‌ژار و مرى ره‌وشت و ته‌لاقدانێ, هێدى هێدى یا به‌ر ب ده‌وله‌تا بیژنان ڤه‌ دچیت ژبه‌ر نه‌دادپه‌روه‌رى و گه‌نده‌لى و دزیا د سامانى دا و په‌روه‌رده‌كا شاش و بێ زانست و دیاردا ژێكجودابوونێ یا كه‌فتى یه‌ د ناڤ خێزان و جڤاكى دا و ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كى ژى هه‌ژارى و بێكاریێ و بكارئینانا شاش د راگه‌هاندن و ته‌كنولۆجیا نوو دا و تایبه‌ت د تۆرێن جڤاكى دا ب په‌یوه‌ندیا خاپاندن و خیانه‌تا هه‌ڤژینیێ و ئێشێن ده‌روونى, ژبه‌ر ئه‌ڤێن ل سه‌رى ئاماژه‌ پێ كرى سه‌ره‌راى نه‌ تێگه‌هشتنا ئه‌ركێ هه‌ڤژینى و خێزانداریێ د ناڤبه‌را هه‌ڤژینان دا چ ژلایێ ژیێ بچووك د پێكئینانا هه‌ڤژینیێ دا یان ژلایێ ره‌وشه‌نبیربوون و په‌روه‌رده‌بوونا جودا د ناڤبه‌را هه‌ڤژینان دا, پشتى راپۆرتا په‌یامنێرێن بێ سنۆرێن عیراقێ ل سه‌ر ئامارا گرێبه‌ستێن هه‌ڤژینیێ و ژێكجودابوون و هه‌لوه‌شاندنا خێزانێ یا 11 مه‌هێن سالا 2018ێ ل دادگه‌هێن عیراقێ هاتین تۆماركرن من خواندى سه‌رسومان و حێبه‌ت مام كو رێژا 24% ئه‌ڤ هه‌ڤژینى هاتى یه‌ هه‌لوه‌شادن د كێمترى ساله‌كێ دا و گه‌ر كۆم بكن ل گه‌ل 15 سالێن عیراقا پشتى رژێما ژناڤچوویى دێ بیته‌ ب ملیۆنان, ژ به‌ر ئه‌ڤێ ئامارێ من عیراق ناڤ كر ب ده‌وله‌تا بیژنان یا نه‌ ئازاد و نه‌دادپه‌روه‌ر د ده‌ستێ گه‌نده‌ل و برسیێن دز و پاشڤه‌ماى و وژدان فرۆتى دا ئه‌وا د ماوێ ساله‌كێ كێمتر دا پتر ژ ( 70194 ) حاله‌تێن ژێكجودابوونێ ل دادگه‌هێن وێ هاتین تۆماركرن و نه‌شیایى چاره‌سه‌ریا ئه‌گه‌رێن په‌یدابوونا وێ دیاردێ بكت, نموونه‌یا ئامارێ د 11 مه‌هێن سالا 2018ێ دا پێكئینانا هه‌ڤژینیێ 292349 و هه‌لوه‌شاندن و ژێكجودابوونا هه‌ڤژینان 70194 و ژبلى وان ده‌ڤه‌رێن قه‌به‌لى و عه‌شائیرى و نه‌ ل بن ده‌ستهه‌لاتا دادگه‌هان دا په‌یدابوویین وه‌كى هه‌یڤا 1 هه‌ڤژینى 33284 و ژێكجودابین 9398, هه‌یڤا 2 هه‌ڤژینى 31670 و ژێكجودابین 6806, هه‌یڤا 3 هه‌ڤژینى 30230 و ژێكجودابین 6582, هه‌یڤا 4 هه‌ڤژینى 29132 و ژێكجودابین 6428, هه‌یڤا 5 هه‌ڤژینى 23798 و ژێكجودابین 6160,.هه‌یڤا 6 هه‌ڤژینى 18815 و ژێكجودابین 4169 په‌یدابووینه‌. هه‌یڤا 7 هه‌ڤژینى 33638 و ژێكجودابین 7810, هه‌یڤا 8 هه‌ڤژینى 29643 و ژێكجودابین 5482, هه‌یڤا 9 هه‌ڤژینى 23653 و ژێكجودابین 5884, هه‌یڤا 10 هه‌ڤژینى 15512 و ژێكجودابین 5741, هه‌یڤا 11 هه‌ڤژینى 22974 و ژێكجودابین 5734, و هێش یێن هه‌یڤا 12 نه‌هاتینه‌ دیاركرن و دبیت رێژه‌ ببیته‌ پتر ژ 25% و بگه‌هیته‌ 30% دگه‌ل یێت ئاواره‌ و مشه‌خت و مال وێران, هێش ده‌ستهه‌لاتدارێن ئه‌ڤى وه‌لاتى ل جهێ ژین و ژیانا هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه‌ ب وژدان و دادپه‌روه‌رانه‌ خۆش بكن و زانست و زانینێ د ناڤ دا په‌یدا بكن یێن مژوولن ب علی و عمر ڤه‌ و كا سه‌لاحه‌ددین ئه‌یۆبى دێ چاوا ژ ئه‌ڤى نژادى كنه‌ نژاده‌ك دى و ب دووشمێن نه‌ته‌وى یێن ئاشۆپى یێن خه‌لكێ دخاپینن و نانا ژیانێ یا لێ وندا كرى.
ژێده‌رێ مفا وه‌رگرتنا ئامارێ (راپۆرتا په‌یامنێرێن بێ سنۆرێن عیراقێ).

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
ئه‌مریكا وه‌لاته‌كى ب هێز و پێشكه‌فتى یه‌ ل جیهانێ د هه‌مى واران دا, سه‌رپه‌رشتیا جیهانێ یا د ده‌ستێن وێ دا, سه‌ركێش و دامه‌زرێنه‌را هه‌ڤپه‌یمانیا ناتۆیه‌، هه‌ر ژ رۆژا دامه‌زراندنا وێ ل سالا 1949 هه‌یا نها, پرانیا وه‌لاتێن رۆژئاڤا و رۆژهه‌لات یێن پێشكه‌فتى هه‌ڤالبه‌ند و پشته‌ڤانێن وێ نه‌, توركیا هه‌ر ژ سالا 1952 بوویه‌ ئێك ژ هه‌ڤالبه‌ندێن راسته‌قینه‌ بۆ ئه‌مریكا, نها ژى ئه‌ندامه‌ك كارایه‌ د ناتۆ دا ئه‌وا ژ 28 وه‌لاتان پێكهاتى و خودان له‌شكره‌كى ئاماده‌ ل بن فه‌رمانا وێ نێزیك چار ملیۆنایه‌ و پتر ژ نیڤ ملیۆنان ئه‌ڤى له‌شكرى یێ توركیا یه‌, پشتى ئه‌مریكا نها توركیا ل رێزا دویێ یه‌ د ناتۆ دا و یا ده‌هێ یه‌ د جیهانێ دا, ژ سالا 1969 وه‌ره‌ ئه‌مریكا و ناتۆ پتر ژ 25 بنگه‌هێن له‌شكرى (ئه‌سمانى, چاڤدێرى, ئاگه‌هدارى ب ب گۆرێن ب تێل و بێ تێلێن گه‌هاندنێ, سیخورى, زانیارى) ل توركیا دامه‌زراندى نه‌ ل سه‌ر چاڤدێریكرنا ده‌ڤه‌رێن ده‌ریا سپى و ده‌ریا ره‌ش و رۆژهه‌لاتا ناڤین و رۆسیا وه‌كى بنگه‌هێن (ئه‌نجرلیك ل ئه‌ده‌نه‌ و سیسته‌مێ رادارى ل مالاتیا و بنگه‌هێ ئه‌سمانى و زانیارى ل سینۆپ سه‌ر ده‌ریا ره‌ش و ل ئه‌زمیر و ئه‌نقه‌ره‌ و ده‌ریا مه‌رمه‌ره‌ و بنگه‌هێ له‌شكرى یێ نهێنى ل باكۆرێ دیاربه‌كرێ…هتد), پشته‌ڤانیا له‌شكرى ب باشترین چه‌ك و ته‌كنولوجیا یا پاراستنا توركیا دكت, نه‌هێلایه‌ چ مه‌ترسى ل سه‌ر ئاسایشا توركیا په‌یدا ببیت، به‌لكو به‌روڤاژى هه‌مى ده‌مان یا ماى بێ ده‌نگ و هاریكار و پشته‌ڤان ل سه‌ر زۆرداریا توركیا دژى كێم نه‌ته‌وێن د ناڤخوه‌ دا نموونه‌ نه‌ته‌وا كورد, ده‌وله‌تێن هه‌ڤسۆیێن توركیا وه‌كى داگیركرنا هه‌رێما ئه‌سكه‌نده‌رونه‌ یا سووریا ل سالا 1939ێ و ئه‌مریكا و ناتۆ باوه‌رى پێدا و ئه‌و هه‌رێمه‌ بى پشكه‌ك ژ وه‌لاتێ توركیا و ناسیاره‌ ب ناڤێ ویلایه‌تا هه‌تاى, ل سالا 1974 توركیا هێرش كر وه‌لاتێ قوبرس ئه‌وا ل سالا 1960 سه‌ربه‌خوه‌یى ژ بریتانیا وه‌رگرتى و رێژا هه‌ره‌ مه‌زن ژ ئاكنجیێن وێ نژاد یۆنانى بین و هه‌مى باكۆرێ قوبرسێ داگیركر و شه‌ره‌كى قورس د ناڤبه‌را وێ و یۆنان دا په‌یدا بى و ئه‌مریكا و ناتۆ ل سه‌ر مانه‌ بێده‌نگ و تنێ بژێڤانى كرن بو راوستاندنا شه‌رى, قوبرس بى دو پارچه‌, یۆنان بۆ ماوێ چه‌ند سالا خوه‌ ژ ناتۆ ڤه‌كێشا و نها پارچه‌ك قۆبرسا یۆنانى یه‌ و پارچا باكۆرى قوبرسا توركى یه‌ و هه‌تا نها ل بن پاراستنا له‌شكرێ توركیا دایه‌, ل سالا 2014ێ رێكخستنا داعش گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن سووریا و عیراقێ یێن عه‌ره‌بێن سونى ڤه‌گرتن هه‌ر ژ سنۆرێ توركیا هه‌تا نێزیك به‌غدا و هێرش ئینا سه‌ر ده‌ڤه‌رێن كوردان ل هه‌رێما كوردستانێ و كانتوونا جزیره‌ و كۆبانێ و توركیا چ هه‌لویستێ ئه‌رێنى ل دژى داعش نه‌راگه‌هاند و تنێ بى ده‌رگه‌هێ مشه‌ختبوون و ئاواره‌بوونا سڤیلان و هاتنا توندره‌وان ژ هه‌مى وه‌لاتێن جیهانێ بۆ ناڤ رێزێن داعش, هه‌تا راگه‌هاندنا جیهانێ و تایبه‌ت یا هه‌رێما كوردستانێ سته‌م و درندیا داعش بۆ جیهانێ دایه‌ دیاركرن ل سه‌ر قركرنا كوردێن ئێزدى ب تایبه‌تى و هه‌مى كوردان ب گشتى تازه‌ وژدانا جیهانێ و ئه‌مریكا هشیار بى و هاته‌ سه‌ر هێل و توركیا ما چاڤدێر, براتیا كوردان ل باشۆر و رۆژئاڤا هه‌ستێ خوه‌ دا كار بۆ پاراستنا شه‌ره‌ف و كه‌رامه‌تێ, ئه‌مریكا و هه‌ڤالبه‌ندێن خوه‌ ل ئورۆپا هاریكاریێن دراڤى بۆ توركیا فرێكرن و گونه‌هبار نه‌كرن, ل سالا 2016 توركیا ب له‌شكركێشیێ ل گه‌ل گرۆپێن له‌شكرێ ئازاد ب ناڤێ ئوپه‌راسیۆنا مه‌تالێ فورات ده‌ڤه‌رێن جرابلس و ئه‌عزاز و ئه‌لباب یێن سوورى كونتۆولكرن و نها توركیا ئیدارا مه‌ده‌نى و له‌شكرى ل ئه‌وان ده‌ڤه‌ران ب رێڤه‌دبت و ئه‌مریكا ده‌ست خوشى لێ كرن و هاریكار و پشته‌ڤانه‌ هه‌یا نها, ل 2017 هه‌رێما كوردستانێ راپرسیا سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ ئه‌نجام دا و توركیا ئه‌وا بۆ هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك دۆسته‌كى دلسۆز بى و پاشێ رویێ خوه‌ یێ راستى دیار كر كو تنێ په‌یوه‌ندیێن ئابوورى نه‌ و ژ به‌غدا پتر پێكول كر ئه‌زمۆنا هه‌رێما كوردستانێ ژناڤببه‌ت و ئه‌مریكا و ناتۆ هه‌لویستێ دژاتیا كوردان راگه‌هاند و شه‌رێ راگه‌هاندنێ دژى كوردان ب رێڤه‌برن دا هه‌ست و مۆرالا كوردان بمریت و لاواز ببیت و ناڤخوه‌یا ده‌ستهه‌لاتا كوردان ژى ل پشت په‌ردان بنهێنى رێككه‌فتن كرن و دوژمنێن دوهى كرنه‌ خوشتڤى و برایێن ئه‌ڤرۆ و پتر ژ 45% ئه‌و ئاخا ب خوین و خوها مێرخاس و گه‌نجێن كوردان هاتى رزگار كرن و پاراستن هات ژ ده‌ستدان و ئه‌مریكا چ هه‌لویستێ ئه‌رێنى نه‌بى تنێ دا توركیا ژێ رازى بت و عیراق دگه‌ل بمینت و ئیران ژێ پشتراست بت, ل 2018 توركیا ب له‌شكه‌ركێشیێ و له‌شكرێ ئازاد ئوپه‌راسیۆنا ب ناڤێ دارا زه‌یتوونێ كانتوونا عه‌فرینێ یا كو خه‌لكێ وێ پتر ژ 90% كورد داگیر كر ب مه‌ره‌ما پاراستنا ئاسایشا نه‌ته‌وى یا توركیا و نه‌هێلانا كیانه‌ك كوردى ل ئه‌وێ ده‌ڤه‌رێ و ل دووڤ ده‌نگوباسان پتر ژ 140 هزار عه‌ره‌بێن ئاواره‌ هه‌یا نها لێ ئاكنجى كرینه‌ دا ده‌ڤه‌ر ببیته‌ عه‌ره‌بنشین و ئه‌مریكا و ناتۆ دگه‌ل بینه‌ هه‌ڤالبه‌ند و هاریكار, نها ژى ب سه‌دان نوونه‌ر و گه‌نج و سه‌رۆك پارتێن كوردێن باكۆر یێن د زیندانان دا بێ خودانن ژبه‌ر داخوازا كێمترین مافێن نه‌ته‌وى و ئه‌مریكا و ناتۆ ل سه‌ر بێ ده‌نگن, به‌رده‌وام داخوازى و مه‌ره‌مێن توركیا یێن به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه‌ دچن بۆ كونترۆلكرنا هه‌مى ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتێ فوراتێ و رۆژانه‌ ب ناڤێ شه‌رێ دژى په‌كه‌كێ گوند و ده‌ڤه‌رێن هه‌رێما كوردستانێ ب تۆپ و باله‌فران یێن دئێنه‌ بومبه‌بارانكرن و خه‌لكه‌ك سڤیل دبیته‌ قوربان و ئه‌مریكا و ناتۆ ل سه‌ر هه‌میێ هایداركۆن و ب نهێنى دگه‌ل توركیا هاریكارن, ب دیتنا من یا فه‌ره‌ كورد بزانن ئه‌مریكا بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ یا چاڤه‌كى كوردا كل دكت و بۆ رازیكرنا توركیا هه‌ڤالدۆستێ دۆمدرێژ چاڤێ كوردان یێ دى كوره‌ دكت و نه‌ نیاز پاكه‌ و یاریان ب هه‌ستێن كوردان دكت و نه‌خشێ ده‌ڤه‌رێ نها یێ د به‌رژه‌وه‌ندیا توركیا دا برێڤه‌دچت و د ئاردایه‌ ژ ئێك پارچێ دو پارچێن دى یێن كوردستانێ ب كه‌ڤنه‌ د بن كۆنترۆلا توركیا دا و ببن پارچه‌ك ژ توركیا، ژبه‌ركو ل سه‌ر هنده‌ك ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ رایه‌دارێن ئه‌مریكا خۆیا دكن كو رۆژهه‌لاتێ فوراتێ, هه‌مى باكۆرێ حه‌له‌بێ وه‌كى عفرین و ئه‌عزاز, رۆژهه‌لاتێ حه‌له‌بێ وه‌كى ئه‌لباب, رۆژئاڤایێ حه‌له‌بێ وه‌كى ئه‌دلب یێ دبن كونترۆلا ناتۆ دا, ئانكو كیان و ناڤمالیا كوردى یا دبیته‌ كه‌له‌خه‌كى بێ وه‌رار و كورد بخوه‌ ژى یێن د ئه‌ڤێ په‌ندێ دا دژێن (بلا زكێ من تێر بت و برایێ من ژ برسا بمرت) و هێژ تاكێ كورد نه‌ گه‌هشتى یه‌ ئه‌وێ باوه‌ریێ كو مافێن مرۆڤان و نه‌ته‌وێن بنده‌ست د ناڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن ده‌وله‌تان دا تنێ گۆتنن و نابنه‌ كریار, ده‌رمانێ چاره‌سه‌ریا ئێشا ناڤمالیا كوردى ته‌نها ئێكگرتن و ئێكرێزیا ب دادپه‌روه‌رى یه‌.

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
ژ به‌ركو بازارى هه‌مى جۆرێن به‌رهه‌م و كه‌ره‌ستان تێدا هه‌نه‌ و دئێنه‌ فرۆتن، یا فه‌ره‌ ل پێشیێ پێناسا بازارى بده‌نه‌ نیاسین ئه‌و ژى ئابوورناس و پرتووكێن ب وارێ ئابوورى ڤه‌ گرێداى بازارى ب ڤى شێوه‌ى پێناسه‌ دكه‌ن، كو ئه‌و جهه‌ یێ كرین و فرۆتن و گوهۆرینا كه‌ره‌سته‌ى لێ دئێته‌كرن و نیشادان و داخوازى پێ دگه‌هنه‌ ئێك و دیاركرنا بهایێ كه‌ره‌سته‌ى و رێخستن و به‌لاڤكرنا به‌رهه‌مى دیار دبیت و كه‌سانێن خودان داهاتیێ بلند و خێزانێن زێده‌ ئه‌ندام تێدا پتر پشكداریێ د كرینا كه‌ره‌سته‌ى دا دكه‌ن ژ كه‌سانێن خودان داهاتیێ نزم و خێزانێن كێم ئه‌ندام، به‌لێ هه‌مى كه‌س د بازارى دا یێ پشكداره‌ و پێدڤى ب بازارى هه‌یه‌ و بازار مایتێكه‌ره‌ بۆ ژیانا هه‌مى خه‌لك و كه‌سان، چ ئه‌و كه‌سه‌ به‌رهه‌مچێكه‌ر بیت یان به‌رهه‌مخۆر بیت ….هتد، و زانایێن بسپۆر د وارێ ئابوورى دا بازارى دكه‌نه‌ چار جۆر:ـ
1ـ بازارێ هه‌ڤركیا ته‌مام (سوق المنافسه‌ الكامله‌)، ئه‌وه‌ كو بازار نه‌ د ده‌ستێ كه‌سه‌كێ دایه‌، یێن كرین و فرۆتنێ دكه‌ن گه‌له‌كن و كه‌س نه‌شێت كۆنترۆلێ و خوه‌ زالكرنێ ل سه‌ر بازارى بكه‌ت و كه‌سێ كارێ فرۆتنێ دكه‌ت دڤیا بهایێن گونجایى ل به‌رامبه‌ر هه‌ڤركان ل سه‌ر كه‌ره‌ستێ خوه‌ بدانت و كه‌سێ بكڕ یێ ئازاده‌ بۆ كرینا پێدڤیان و یێن فرۆتنێ دكه‌ن زۆرن چ ئه‌و فرۆتنه‌ كۆم بیت (جمله‌) یان كت بیت (مفرد)، بۆ نموونه‌ بازارێ مۆبایلان، فرۆشگه‌هـ زۆرن و بهایێن وان به‌لاڤه‌نه‌ د ناڤبه‌را ئه‌رزانى و گرانیێ دا.
2ـ بازارێ كه‌یسى (سوق الاحتكار) و بێ هه‌ڤركى ئانكو كارگه‌هه‌ك یان كۆمپانیه‌ك جۆره‌ك كه‌ره‌سته‌ى هه‌یه‌ و بێ هه‌ڤركه‌ و ب كه‌یفا خوه‌ بازارى برێڤه‌ دبه‌ت و بهایى ل سه‌ر كه‌ره‌ستێ خوه‌ دده‌ینت، یان چه‌ند كۆمپانى و بازرگان ئێكگرتنه‌كێ و رێكه‌فتنه‌كێ د ناڤبه‌را خوه‌دا په‌یدا دكه‌ن كو ب ئێك بهایى بازارى برێڤه‌ ببه‌ن و بێ هه‌ڤرك بن، وه‌كو نموونه‌ كۆمپانیێن گه‌هاندنێ وه‌كى كۆره‌ك تلیكۆم و ئاسیاسێل و رێبه‌ر و وایرلێس ل كوردستانێ بێ هه‌ڤركن و خه‌لك یێ پێڤه‌ هاتى گرێدان و ب كه‌یفا خوه‌ بهایێ ئاخفتنێ دده‌ینن (بهایێ كارتا) و وه‌كى وان بڤێت بازارى برێڤه‌ دبن.
3ـ بازارێ هه‌ڤركیا كه‌یسى (سوق المنافسه‌ الاحتكاریه‌)، هه‌ڤركیا نه‌ ته‌مام و ب رێیا ریكلامان و به‌لاڤكرنا ناڤێ كه‌ره‌ستێن خوه‌ ب رێیێن راگه‌هاندنێ ل سه‌ر جۆر و بها و ماركا كه‌ره‌سته‌ى هه‌ڤركى په‌یدا دبیت بۆ راكێشانا سرنجا خه‌لكێ بال خوه‌ڤه‌ و ژبه‌ركو كه‌سێن هه‌ڤركى د ناڤبه‌را وان دا په‌یدا دبیت زۆرن ژبه‌ر هندێ دبێژنێ هه‌ڤركیا نه‌ ته‌مام.
4ـ بازارێ كه‌یس و هه‌ڤركیا كێم (سوق الاحتكار بمنافسه‌ القله‌)، د ناڤبه‌را چه‌ند كه‌سه‌كان دا په‌یدا دبیت و ل گه‌ل ئێكودو هه‌ڤركیێ دكه‌ن ته‌نها ل سه‌ر جۆره‌كى كه‌ره‌سته‌ى و دبیت بكڕێن وى كه‌ره‌سته‌ى كێم بن و هه‌مى كه‌سێ پێدڤیا زێده‌ یان حه‌ز و شیان ب وى جۆرێ كه‌ره‌سته‌ى نه‌بیت وه‌كو نموونه‌ ل كوردستانێ كارگه‌هێن پلاستیكى كو چه‌ند كه‌سێن خودانێن ڤان جۆره‌ كارگه‌هانه‌ هه‌ڤركى د ناڤبه‌را وان دا یه‌ ژ لایێ بهایى ڤه‌، ل كوردستانێ ب دیتنا من سێ جۆرێن بازارى هه‌بوون ژ ڤان چار جۆرێن ل سه‌رى من ئاماژه‌ پێ داى و خالا دوویێ نه‌بى ژبلى په‌ترۆل و غازێ، كه‌ره‌ستێ ناڤخوه‌یى و یێ بیانى هه‌ڤركى د بازارى هه‌یه‌ و تایبه‌ت هه‌ڤركیا هه‌ره‌ مه‌زن ئه‌وه‌ د ناڤبه‌را كه‌ره‌ستێن بیانى ب خوه‌دا، ژ به‌ر پرانیا ده‌رگه‌هێن سنۆرى ل كوردستانێ و به‌رێ خوه‌دانا بازرگانیا بیانى بۆ ناڤ كوردستانێ و ب تایبه‌ت هه‌ڤركیا كه‌ره‌ستێ چینى) و ده‌وله‌تێن هه‌ڤسوى ل گه‌ل مه‌ وه‌كى ئیران و توركیا و ب تایبه‌ت كۆمپانیێن توركى كو بازارێ كوردستانێ ب دیتنا من یێ داگیر كرى.
ـ ژێده‌رێ مفا وه‌رگرتنێ پرتووكا د.محمد مهدى الحسناوى (بنیاتێ زانستێ ئابوورى)

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
د ئه‌ڤێ جیهانا كراسێ دیموكراسیا ئاشوپى ل به‌ر خو كرى و د هاوارهاتنا نه‌ته‌وێن بنده‌ست دا ده‌نگێ بێ كریار بلندكرى و وژدان بو به‌رژه‌وه‌ندێن خو لبن سیبه‌را مافێن مروڤان د ژیانێ دا ته‌رخان كرى هه‌مى یا رون ئاشكرا بویى و ئه‌م وه‌كو كورد دناف ئه‌ڤى كنارێ چار گوشه‌دا یێن بوینه‌ هه‌ڤركیا كورسیكا ده‌ستهه‌لاتێ بو هه‌ر چار ده‌وله‌تێن تێدا دژین و هه‌ر كه‌سێ پتر دژاتیا كوردا كر ئه‌و دێ د هه‌لبژارتنا دا كورسیكا خو مسوگه‌ر كت و دبت ئه‌گه‌رێ سه‌ركه‌فتنا وى بده‌نگێ كوردا بخو بت و هه‌لبژارتنێن توركیا وه‌ك نمونه‌ و من بفه‌ر دیت ده‌ستهه‌لاتا نوى ل ئه‌ڤى وه‌لاتى بده‌مه‌ رونكرن ب ئه‌ڤى شێوه‌ى ئه‌گه‌ر چ كاندیدێن سه‌روكاتیێ 50+1 ژ ده‌نگا نه‌بن دێ دوباره‌ هه‌لبژارتن بو سه‌روكاتیێ ئینه‌ ئه‌نجامدان دناڤبه‌را هه‌ردوو كاندیدێن ژ هه‌میان پتر ده‌نگ بده‌ستڤه‌ئیناین, پشتى هه‌لبژارتنا توركیا دێ خاترا خو ژ ده‌ستهه‌لاتا په‌رله‌مانى خوازت لدیف دستورى نوى ئه‌وێ ل 16/4/2017ێ هاتى په‌سه‌ند كرن, د ده‌ستهه‌لاتا نوى دا سه‌روك وه‌زیر نامینت و دێ ده‌سته‌یا بریارده‌ر ( السلگه‌ التنفیژیه‌ ) ژ ده‌رڤه‌ى په‌رله‌مانى ئێته‌ دامه‌زراندن و سه‌روك كومار دێ سه‌روكاتیا وێ كت, سه‌روك كومارى دێ ماف هه‌بیت وه‌زیر و شیره‌تكارا دابمه‌زرینت و لا بدت و بریارا ل سه‌ر وان بدت و هژمارا شیره‌تكارا یا د ده‌ستێ سه‌روك كومارى دا, ل ده‌مێ سه‌روك كومار نه‌خوش بت و یان ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى بت و نه‌ ئاماده‌بت دێ شیره‌تكاره‌كێ وى جهێ وى گرت و سه‌روك په‌رله‌مانى ماف نینه‌ جهێ سه‌روك كومارى بگرت, نوینه‌رێن په‌رله‌مانى و وه‌زیرێن كه‌ڤن مافێ هه‌ین ببنه‌ شیره‌تكارێن سه‌روك كومارى و لدیف حه‌زا سه‌روكى, سه‌روك كومارى ماف نینه‌ بریارا لسه‌ر ماف و چاره‌نڤیسێ ئازادیا رامیارى ( سیاسى ) و دڤێت ئه‌ڤ بریاره‌ ب یاسایه‌كا تایبه‌ت بیت, په‌رله‌مانى مافێ هه‌ى بریارێن هه‌ڤدژ بدت ل سه‌ر بریارێن سه‌روكایه‌تیێ و مه‌رسومێن سه‌روكایه‌تیێ بهه‌لوه‌شینت, سه‌روك كومارى مافێ هه‌ى ره‌وشا ئارامته‌ رابگه‌هینت به‌لێ ب مه‌رجه‌كێ وه‌لات دشه‌رى دا بت یان ره‌وشا وه‌لات به‌ر ب شه‌رى ڤه‌ بچت و یان كارێن دژى ئێمناهیا ده‌وله‌تێ روبدن یان رویدانێن سروشتى و قه‌یرانێن ئابورى ژ شه‌ش هه‌یڤا ببورن چ ل پارچه‌كێ یان ل ته‌ڤایا ده‌وله‌تێ بت, سه‌روك كومار دێ بریارێ ل سه‌ر بودجا سالانه‌ دت ژبه‌ركو سه‌روكێ ده‌سته‌یا بریارده‌ره‌ و په‌رله‌مانى ماف نینه‌ بودجێ راستڤه‌كت و تنێ مافێ هه‌ى داخوازێ ژ سه‌روك كومارى بكت رێژا بودجێ زێده‌بكت, د سیسته‌مێ نوى یێ ده‌ستهه‌لاتا توركیا دا دێ ژمارا په‌رله‌منتارا ژ 550 یا بیته‌ 600 و دێ ژ 25 سالى بته‌ 18 سالى زێده‌تر ماف هه‌بت خو كاندید بكت بو په‌رله‌مانى وه‌ك پشته‌ڤانیه‌ك بو گه‌نجان, دسیسته‌مێ نوى یێ ده‌ستهه‌لاتێ دا دێ هه‌ر پێنچ سالا هه‌لبژارتن ئێنه‌ ئه‌نجامدان لجهێ چار سالان و دێ هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مان و سه‌روك كومارێ د ئێك ده‌م دابن, ئه‌گه‌ر ژبه‌ر چ ئه‌گه‌ره‌كێ بیت وه‌ك ( مرن – نه‌خوشیا گران و دومدرێژ ) جهێ سه‌روك كومارى ما ڤاله‌ بو ماوه‌یه‌كى كورت دێ شیره‌تكارێ وى سه‌روكاتیێ برێڤه‌ بیت و دڤێت د ماوێ 45 روژا دا سه‌روكه‌ك دى بێته‌ هه‌لبژراتن بو ده‌مكى و ئه‌گه‌ر تنێ ساله‌ك مابیت بو هه‌لبژارتنێن داهاتى دێ هه‌لبژارتن ئێنه‌ ئه‌نجام دان و ئه‌گه‌ر ژ ساله‌كێ پتر بیت دێ سه‌روكێ هه‌لبژارتیێ ده‌مكى وه‌ك سه‌روك كومار هه‌مى ده‌ستهه‌لاتا سه‌روكى برێڤه‌ بت هه‌تا ده‌مێ هه‌لبژارتنا, په‌رله‌مانى مافێ هه‌ى دیفچون و ڤه‌كولینێ ل سه‌ر سه‌روك كومار و شیره‌تكار و وه‌زیرا بكت بمه‌رجه‌كێ كو 301 په‌رله‌مانتار ژ سه‌رجه‌مێ 600 په‌رله‌مانتارا باوه‌ریێ ل سه‌ر بدن كو سه‌روكى یان شیره‌تكارى یان وه‌زیرى تاوانه‌كا مه‌زن یا ئه‌نجامداى, په‌رله‌مانى ماف یێ هه‌ى وان بكێشته‌ دادگه‌هێ ب مه‌رجه‌كێ ڤه‌كولین راست و دورست بن و 400 په‌رله‌منتار ژ سه‌رجه‌مێ گشتى باوه‌ریێ ل سه‌ر بریارێ بدن ….. مفا وه‌رگرتنا بابه‌تى ژ زمانێ عه‌ره‌بى وه‌رگێرایه‌ ژ روژناما زه‌مان یا توركى.
ئه‌ف بابه‌تێ من ل روژناما ئه‌ڤرو ژماره‌ ( 2375 ) به‌رپه‌رێ 12 ل 1/7/2018ێ هاته‌ به‌لافكرن

نه‌زیر چه‌مباهیڤى
ژبه‌ركو زاخۆ باژێرێ منه‌ و من ب فه‌ر دیت وه‌ك كورته‌دیرۆك ب پێناسه‌ دیار بكه‌م ل دووڤ زانیارى و ژێده‌رێن د ده‌ست من دا ئه‌و ژى زاخۆ, زاخۆیێن, ئازوخیز, سه‌رهلدان, زاخۆك و دبیت هێژ ناڤێن دیتر لێ هاتبنه‌كرن, باژێرێ پێكڤه‌ ژیانا ئوولى و سێگۆشا پێكڤه‌ گرێدانا سێ پارچێن كوردستانێ, مێرگا شۆره‌شگێر و خه‌باتكاران, لاندكا جانگۆرى و شه‌هیدان, گه‌نجینا به‌رهه‌مێ ژیانێ, وارێ ده‌نگبێژان, ناڤدارا ب پرا ده‌لال و خابیرى, چه‌ندین په‌سنێ بۆ بكه‌م ئه‌ز باوه‌رم هێش یا كێمه‌, ل دووڤ ژێده‌ران ژیان ل زاخۆ په‌یدابوویه‌ ژبه‌رى 1400 سالان پێش زاینى, و ل سالا 1400 پێش زاینى هاتى یه‌ داگیر كرن ژلایێ ئیمبراتۆریا ئه‌لهۆرى یه‌, سالا 900 پێش زایینى كه‌فتى یه‌ ل بن ده‌ستهه‌لاتا ئیمبراتۆریا ئورارتۆ و خه‌لدیۆن و ل سالا 855 بوویه‌ پارچه‌ك ژ میرنشینا خیشكا, سالا 800 ناڤێ وێ بوویه‌ ئازوخیز و پاشان ئارامیا دگۆتێ نوهه‌دالا و عه‌ره‌بان دگۆتێ بان هه‌درا, د ناڤبه‌را سالێن 700 ـ 550 پێش زایینى پارچه‌ك بى ژ ئیمبراتۆریا مێدى یا كوردى, زینه‌فۆنى یۆنانى ناڤێ زاخۆ د نڤێسینێن خوه‌دا ئینایه‌ د ڤه‌گه‌ریانا ئوپه‌راسیۆنا خۆیا ب ده‌ه هزارى دا ل 401 پێش زاینى, هنده‌ك ژێده‌ر دیاردكن پرا ده‌لال هاتى یه‌ ئاڤاكرن د ناڤبه‌را سالێن 401ـ 127 پێش زایینى, د ژێده‌ران دا گه‌له‌ك جاران زاخۆ هاتى یه‌ كاڤلكرن و تالانكرن تایبه‌ت د چه‌رخێ نه‌هێ دا پێش زاینى, ل 997 دوباره‌ هاتى یه‌ ئاڤاكرن, ل سالا 1041ێ زاینى ب ده‌ستێن هۆزێن ئه‌لغه‌زێن تورك هاتى یه‌ كاڤلكرن و تالانكرن, میر موجاهده‌دین قیمازێ كورد ل 1180 زاینى زاخۆ كرى یه‌ پارچه‌ك ژ میریا خوه‌, ل سالا 1211خه‌لك دوباره‌ ڤه‌گه‌ریایه‌ باكۆر و رۆژئاڤایێ زاخۆ و پێشابیر هاته‌ ئاڤاكرن, ل سالا 1393ى بوو پارچه‌ك ژ میرگه‌ها بۆتان ل ژێر ناڤێ هه‌رێما سندى, ل 1414 كه‌فته‌ ل بن ده‌ستهه‌لاتا میرنشینا بادینان, میر ئاڤده‌ل میرێ كه‌لها شه‌رانشێ ل سالا 1471 ل بن فه‌رمانا میرنشینا بادینان ده‌ستهه‌لات ل زاخۆ دكر, ل سالا 1478 میر هاشم بۆ میره‌كێ زاخۆ, 1515 ئوسمانیا زاخۆ داگیركر و بوو سنجقه‌ك ژ ویلایه‌تا دیاربه‌كر, پرا ئاشى د ناڤبه‌را قشلێ و گۆرستانا زاخۆ دا ل سالا 1550 هاته‌ئاڤاكرن ب ده‌ستێ میر حسێن به‌گ, ل 1572ێ كه‌لها دێرا پێشابیرێ هاته‌ ئاڤاكرن, ل ده‌سپێكا 1600ێ بوو سنجقه‌ك سه‌ر ب ویلایه‌تا مووسل ڤه‌, ئوسمانیا ب سه‌رپه‌رشتیا نادر شاه ل 15/9/1743 هێرش كره‌ سه‌ر زاخۆ و دوباره‌ كاڤلكر و تالانكر, د ناڤبه‌را سالێن 1700 ـ 1800 دوباره‌ زاخۆ هاته‌ ئاڤاكرن و ل 1797 قشلا زاخو و سه‌رشۆیا گشتى ل زاخۆ هاتن ئاڤاكرن و مزگه‌فتا زاخۆ هاته‌ نووژه‌نكرن, ل 1800ێ تاخا قه‌ره‌چا هاته‌ ئاڤاكرن, ل 1815 تاخا گوندكى هاته‌ ئاڤاكرن, ل 1821 ناڤێ وێ بى سه‌ركه‌فتن و ل 1830 ناڤێ وێ بى زاخۆین, پشتى میرنشینا به‌هدینان هه‌لوه‌شیاى ل 1843 دوباره‌ زاخۆ كه‌فته‌ ل بن ده‌ستهه‌لاتا فه‌رمى یا ئوسمانیان ڤه‌ دگه‌ل میرنشینا بۆتان هه‌تا سالا 1847 ده‌ستهه‌لاتا به‌درخانیان هه‌لوه‌شیا, ل سالا 1855 خه‌لاێ سه‌رێ خوه‌ هلدا و ناڤداره‌ ب سالا خه‌لایێ, سالا 1864ێ زاخۆ بى قه‌زا و ژبلى به‌گ بى ده‌ڤه‌ردار ژلایێ ئوسمانیان ڤه‌, سالا 1877 سلێمان ئه‌فندى بوو ده‌ڤه‌ردار, ل 1880 تاهر به‌گ عام بوو ده‌ڤه‌ردار, ل 1888 ئیبراهیم ئه‌فندى بوو ده‌ڤه‌ردار, ل 1890 سه‌عید به‌گ بوو ده‌ڤه‌ردار و كه‌ریم ئه‌فندى رێڤه‌به‌رێ داراى و مه‌ولوود ئه‌فندى بوو قازى, ل 1892 خورشید ئه‌فندى بوو رێڤه‌به‌رێ داراى و سه‌برى ئه‌فندى بوو قازى, ل 1893 ئیسحاق حه‌قى بوو ده‌ڤه‌ردار, ل 1894 سالح خه‌لۆسى به‌گ بوو ده‌ڤه‌ردار و مسته‌فا موختار ئاغا بوو قازى و نه‌زمى ئه‌فندى بوو رێڤه‌به‌رێ داراى, ل 1898 كامل ئه‌فندى بو ده‌ڤه‌ردار, ل سالا 1902 به‌فرا سۆڕ ل زاخۆ و ده‌ڤه‌رێ هات و ناڤداره‌ ب سالا به‌فرا سۆر, ل 1907 روودانه‌ك ل زاخۆ په‌یدابى یا ناڤداره‌ ب به‌فرا مه‌زن ژبه‌ركو حه‌فت رۆژان بێ راوستان به‌فر هات و ده‌ڤه‌ر هه‌مى ڤه‌گرت, ل 25/11/1918 له‌شكرێ ئنگلیزى هێرش كره‌ سه‌ر زاخۆ و ئوسمانێ شكه‌ستن و زاخۆ داگیركر و پرتووك و نڤێسینێن مێژوویێ هه‌مى سۆتن, ل 5/12/1918 كاپتن بیرسونێ ئنگلیز بوو حاكمێ زاخۆ, پشتى نه‌قه‌بوولكرنا خه‌لكێ زاخۆ بۆ مانا هێزێن ئنگلیزى و ل 4/4/1919 حاكمێ له‌شكرێ ئنگلیزى (كابتن بیرسون) هاته‌ كوشتن ب ده‌ستێ حه‌سۆ دینۆ گویى و ئه‌ڤێ روودانێ هێزا ئنگلیز ل زاخۆ زێده‌تر كر, ل 1920 زاخۆ بوو پارچه‌ك ژ ده‌وله‌تا عیراقێ ل ژێر میریا شاهى و ده‌ستهه‌لاتا ئنگلیزى و داوود ئه‌لیاور بوو ده‌ڤه‌ردار, ئانكو بى قائمقام….