نۆرهان عەلی

خوارنگەهـــ بشێوەیەكێ گشتی ئەو جهە یێ كو خوارن و ڤەخوارن تێدا دهێت پێشكێشكرن ب سەردانكەران، لێ ل گەلەك كەلتوران دا خوارنگەهـــ زێدەترە ژ هندێ كو جهەكێ خوارنێ بیت، بەلكو جهەكە كو خودان خێزان لێ كۆم دبن و دەمەكێ خۆش دبۆرینن ب مفاوەرگرتن ژ خوارنێ و پەیوەندیێن كۆمەلایەتی، كو جۆرێ خوارنێ و جهـــ و خزمەتگۆزاریێن دهێنە پێشكێشكرن ژینگەهەكا كەلتوری و جڤاكی بۆ سەردانكەران درست دكەت. دگەل بۆرینا دەمی گۆرانكاری بسەر هەمی تشتان دا پەیدا دبن و خوارنگەهـــ ژی دگەل بۆرینا چەرخان گۆرانكاری بسەدا پەیدابوینە تا گەهشتینە جەرخێ تەكنەلۆژیایێ. ل ڤان دوماهیان دبینن كو ناڤێ خوارنگەهان یێ بوی جهێ رەخنەگرتنا خەلكی كا ئەرێ بۆچی ناڤێن بیانی دهێنە بكارئینان لدەڤەرێ، ب ئەگەرێ هندێ دێ ئەڤ چەندە بیتە ئەگەرێ ژدەستدان و بەرزەكرنا ناسناما كوردی لدەڤەرێ.
لێ پرسا گرنگ لڤێرێ ئەوە ئەرێ ئەڤ ناڤێن بیانی هاریكارن بۆ بەرەڤپێشڤەبرنا كەرتێ گەشتیاری، یان ژ بهایێ رەسەناتیا دەڤەرێ كێم دكەن؟
بێگومان راكێشانا گەشتیاران ب رێیا ناڤێ خوارنگەهێ ئێك ژ گرنگترین پێكهاتایە كو خودانێن خوارنگەها پێكۆلێ دكەن ناڤێن سەرەنجراكێش بۆ خوارنگەهێن خۆ بهەلبژێرن بۆ هندێ بساناهی بهێنە ناسكرن بتایبەت بۆ گەشتیارێن بیانی. ئەڤ چەندە بتنێ خوارنگەهێن گەشتیاری ڤەناگریت، بەلكو ل خوارنگەهێن خوارنێن بلەز و كافێتریا ژی یا هەی، كو ل ناڤ باژێرێ دهوكێ دە گەلەك خوارنگەهـــ یێن هەین ناڤێن وان بیانینە و خودان ناڤودەنگەكێ باشن وەك خوارنگەهێن: (DDK, VIKINGS, 99, 4S) بۆ هندێ سەرەنجا نەوەیێ گەنجان و وان كەسا رابكێشیت كو داخبارن ب كەلتورێ رۆژئاڤای و بیانی. ژ لایەكێ دی ڤە هندەك وەسا هزر دكەن كو ئەڤ چەندە دێ بیتە ئەگەرێ ژ دەستدانا سیمایێ ناڤخۆی ب تایبەت ل وان باژێر و دەڤەران یێن كو ب میراتێ كەلتوری دەولەمەند. ل دەمێ كو گەشتیارێن بیانی سەرەدانا دەڤەرێن مە دكەن چاڤەرێنە تشتەكێ جیاواز ببینن كو پێناسا كەلتوور و ژینگەها جڤاكی یا وێ دەڤەرێ بكەت، نەكو تشتەكێ دوبارە بیت بشێت لهەر جهەكی ببینیت.
دبیت هندەك ناڤ بۆ خوارنگەهان بهێنە بكارئینان كو ئیلهاما وان ژ كەلتور و مێژویا دەڤەرێ هاتیە وەرگرتن سەرەنجراكێشتر بیت و ناسناما تایبەت یا هەر باژێرەكی بلندكەت. بۆ نمونە: گەڤەركێ، شندوخا، میدیا سەرای، مالتا و گەلەك خوارنگەهێن دی كو ژ دەمێ درستكرنا وان تا نها بەردەوامن لسەر پێشكێشكرنا خزمەتێ و بەرجاڤكرنا كەلتورێ كوردی بۆ بیانیان. خوارنگەها بێسرێ ئێك ژ وان خوارنگەهایە كو بسالایە خزمەتێ دكەت كو ژ سالا 2004 دە هاتیە درستكرن. ژبەر هندێ باشترین رێك ئەوە هەڤسەنگی درست بیت دناڤبەرا ناڤكرنا خوارنگەهان ب ناڤێن كەلتوری و بیانی ژ بۆ پاراستنا ناسناما كەلتوری و راكێشانا گەشتیاران. خوارنگەهـــ دشێن رێیەكا هەڤسەنگـــ بكاربینن كو رەسەناتیێ و داهێنانێ تێكەل بكەن، بۆ نمونە: دشێن لدەمێ ناڤكرنێ وەرگێرانا كوردی بكاربینن دگەل ناڤێن بیانی، یا وان ناڤان بكاربینن كو رەنگڤەدانا روحی یا دەڤەرێیە لێ بشێوەیەكێ مۆدرێن، هەروەسا دشێن هزرێن ناڤان ژ خوارنێن كەلتوری یێن دەڤەرێ وەرگرن، وەكی خوارنگەهێن سەرتێشتا شڤانی و سەرپەلا سەفەری.. هتد. یان وان ناڤان یێن رەنگڤەدانا ژینگەها جڤاكی و كەلتوریا دەڤەرێ. وەك ناڤێن نەورۆز، شۆرەش، ئازادی، بەری بهار و.. هتد.
و لدوماهیێ دشێن بێژین خوارنگەها سەركەفتی ئەو خوارنگەهە یا بشێت گەشتیاران بۆ لایێ خۆ رابكێشیت بێی كو بهایێن خۆ یێن كەلتوری و جڤاكی ژ دەست بدەت.

نۆرهان عەلی

ئەڤرۆ ئەم د جیهانەكێ دا دژین كو یێن نقۆم بووین د خۆشیان دا. كو هەمی تشت ب شێوەیەكی هاتیە دیزاینكرن كو جوانتر و ب تامتر و سەرەنجراكێشتر دیاربیت ژ هندێ كا د بنیات دا چاوایە. ئێدی ژیان وەكی بەرێ نەمایە كو بتنێ هەولدان پێخەمەت مانێ بیت، بەلكو هەڤڕكیا بەردەوامە بۆ تێركرنا بلەز یا حەزێن بێ دوماهی، ژ خوارنێ بگرە تا تەكنەلۆژیایێ، ژ كاركرنێ تا دەمبۆراندنێ. وەسا دیاردبیت كو دڤێت هەمی تشت خۆشیێ ببەخشیت تا ئەنجامبدەین، وەسا بوویە كو پێكۆلكرن و ئێش و ئازار ب گونەه حساب بن. بەلێ پا دا جارەكێ راوەستن و بپرسن: ئەرێ ئەڤا چێدبیت تشتەكێ نۆرمالە؟ ئەرێ ئەم هەردەم د وەسا بووین؟
دبۆری دا خوارن بتنێ ئامرازەك بوو بۆ مانێ و جل و بەرگ بۆ پاراستنا لەشی، ئامرازێن ڤەگوهاستنێ بۆ برینا رێكێن درێژ پێخەمەت ئەنجامدانا كارێن پێدڤی یێن رۆژانە.
ئەڤرۆ هەمی تشت ب دیتنەكا بەروڤاژی دهێت دیتن. خوارنێ دخۆین بۆ خۆشی، جلكان لبەر دكەن بۆ هندێ دسەرەنجاكێش بین، ترۆمبێلا دكرین بۆ راكێشانا سەرەنجا دەوروبەرا، رستا (یا بۆ تە خۆش بكە) یا بووی زۆرترین رستە كو بهێتە گۆتن. بەلێ هزرا خۆ بكە ئەگەر ژیان بتنێ وەرگرتنا خۆشیێ بیت دێ ئەنجام چ بن؟! لاوازیەكا بێ وێنە! ئێدی مرۆڤی ئیرادە نامینیت بۆ ئەنجامدانا كارێن پێدڤی، بتنێ ژبەر كو ب ئەنجامدانا ڤان كاران خۆشیێ وەرناگرین. نەشێن دەستا ژ خوارنا بلەز بەدەین هەر چەندە دزانین یا بزیانە، نەشێن موبایلا دانین و بەردەوام بین لسەر خواندنا خۆ هەر چەندە دزانین كا چەند گرنگە. ئەم بوینە عەبدێن حەز و ئارەزۆیێن خۆ و دەمێ ژ مە بهێت داخوازكرن وان كارێن پێدڤی ئەنجام بدەین، دبێژن (ئەز نەشێم) دراستی دا ئەم دشێین، بەلێ مە نەڤێت و ل دوماهیێ دڤێت تشتەكێ سادە و د هەمان دەم دا گرانبەها فێربین.. نە مەرجە خۆشیێ ژ هەمی تشتان وەربگرین، ئەگەر تە بڤێت خوارنا دروست بخۆی چاڤەرێ نەبە بتام بیت، بتنێ بخۆ. ئەگەر تە ڤیا مۆبایلێ دابنی و بخوینی چاڤەرێ دەمێ گونجای نەكە هەر ئێكسەر دەستپێبكە.
گوهۆرین ژ ب سەربرنا خۆشیێ پەیدا نابەن، بەلكو ژ پراكتیكرنا سەبر و خۆلبەرگرتنێ پەیدا دبەن. ئەو یا پێدڤی بكە ئەگەر یا خۆش ژی نەبیت، هەتا كو ئەگەر یا بێزاركەر ژی بیت هەر ئەنجامبدە، ژبەر كە ئەگەر تە ئەنجامنەدا دێ ل چالەكا خۆشیا وەهمی دا خەندقی.

نۆرهان عەلی

رەنگا رۆلەكێ گرنگ هەیە د ژیانا مە یا رۆژانە دا، كاریگەریێ لسەر هەست و هزر و بیران دكەن، هەروەسا ل سەر دیتنا مرۆڤی بۆ تشتێن دەوروبەر و ئەڤ كاریگەرییە ب سایكۆلۆژیا رەنگان دهێتە نیاسین. بیاڤەكە ڤەكۆلینێ د چاوانیا بەرسڤدانا مێشكی دا دكەت بۆ رەنگان و چاوانیا كاریگەریا رەنگان ل سەر رەفتارێن مرۆڤی. هەر رەنگەكی هێزەكا دەستنیشانكری هەلدگریت كو ب شێوازەكێ جیاواز كاریگەریێ ل سەر هەستێن مە دكەت. بۆ نموونە; رەنگێ سۆر هێزێ پالددەت و هەستكرن ب حەماسێ لدەف مرۆڤی بلند دكەت، د هەمان دەم دا بەلكی پەیوەندی ب تۆرەیێ ژی ڤە هەبیت. دبەرانبەر دا رەنگێ شین پێشبینیا ئارامی و باوەریێ دكەت. ژبەر هندێ گەلەك جاران ل دام و دەزگەهـــ و بەنكان دا بۆ پەیداكرنا هەستێ پشتراستی و سەقامگیریێ رەنگێ شین بكاردهێت، رەنگی زەر نیشانا گەشبینی و بەختەوەریێ یە، بەلێ هەگەر گەلەك بهێتە بكارئینان دبیت بێزاركەر بیت.
زانستێ رەنگان د گەلەك واران دا بكاردهێت وەك ماركێتینگ، دیزاینا ناڤەرۆكان، دیزاینا بەرهەمان. بۆ نمونە خوارنگەه رەنگێن سۆر و پرتەقالی بكاردئینن، ژبەر ئەڤ رەنگە هاریكارن بۆ هندێ حەزا مرۆڤی بۆ خوارنێ دروست بیت. هەروەسا نەخۆشخانە ڕەنگێن ئارامیێ شین و كەسك بكاردئینن ژبەر هاریكارە بۆ نەخۆشی بهنا خۆ بدەت.
رامانا رەنگان ژ كولتۆرەكی بۆ ئێكێ دی جودایە. ل كولتۆرێن رۆژئاڤای دە سپی نیشانا پاقژیێ یە، بەلێ د هەمان دەم دە ل كولتۆرێن رۆژهەلاتی دا سپی گرێدای مرنێ و خەمایە. ل هندەك وەلاتێن ئیسلامێ دەرەنگێ كەسك نیشانا باشی و نیعمەتێ یە، كو د بەرانبەر دا ل هندەك كولتۆرێن رۆژئاڤای دبیت ب نیشانا حەسوودیێ بهێت.
مرۆڤ دشێت مفای ژ سایكۆلۆژیا رەنگان وەرگریت د ژیانا خۆ یا رۆژانە دا، بۆ نموونە ل بەركرنا ڕەنگێن ئارام ل جهێ كاری هاریكارە بۆ باشكرنا تەركیزا مرۆڤی و هەلبژارتنا ڕەنگێن گەش ل ناڤ مالێ دە هەستێ دلخۆشیێ بلند دكەت.
هەروەسا رەنگا د پرۆسەیا چارەسەركرنا دەرونی دا رۆلەكێ گرنگ هەیە، كو هاریكاریا مرۆڤی دكەن بۆ باشكرنا بارێ دەروونیێ وان.
ڕەنگ نە بتنێ ئامرازە بۆ خۆ جوانكرنێ، بەلكو هێزەكا دەروونی یە كو ب شێوەیەكێ كور كاریگەریێ لسەر هزركرن و رەفتارێن مە دكەت. ڤێجا تە بڤێت رەنگەكی بۆ ژوورا خۆ هەلبژێری یان رەنگێ جلكێن خۆ یان تە پرۆژەكێ بازرگانی هەبیت، تێگەهشتنا سایكۆلۆژیا ڕەنگان دشێت هاریكار بیت بۆ بریاردانەكا پشتراست و كاریگەرتر.

نۆرهان عەلی

پشتی ئاوارەبوونا خەلكێ شنگالێ و ئاكنجیبوونا وان ل كەمپان، كو دەه سال دەربازبوون، رۆژانە ل ناڤ كەمپان چەندین روودانێن دلتەزین دروست دبن و خەلك دبیتە قوربانی. ل دویڤ ئامارێن ل دەزگەهێن میدیایێ دهێنە بەلاڤكرن، بتنێ رێژەیا 30% ژ ئاوارەیێن شنگالێ ڤەگەریاینە سەر دەڤەرێن خوە و ئەڤێن مایین، پڕانییا وان د ناڤ كەمپان دا دژین و د ڤان 10 سالێن بۆرین دا، نە ل وەرزێ زڤستانێ چادر دشێت وان ژ سڕ و سەڕمایێ بپارێزیت و نەژی ل وەرزێ هاڤینێ چادر دشێت وان ژ گەرما هاڤینێ بپارێزیت و دوماهی روودان ژی سۆتنا خیفەتەكێ بوو ل كەمپا خانكێ ژ ئەگەرێ شۆرتەكە كارەبێ، كو ئەندامێن خێزانەكێ تێدابوون، (4) زارۆك بریندارن و نها چارەسەریێ وەردگرن و دایكا وان گیانێ خۆ ژ دەست دا.
‎چالاكڤانەك نە ئارامیێ دكەتە ئەگەر
‎زاگرۆس، چالاكڤانەكێ ئێزدییە ل ناحیا خانكێ نیشتەجێ دبیت، دەربارەی رەوشا ئاوارەیا دبێژیت: «نەبوونا ئارامی و ئیمناهیێ و پشتگوه هاڤێتنا دەڤەرێ و كۆمبوونا لایەنێن سیاسی ل دەڤەرێ دا ژ ئەگەرێن سەرەكیینە خەلك نازڤریت وارێ خۆ ل شنگال. ژبەر هندێ دڤێت سەقامگیری ل دەڤەرێ پەیدابییت و دەڤەر ئاڤەدان بیت، خزمەتگۆزاریێن پێدڤی بهێنە دابینكرن، پالپشتییا ئابۆری بۆ خەلكی بهێتەكرن››
ئەگەر پەیوەندیێ ب لایەنێن پەیوەندیدار ژی بكەی، دێ خۆیاكەن كو كارئاسانی بۆ هەمی ئاوارەییان هاتیەكرنێ، كو ڤەگەرن سەر دەڤەرێن خوە و رێكخراوێن بیانی ژی ب هەمان شێوە كارئاسانییان دكەن بۆ هەر كەسێ حەزا ڤەگەریانێ هەبیت و د بەرامبەر دا، ئاوارەیێن د ناڤ كەمپان دا ژیانێ دكەن، گازندێ ژ وێ چەندێ دكەن كو هێشتا سەقامگیرییا شنگالێ نەیا پاراستییە و ژ بەر هێزێن جودا یێن ل وێ دەڤەرێ هەیین، ژ روویێ ئەمنی ڤە مەترسیێن خوە هەنە و ژ روویێ ژیانكرنێ ژی ڤە، ئاستێ خزمەتگوزارییان گەلەك یێ كێمە. وەك دهێتە زانین ژی، ئێك ژ ئەگەرێن نەڤەگەریانا خەلكێ شنگالێ بۆ سەر دەڤەرێن خوە، دزڤریتە بارێ نەسەقامگیریێ دەڤەرێ و نەبوونا ئیدارەیەكا رێڤەبرنێ، ئەڤە د دەمەكی دا پشتی دەستبكاربوونا ئیدارا نوی یا نەینەوا، گوهورانكاری بۆ پوستێ 20 قایمقام و رێڤەبەرێن ناحیێن نەینەوا هاتیە ئەنجامدان و د ناڤدا ژی، قایمقامەكێ نوی بۆ شنگالێ هاتیە دەستنیشانكرن، بەلێ تا نوكە ئەو قایمقامە دەستبكارنەبوویە.
ئەڤە د دەمەكیدایە هەر ژ سالا 2017 دو ئیدارە ل شنگالێ دروست ببوون و دو قایمقام بۆ هاتبوونە دانان، ئێك ل دهۆكێ بوو و ئێك ل شنگالێ و پرسیارا بەردەواما لدەف خەلكێ شنگالێ دروست دبیت، ئەرێ هەتا كەنگی دێ چارەنڤیسێ وان و خێزانێن وان د ناڤ چادران دا مینیت؟ ئەرێ‌ دێ كەنگێ شێن ڤەگەرنە سەر ژیانا خوە ل دەڤەرێن خوە و ژیانا خوە یا ئاسایی و بێ ترس بەنە سەر؟!
چارەنڤیسەكێ نەدیار
جهێ ئاماژێ یە كو ل 3 ئابا 2014 چەكدارێن تیرۆرستێن داعشێ هێرش ئینانە سەر قەزا شنگالێ و زێدەتر ژ شەش هزار كەسان رەڤاندن و ژ ڤێ ژمارێ تا نوكە ژی چارەنڤیسێ نێزیكی سێ هزار كەسان یێ بەرزەیە و ژبلی كوشتنا ب سەدان كەسان و ئاوارەبوونا زێدەتر ژ 30 هزار كەسان، كو گەلەك ژ وان ئاوارەییان خوە دەربازی وەلاتێن رۆژئاڤاكرن و داخوازا پەنابەریێ كرن و زێدەترییا ئەڤێن د ناڤ كەمپان ژی دا ماین، هەتا نوكە د ناڤ چادران دا دژین و پرسیارا بەردەواما لدەف خەلكێ شنگالێ دروست دبیت، ئەرێ هەتا كەنگی دێ چارەنڤیسێ وان و خێزانێن وان د ناڤ چادران دا مینیت؟ ئەرێ دێ كەنگێ شێن ڤەگەرنە سەر ژیانا خوە ل دەڤەرێن خوە و ژیانا خوە یا ئاسایی و بێ ترس بەنە سەر؟!

نــۆرهـان عـەلـی

زێدەگاڤی د بەراوردكرنێ دا، ئێكە ژ ئەتاكێتێن زمانڤانی كو رۆهنكرن و كورتكرنێ بۆ ئاخفتنێ زێدەدكەت و ئاخفتنێ كاریگەرتر لێ دكەت. ل دەمێ بەراوردكرنا دو تشتان یان زێدەتر، دشێین چەند رێكان بۆ دەربرینا جوداهیان بكاربینن. بەلێ بەراوردكرنا تاكەكەسی ئێكە ژ سادەترین و دروسترین جۆرێن بەراوردكرنێ. ئەڤ شێوازە پشتبەستنێ لسەر بكارئینانا فۆرما راستەوخۆ دكەت، بێی كو پێدڤی ب بنیاتەكێ ئالۆز هەبیت. ل جهێ كو بێژین (ئەڤ چیرۆكە سەرەنجراكێشترە ژ وێ چیرۆكا دی)، دشێین بێژین (ئەڤ چیرۆكە سەرەنجراكێشترە) و ب ڤی شێوەی رستە كورتر و رۆنتر بوو، بێ كو رامانا خۆ ژ دەست بدەت.
گرنگیا بەراوردكرنێ ل شیانێن گەهاندنا هزران دا یە ب شێوەیەكێ بلەز و ب رۆنی پەیڤان كورت دكەت و ئالۆزیا زمانڤانی كێم دكەت، ئەڤە ژی وەدكەت كو یا گونجای بیت ژبۆ بكارئینانا وێ د نڤیسانێن ئەدەبی و رۆژنامەڤانی دا، هەتا كو ل دانوستاندنێن رۆژانە ژی دا. زێدەبەراوردكرنە ئەو یا كو ئەم دبینن ب رۆنی ل شعران و گۆتارێن بهێز دا كو پشتبەستنێ ب كورتكرنا دەربرینان دبەستیت.
بۆ نموونە هەگەر بەراوردكرنێ د ناڤبەرا دو باژێران دا بكەین و بێژین (هەولێر ژ دهۆكێ مەزنترە)، لێ بەلێ ل دەمێ زێدەگاڤی د بەراوردكرنێ دا دشێین بتنێ بێژین (هەولێر مەزنترە)، كو هێشتا رستێ رامانا خۆ یا تەمام پاراست، لێ ب شێوەیەكێ راستەوخۆتر. ئەڤ شێوازە نە بتنێ هەر رستەیەكا بوو كورت دكەت، بەلكو جۆرە تەئكیدیەكێ ژی ددەتە رستێ، هەر وەك كو ئاخفتنكەر ب هەمیڤە پشتراستە كو هەولێر مەزنترە بێی كو پێدڤی ب رۆنكرنێن پتر بیت. گەلەك جاران بكارئینانا بەراوردیان هەلبژاردنەكا زمانڤانی یا زیرەكانەیە، ژبەر كو وەدكەت كو تێكست ب ساناهی بهێتە گۆتن و شیانان ب ئاخفتنكەری دبەخشیت كو بلەز دەربرینێ ژ خۆ بكەت بێی ئالۆزی.
و ل دوماهیێ، هەرچەندە دبیت زێدە بەراوردكرن وەك تەكنیكەكا زێدە بهێتە بەرچاڤ، بەلێ ب شێوەیەكێ ستراتیژی بكاردهێت بۆ گەهاندنا هزران ب شێوەیەكێ ب هێز و كاریگەر.

نـورهـان عـەلـی

د سەردەمێ تەكنەلۆژیایێ‌ دا ئەنترنێت بوویە پشكەكا سەرەكی د ژیانا مە دا، و بوویە سەنتەرێ گرنگیێ. د هەر مالەكێ دا ئەڤ هێلێن ئەنترنێتێ هەنە لێ بكارئینانا زێدە و ب بۆرینا دەمی و نەبوونا كۆنترۆلێ لسەر بكارئینانا وێ ئالۆدەبوون بۆ مرۆڤی دروست دبیت. ئالۆدەبوونا ئەنترنێتێ دهێتە هژمارتن ئێك ژ نەخۆشیێن سەردەم ، ئەڤ دیاردە د ناڤ هەمی جڤاكێن جیهانێ دا یا بەربەلاڤە.
ل ڤێ دوماهیێ بكارئینانا ئەنترنێتێ یا بوویە دیاردەیەك د ناڤ خەلكێ دا و ب تایبەت بكارئینانا ئاپلیكێشنێن وەك یاریێن ئۆنلاین و ئنستگرام و سناپ چات و ئاخفتن دگەل هەڤالان و ئاخفتنێن دگەل رەگەزێ بەرانبەر ب ڤان تۆران. ڤەكۆلینێن ڤێ دوماهیێ دیاركریە بكارئینانا ئەنترنێتێ ب شێوەیەكێ زێدە ل دەمێ مرۆڤ د ناڤا جڤاكێ دا، ئانكو وی كەسی دڤێت ژ كەتواری برەڤیت چونكی نەشێت خۆ دگەل دا بگونجینیت.
گەلەك نیشانێن ئالۆدەبوونێ ب ئەنترنێتێ هەنە و ژ وان ژی وەكی دەمژمێرێن زێدە یێن بكارئینانێ و شیانێن خۆ كۆنترۆلكرنێ نامینن، هەروەسا كەسێ ئالۆدە نەشێت سەرەدەریێ دگەل پەستانێن ژیانێ بكەت و رویبروی ئاریشەیێن ژیانێ ببیت، ئەڤە و دگەل گەلەك نیشانێن دی. بێگومان ئەڤ دیاردە ل دەمێ ل دەف مرۆڤی پەیدا دبیت نە ژ نشكەكێ ڤەیە و ب بۆرینا دەمی ژ ئەگەرێ هندەك كاران كو ئەو پێ رادبیت یان ل دەوروبەرێن وی رووددەن و كار لسەر دكەن تا بگەهیتە ئەڤێ رەوشێ. وەكی هەستكرن ب تنێبوونێ و گڤاشتنێن دەروونی و خەمۆكی و ئاریشەیێن مادی هەروەسا رەڤین ژ كەتواری و گەلەك ئەگەرێن دی.
گەلەك جۆرێن ئالۆدەبوون ب ئەنترنێتێ هەنە وەكی ئالۆدەبوون ب هندەك گرۆپێن جڤاكی ل بەرنامەیێن ئەنترنێتێ وئالۆدەبوون ب ناڤەرۆكا ئەنترنێتێ بخۆ و ئالۆدەبوونا پێزانینان، هەروەسا ئالۆدەبوون ب سایتێن سێكسی و یاریێن ئەلكترۆنی و كۆمپیۆتەری. ئەڤ جۆرە ژی هەر ئێك و ب رێكەكێ مرۆڤ تووش دبیت. ئالۆەبوون ب ئەنترنێتێ ژیانا مرۆڤی نەخۆش دكەت و ئاریشەیێن خێزانی دروست دكەت، هەروەسا دوور نینە كارتێكرنێ ل كارێ مرۆڤی بكەت هەروەسا مرۆڤ ب سەرەكیترین ئەركێن خۆ رانابیت و هەڤالان و پەیوەندیێن كەتواری دهێلیت، هەروەسا كارتێكرنێ ل مێشكێ مرۆڤی دكەت و خەوا مرۆڤی تێكددەت ئەڤە و دگەل گەلەك كارتێكرنێن دیێن نەرێنی كو كار ل كەسێ ئالۆدە دكەن.
دەمێ دبێژن ئالۆدەبوون ئەڤە كێشەیە و چارەسەریا وێ نەیا ب ساناهیە و پێدڤی ب دەمیە لێ مرۆڤ دشێت چارەسەر بكەت ب دەستپێكرن ب هاڤێتنا چەند پێنگاڤێن گرنگ كو دڤێت ل دەستپێكێ كەسێ ئالۆدە دانپێدانێ ب ئالۆدەبوونا خۆ بكەت تا بشێت خۆ چارەسەر بكەت و پرۆگرامەكی دابرێژیت بۆ سەرەدەریكرن دگەل ڤێ ئالۆدەبوونێ ب رێكا رێكخستنا دەمێ خۆ و گەلەك گرنگە بۆ چەند هەیڤان خۆ ژ ئەنترنێتێ دوور بێخیت تا هێدی هێدی دوركەفتن بۆ ببیتە تشتەكێ نۆرمال. و ل دوماهیێ گومان دهندێ دا نینە كو ئەنترنێت یا بوی بەشەكێ نەڤەبر د ژیانا مە یا رۆژانە دا بەلێ ئەگەر ب بێئاگاهی بكاربینن دی بیتە زیندانەكا دیجیتالی و كلیلا وێ ژی پێكدهێت ژ دورستكرنا هەڤسەنگیێ د ناڤبەرا مفاوەرگرتن ژ مفادارێین وێ و دووركەفتن ژ ئالۆدەبوونا وێ ژبەر كو تەكنەلۆژیا یا هاتی دا خزمەتا مە بكەت نەكو ببین ئێخسیرێن وێ.