م. سركفت رشید

دەستپێک: دەمێ تێگەهێ «زانستێن وەرزشی» لێکددەین، دێ ئەم ل هەمبەری پێکهاتەکا زمانەڤانی راوەستین یا کو ئارمانجا وێ پڕانیا پسپۆرییانە (فەیسیۆلۆژیا، خوارن، بایۆمیکانیک، زانستێ دەرونی، کارکێری) بێی کو ب نەچاری هزر بکەین ب ئێکخستنا وان د ئێک چوارچۆڤێ زانینی دا، لێ «زانستێ وەرزشی» وەسفەکا ئەکادیمی نینە، بەلکو پرۆژەکێ فەلسەفی یە بۆ دامەزراندنا وەرزشەکێ کو ل سەر بنەمایێ (زانست وەک ناسنامە، نە وەک ئامراز) هاتیە دامەزراندن، ئانکۆ ڤەگۆڕین ژ خواندنا دیاردەیا وەرزشی بۆ بەرهەمئینانا وێ یا زانینی، لەورا، ڤێ جوداهیێ د ناڤبەرا «زانست» و «زانستی» دا هەمان جوداهیە د ناڤبەرا شڕۆڤەکرنا وەسفی و بونیادێ ئیپستیمۆلۆژی دا، یا ئێکێ سەر ب قووناغا تێبینی و ئەزموونێ ڤەیە،لێ یا دویێ هوشیاریەکا ڕەخنەیی نیشانددەت کو جارەکا دی پێناسەیا وەرزشێ دکەت وەک سیستەمەکێ فکری کو دەروازەیا پراکتیککرنا لەشی دەربازدکەت و دکەتە پێکهاتەکا تێگەهشتی و سیستەمەکێ بهایی و زانینەکا تەکنۆلۆژی د هەمان دەم دا.
یا ئێکێ: گەنگەشا فەلسەفی ل سەر ڤێ ئالۆزییێ
ل دۆریا زانینێ یا نوو، «وەرزش» نەما کریارەکا بزوتنا خولقای ل بن ئەزموونا تاقیگەهێ، بەلکو بوویە پێکهاتەیەکا زانینی یا ب دووڕا سیبرنێتیکی (Cybernetic Entity) کو تێدا مرۆڤ د گەل ئامێرێ، و بزاڤا دگەل خوارزمیا، و سروشت دگەل زیرەکیا دەستکرد تێکەل دبن. لەورا تێگەهێ «زانستێ وەرزشی – Sportology» وەک «وەرزشا زانستی» زێدەتر یا بهایە، چونکی ژ زانستەکێ سەر ب خۆڤە د ئاخڤیت، نە وەک بکارئینانا چەند زانستەکا ل سەر وەرزشێ. لێ، (Sportology) لقەک ژ زانستان نینە، بەلکو چوارچۆڤەیەکێ ب سەرڤەیە Meta-science کو جارەکا دی پێناسەیا مرۆڤێ وەرزشی دکەت وەک تشتەکێ زانینی کو د گەل ئامیرێن زیرەکیا دەستکرد تێکەل دبیت د دەوروبەرەکا شڕۆڤەکرنا گوهۆڕینێ دا.
«زانستێن وەرزشی» ئانکو زانست خزمەتا وەرزشێ دکەت، لێ «زانستا وەرزشی» یان «Sportology» ئانکو وەرزش زانستەکێ نوو بەرهەمدئینیت کو یاسایێن وێ و تیۆریێن وێ وێنەیێن خۆ یێن تایبەت ب خۆڤە هەنە بۆ تێگەهشتنێ ژ لەشی، بزاڤێ، ئەنجامدانێ و ناسنامەیا مرۆڤایەتی د سەردەمێ تەکنیکی دا.
یا دویێ: کیژ ژ ڤان ل گەل ئاراستەیێن داهاتی یێن هەڤدەمە؟
ئایندە سەر ب «زانستێن پڕ» ڤە نینە، بەلکو سەر ب «زانستێ تەمام» ڤەیە، لەورا زانستێ وەرزشی (Sportology) دەربرینەکا هەڤدەمە ل گەل فەلسەفا شۆرەشا چارێ و پێنچێ، ل جهێ کو وەرزش دبتە تاقیگەهەک بۆ زیرەکیا مرۆڤایەتی و دەستکرد ب هەڤرا. ئەم نە بتنێ ڕاهێنانێ ب لەشێ خۆ دکەین، بەلکو هوشیاری و ڕەوشت و زانین و هەژمارکرنا ژیانی ژی ڕاهێنانێ پێ دکەین، ئانکو پروسێسەکا زانینی یا نوو دروست دکەین کو سنۆرێن ئەکادیمی یێن زانستێن کەڤن دەربازدکەت.
ل دووماهیێ ڤەگۆڕین ژ «زانستێن وەرزشی» بۆ «زانستێ وەرزشی» نە بتنێ گوهۆڕینەکا زمانەڤانی یە، بەلکو ڤەگۆڕینەکا ئەنتۆلۆژی یە د دیتنا مە دا بۆ مرۆڤێ وەرزشی، ژ ڕاهێنەرەکێ د تاقیگەهێ دا بۆ بەرهەمئینەرەکێ زانینێ ب ڕێکا بزاڤێ، و ژ ڤەکۆلەرەکێ د ئەنجامدانێ دا بۆ بیرمەندەکێ د جەوهەرێ ئەنجامدانا ب خۆڤەیە. ب تەمامی، ئەڤە شۆرەشەکا زانینی یە کو جارەکا دی پێناسەیا وەرزشێ دکەت وەک زمانێ هەبوونێ د سەردەمێ مێتا-مرۆڤ (Meta-Human) دا.

سەرکەفت ڕەشید

پشتی ئەوی دەستکەفتێ مەزنێ خانمێن هەلبژارتیێ ئیراقێ یێ ڤۆلیبۆلی بدەستخۆڤە ئینای بەشەک ژ هەیبەتا وەرزشا خانمان ڤەگەڕاند یا چەندین سالان ل ئەڤی وەلاتی بەر ب ژنافچوونێ دچیت، ئەم کەتینە بەر پێلەکا گەنگەشێن چ پەیوەندی ب تەپێ و تورێ ڤە نە بن، بەڵکی پەیوەندی یا ب ئاڵایەکی ڤە هەی کۆ ل دەمێ خوشیێ دا یێ هاتێە بلندکرن، دەمێ یاریزانێن کورد ئەوێن دگەل هەلبژارتیێ ئیراقێ ئاڵایێ هەرێما کوردستانێ بلندکری، نە وەکۆ هەڤرکیەک بۆ ئێکرێزییا ئیراقێ و نە جودابوونەک ژ ئینتیمائا نیشتمانی بەڵکۆ دەربڕینەکا خۆڕسک بوو ژ ناسنامە و رەهوریشال و کەلتوورەکی کۆ شانازیێ پێڤە دکەن وەکۆ کا چاوا هەر وەرزشڤانەک شانازیێ ب ئینتیمائا باژێر یان هەرێما خۆ دکەت، وەرزش دبنیاتدا مەیدانەکە بۆ هەمی جورەیی و نەک بۆ دوویر ئێخستنێ و مەیدانەکە بۆ خۆشیێ، نەک بۆ تۆهمەتبارکرنێ.
داکو ئەو روودانە نە بیتە قەیران، دا باشتر بیت فدراسیۆنا ڤۆلیبۆلێ ئاهەنگا ئەڤی دەستکەفتی گێرابایە و پەسنا شیانێن ئەڤان خانمان کربایە کۆ ب شانازی و سەرفەراز ڤە ئەڤ دەستکەفتە ئینای.
وەرزشا خانمان ل ئیراقێ و بتایبەت ل هەرێما کوردستان هێشتا یا د ململانێدایە بۆ مانەڤەیێ و سەرباری وێ چەندێ کۆ یا لژێر پشتەڤانیەکا لاواز وکێمتەرخەمدا و لسەر ئەڤێ چەندێ ژی شیان ژ نەبوونێ دەستکەفتەکێ بین کۆ جهێ باوەریێ بیت بۆ وان.
بڵندکرنا ئاڵا یێ بەرێخوبدەینە ڕەنگ و هێمای ژ حەژێکرنا نیشتیمانی کێم ناکەت، بەڵکو پەیامەکا شانازیێ و هەمەچەشنیێ یێن کۆ دیمەنێ نەتەوەیەکی پێ دەوڵەمەند بکەت.
تیما ڤۆلیبۆلا خانمێن ئیراقێ پێدڤی ب لیژنەیێن سزادانێ نینە، بەڵکو پێدڤی ب لیژنەیێن پشتگیری و پشتەڤانیێ هەیە، چونکە ئەوا خانمێن کوردستان بدەستڤەئینای هەر ئەوە یا گەلەگ کەسێن دی نەشیاین بکەن و سەرباری وێ چەندێ کۆ شایستە ژی بۆ دهاتنە خەرجکرن ونەشیان ناڤێ و ئالایێ ئیراقێ ل مەیداناندا بلند بکەن.
دا ڕێزێ ل وەرزشا خانمان بگرین و ئەڤی گێلەشوکێ بدووماهی بینین ودەستپێکەکا نوو یا دیالۆکا نیشتمانەکێ پێگەهشتی لسەر ڕۆڵێ خانمان دیاربکەین، ئەفجا لژێر هەر ئاڵایەکی بیت، چونکی دناف ئیراقێ دا جهێ هەم کەسان هەیە.

سركفت رشید

دیمەنێن مایتێکرنا نە یاسای د کاروبارێن کوردستانێ دا ژلایێ لژنەیا ئۆلمپییا ئیراقێ ڤە یێ دووبارە دبن و سەرپێچی وپێشیلکاریێن دستوری دیارن ژلایێ ئۆلمپیێ ڤە، لدووڤ بەندێن (121) و (115) یێن دستورێ ئیراقێ، رێڤەبرنا کەرتێ وەرزشی ل هەرێما کوردستانێ دهێتە هژمارتن ژ تایبەتمەندیێن ئێکلاکەرێن هەرێمێ، بۆ هیج جهەتەکێ و فدراسیۆنەکا وەرزشی نینە دەستێوەردانێ تێدا بکەن.
بەلکو قانوونا هەرێمێ یا هژمارەیا (12) ل ساڵا 2011 دەستهەلاتا تمام یا دایە وەزارەتا وەرزش و لاوان بۆ دامەزراندنا یانەیان و سەرپەرشتیکرنا هەلبژارتنان و پشتەڤانیکرن و چاڤدێریکرنا یانەیان، ژبەر ئەڤە چەندێ هەر دەستێوەردانەکا دەرەکی ژلایێ جهەتەکی و فدراسیۆنەکا وەرزشی یان یا ئۆلمپیێ ڤە دهێتە هژمارتن پێشیلکرنا دستوری و ئەڤە دبیتە بەروڤاژی پێگەهێ ئۆلمپیێ، ئەوا سەربەخویی دایە دەستەیێن وەرزشیێن نشتیمانی.
پرسیارا و جوداهی لڤێرە ئەوە دەمێ لژنەیا ئۆلمپییا ئیراقێ ئەوان یانەیان پشتگوهـ دهاڤێژیت ئەوێن هەلبژاردن ل پارێزگەهێن وان نەهێنە کرن، بەروڤاژی ئەڤێ چەندێ گڤاشتنێ و کارڤەدانێن غەریب و عەجیب دگەل یانەیێن هەرێمێ دکەت و ئەڤە ژی نیشانێن مەزنن لدور نە دادپەروەریا و هەڤسەنگیا لژنەیێن دهێنە پێکئینان بۆ دەستێوەردان و پێشیلکرنا ئەڤان کاران.
ل دووماهیێ دێ بێژین کاروبارێن وەرزشی ل کوردستانێ کاروبارێن ناڤخۆینە، دەستێوەردانێن ئیراقا فیدرال د قەبیلکری نینن ژلایێ دەستوری و ئەخلاقی ڤە، بێ دەنگی لسەر ئەڤان رێرەوان مەترسییە لسەر سەربەخۆییا وەرزشی ل هەرێما کوردستانێ، لەورا پێدڤییە وەرزش ببیتە گورەپانا ئازادیێ و نە بیتە گورەپانا ئێکلاکرنێ، پرسیارا دمینە هلاویستی د مێشکی وەرزشڤانان دا ئەوە ئەرێ دێ هەتا کەنگی ئەڤ سەرپێچی و پێشیلکاریە دبەردەوام بن؟ و کی دێ بەرەڤانیێ ژ مافێ یانەیان کەت ژلایێ نوونەراتی و سەربەخۆیێ ڤە؟

سەركەڤت رەشید

لڤێ دوویماهیێ فەستیڤالا وەرزشی یا یاریێن گۆرەپانێ لسەر ئاستێ پەروەردەیێن قەزایان ئەوێن سەر ڕێڤەبەرییا گشتی یا پەروەردەیا پارێزگەها دهۆکێ ڤە ب کومەکا چالاکییان ژ هەڤڕکیێن یاریێن گورەپانێ بۆ قوتابیێن کوڕ و کچ یێن قوناغێن جواد یێن خواندنێ ل دهۆکێ هاتبوو ئەنجامدان.
ئەڤ روودانە یا وەرزشی نە بتنێ چالاکیەکا نورمال بوو بەروڤاژی گرنگیەکا زێدە یا وەرزشا قوتابخانەیان بوو کو بناغەیێ سەرەکی یێ بنیات دانانا بەرەبابێن وەرزشی یێن گەشە کو شیانێن جەستەی و خۆڕێکخستنێ بۆ کوڕ و کچان هەبن، ئەڤ فەستیڤالە یا پێکهاتی بوو ژ بەریکانەیا غاردانێ ب هەمی جورێن وێڤە، هەروەسا خۆهاڤێتنا بلند و ئێک گاڤی، سێ گاڤی و هاڤێتنا تلپی و رۆمی و چەندین هەڤڕکیێن دی ئەوا چەندین قوتابیێن خودان شیانێن وەرزشی دیار بکەن، پێخەمەت وێ چەندێ گرنگی ب شیانێن وان بهێتە دان.
سەباری وێ چەندێ کۆ قارەمانیێن وەرزشی بۆ قوتابخانەیان ل سالێن بوری ژبەر کۆرۆنایێ و قەیرانا دارایی ئەوا گەهشتیە کەرتێ پەروەردێ هاتبوونە راوەستاندن و سالانە بتنێ قارەمانیا فوتسالێ، تەپا مێزێ و باسکێت بۆلا 3×3، دهاتنە کڕن، لێ جارەکا دی ڤەگەریانا چالاکیێن قوتابخانەیان بڤێ جوش و خروشێ دێ نوونەراتیا دەستپێکەکا روهن و نوو یا گرنگیدانا وەرزشا قوتابخانەیێن دهۆکێ کەت.
ژلایێ رێکخستنێ ڤە ئەڤ فەستیڤالە یا ئاست بلندبوو، رێژەیەکا باش یا پشتەڤانان و کەسایەتیێن پەروەردەیێن دهۆکێ تێدا ئامادەبوون و پشکداران ژی ب هەیەجانەکا مەزن پشکداری تێدا کرن و ئەڤێ چەندێ ژی لایەکێ دی یێ گەش دا راستەقینەیا پەروەردەیا وەرزشی یا قوتابخانەیێن دهۆکێ بۆ هەڤڕکیێن بهێت دقارەمانیێن فەرمی دا.
ئەڤ بەریکانە نە بتنێ هەلکەفتەک بوو ژبۆ دیارکرنا شیانان بەلکۆ دەلیڤەیەکا زێرینە بۆ دیاربوونا یاریزانێن خودان شیانێن د ژیێن بچووک دا، پێخەمەت وێ چەندێ ژلایێ جهێن تایبەتمەند و بسپورڤە بهێنە داخوازکرن، مینا فدراسیۆنا یاریێن گۆرپانێ و رێڤەبەریێن چالاکیێن وەرزشی کو بەرنامەیێن ڕژدی بۆ دۆفچوون و پێشئێخستنا ئەڤان خودان شیانان بدانن بۆ بەردەوامی و ئاراستەکرنا وان بەر ب پیشەگەریێ.
پشتی ئەڤێ فەستیڤالێ وەسا دهێتە پێشبینیکرن کو ریڤەبەریا چالاکیێن وەرزشی و دیدەڤانی دێ بزاڤێ کەت جارەکا دی گیانێ بیکا یاریێن وەرزشی ب رێکا وەرزشا قوتابخانەیێن کوڕان و کچان ساخکەتە ڤە و باشترین بەرهەمێ یاریزانێن گۆرەپانێ دیار بکەت و دیسان وەکو جاران لسەر ئاستئ یانەیان تیم بهێنە دروستکرن و قارەمانی بهێنە رێکخستن و ئەڤەیە یا ئەم ماینە ل هیڤیێ کۆ بشێن بێژین دهۆك یا لسەر رێیا راست بەر ی بەرهەمئینانا وەرزشڤانێن راستەقینە… و دەستپێکا هەمی دەما وەرزش دێ ب رێیا قوتابخانەیان بیت.