شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یی
یاسایه‌ك و بڕیاره‌ك پڕ گرنگ و ب مفایه پێدڤییه كار لسه‌ر بهێته‌كرن! ده‌مێ خودایێ مه‌زن مرۆڤ ئافراندین و كرینه هۆز و نه‌ته‌وه؛ هه‌رئێكێ زمانه‌ك دایێ داكو ئێكودو بنیاسن و ب زمانێ خۆ باخڤن, چو پێنه‌ڤێت هه‌ر ملله‌ته‌ك ب زمانێ خۆ دهێته نیاسین و هه‌تا نوكه ل جیهانێ نێزیكی سێ 3500 زمانان هه‌نه، خه‌لك پێ دئاخڤن و هه‌ر هه‌یام هه‌یام گه‌له‌ك زمان ل جیهانێ ژناڤدچن, ژده‌ست زمانی واته ژ ده‌ستدانا نه‌ته‌وه‌یانه, چونكی زمان ئێك ژ بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ یه.
هه‌لبه‌ت زمانێ كوردی ژی وه‌كو ئێك ژڤان زمانان یێ ده‌وله‌تمه‌نده و گه‌له‌ك به‌رفره‌هه, مخابن ده‌مێ ده‌وله‌تێن زلهێز كوردستان كریه چارپارچه؛ تا راده‌یه‌كێ كارتێكرن لسه‌ر زمانێ كوردی كریه و ل هه‌ر پارچه‌یه‌كێ ده‌مێ دئاخڤن ب كوردیه‌كا په‌تی نائاخڤن، به‌لكو ب زمانێ وێ ده‌وله‌تێ یان بارا پتر ب زمانێ وێ ده‌وله‌تێ دئاخڤن.
گه‌له‌ك هێرش و پێلانێن نه‌حه‌زێن ملله‌تێ مه گرتینه‌به‌ر ژبۆ ژناڤبرنا هه‌بوون و پێناسه و به‌رزه‌كرنا مافێن وی, لێ وان هێرشان نه‌شیایه زمانێ كوردی ژناڤببه‌ن, ئه‌ڤ یه‌كه نه‌به‌س ب سه‌رێ زمانێ ملله‌تێ كورد هاتیه, به‌لكو د مێژوویێ دا ب سه‌رێ گه‌له‌ك ملله‌تان هاتیه و ژناڤ چوزینه مینا بابلی و سۆمه‌ری و ئه‌كه‌دیان.
لێ ملله‌تێ كورد ب فاكته‌رێ مانا زمانێ خۆ مایه, له‌وا یا پێدڤیه رۆژه‌كا وه‌كو ئه‌ڤرۆ ئه‌ركێ مه هه‌مویانه پاراستنا زمانێ خۆ یێ شرین بكه‌ین و خه‌باتێ بۆ بكه‌ین ژبۆ پێشڤه‌برنا وی زمانی و زارێن وێ و نێزیكی هه‌ڤ بكه‌ین ب مه‌ره‌ما گه‌هشتنا پاشه‌رۆژه‌كا گه‌ش و به‌رچاڤ و ئێگرتی.
هه‌ر ژ سالا 1913 ژلایێ كۆمه‌لا هیوا ڤه ل ئیسته‌نبۆلێ هه‌تا پاش رۆخانا كۆمارا كوردستانێ و تا ئیرۆ چه‌ندین كۆنفرانس و سمینار هاتینه به‌ستن، لێ ئه‌ڤه هه‌موو بێ ئه‌نجام بووینه بۆ ئێكگرتنا زمانێ كوردی, نه‌خاسمه ل باشورێ كوردستانێ پشتی 1992, خودان حوكمه‌ت و په‌رله‌مان نه‌شیایه زمانه‌كێ ئێكگرتی فه‌رمی بكه‌ن وه‌كو دو زارێن سه‌ره‌كی به‌هدینی و سۆرانی.
ل ده‌ستپێكێ پرتووكێن خواندنێ بوونه زارێ سۆڕانی كو چو پێنه‌ڤێن ئه‌ڤێ ئێكێ ژی گه‌له‌ك كارتێكرن لسه‌ر پرۆسێسا خواندنێ و ده‌ڤۆكێ ل به‌هدینان كریه, هه‌تا هه‌كه ئه‌م به‌رێ خۆ بده‌ینه ده‌ستوورێ هه‌رێمێ ژی ئێك په‌یڤا به‌هدینی نابینین.
بیرا من دئێت به‌ری نێزیكی ( ١٥) سالان بارزانی د كۆمبوونه‌كێ دا ل گه‌ل مامۆستایێن زانینگه‌ها دهۆكێ گۆتبوو, پێدڤیه مامۆستایێن زانینگه‌هێ پێكولێ ژبۆ زمانه‌كێ ئێكگرتی ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ بكه‌ن.
به‌لێ زۆر مخابن كی دخوینیت و كی دنڤیسیت, ئه‌رێ هه‌تا نها چو پێنگاڤ هاتینه هاڤێتن پشتی ڤێ داخوازیا بارزانی؟
چونكی زمان ئێك ژ فاكته‌ر و بنیاتێن ده‌وله‌تبوونێ یه, هه‌روه‌سا نه‌مانا زمانی واته نه‌مانا هه‌ر ملله‌ته‌كێ یه؟
ئه‌ڤرۆ تیله‌فزیۆنێن مه ل شوینا زمانێ مه بپارێزن یێن په‌یڤێن بیانی و عه‌ره‌بی و بتایبه‌ت ئینگلیزی بكاردئینن وه‌كو په‌سنه‌ك و به‌رامبه‌ری وان په‌یڤان مه ب كوردی گه‌له‌ك زاراڤ هه‌نه؟ نه‌خاسمه هه‌ر تێله‌فزیۆنه‌ك و رۆژنامه‌یه‌كێ, ستایل و رێنڤیسێ خۆ یێ تایبه‌ت هه‌یه, و ره‌نگه ئه‌ڤه ژی كارتێكرنێ ل ستانداركرنا زمانێ كوردی ل پاشه‌رۆژێ بكه‌ت.
ئه‌و ژی ب مخابنیڤه, تا نها ژبه‌ر نه‌بوونا ده‌سته‌یه‌كا بلندا راگه‌هاندنێ ل هه‌رێمێ, ب مه‌ره‌ما ئێكگرتنا زمانێ راگه‌هاندنا كوردی ل رادیۆ و تێله‌فزیۆن و رۆژنامه‌یێن مه.
هه‌ژی گۆتنێ یه, ب گۆر نڤیسارا هژمار (٩٢١٨), ئه‌وا ل رێكه‌فتی ١٣/٥/٢٠١٤, رازیبوو ل سه‌ر دامه‌زراندنا رێكخراوه‌كا نه حكومی, یا تایبه‌ت ب جڤاتا زمانزانیێن كوردی ڤه, و ل دهۆكێ جڤاته‌كا زمانزانان هاته دانان.
ئه‌وژی ژبۆ لێكنێزیكرنا زاراڤێن كوردی و راستڤه‌كرنا شاشیێن زمانی و بۆ هه‌بوونا رێنڤیسه‌كا ئێكگرتی, به‌لێ نزا ئه‌ز تێناگه‌هم, بۆ نموونه و هه‌كه ئه‌م به‌رێ خۆ بده‌ینه ئه‌و رۆژنامه‌یێن ل دهۆكێ ده‌ردچن, گه‌له‌ك شاشی و رێنڤیسا تایبه‌ت بخۆڤه هه‌یه, و هه‌تا نها چو ئێكگرتنه‌ك و وه‌كهه‌ڤیه‌ك و راستڤه‌كرنه‌كا ڤان شاشیان مه نه‌دیتیه؟
هه‌روه‌سا نه‌بوونا چو په‌یچ و لاپه‌ڕێن تایبه‌ت ب زمانی ڤه, به‌س مخابن په‌یچێن دژایه‌تیكرن و كرێتكرنا هه‌ڤدو دمشه‌نه و ته‌خسیریێ ژی ناكه‌ن؟ نه‌خاسمه كو بۆ جارا ئێكێ د مێژوویا ئیراقێ دا, و ل رێكه‌فتی ٧/١/٢٠١٤, په‌رله‌مانێ ئیراقێ قانوونا زمانێن فه‌رمی ده‌ركر و په‌سه‌ندكر, ل ژێر قانوونا هژمار (٧) یا سالا ٢٠١٤, و ل گۆر به‌ندێ دووێ زمانێ كوردی ژی, ب زمانێ دووێ یێ فه‌رمی دانا لسه‌ر هه‌موو نڤیسار و لافیته و تابلۆ و هه‌ر تشته‌كێ دیتر لسه‌ر ئاستێ ده‌وله‌تێ.
هه‌روه‌سا ل گۆر به‌ندێ (٤) ژ ده‌ستوورێ هه‌میشه‌یێ ئیراقێ, زمانێ كوردی زمانه‌كێ فه‌رمی یه و ب گۆره‌ی به‌ندێ (١٤) ژ پرۆژه‌یێ ده‌ستوورێ هه‌رێمێ ژی, كوردی زمانێ ئێكێ یه یێ فه‌رمی.
هه‌ژی گۆتنێ یه, كو ب گۆره‌ی بریارا (١٦)ئه‌وا ل رێكه‌فتی ١٤/١٢/٢٠١٤, سه‌رۆكێ هه‌رێمێ, ئیمزا لسه‌ر یاساییكرنا ب فه‌رمیكرنا زمانان كر, ئه‌وا ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ هاتیه ده‌ركرن, لژێر یاسایا هژمار (٦) سالا٢٠١٤, پشتی ب نڤیسارا ٤/٣/٤١٥٩ ل رۆژا ٢٠/١١/٢٠١٤, بۆ سه‌رۆكێ هه‌رێمێ هاتیه هنارتن.
ل گۆر به‌ندێ (٤) ژ ده‌ستوورێ هه‌میشه‌ییێ ئیراقێ، و ب مه‌ره‌ما پێشڤه‌برن و پتر گرنگیدان ب زمانێ دایك، هه‌روه‌سا ژبو پتر رێزگرتن ل هه‌موو پێكهاته‌یێن كوردستانێ لسه‌ر بنیاتێ پێكڤه‌ژیانا ئاشتییانه، یاسادانه‌رێ كوردستانێ ئه‌ڤ یاسایه ده‌ركر.
ئه‌وژی یاسایا زمانیێن فه‌رمینه ل هه‌رێمێ، یا هژمار(٦) یا سالا (٢٠١٤)، كو ژ(٢٧) به‌ندان پێكدهێت، ژ گرنگتریین به‌ندیێن ڤێ یاسایێ به‌ندیێن(٤، و٦برگا/١ ).
ئانكو زمانێ یاسایێ و دادگه‌هان، یا فه‌ر و گرنگه ڤان هه‌ردو به‌ندان شرۆڤه بكه‌ین ئه‌ڤیێن بابه‌تێ گۆتارا مه:-
به‌ندێ(٤):( ئاماده‌كرن و ده‌رخستنا پرۆژه یاسا و بریار و سیسته‌ماتیك و رێنمایێن ل هه‌رێمێ ب زمانێ كوردی بیت).
به‌ندێ(٦/ بڕگه‌یا/١):(رێڤه‌برن و نڤیسینا هه‌موو پێرابوونیێن دادوه‌ری ژ وان ژی بڕیاریێن دادوه‌ران دێ ب زمانێ كوردی بیت).
هه‌روه‌سا جهێ ئاماژه پێكرنێ یه، كو ئه‌نجوومه‌نێ دادوه‌ری ب گۆره‌ی نڤیسارا هژمار (٦٧) ئه‌وا ل رێككه‌فتی (٢٠٢٢/٩/٢٦) و پشتبه‌ستن ب گۆره‌ی یاسایا زمانان یا هژمار(٦) یا سالا (٢٠١٤).
ب پڕانیا ده‌نگیێن ئه‌ندامیێن ئه‌نجوومه‌نی، بڕیارا كوردیكرنا هه‌موو بریار و پێرابوونیێن دادوه‌ری، كو ل هه‌موو دادگه‌هێن هه‌رێمێ بهێته بجهئینان، هه‌روه‌سا بتنێ د ده‌مێ پێدڤی دا ب زمانێ عه‌ره‌بی بهێت نڤیسین.
ئه‌وا جهێ پسیارێ و دلگرانیێ یه، كو تا نها ئه‌ڤ یاسایه و بریاره نه‌هاتییه جێبه‌جێكرن؟ ئانكو دادگه‌ه و دادوه‌ر و ئه‌نجوومه‌نێ دادوه‌ری ب خۆ ژی، سه‌رپێچیێ لسه‌ر ڤێ یاسایێ و بریارێ دكه‌ن!
جهێ ئاماژه‌پێكرنێ یه كو ل سه‌رۆكاتیێن دادگه‌هیێن پێداچوونا سنوورێ سلێمانیێ و هه‌ولێرێ، دادگه‌هیێن وان (به‌رایی و ڤه‌كۆلین و كه‌تن و تاوان و بارێ كه‌سایه‌تی و كار و …) ئانكو هنده‌ك ب كورتی دنڤیسن و هنده‌ك ژی ب عه‌ره‌بی)؟
واته ڤێ یاسایێ و بڕیارێ ب دروستاهی جێبه‌جێ ناكه‌ن، ژخۆ ل سنوورێ سه‌رۆكاتییا دادگه‌هاپێداچوونا ناڤچا دهۆكێ، هه‌ما هه‌موو ب عه‌ره‌بی یه؟
ئه‌گه‌ر بهانه‌یا هه‌موو دادگه‌هیێن هه‌رێمێ، ئه‌و بیت كو كوردیكرنا زمانێ یاسایێ و دادگه‌هان كاره‌ك ب زه‌حمه‌ته یان، گه‌له‌ك په‌یڤ ب كوردی نینن.
یا ئێكێ و ب گۆڕ به‌ندێ (٢٥)، ژ ڤێ یاسایێ هاتیه (پێدڤییه ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ب هه‌ماهه‌نگی ل گه‌ل ئه‌كادیمییا كوردی، ڤێ یاسایێ جێبه‌جێ بكه‌ن، واته ئاریشه‌یا زمانێ دادگه‌هێ و یاسایێ ژی چاره‌سه‌ر بكه‌ن).
یا دویێ باوه‌ر بكه‌ن نوكه ب ده‌هان په‌رتووك و زمانزان و كه‌سیێن ئه‌كادیمی د وارێ یاسایێ دا و فه‌رهه‌نگیێن یاسایی مه هه‌نه، كو ب گشتی ئاریشه‌یا زمانێ یاسایێ و دادگه‌هان چاره بكه‌ن.
وه‌كو مه ل ده‌ستپێكێ ژی باسێ گرنگییا زمانی كری ب كورتی، له‌وا دێ گه‌له‌كا جوان و شرین بیت، هه‌كه هه‌موو نڤیسار و بڕیاریێن دادگه‌هان و جێبه‌جێكارێن دادی و نڤیسینا گۆتنیێن تۆمه‌تباران ژلایێ ڤه‌كۆله‌ریێن دادی و ڤه‌كۆله‌ریێن بنگه‌هیێن پۆلیسان و هه‌موو رێڤه‌به‌ریێن دادی، نه‌خاسمه نوكه هه‌موو قوناغیێن خواندنێ و تا قۆناغا كۆلیژێ ژی بووینه زمانێ كوردیێ شرین.
ب هیڤیا وێ رۆژێ ئه‌م گرنگیێ بده‌ینه زمان و زارێن كوردی و پاراستنا وێ وه‌كو ناسنامه‌یا گه‌لێ كورد, كو هه‌رده‌م داخوازا ژخه‌لكێ خۆ كریه ره‌سه‌نییا زمانێ خۆ بپارێزن ئه‌وژی (شاعێر) بووینه پێشه‌نگێن ڤی ملله‌تی.
نووترين نووچه
- سەرۆك بارزانی جەژنا قەولتاسی ل كاكەییان پیرۆز دكەت
- ئەمریكا دەستخوەشیێ ل سەرۆك بارزانی دكەت بۆ هنارتنا نوونەرێ خوە یێ تایبەت بۆ سووریێ
- شاندێ دانوستاندكارێ پارتی ل گەل بەرەیێ گەل كۆمبوو
- پێدڤییە بەغدا شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ بهنێریت
- مەسرور بارزانی و فالح فەیاز دوپاتی ل گرنگییا هەماهەنگییا ئەمنی د ناڤبەرا هەرێمێ و ئیراقێ دا كر
- ل ئیراقێ هندەك هێز بۆ دژایەتییا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ یێن دروست بووین
- پشتەڤـانیێ ل بزاڤێن سـەرۆک بارزانی بۆ رۆژئاڤـایێ کـوردستانێ دکـەین
- سەرۆك بارزانی دوپاتی ل ئێكڕێزییا ئالیێن كوردی ل سووریێ كر
- حوكمەتا هەرێمێ ب زەلالی پێگیرییا ب رێككەفتنێن ل گەل بەغدایێ كری
- دڤێت دەستهەلاتا دادوەری رۆلێ خوە د دابینكرنا شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێدا بگێڕیت
شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم
عیراق د ڤى چه‌رخی دا ل رێزا ئێكێ یه بۆ گیرۆكرنا پێكئینانا حوكمه‌تان
شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یى
یاریا ته‌پاپێ دا ئه‌و تیما پتر گولان بكه‌ت چو پێنه‌ڤێت، ئه‌و تیمه‌كا زیره‌كه و یاریكه‌رێن وێ دزیره‌كن. به‌لێ د یاریا نه‌پێكئینانا حوكمه‌تێ دا به‌روڤاژى یه، د دله‌كى دا هه‌كه ئه‌و لایه‌نێ سیاسى د كێم رۆژان دا و زووكا حوكمه‌تێ پێكبینیت ئه‌و لایه‌نه یێ زیره‌كه.
جارێ فه‌ره بێژین د ڤى سه‌رده‌می دا گه‌له‌ك جۆرێن ده‌وله‌تان هه‌نه، بۆ نموونه ده‌وله‌تا (مه‌له‌كى، ئاسایى، فیدرالى، كۆنفیدرالى، كێم سه‌روه‌رى)
ل گۆر رێسایێن قانوونا نیڤده‌وله‌تى، ئێك ژ ئاریشێن ده‌وله‌تا سه‌ربه‌خوه، ئه‌ڤا خودان سه‌روه‌رى، ئه‌و ژى ده‌وله‌ته‌كا ئاسایى یه (ناڤه‌ندى)كو بۆ رێڤه‌برنا وه‌لاتى، ئێك ده‌ستهه‌لاتا سیاسى هه‌یه، و پێكدهێت ژ ئێك هه‌رێم، ئه‌ڤجا سیسته‌مێ كۆمارى، یان مه‌له‌كى بیت.
هه‌موو ده‌ستهه‌لات ژى ب ده‌ستێ ناڤه‌ندى نه، و دبیت د ناڤ وێ ده‌وله‌تێ دا، گه‌له‌ك نه‌ته‌وه و تائیفه هه‌بن یان دبیت ئێك نه‌ته‌وه بیت.
دیرۆكێ بۆ مه‌یا سه‌لماندى د ناڤ ڤان جۆره ده‌وله‌تان دا، ئه‌ڤجا ل ژێر حوكمێ ئێك پارت بیت، یان حوكم ب ده‌ستێ ئێك سه‌ركرده بیت، و ل ڤێره چو پێنه‌ڤێت دكتاتۆریه‌ت سه‌رهه‌لدده‌ت و دبیته ده‌وله‌ته‌كا خودان سته‌مكار و دكتاتۆر. بۆ نموونه وه‌كو نوكه هه‌ى ل گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤین و بتایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ رژێما گۆربه‌گۆرا ژناڤچووى ل عیراقێ.
له‌و دێ بینى ل ڤان ده‌وله‌تێن ل ژێر حوكمێ دكتاتۆرانه ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، خه‌لكێ ڤان وه‌لاتان د هه‌موو بیاڤێن ژیانێ دا چو بوها و ژیان نینه و بتایبه‌ت ئازادى نینه وه‌كو خۆشترین تشت د ژیانێ دا،له‌و دڤان چه‌ند سالێن بۆریدا شۆره‌ش هاتنه‌كرن ژبۆ راكرنا ڤان دكتاتۆران، ئه‌ڤێن بۆ ده‌مێ ب كێماتى 45 سالان حوكم ل وه‌لاتێ خوه دكرن.
جۆرێ دووێ یێن ده‌وله‌تێن سه‌ربه‌خوه و خودان سه‌روه‌رى، ئه‌وژى ده‌وله‌تا فیدرالى (ئێكگرتى)یه، و دبیت ته‌ڤلیكرنا (اندماج) هنده‌ك ده‌وله‌تان، د ئێك كیانێ قانوونى و سیاسى دا.
یان دبیت ئێك ده‌وله‌ت بیت، به‌لێ هاتبیه پارڤه‌كرن، ل سه‌ر هه‌رێمه‌كێ یان دو هه‌رێمان یان پتر، ل ژێر حوكم و رێخستنا دستوورى. و پارڤه‌كرنا ده‌ستهه‌لاتان واته دابه‌شكرنا پشكداریا سیاسى و پارڤه‌كرنا سه‌روه‌ت و سامانى د ناڤبه‌را هه‌رێمان دا، ب شێوه‌كێ دادپه‌روه‌رانه ل گۆر پره‌نسیپێ جوداكرنا ده‌ستهه‌لاتان د ناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتا (قانوون دانان، جێبه‌جێكرن، دادگه‌ریێ).
ئه‌ڤ جۆرێ ده‌وله‌تا خودان فیدرالیه‌ت، سه‌روه‌رى یا پارڤه‌كریه د ناڤبه‌را سه‌روه‌ریا ده‌رڤه و ناڤخوه‌ى، بۆ نموونه هه‌رێما كوردستانێ سه‌روه‌ریا هه‌ى د سنۆرێ هه‌رێمێ دا، سه‌رۆكێ هه‌رێمێ و سه‌رۆكێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ ئه‌و مافێ هه‌ى، مومارسه‌یا هنده‌ك ژمه‌زاهریێن سه‌روه‌ریا ده‌ره‌كى بكه‌ن، هه‌روه‌كو هاتیه د دستوورێ عیراقێ دا ل سالا 2005.
ئه‌ڤه نه ب وێ رامانێ یه، كو هه‌رێم ژى ده‌وله‌ته‌كه، وه‌كو ئه‌و ب شاش تێدگه‌هن، به‌لكو ئه‌ڤه ب وێ رامانێ یه، كو هه‌رێمێ هه‌بوونا كه‌سایه‌تیه‌كا قانوونى هه‌یه د ناڤ ده‌وله‌تێ دا و چو ژ سه‌روه‌ریا عیراقێ ناهێته‌خوارێ، به‌لكو ئه‌ڤه مافه‌كێ ره‌وایێ هه‌رێمێ یه ل گۆر دستوورى و سروشتێ سیسته‌مێ فیدرالیه‌تێ.
چو پێنه‌ڤێت ل گۆر هنده‌ك به‌ندێن دستوورى، دێ ڤان په‌یوه‌ندیێن ناڤه‌ندى ب هه‌رێمێ یان هه‌رێمان و پارێزگه‌هان ده‌ستنیشان كه‌ت و هه‌كه ناكۆكیه‌ك چێبوو ل سه‌ر به‌ندێن دستوورى ب تایبه‌ت هه‌موو ئه‌و به‌ندێن گرێداى سه‌باره‌ت مافێن هه‌رێمێ یان هه‌رێمان و مافێن ناڤه‌ندى ل سه‌ر هه‌موو پرس و ئاستان، وى ده‌مى دێ دادگه‌ها بالا یا فیدرال حوكمى ل سه‌ر ده‌ت.
جۆرێ سێێ، یێن ده‌وله‌تێن سه‌ربه‌خوه، ئه‌و ژى ده‌وله‌تێن (كۆنفدرالى)، ئه‌ڤرۆ گه‌له‌ك نموونیێن ده‌وله‌تێن كۆنفیدرالى هه‌نه ل جیهانێ، لێ بۆ نموونه ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا ئه‌ڤا پێكهاتى ژ گه‌له‌ك ده‌وله‌تان، دهێته رێخستن ب په‌یماننامان، یان دبیت دستووره‌ك هه‌بیت، ل سه‌ر ئاستێ وێ ئێكه‌تیێ و كارێ وان ئێك بیت، یان ئێك ئارم هه‌بیت، و گه‌له‌ك كار و سیسته‌مێن دیتر.
لێ هه‌ر ئێك ژ ڤان ده‌وله‌تان ئه‌ڤێن د ناڤ ڤێ ئێكه‌تیێ دا، پاراستنێ ل سه‌ر سه‌ربه‌خوه‌یا خوه دكه‌ت، وه‌كو ده‌وله‌ت و هه‌ر چو گاڤا ڤیا دێ شێت ژ ڤێ ئێكه‌تیێ ده‌ركه‌ڤیت.
و بۆ پرسا عیراقێ ژى، ل ده‌ستپێكێ یا فه‌ره بێژم ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ مینا عیراقێ، كو یا پێكهاتیبیت ژ گه‌له‌ك نه‌ته‌وه‌یان، و ل وى وه‌لاتى هه‌كه دستوور ب دروستاهى نه‌هێته جێبه‌جێكرن و ماف نه‌هێنه‌دان و دادپه‌روه‌رى نه‌بیت، ل وى ده‌مى د وى وه‌لاتی دا چو جاره‌كێ ئاشتى و ئارامى به‌رقه‌رار نابیت، دێ هه‌رده‌م شه‌ر و ئالۆزى و نه‌خۆشى بیت، مینا عیراق، لبنان، ئیران، لیبیا…هتد.
ئه‌ڤجا ل عیراقێ و ژ به‌ر وان ئالۆزى و نه‌خۆشى و شه‌رێن دهێنه كرن، و بێباركرنا مافێن كێم نه‌ته‌وه‌یان و پێكنه‌كرنا پێكهاته‌یێن عیراقى، د عیراقه‌كا ئێكگرتى دا، هه‌موو جیهان پێشنَیازا (كۆنفیدراله‌تێ) بۆ پاشه‌رۆژا عیراقێ دكه‌ن بۆ كوردان و شیعا و سونان.
لێ مخابن سه‌ركرده‌یێن شیعه‌یێن خودان ده‌ستهه‌لات، ڤێ كۆنفیدراله‌تێ ره‌ت دكه‌ن و پاراستنێ ل سه‌ر ئێكگرتنا عیراقێ دكه‌ن، ل گه‌ل پێشیلكرنا مافێن هه‌رێمێ و هه‌موو ئه‌و كێمنه‌ته‌وه‌ێن دیتر.
و ژبلى ڤان جۆره ده‌وله‌تێن خودان سه‌روه‌ریه‌كا ته‌مام، هنده‌ك جۆرێن دیتر ژى یێن ده‌وله‌تان هه‌نه، ئه‌وژى سه‌روه‌ریا وان یا ته‌مام نینه (ناقصه السیاده)، بۆ نموونه ئه‌ڤ ده‌وله‌تێن ب سه‌ر ده‌وله‌ته‌كا دیتر ڤه، یان یا ل ژێر پاراستنێ، یان ئه‌و هه‌رێمێن دكه‌ڤنه ل ژێر ئینتدابێ یان وه‌سیه‌تێ.
و ل گۆر ئه‌ڤا مه گۆتى كۆمارا عیراقێ، ئه‌و ده‌وله‌تا ئێكگرتى یه، واته ب شێوێ پێكڤه ژ دو هه‌رێمان و پتر، ل گۆر به‌ندێ (1) ژ دستوورێ هه‌میشه‌یێ عیراقێ یێ سالا 2005.
سه‌باره‌ت بابه‌تێ مه ئێك ژ ئاریشیێن عیراق و هه‌رێم ونه‌خاسمه پشتى كه‌تنا رژێمێ ل سالا2003، كو بۆ جارا ئێكێ عیراق ب درێژاهیا ته‌مه‌نێ سیسته‌مێ حوكمێ بوونه هه‌لبژارتن
هه‌كه هه‌رێم نه، چونكى هه‌رێم جودا ژعیراقێ هه‌ر سالا 1992، به‌ر ب هه‌لبژارتنان چوویه، لێ مه‌ره‌ما مه هه‌مان ئاریشا وه‌كو یا عیراقێ هه‌یه، ژبه‌ر بارودۆخێن سیاسى و نه‌ته‌وه‌ى و هه‌رێمى هه‌موو كابینه‌كێ ل عیراقێ و هه‌رێمێ هه‌رده‌م حوكمه‌ت دره‌نگ دئێن پێكئینان.
مخابن هه‌موو هه‌لبژارتنه‌كێ، لایه‌نێن سیاسى ل كوردستانێ وه‌كو خه‌یانه‌ته‌كێ ل خه‌لكى خوه دكه‌ن كا چاوا به‌رژوه‌ندیان وان ب خه‌لكى بدووماهی دهێت ژبۆ راكێشانا ده‌نگێن وان و ڤان لایه‌نان هه‌موویان به‌رژه‌وه‌ندیا گشت هه‌ڤوه‌لاتێن هه‌رێمێ ل به‌ر چاڤ ناوه‌رگرن؟
یا ژ هه‌مویان نه‌خۆشتر ئه‌وبوو هه‌ر ئێكێ ژلایێ خوه‌ڤه ره‌دكر كو ئه‌و ئه‌گه‌رێ گیرۆكرنا پێكئینانا حوكمه‌تێ بن باشه پا كى ئه‌گه‌ربوو؟
لێ ب هزرا من و پرسا هه‌ره مه‌ترسیدار ل عیراقێ و هه‌م ل كوردستانێ ژى و وه‌كو تشته‌كێ پێشبینیكرى د پاشه‌رۆژێ دا، دێ هه‌رده‌م حوكمه‌تێن بنكه‌فراوان بن و ئوپوزسیۆن نابن د حكومه‌تێن داهاتی دا و هه‌كه ئوپوزسیۆن هه‌بن ژى چو ئوپوزسیۆنێن كارا و ئه‌كتیڤ نابن.
د هه‌لبژارتنیێن عیراقێ یێن سالا 2005 دا و پشتى بۆرینا (5) هه‌یڤان ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان، و د هه‌لبژارتنیێن سالا 2010 دا، ل عیراقێ و پشتى بۆرینا (289) رۆژان، ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان!
د هه‌لبژراتنیێن سالا 2014 دا، و دو رۆژان به‌ر ژڤانێ خوه ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان، و هه‌لبژارتنیێن سالا 2018دا، و پشتى بۆرینا (5) هیڤان ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان!.
ل هه‌ریمێ د هه‌لبژارتنیێن سالا 2013 دا، و پشتى بۆرینا (270) رۆژان ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان!
هه‌روه‌سا د هه‌لبژارتنیێن سالا 2018 دا، و پشتى بۆرینا (9) هه‌یڤ و 13 رۆژان ژنووكا حوكمه‌ت هاته پێكئینان!.
راسته ل هند وه‌لاتان ئه‌ڤ یه‌كه هه‌بوویه، و حوكمه‌ت زوو نه‌هاتینه پێكئینان، بۆ نموونه ل لوبنانێ د هه‌لبژارتنیێن سالا 2014 دا و پشتى بۆرینا (315) رۆژان ژنووكا حوكمه‌ت هاتیه پێكئینان.
ل به‌لجیكا د هه‌لبژارتنیێن سالا 2011 (251) رۆژان، پێكئینانا حوكمه‌تێ گیرۆ بوو، و ل هۆله‌ندا ل سالا 1977( 207) رۆژان پێكئینانا حوكمه‌تێ گیرۆبوو.
لێ ئه‌ڤه سه‌رده‌مه‌ك بوو، نوكه ئه‌و مۆدیله نه‌مایه و حوكمه‌تیێن وه‌لاتان زووكا دهێنه پێكئینان و دكه‌ڤنه د خزمه‌تا هه‌ڤوه‌لاتیان دان.
چونكى هه‌روه‌كو سه‌رۆكێ ئه‌مریكا (ئه‌براهام لینكۆلن) ل سالا 1898 دبێژیت (حوكمه‌ت ژ گه‌له، هه‌ر گه‌له دهه‌لبژێریت و هه‌ر ژبۆ خاترا وى گه‌لى یه).
بۆ نموونه ل هه‌لبژارتنیێن ڤێ دووماهیێ یێن توركیا ب تنێ نێزیكى (10) رۆژان نه‌پێكئینانا حوكمه‌تێ گیرۆبوو، یان ل وه‌لاتێ هندێ، د هه‌لبژاریێن 16/5/2014، پێكئینانا حوكمه‌تێ ب تنێ (10) رۆژان ڤه‌كێشا، یانكو هه‌تا (26/5/2014)، ل سه‌ر (543) كۆرسیێن په‌رله‌مانى، بێ چو ئاریشه‌ك، یان ل سه‌ر ته‌وافقه‌كێ یان شه‌رێ پله و پۆست و كورسیان و كۆتایێن ژنان یان وه‌زاره‌تیێن سه‌روه‌رى، ب تایبه‌ت وه‌لاتێ هندێ (814) ملیۆنان مافێ ده‌نگدانێ هه‌بوو (550) میلۆنان ده‌نگێ خوه دا.
ب هزرا من و ب گشتى ل عیراقێ و هه‌رێمێ، دێ هه‌رده‌م ئه‌ڤه‌بن ئه‌گه‌ریێن سه‌ره‌كێ یێن گیرۆبوونا پێكئینانا حوكمه‌تان:ـ
* گه‌له‌ك لایه‌نێن سیاسى ل عیراقێ ل گۆر ئیستیحقاقا خوه یا هه‌لبژارتنان داخوازا پتر ژمافێن خوه دكه‌ن د پۆسته‌یێن وه‌زاره‌تان و سه‌رۆكاتیێ و په‌رله‌مانی دا.
هه‌ڤركیێن پارت و لایه‌نیێن سیاسى ل كوردستانێ، ژبۆ هنده‌ك پۆستان ل عیراقێ، ئه‌گه‌ره‌كێ دی یێ گیرۆكرنا نه‌پێكئینانا حوكمه‌تێ یه!
د ناڤ سونه و شیعه‌یان دان بخوه ناكۆكن ل سه‌ر هنده‌ك پۆستیێن هه‌ستیار و سه‌روه‌رى هه‌ر كه‌سه‌ك ب مافێ خوه دزانیت، هه‌روه‌كو به‌رى نوكه هاتیه روودان، و گه‌له‌ك جاران شه‌ركریه د په‌رله‌مانێ عیراقێ دا؟
ئه‌گه‌رێ هه‌ره‌سه‌ره‌كى، یێ نه‌پێكئینانا حوكمه‌تان ل عیراقێ، ب ده‌ستێ ئیرانێ و ئه‌مریكایه و هند ده‌ستێن ده‌ره‌كى داناڤدایه؟
تێبینى، ل هه‌رێمێ هنده‌ك ئه‌گه‌رێن جودا هه‌نه، بۆ نموونه ل هه‌لبژارتنیێن 2013 دا.
* پێداگریا گۆران ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا وه‌زاره‌تا ناڤخوه ب مه‌ره‌ما راده‌ستكرنا هه‌موو ئه‌و تۆمه‌تبارێن داخوازكرى و كه‌یسێن وان ماینه هه‌لاویستى ل سه‌ر دۆسیێن گه‌نده‌لیێ و كوشتنێ بۆ دادگه‌هێ ب تایبه‌ت كه‌یسێن 17 شواتێ.
* ژبه‌ر هند ئه‌گه‌رو بارودۆخێ نه‌ڤیانا سیاسى و ناڤخوه‌ى یێ ئێكه‌تیێ و نه‌خاسمه د هه‌لبژارتنان دا بۆ هێزا سیێ ل كوردستانێ ل سالا 2013، ئه‌ڤێ یه‌كێ توندوتیژیه‌كا سیاسى ل دووڤ خوه ئینا و بوو رێگر و نه‌رازى بوو ژبۆ دانا هنده‌ك وه‌زاره‌تێن گرنگ بۆ گوران وه‌كو تۆلڤه‌كرنه‌كێ، ئه‌ڤه ل سه‌ر كیستێ گیرۆكرنا حوكمه‌تا خه‌لكى.
* تێكچوونا بارودۆخێ ناڤخوه‌یا ئێكه‌تیێ هه‌رده‌م، ئه‌گه‌ره‌كێ دیتره و پارتى نه‌شیا ئێكه‌تیێ پشتگوهاڤێت و ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا رێكه‌فتنا ستیراتیجى و نه‌په‌راوێزخستنا ئێكه‌تیێ ب ته‌مامى د دابه‌شكرنا پۆسته‌یان دا ل 2013.
*كێشه‌یێن سیاسى یێن هه‌لاویستى ل گه‌ل حوكمه‌تا ناڤه‌ندى و سیاسه‌تا هه‌رده‌میا عیراقێ ب ئه‌نقه‌ست دروستكرنا كێشان دگه‌ل هه‌رێمێ ب مه‌ره‌ما شاندنا شاندان بۆ به‌غدا، ب مه‌ره‌ما گیرۆكرنا پێكئینانا حوكمه‌تێ ل هه‌رێمێ.
هه‌ڤركیا گۆرانێ و ئێكه‌تیێ ئه‌ڤ ساله ل سه‌ر پله و پۆستان، ئه‌گه‌ره‌كێ هه‌ره ب هێزێ گیرۆكرنا پێكئینانا حوكمه‌تێ بوو؟
ب هیڤیا حوكمه‌ته‌كا ئه‌كتیڤ و هه‌رده‌م د به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێ كوردستانێ دا بیت و حوكمه‌تا ئاڤه‌دانكرنێ و چاكسازیان بیت، چونكى ئه‌و وه‌لاتێ نه‌دادپه‌روه‌رى تێدا نه‌بیت، چو جاره‌كێ ئه‌و وه‌لات ئارام و ته‌نا نابیت.
ئالایێ كوردستانێ دیرۆك, قانوون, رێنمایى, گرنگیا ئالایى …
شڤان نێروه‌یى
ئالا ئه‌و هێمایێ هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ یان هه‌ر دینه‌كى و هه‌ر قه‌واره‌یه‌كێ رامیارى یان دچارچووڤێ رێخستنه‌كا ده‌ستنیشان كری دا و هه‌ر وه‌لاته‌كێ ب روودان و هزرێن جودا جودا، ئالا بۆ خوه چێكرینه و هه‌ر وه‌لاته‌كێ یان هه‌رێمه‌كێ ب ئالایێ خوه دهێته نیاسین.
ئالایى پیرۆزى و گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه د ناڤ هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ دا، چونكى هه‌ر رێزگرتنه‌ك و ته‌قدیره‌ك یان هه‌ر بێرێزیه‌ك و رێسواركرنه‌ك بۆ وێ ده‌وله‌تێ یان وى قه‌وارێ رامیارى ئالا دبیته ئارمانجا سه‌ره‌كى.
هه‌روه‌سا ئالایى رۆله‌كێ مه‌زن هه‌یه د دیرۆكا هه‌ر مرۆڤه‌كى دا یا جڤاكى و رامیارى كو هه‌رده‌م د ناخ و هزرا مرۆڤیه و جهێ رێزگرتنێ یه ل ده‌ف هه‌ر تاكه‌كه‌سه‌كێ وى وه‌لاتى و د دیرۆكا نه‌ته‌وه‌یان دا.
گه‌له‌ك روودانێن مه‌زن رووداینه كو گرێدایى ب ئالایى ڤه بوون, و ب گه‌له‌ك شێوازان ره‌فتار ل گه‌ل ئالایى هاتیه‌كرن و ل هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ گرنگیه‌كا مه‌زن دده‌نه ئالایێ وه‌لاتێ خوه و ل پرانیا وه‌لاتێن جیهانێ قانوونێن تایبه‌ت ب ئالایى ڤه ده‌ركرینه.
ئه‌و رۆژا ساخكرنا ئالایێ وه‌لاتێ خوه ب رۆژه‌ك پر پیرۆز و گرنگ ددانن و ل سه‌رانسه‌رى وه‌لاتێ خوه ئاهه‌نگ و كاروچالاكیان دگێرن و ئالایى ل هه‌موو داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ نوودكه‌نه‌ڤه و ژ به‌ر پیرۆزیا وى ئالایى هه‌ر كه‌سێ وى ئالایى بسۆژیت یان بدورینیت، ب توندى سه‌رپێچیكه‌ران سزا دده‌ن.
ئالایێ كوردستانێ ژى كو هێمایێ هه‌موو نه‌ته‌وا ملله‌تێ كورده، ل ژێر وى ئالایێ پیرۆز دژین كوردێن باكۆر و باشۆر و رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و ئه‌رمینیا.
ئالا بۆ جارا ئێكێ ل ده‌سپێكا سالێن بیستان دا بوو, جارا ئێكێ پارته‌كا كوردستانى ل باكوورێ كوردستانێ, بكارئینایه ده‌مێ داخوازا مافێ چاره‌نڤیس كرى.
ئه‌و ژى پارتا (خوه‌یبوون) بوو كو ب زمانێ عه‌ره‌بى (الاستقلال) و پاشى ئه‌ڤ ئالایه پێشكێشى ئه‌ندامێن شاندێ نیڤه‌وله‌تى كر د كۆنگرێ پاریسێ دا یێ ئاشتیێ و پلانه‌ك دانا ژبۆ سه‌ربه‌خوه‌بوونا كوردستانێ وه‌كو پارچه‌یه‌ك ژ په‌یماننامه سیڤه‌ر (server) ل گه‌ل توركێن عوسمانى ل سالا 1920.
گه‌له‌ك ژێده‌ر بۆ مه دیاردكه‌ن, كو گه‌له‌ك ژكه‌ڤن دا كوردان ئالا هه‌بووینه, وه‌كو ئالایێ كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر, ئالایێ زه‌رێ سه‌لاحه‌ددینێ ئه‌یۆبى ل سالا (1137 1193), و گه‌له‌ك ئالایێن دیتر.
لێ ئه‌و ئالایێ كوردستانێ, ئه‌وێ نوكه بۆ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ, بۆ جارا ئێكێ و به‌رى 69سالان و د رۆژه‌كا وه‌كو ئه‌ڤرۆ دا 17/12/1946, د ئاهه‌نگه‌كا جه‌ماوه‌ریا به‌رفره‌ه دا و ل كوردستانا رۆژهه‌لات هاته بلندكرن.
لێ ده‌مێ كۆمارا كوردستانێ هاتیه راگه‌هاندن, ب شێوه‌كێ فه‌رمى و ل سه‌رده‌ستێ شه‌هیدێ پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د ل رێكه‌فتى 22/1/ 1946, ل كۆمارا كوردستانێ مهابادێ ئالایێ كوردستانێ هاته بلندكرن, پاشى پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د ئه‌و ئالا راده‌ستى بارزانیێ نه‌مر كر.
هه‌ر ل وى ده‌مى و حه‌تا نوكه ب سه‌دان گه‌نجێن كوردان قوربانى ب ژیانا خوه دایه ژبوونا بلندراگرتنا ئالایێ كوردستانێ, لێ مخابن هه‌رده‌م دوژمنێن ره‌گه‌زپه‌رستێن ملله‌تێ كورد ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ.
رێ نه‌دایه ئالایێ جوانێ كوردستانێ بهێته بلندكرن وه‌كو كوردستانا رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و باكۆر, بۆ نموونه ل رێكه‌فتى 26/8/2014, حوكمه‌تا ئیرانێ هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ كوردێ رۆژهه‌لات شه‌ش هه‌یڤان حوكمكر, ژبه‌ركو وى هه‌ڤوه‌لاتى, ئالایێ كوردستانێ دانابوو ل سه‌ر گۆرێ كورێ خوه‌یێ شه‌هید.
به‌لێ ئه‌ڤرۆ ئه‌و رۆژهات ئالایێ كوردستانێ بهێته بلند كرن, ل هه‌رچار پارچێن كوردستانێ و ل هه‌موو ئه‌و ئه‌ردێن كورد لێ دژین ل هه‌موو جیهانێ و دێ هه‌ر یێ به‌رز و بلند بیت.
ئالایێ كوردستانێ, گه‌له‌ك زولم و سته‌م و نه‌خۆشى برینه و هه‌ر ژناڤنه‌چوویه و دێ هه‌ر ب پیرۆزى و پاراستى مینییت, ئه‌ڤرۆ ب سۆتن و بێرێزیكرنا ڤى ئالایى ژ لایێ دوژمنان ڤه, ل كه‌ربه‌لا بیت یان ل هه‌ر جهه‌كێ دیتر, چو كارتێكرنێ ل پاشه‌رۆژا ئیرادا ملله‌تێ ڤى ئالایى ناكه‌ت.
بۆ جارا ئێكێ ئالایێ هه‌ر چار پارچیێن كوردستانێ, په‌رله‌مانێ كوردستانێ قانوونه‌كا تایبه‌ت ب ئالایێ كوردستانێ ڤه ده‌ركر, ل ژێر یاسایا هژمارا (14) یا سالا 1999, كو ژ (10 ) به‌ندان پێكدهێت, یا فه‌ره ئاماژێ ب هنده‌ك به‌ندێن سه‌ره‌كى یێن ڤێ قانوونى ژبۆ خوانده‌ڤان و به‌رژه‌وه‌ندیا گشتى بده‌ین.
ب گۆر به‌ندێ (1) برگا (1-4): ئالایێ كوردستانێ, ب سێ ره‌نگان پێكدهێت، ئه‌و ژى ره‌نگێ سۆر كو هێمایێ فیدایێ و خوینێ یه و ژبوونا ئازادیێ و سه‌ربه‌خوه‌بوونێ و هه‌ر د به‌رده‌وامبوونێ دایه, و ره‌نگێ سپى هێمایێ ئاشتیێ و ئه‌مانه‌تێ یه, ره‌نگێ كه‌سك هێمایێ سروشتێ كوردستانێ یه و درووشمه‌ك ل نیڤا ئالاییه وه‌كو چاڤێ رۆژێ ب ره‌نگێ زه‌ر كو هێمایێ ئاینێن كه‌ڤن دده‌ت یێن كوردان و چاڤێ رۆژێ 21 تیشك هه‌نه كو ژمارا 21 ده‌لاله‌تێ 21, ئادارێ دده‌ت كو رۆژا جه‌ژنا ملله‌تێ كورده، هه‌روه‌سا ژمارا 21 ژ ژمارێن پیرۆزن د ئاینێ زه‌رده‌شتیان دا.
به‌ندێ(2): ئه‌و جهێن كو ئالا ل سه‌ر دهێته بلندكرن, د ناڤ په‌یره‌وه‌ى دا دهێته دیاركرن.
به‌ندێ (3): بلندراكرنا ئالایى, دڤێت ل ده‌مێ رۆژهه‌لاتنێ بیت, و ئینانه‌خوارا ئالایى دڤێت ل ده‌مێ رۆژئاڤابوونێ بیت.
به‌ندێ (4): دروستكرن و چاپكرن و به‌لاڤكرنا ئالایى, دڤێت ب رازه‌مه‌ندیا وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیرى بیت.
به‌ندێ (5): نابیت د هه‌لكه‌فتنیێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتیمانى و ئاهه‌نگاندان, ئالا بهێته بلندكرن یا بهێته بكارئینان, هه‌كه هات و یێ پیس و دریایى بیت, یان ره‌نگێن وى ژێ چووبن.
به‌ندێ (6): ئالایێ كوردستانێ دێ هێته بلندكرن, مل ب ملێ ئالایێ عیراقێ, د وان هه‌لكه‌فتنیێن ئالایێ عیراقێ تێدا دهێته بلندكرن, ئه‌ڤه هندى ل عیراقێ سیسته‌مێ فیدرالیه‌تێ بهێته چه‌سپاندن, حه‌تا وه‌كو چاره‌سه‌ركرنا كێشا كوران ل عیراقێ.
په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل رێكه‌فتى 17/12/ ل هه‌ر ساله‌كێ ده‌ستنیشان كر بۆ ساخكرنا رۆژا ئالایێ جوانێ كوردستانێ, ل 11 چریا دووێ یا سالا 1999 ده‌نگدان ل سه‌ر قانوونى رۆژا بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ هاته‌دان.
ل گۆر به‌ندێ (9) پێدڤیه ل سه‌ر حوكمه‌تێ ڤێ قانوونێ جێبه‌جێ بكه‌ت, هه‌ر سال ب ڤێ هه‌لكه‌فتێ رۆژا ئالایێ كوردستانێ بهێته ساخكرن ب چه‌ند كار و چالاكیان ژ لایێ گرۆپ و تیمیێن تایبه‌تمه‌ند ب ئالایى ڤه ل كوردستانێ.
به‌لێ ب هزرا من و ژبه‌ر پیرۆزیا ئالایى گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤیه هه‌رده‌م بایه‌خ و گرنگیێ بده‌ینه ئالایێ كوردستانێ نه‌به‌س ب ڤێ رۆژێ بێته دان.
چونكى مخابن هه‌تا نوكه ژى دێ بینى ل گه‌له‌ك فه‌رمانگه‌ه و قوتابخانان و ل هه‌ر جهه‌كێ دیتر ئالا به‌روڤاژى دهێته هه‌لاویستن یان هاتیه دوراندن یان پیس بوویه بێ كو ئه‌و هه‌ستا نه‌ته‌ویى ل ده‌ف مه هه‌بیت ئه‌م بگوهۆرین یان ل جهه‌كێ ژ هه‌ژى دانین.
ژ به‌ر ڤێ ئێكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ل رێكه‌فتى 22/10/2013, ب رێیا نڤیساره‌كا گشتاندنێ دا گۆت: فه‌رمانگه‌هێن حوكمه‌تێ نزانن ئالایى دروست بلند بكه‌ن و بریار دا ئالایێن ل سه‌ر بانیێن هه‌موو فه‌رمانگه‌هان بهێنه وه‌كهه‌ڤكرن و ب پێدڤى زانى رێنمایى بۆ دروست بكارئینانا ئالایى بهێنه ده‌ركرن و ئه‌گه‌رێ ده‌ركرنا رێنماییان بوو وێ چه‌ندێ ڤه‌گه‌راندن ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران كو تا نوكه پرانیا داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ئه‌ته‌كێتێن دروست بكارئینانا ئالایى نزانن.
هه‌روه‌سا خراب بكارئینان و پیسبوون و نه‌وه‌كهه‌ڤیا ئالایان و دانانا وان ل جهێن نه ژهه‌ژى ڤه‌گه‌راند و خواست ژى كو هه‌موو داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ب به‌رپرسیارانه سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ئالایى بكه‌ن.
جهێ ئاماژه پێكرنێ یه, ل بوهاره ئه‌ڤ ساله و ب هه‌ماهه‌نگى ل گه‌ل ئه‌ندامێن گرۆپێ ئالاى, مه ره‌شنڤیسه‌كێ (14) خالى بۆ په‌رله‌مانێ كوردستانێ هنارت. ب مه‌ره‌ما راستڤه‌كرنا قانوونا ئالاى ب شێوه‌یه‌كێ جوانتر و پێگیركرنا حوكمه‌تێ ب گرنگیا ئالایى و دانان كارگه‌هه‌كا چێكرنا ئالاى و دانانا بۆدجه‌كا تایبه‌ت بۆ گرۆپێ ئالاى و هند خالیێن دیتر.
وه‌رگرتنا باجێ ل خالێن گومركى ل گه‌ل پارێزگه‌هێن هه‌رێمێ, نه‌یا قانوونى و دستوورى یه!
داهاتێ ڤان خالێن سنۆرى ل گه‌ل هه‌رێمێ, وه‌كو ئه‌نترنالتیڤه‌كێ یه بو وێ ئابلووقا ئه‌مریكا دانایه سه‌ر ئیرانێ
شڤان نێروه‌یى
ژبۆ قانوونه‌ك و پره‌نسیپه‌ك بنه‌جهـ, كو بگونجیت دگه‌ل دوكیۆمێنته‌رێن ئه‌نجوومه‌نێ هاریكاریێن گومركى یا برۆكسلێ.
هه‌روه‌سا ژبۆ ئێكگرتنا قانوونێن عه‌ره‌بى, دچارچووڤێ وێ رێككه‌فتنا ئێكگرتنا ئابووریا عه‌ره‌بى و گونجاندنا رێككه‌فتنا ئه‌حكامێن ڤه‌گوهاستنێ (ترانزێت) د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى دا, ئه‌ڤا عیراقێ ئیمزا و په‌سه‌ندكرى ل ژێر قانوونا هژمار(35) یا سالا 1978ێ.
له‌و د وى ده‌می دا رژێما گۆربه‌گۆر, ل گۆر پلانه‌كێ كو بگونجیت بۆ پتر پێدڤیا رژێمێ و شۆره‌شێ و وه‌رار و گه‌شه‌پێدانا وه‌لاتى.
رابوو د ئێكه‌م هه‌مواركرنا قانوونا گومركى دا, ئه‌وا ل ژێر هژمار (56) یا سالا 1931, ئه‌ڤـ قانوونه هاته راستڤه‌كرن, ل ژێر هژمار (23) یا سالا 1984, كو (271) به‌ند و تێكستان پێكدهێت.
ناخوازین ب شێوه‌یه‌كێ تێروته‌سه‌ل به‌حسێ ڤێ قانوونێ بكه‌ین, لێ دێ ئاماژێ ب هنده‌ك به‌ند و رێنما و تشتێن گرنگ ده‌ین.
ل گۆر به‌ندێ (270) ژ ڤێ قانوونێ, دبێژیت: دروسته رێنما و ئه‌نزیمه وه‌كو كار ئاسانى, ژبۆ جێبه‌جێكر ئه‌حكامێن ڤێ قانوونێ بهێنه ده‌ركرن.
بۆ نموونه رێنمایێن هژمار (11,9,7,6, 12, 13) یێن سالا 1984, ل سه‌ر ده‌مێ رژێما ژناڤچوویى.
نه‌خاسمه پشتى پشتى كه‌تنا ژێمێ ل رێككه‌فتى 9/4/2003, ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام رێنما و بریار ل سه‌ر باجان دهێنه ده‌ركرن, ژلایێ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ڤه.
ل سه‌ر هنارده‌كرن و هاورده‌كرنا هه‌موو كه‌لوپه‌له‌كێ و كالایه‌كێ, دهێته د ناڤـ عیراقێ دا, كو بگونجیت ل گه‌ل سیاسه‌تا بلندا وه‌لاتى و پرسا بازارێ ئازاد و گه‌شه‌پێدانا ئابوورێ وه‌لاتى ب گشتى و ئاڤه‌دانكرنا عیراقێ ژلایێ كۆمپانیێن بیانى ڤه.
بۆ نموونه بریارا ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران یا عیراقێ یا هژمار(412) یا سالا 2012, ژبۆ پرسا هاورده‌كرنا (استیراد) ترومبێلان و خشتێ به‌شێ ئێكێ و دووێ, ژ رسۆماتیێن گومركى ب قانوونا پێناسا گومركى, یا هژمار (22) یا سالا 2010.
و هه‌ر بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ قانوونا سندۆقا (ادخار) یا گومركى هاته ده‌ركرن ل ژێر هژمار( 35) یا سالا 2012.
هه‌روه‌سا رێنامیێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى یێن سالا 2017, ل سه‌ر هه‌موو جۆره كه‌لوپه‌له‌كێ و كالایه‌كێ و دانانا بوهایێن باجا ترومبێلان.
نه‌خاسمه پشتى سه‌پاندنا باجێ ل سه‌ر ترومبێلان ب رێژا 15% ـ 25%, كو ژ(97) خالان پێكدهێت, ب شێوێ خشته ل گه‌ل دیاركرنا رێژا وان هه‌موو كه‌لوپه‌ل و كالایان, كو ده‌ست پێدكه‌ت ژ5% ـ 30%.
ئه‌ڤا هاتیه ده‌ركرن ل رێككه‌فتى 15/10/2017, ژ لایێ رێڤه‌به‌رێ گشتیێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ڤه ب وه‌كاله‌ت.
ژ لایه‌كێ دیڤه و ژ به‌ر كو ئه‌ڤـ قانوونه گه‌له‌كا كه‌ڤنه و ناگونجیت بۆ ڤى سه‌رده‌مى, بۆ پرسا وه‌رار و گه‌شه‌پێدانا ئابوورێ عیراقێ ب گشتى, نه‌خاسمه پشتى دانانا دستووره‌كێ هه‌رده‌مى بۆ عیراقا فیدرال سالا 2005.
له‌و دادگه‌ها بالا یا عیراقى, به‌ندێ(176/برگا ئیك) ژ قانوونا گومركى یا هژمار (123) یا سالا
پشتى ئه‌نجامدانا پرۆسێسا ریفراندۆمێ ل هه‌رێمێ ل رێككه‌فتى 25/9/2017, ژوان كۆمه‌كا سزایێن نه قانوونى و دستوورى یێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى سه‌پاندیین ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ.
ئێك ژ وان سزایان حوكمه‌تا ناڤه‌ندى گۆت دڤێت هه‌موو خالێن سنۆرى یێن هه‌رێمێ هه‌ین دگه‌ل ده‌وله‌تیێن جیران, دڤێت راده‌ستى حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بكه‌ن و راسته‌وخوه سه‌رپه‌شتیاریێ ل سه‌ر داهاتێ وان خالان بكه‌ت, هه‌موو داهات بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بهێت!
پاشان ژكێشه و ئالۆزیێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ و نه‌داگیران و راده‌ستكرنا ڤان هه‌موو خالێن سنۆرى بۆ ناڤه‌ندى و پرسا هه‌رێمێ ل گۆر دستوورى ب مافێ خوه دزانى.
سه‌ره‌دانا شاندێن هه‌ڤپشك ژهه‌ردو حوكمه‌تان, و ناخوازین بچین د ناڤه‌رۆكا وان رێككه‌فتان, لێ ل دووماهیێ هه‌ردو لایه‌ن ب دیالۆگێ و لێكتێگه‌هشتنێ گه‌هشتن رێگه چاره‌یه‌كا گونجاى بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا گشت هه‌ڤوه‌لاتیێن عیراقێ و كوردستانێ.
ل سالا 2018 و ل ڤێ دووماهیێ, حه‌شدا وه‌ته‌نى وبێ هیچ حسابه‌كێ بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى بكه‌ت, رابۆ بۆ دانانا هنده‌ك خالێن سنۆرى دگه‌ل هه‌رێمێ و سه‌پاندنا باجێ ل سه‌ر كۆمپانى و بازرگان و هه‌ڤوه‌لاتیێن هه‌رێمێ؟
ئه‌و ژى خالا د ناڤبه‌را پارێزگه‌ها نه‌یناوا دگه‌ل پارێزگه‌ها دهۆكێ, هه‌ژى گۆتنێ یه, داهاتێ ڤێ خالێ رۆژانه وه‌كو باج (500) ملیۆن دینارن؟
خالا د ناڤبه‌را پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ ل گه‌ل هه‌ولێرێ, خالا (پردێ) بناڤه, داهاتێ ڤێ خالێ ژى رۆژانه (500) ملیۆن دینارن؟
خالا بناڤێ (قه‌ره‌نجیر) كو دكه‌ڤیته دناڤبه‌را پارێزگه‌ها سلێمانى و دگه‌ل پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ یه, داهاتێ ڤێ خالێ یێ رۆژانه (200) ملیۆن دینارن؟
واته ئه‌گه‌ر ئه‌م داهاتێ باجا ڤان خالێن گومركى ب هه‌یڤانه بهه‌ژمێرین, دكه‌ڤیت ئێك ملیار و دووسه‌د ملیۆن دینار, واته هه‌یڤانه (30) ملیۆن دۆلار!.
ل ڤێره دیاردبیت كو پاره‌كێ ئێكجار زوور, بۆ حه‌شدا وه‌ته‌نى دچیت و نازڤریت بۆ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى؟
بۆ نموونه ل گۆر گرافیكه‌كێ كه‌نالێ (24) كوردستان كۆمپانیه‌كا شه‌ربه‌تێ, ئه‌گه‌ر بهێته هه‌رێمێ دێ پێنج ملیۆن و هه‌شت سه‌د هزار كریار هه‌بیت.
لێ ئه‌گه‌ر بچیته عیراقێ, دێ سیهـ ملیۆن و پێنج سه‌د هزار كریار هه‌بیت.
ل ڤێره بێگومان دێ ئه‌ڤـ كۆمپانیه به‌رێ خوه ده‌ته عیراقێ, چونكى مفایێ وێ گه‌له‌كه به‌رامبه‌ر ئه‌و كۆمپانیه ل هه‌رێمێ كاربكه‌ت.
هه‌لبه‌ت ڤان هه‌موو جۆره خالێن گومركى, گه‌له‌ك ژبازرگان و هه‌ڤوه‌لاتیێن كوردستانێ, بێزار كرینه ژپرسا ئیزدیحامێ و رسوماتان و باجێ و بۆرینا ده‌مى و سرایێ, چونكى چار خال ب تنێ یێن بیڤانێ نه (وزان) و ده‌هـ خال ژى زالگه‌هن؟
بێگومان و خالا مه دڤێت دوپاتیێ ل سه‌ر بكه‌ین و دیاربكه‌ین, ئه‌وژى ئه‌ڤـ هه‌موو خالێن مه گۆتین, نه دقانوونى و دستوورینه؟
چونكى ل گۆر قانوونا گومركى یا هژمار(123) یا سالا 1984, به‌ندێ (1/ برگا 11) دبێژیت: هێلا گومركى, ئه‌و هێله ئه‌وا سنۆرێ كۆمارا عیراقێ ژێكجودا دكه‌ت دگه‌ل ده‌وله‌ته‌كا دى و هه‌روه‌سا سنۆرێ ده‌ریایى ژى دگه‌ل عیراقێ.
واته ئه‌ڤـ خالێن گومركى ئه‌ڤێن مه گۆتین و دیاركرین د ناڤبه‌را سنۆرێن پارێزگه‌هێن ئێك ده‌وله‌تن, نه‌ك دو ده‌وله‌ت, له‌و نه‌یا قانوونینه؟
ژلایێ دستوورى ڤه ژى, ل گۆر به‌ندێ (28/ برگا ئێك) دبێژیت: نابیت بهێنه سه‌پاندن باج و رسومات و ناهینه هه‌مواكرن و نه نه‌چارى و ناهینه لێبۆرین, ب تنێ ب رییا قانوونێ نه‌بیت؟
واته ئه‌ڤا حه‌شدا وه‌ته‌نى دكه‌ت, نه‌یا دستوورى یه, ب میزاجێ خوه‌یه, چونكى رۆژه‌كێ دێ وه‌رگرن رۆژه‌كى نه, ل هنده‌كا وه‌رگرن ل هنده‌كیێن دى نه؟
ووه‌كى مه گۆتى, ئه‌ڤـ هه‌موو سه‌رپێچینه, چونكى نه‌یا دستوورى و قانوونى و پشت به‌ستنێ ل سه‌ر چوو رێنما و بریاران ناكه‌ن؟!
ئه‌وا جهێ پسیارێ, حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ل سه‌ر ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى یا بێده‌نگه, و نه‌خاسمه بۆچى دادگه‌ها بلندا فیدرالى, ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نا هه‌لوه‌شینیت؟
به‌لێ بۆ هند بریارێن ناڤه‌ندى یێن نه قانوونى و دستوورى ل سه‌ر هه‌رێمێ بێده‌نگ ما؟
له‌و ل گۆر باوه‌را من, ڤێ دادگه‌هێ باوه‌ریا خوه ژده‌ست دایه و پتر دادگه‌هه‌كا سیاسى یه؟
بێگومان ئه‌گه‌ر ئه‌ڤـ خالێن گومركى نه‌هێنه راكرن, دێ كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل بازرگان و ئابوورێ هه‌رێما كوردستانێ كه‌ڤیت.
ب هزرا من گه‌له‌ك مه‌ره‌م ژدانانا ڤان خالێن گومركى و وه‌رگرتنا باجێ هه‌نه, لێ گرنگترینێ وان ئه‌ڤێن ل خوارێ نه:
1ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى و حوكمه‌تا ناڤه‌ندى, ب شێوه‌یه‌كێ دڤێت بێژیته هه‌رێما كوردستانێ ئه‌م وه‌لاته‌كێ سه‌ربه‌خوه‌ینه و ڤێت باجێن سنۆرى ل سه‌ر هه‌رێمێ هه‌بیت؟
2ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى دڤێت بێژیته بازرگان و به‌رهێنه‌ر و كۆمپانێن بیانى وه‌رن ل عیراقێ كا بكه‌ن.
3ـ عیراق بخو یا خوساره‌ته, چونكى ئه‌م هه‌موو دزانین ئه‌و ده‌ڤه‌رێن ل ژێر ده‌ست هه‌لاتا داعشێ وێران بووینه, و به‌لێنده‌ر و به‌رهێنه‌رێن هه‌رێمێ بڤێت بچن وان ده‌ڤه‌ران ئاڤابكه‌ن, ئه‌ڤه هه‌لبه‌ت ژبه‌ر ڤان جۆره باجان و ره‌فتارێن حه‌شدا وه‌ته‌نى, نه نه‌چارن بچن وان ده‌ڤه‌ران.
4ـ ژلایێ گه‌شتوگوزار ڤه, هه‌ر چه‌نده چو گه‌شتوگوزار ل عیراقێ نینه, لێ مه‌ره‌ما مه ئه‌و پارێزگه‌هێن نیمچه ئارامى لێ هه‌ى, كۆمپانى و گرۆپێن گه‌شتیارى, و ژبه‌ر ڤان جۆره باجان, دیسا نه نه‌چارن بچن عیراقێ.
5ـ دیسا مه‌ره‌ما حه‌شدێ ئه‌وه, كارتێكرنێ و دربه‌كێ دى ل گه‌شه‌كرنا ئابوورێ هه‌رێمێ بده‌ت و ب هزرا من دێ به‌رده‌وامیێ ده‌ته وێ قه‌یرانا ناڤه‌ندى دانایه ل سه‌ر هه‌ریمێ.
6ـ حه‌شدا وه‌ته‌نى بودجه‌كێ مه‌زن هه‌یه ل حوكمه‌تا ناڤه‌ندى, ل سه‌ر چو بنه‌ما ئه‌ڤـ باجا ڤان خالان ژى ب تنێ بۆ هێزێن حه‌شدا وه‌ته‌نى دچیت.
7ـ ب هزرا من وه‌كو سیاسه‌ت و هزرا ئیرانێ ل سه‌ر دانانا ڤان خالێن گومركى, مه‌ره‌م پێ ئه‌ڤى پارێ زه‌به‌لاح بده‌نه ئیرانێ ب شێویه‌كێ نهێنى, وه‌كو ئه‌نترنالتیڤه‌كێ ل سه‌ر وێ ئابلووقا ئه‌مریكا دانیته ل سه‌ر ئیرانێ بتایبه‌ت پشتى 5/11/2018.
له‌و پێدڤیه ئه‌مریكا ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نه‌هێلیت و ب رژدى حه‌شدا وه‌ته‌نى ب هه‌موو گرۆپێن خوه‌ڤه سزا بده‌ت و ب رژدى دووڤچوونا ڤى داهاتى بكه‌ت.
چونكى بۆ زانیین, پرۆژێ ب قانوونیكرنا حه‌شدا وه‌ته‌نى پروژه‌كێ ئیرانى بوو وبۆ مه‌ره‌میێن خوه بوو و فشاره‌كا مه‌زن هه‌بوو ل سه‌ر په‌رله‌مانتارێن عیراقێ یێن شیعه مه‌زهه‌ب, ب تایبه‌ت رۆژا ده‌ركرنا ڤێ قانوونێ ل رێككه‌فتى 26/11/2016.
پێدڤى گۆتنێ یه, حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و رێڤه‌بریا گشتیا گومركان ل هه‌رێمێ, ژحوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ ناڤه‌ندى خواستیه.
ڤان خالێن نه قانوونى و دستوورى نه‌هێلیت, لێ دیاره حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ ناڤه‌ندى نه‌ویریت و نه‌شێت چو پیرابوونه‌كێ وه‌رگریت به‌رامبه‌ر حه‌شدا وه‌ته‌نى!
به‌ربژار ژ ئۆفیسیێن بانگه‌شێ بۆ ئۆفیسیێن خزمه‌تێ!
به‌ربژار ژ ئۆفیسیێن بانگه‌شێ بۆ ئۆفیسیێن خزمه‌تێ!
ــ ئه‌رك و رۆلێ په‌رله‌مانتاران د هۆلا په‌رله‌مانی ڤه ــ
شڤان نێروه‌یى
ل ده‌سپێكێ فه‌ره ئاماژێ بده‌ینه ڤێ ئێكێ, كو پشتى سه‌رهه‌لدانا پیرۆزا بوهارا سالا 1991, نه‌خاسمه پشتى ڤه‌كێشانا ب ته‌مامى یا هه‌موو ئیدارێن حوكمه‌تا رژێمێ ل رێككه‌فتى 23/10/1991.
پاشى بۆ جارا ئێكێ هه‌لبژارتنێن گشتى هاتنه كرن ل هه‌رێمێ, ل رێككه‌فتى 19/5/1992, ل ژێر درووشمێ پارتى ئۆتۆنۆمى بۆ هه‌رێمێ و ئێكه‌تیا فیدال بۆ عیراقێ په‌رله‌مان و حوكمه‌ت هاتینه پێكئینان.
د كۆمبوونا ئێكێ دا ل رێككه‌فتى 4/6/1992، كو تایبه‌ت بوو, ب راستڤه‌كرن و هه‌لوه‌شاندنا هه‌موو ئه‌و قانوون و بریار و ئه‌حكامێن ل سه‌ر هه‌رێمێ دهاتنه جێبه‌جێكرن و نه دگونجاى بۆ هه‌رێمێ.
پاشى و هه‌تا نوكه كابینه بۆ كابینێ, هه‌لبژارتن دهێنه‌كرن و به‌رده‌وامن حه‌تا كو ئه‌ڤ ساله.
ب به‌رهه‌ڤبوونا هند ژ چاڤدێرێن ناڤخوه‌یى و بیانى و د كه‌ش و هه‌وایه‌كێ ئازاد دا, هه‌لبژارتنیێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ هاتنه‌كرن ل رێككه‌فتى 30/9/2018.
هه‌ر لایه‌نه‌كێ سیاسى ژى ل گۆر باوه‌ریا خه‌لكى قه‌بارێ سه‌ركه‌فتنا خوه ئینا و نوونه‌رێن بۆ په‌رله‌مانێ خوه هه‌لبژارتن, د ڤێ گۆتارێ دا من دڤێت به‌حسێ رۆل و ئه‌ركێ هه‌ره مه‌زنێ دكه‌ڤیته ل سه‌ر مللێن ئه‌ندام په‌رله‌منتاران بكه‌م و پێدڤیه چو بكه‌ن و د چاوا بن؟
ل هه‌موو جیهانێ په‌رله‌مانتار دزانیت كا چوو ئه‌رك و گرنگیا خوه هه‌یه, له‌و پێدڤیه هه‌موو هێز و شیانێن خوه بده‌ت كارى ژبۆ جێبه‌جێكرنا ڤێ په‌یامێ و ڤى ئه‌ركێ هنده پیرۆز.
چونكى په‌رله‌مانتار مرۆڤه‌كێ خۆبه‌خشه ژبۆ خزمه‌تكرنا خه‌لكى و گه‌هاندنا گله و گازنده و داخوازى و ئارمانجێن وان و ئافراندنا ژیانه‌كا پر بها و ئازاد و خۆشگوزه‌ران.
له‌و مه دیت ئه‌ڤ هه‌ڤركیا د ناڤبه‌را فراكسیۆن و په‌رله‌منتاران دا ب گشتى, واته ئارمانجا هه‌ر ئێكێ ژبال خوه‌ڤه, پێدڤیه بۆ به‌خته‌وه‌رى و گرنژینا گشت خه‌لكى و جڤاكى بیت ژهه‌موو لایه‌كێ ڤه.
پێدڤیه هه‌رده‌م پێكۆلیێن وان ئه‌و بن, خه‌لك و جڤاك یێ بێ ئاریشه و كێماسى بیت, و هه‌موو گرنگیا وان دڤێت هه‌رده‌م به‌رژه‌وه‌ندیا گشت هه‌ڤوه‌لاتیان بیت.
چاڤێ وان ل به‌س ل مووچه و مالپارێزیێ و ئیمتیزاتان نه‌بیت, به‌لكو به‌روڤاژى گرنگیدان ب وى خه‌لكێ باوه‌رى داى و كرینه نوونه‌رێن خوه, ئه‌گه‌ر نه ب هه‌موو واتایا خوه ئه‌ڤه خیانه‌ته و رسواركرنه‌كه ده‌رباره‌ى مافێن خه‌لكى, وه‌كو تو نوونه‌رێ وى و ئه‌و باروه‌ى دایه ته؟
ئه‌رك و ده‌میێن په‌رله‌منتارى, نه‌كاره‌كێ ب ئاسان و ئاسایه, به‌لكو كارێ په‌رله‌مانتارى ژهه‌ر كه‌سه‌كێ دیتر جودایه.
ئه‌ركێن په‌رله‌مانتارى, ژبلى ده‌ركرنا قانوونان و تێكستێن قانوونى و چاڤدێریكرن ل كارێن حوكمه‌تێ و په‌سه‌نكرنا بودجه‌ى و دووڤچوونا جێبه‌جێكرنا قانوونان و لێپرسین ل گه‌ل سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ حه‌تا بچووكترین رێڤه‌به‌ران.
هه‌روه‌سا مافێ په‌سه‌نكرن یان هه‌لوه‌شاندنا وان رێككه‌فتنان هه‌یه, ئه‌وێن ده‌سهه‌لاتا جێبه‌جێكرنێ گرێداین و مافێ كێشانا باوه‌ریێ ژى هه‌یه ژحوكمه‌تێ وچاڤدێریكرن ل سه‌ر هه‌موو داموده‌زگه‌هێن كارگێرى و سیڤیل و له‌شكرى و پشكینه‌ره و ڤه‌كۆله‌ره ل سه‌ر هه‌موو نه‌رێنیه‌كێ و گه‌نده‌له‌كێ بێ ترس و دودلى و گه‌له‌ك ئه‌ركێن دیتر.
ئه‌ڤه ل ده‌وله‌تیێن ئه‌ورۆپى و خودان دیمۆكراسیه‌كا پێشكه‌فتى و ره‌ها, لێ ل ده‌ف مه دێ ده‌ستێ خوه راكه‌ن, ژبۆ په‌سه‌نكرنا پرۆژه قانوونه‌كا كو نه د به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌وه‌لاتیاندان بیت.
هه‌روه‌كو د خۆلا به‌رى هه‌لبژارتنێن سالا 2013 دا (49) پرۆژه قانوون هاتینه ده‌ركرن, كو نه‌گرێداى ب ژین و ژیارا هه‌ڤوه‌لاتیان دابیت, به‌رامبه‌ر مووچه‌كێ باش؟
ل ڤێره پسیاره‌ك دهێته‌كرن, بۆچى مووچێ په‌رله‌منتارى وه‌كى دهێته گۆتن هه‌شت ملیۆنن و ل هه‌موو جیهانێ مووچێ په‌رله‌مانتارى یێ باشه.
چونكى وه‌كو مه گۆتى وه‌زیفا په‌رله‌مانتارى نه‌وه‌كو وه‌زیفا هه‌ر فه‌رمانبه‌ره‌كێ ئاسایه حه‌تا نیڤرۆ ل ده‌وامێ بیت, به‌لكو ره‌نگه ب شه‌ڤ و رۆژ دكاری دا بیت و نه‌خاسمه ئه‌و ده‌مێ خوه د ناڤ جڤاكی دا ببۆرینیت.
هه‌كه تو مووچێ وى به‌راورد بكه‌ى ل گه‌ل ده‌مێن كارێ وى, موسته‌حه‌قى وى مووچه‌یه, به‌لێ ئه‌وا جهێ پسیارێ؟ ئه‌رێ په‌رله‌مانتارێن مه وه‌كو بۆ نموونه یێن وه‌لاتێ سوێدێ, د هه‌فتیێ دا نێزیكى (70ـ80) ده‌مژمێران كار دكه‌ن؟
ل گه‌ل رێزێن من بۆ ئه‌ندام په‌رله‌مانان و نه‌یا د جهێ خوه‌دایه و ژبۆ پتر خزمه‌تكرنا هه‌ڤوه‌لاتیان, دڤێت ب چه‌مكێ پێدڤیه خوازخوازۆكێن بریار و پرۆژه قانوونان بن, بۆ خه‌لكى ژحوكمه‌تێ ب تایبه‌ت ئه‌ڤێن گرێداى ب ژیانا رۆژانه‌یا هه‌ڤوه‌لاتیان.
له‌و گرنگه ئه‌و هه‌رده‌م ده‌مێن خوه د داموده‌زگه‌هێن میرى بن ل هه‌موو ده‌ڤه‌ران و د ناڤ هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه دابن, ژبۆ هندێ دا بزانن كا چو گله و گازنده و كێموكاسى هه‌نه, و ب چالاك و وێره‌ك بن, و شه‌رێ حوكمه‌تێ بكه‌ن ژبۆ دابینكرنا كار و خزمه‌تگوزاریان.
ل بیرا منه هه‌روه‌كو سه‌روكێ حوكمه‌تێ دگه‌ل په‌رله‌مانتارێن نوو یێن خولا 2013ێ دا, گوتى ره‌خنیێن توند ل حوكمه‌تێ بگرن لسه‌ر هه‌موو كێم و كاسیه‌كێ و شاشیه‌كێ و خوه ب نوونه‌رێن راسته‌قینه یێن هه‌ڤوه‌لاتیان بزانن و هه‌ست ب به‌رپرسایه‌تییه‌كا مه‌زن بكه‌ن و ئه‌ركێ خوه ب وژدانانه ئه‌نجام بده‌ن و ب دروستاهى كار بكه‌ن و دژى گه‌نده‌لیێ براوه‌ستن, چونكى ب نێرینا من په‌رله‌منتار, ئه‌و چاڤه یێ هه‌رده‌م زیق و ڤه‌كرى!
چو پێنه‌ڤێت جڤاكێ مه رۆژ بۆ رۆژێ یێ پێشكه‌فتنێ بخوه‌ڤه دبینیت, گه‌ریانا په‌رله‌منتارى بو هه‌موو ده‌ڤه‌ران بێ جوداهى, دێ هند كێماسیان به‌رچاڤـ كه‌ت و هزرا هند پرۆژه قانوونان كه‌ت یێن جۆرا و جۆر یێن سه‌رده‌میانه كو بگونجن ل گه‌ل پێشكه‌فتنێ و كه‌توار و دابونه‌ریتیێن جڤاكێ مه.
ب راستیژى دێ هه‌ڤوه‌لاتیێن مه, هه‌رده‌م هه‌ست ب خوه‌شیێ و هه‌بوونا راسته‌قینه‌یا نوونه‌رێن خوه كه‌ت و ب درێژیا ته‌مه‌نێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ مه نه‌دیت, په‌رله‌منتار د ناڤ هه‌ڤوه‌لاتیێن و گه‌ریایین, له‌و هه‌رده‌م جڤاكى گازندا ڤێ ئێكێ هه‌بوو!
ب تنێ د ڤان سالیێن داویێ نه‌بیت, تا راده‌یه‌كێ باش بوو, دا ژبیر نه‌كه‌ین د ڤێ گۆتارێدا مه به‌حسێ نوونه‌رێن خوه‌یه د په‌رله‌مانێ عیراقێ ژى دا.
پێدڤیه په‌رله‌مانتار بزانیت, كو ئه‌و په‌رله‌مانتارێ هه‌موو ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ یه بێ جوداهى, واته نه‌ك یێ ده‌ڤه‌را خوه ب تنێ, چونكى ب راستى د خۆلا بۆریدا, مه دیت هه‌ر په‌رله‌مانتاره‌ك بتنێ دچوو ده‌ڤه‌را خوه!.
ژ لایه‌كێ دیڤه, تشته‌كێ باشه چونكى په‌رله‌مانتارێ وێ ده‌ڤه‌رێ, پتر ئاگه‌هدارن ژهه‌ر كێموكاسیه‌كێ و پێدڤیاتیێن وێ ده‌ڤه‌رێ, ژپه‌رله‌منتارێ ده‌ڤه‌ره‌كا دى.
هه‌روه‌سا دڤێت په‌رله‌مانتار یێ ده‌روون نزم و مرۆڤه‌كێ ئاسایى بیت و خوه مه‌زن نه‌كه‌ت, هه‌روه‌سا دڤێت مرۆڤه‌كێ جڤاكناس بیت, واته د خێر و خۆشیێن هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه دا پشكدار ببیت.
هه‌روه‌سا گه‌له‌كا گرنگه, په‌رله‌مانتار هنده‌ك ژده‌مێ خوه ته‌رخان بكه‌ت بۆ كۆمبوون و چاڤپێكه‌فتنان, له‌و پێدڤیه په‌رله‌مانتاران په‌یوه‌ندیێن په‌رله‌مانتاران دگه‌لێك بهێزبن و په‌یره‌وكریبن و راوێژى ب ئێكودو بكه‌ن.
ل سه‌ر هند پسیار و پرۆژه قانوون و گه‌نگه‌شێ ل سه‌ر بكه‌ن و بریاران ل سه‌ر وه‌رگرن, ئه‌ڤه ژبۆ روونشتنێن د هۆلا په‌رله‌مانی ڤه.
به‌لێ بێ جوداهى, وژبه‌ر وێ حه‌ساسیا توندا د ناڤبه‌را فراكسیۆنیێن كوتله‌یێن سیاسى د ناڤا په‌رله‌مانی دا, دوور ژ پره‌نسیپ و ره‌وشتێ په‌رله‌مانتاریه‌تیێ, هه‌ر ئه‌ڤـ جۆره په‌یوه‌ندیه نینن و راوێژ نینه, ره‌نگه هند ژپه‌رله‌مانتاران دگه‌لێك نه ئاخڤن ژى!
هه‌ڤركیێن ئێكن یێن نه‌ڤیانێ و ره‌گه‌زپه‌رستیا پارتایه‌تیێ, نه‌ك ل سه‌ر سروشتێ كارێ په‌رله‌مانى.
هه‌روه‌سا پێدڤیه په‌رله‌مانتار و ژ به‌ر كو مولكێ گشت ملله‌تییه, د گه‌ل ده‌نگده‌ران و كۆمپانیان و بتایبه‌ت رێخراویێن جڤاكا سڤیل و كه‌رتێ تایبه‌ت و هه‌موو ته‌خ و چینیێن جڤاكى كۆم ببیت, و گوهداریا دید و بۆچوونێن وان بكه‌ت و پێكۆلێ بكه‌ت, وان گله و گازندان و پێشنیاران بگه‌هینیته په‌رله‌مانى و حوكمه‌تێ.
هه‌روه‌سا ب هزرا من, یا گرنگه په‌رله‌مانتار گه‌له‌ك ده‌مێ خوه ب كۆڤار و رۆژنامه و سوشیال میدیا ڤه ببۆرینیت, و چاوا بیت دڤێت ده‌نگوباس و روودانێن رۆژانه بزانیت.
ب تایبه‌ت یا فه‌ره, هه‌ر په‌رله‌مانتاره‌ك په‌یجه‌كێ فه‌یسبۆكێ هه‌بیت, بۆ نموونه به‌رى روونشتا په‌رله‌مانى ب چه‌ند رۆژان, فلان پرۆژه قانوونى دپه‌یج و ئه‌كاونتێ خوه‌دا بینیت خوارێ.
ل گه‌ل هه‌ڤوه‌لاتیان و ب تایبه‌ت كه‌سێن ئه‌كادیمى و شاره‌زایێن جڤاكى و قانوونزانان و تایبه‌تمه‌ندكاران, بكه‌ڤیته راوێژێ و گه‌نگه‌شێ و پێشنیاران.
چو پێنه‌ڤێت دێ په‌رله‌مانتار گه‌له‌ك مفاى ژێ بینیت و پر پێزانیین بیت, ژهزر و بۆچوونێن وان پشكداربوویان, ل ڤێره ره‌نگه ئه‌و پرۆژه قانوونه یا كێم كێم و كاسى بیت, به‌لگه ل سه‌ر گۆتنا من, نوكه گه‌له‌ك قانوون دهێنه ده‌ركرن, گه‌له‌ك كێموكاسى تێدا هه‌نه!.
ل هه‌موو جیهانێ, ده‌مێ قانوونه‌ك دهێته ده‌ركرن, بۆ چه‌ندیین سالانه, لێ باوه‌ر بكه‌ن ب گشتى و د گه‌ل رێزێن من بۆ شاره‌زایا هه‌موو په‌رله‌مانتاران, وه‌كو مه گۆتى ژبه‌ر هند شاشى و كێماسیان, ئه‌ڤـ قانوونه بۆ:
(1ـ2) سالانه و دیسا دهێته هه‌مواركرنڤه.
له‌و ئه‌ڤـ یه‌كه ل سه‌ر كیستێ هند پرۆژه قانوون و بریارانه و گه‌له‌ك ژ ده‌مێ په‌رله‌مانى دكوژیت, دبیته ئه‌گه‌رێ كێم ده‌ركرنا قانوونان دوێ خولێدا یان دوێ سالێ دا, و پاشئێخستنا ب ده‌هان پرۆژه قانوونان بۆ خولا داهاتى!.
به‌لێ ب هزرا من, ئه‌رك و كارێ ژهه‌موویان فه‌رتر, ئه‌وه پێدڤییه و گه‌له‌ك پێدڤیه, په‌رله‌مانتار په‌یوه‌ندیێن به‌رده‌وام ل گه‌ل هه‌موو وه‌زاره‌ت و ب تایبه‌ت داموده‌زگه‌هێن میرى و هه‌موو رێڤه‌به‌ران.
ل هه‌موو ناوچه و ده‌رڤه‌رداریان و پارێزگه‌هان و هه‌تا ل سه‌ر ئاستێ كه‌سۆكى ژى, ژبه‌ركو دا بزانیت, ده‌م بۆ ده‌مى یان سال بۆ سالێ, وێ ناوچێ یان وێ ده‌ڤه‌رداریێ.
پێدڤى ب چو پرۆژه خزمه‌تگوزاریه‌كێ هه‌یه ب هه‌موو لایه‌كێ ڤه, یان چو پلان و ماسته‌ر هه‌یه, بكه‌ته پێشنیار و دانیته ل به‌ر سینگێ وى وه‌زیرێ تایبه‌ته‌مه‌ند و په‌یوه‌ندیدار, ب مه‌ره‌ما داكو بێخیته دپلان و بۆدجێ سالانه یا وێ وه‌زاره‌تێ دا.
چونكى حوكمه‌ت بۆدجه‌كێ دانیت بۆ پرۆژیێن وێ وه‌زاره‌تێ و هه‌كه پرۆژه بودجه گه‌هشته په‌رله‌مانى, دێ ئێكسه‌ر داكۆكیێ ل سه‌ر بۆدجێ وێ وه‌زاره‌تێ كه‌ت, ئه‌گه‌ر نه, دبیت پرۆژه بۆدجه ده‌باس ببیت و ئه‌و پرۆژه خزمه‌تگوزاریه نه‌كه‌ڤنه د بۆدجێ وێ وه‌زاره‌تێ دا.
بۆ نموونه هه‌كه په‌رله‌مانتار داخوازا بۆدجه‌كا تایبه‌ت بكه‌ن ژحوكمه‌تێ, بۆ دهۆكێ ژبه‌ر وێ غه‌درا هنده ساله ژئه‌نجامێ شوونه‌وارێن دو ئیداره‌یێ, ل دهۆكێ دهێته‌كرن بكه‌ن.
چونكى وى ده‌مى نه‌مه‌رجه, هه‌ر تشتێ په‌رله‌مانتار بخوازیت بۆ په‌سه‌ند بكه‌ن, نه‌خاسمه ژبه‌ر فراكسیۆنێن ئوپوزوسیۆنێ.
دڤێت تشته‌كێ ژبیر نه‌كه‌ین, بۆدجا به‌رى قه‌یرانێ, هه‌مبه‌ر هه‌ولێرێ و سلێمانیێ, ب دروستاهى نه‌دگه‌هشته دهۆكێ!.
له‌و ژبۆ بۆدجێن سالێن بهێت, وه‌كو بریاره بۆدجه بچیت په‌رله‌مانى, دڤێت په‌رله‌مانتارێن دهۆكێ, خوه زیره‌ك بكه‌ن و بۆدجا گه‌شه‌پێدانا دهۆكێ بۆ خه‌لكێ دهۆكێ ب دروستى بهنێرن!
چونكى ب راستى په‌رله‌مانتارێن دهۆكێ, د خولێن بۆریدا, خه‌مسار بووینه, هه‌مبه‌ر گله و گازندیێن خه‌لكێ دهۆكێ ل سه‌ر ئاستێ هه‌موو پرۆژه و خزمه‌تگوزاریان و گه‌هاندن و فشاركرن ل سه‌ر حوكمه‌تێ!.
هه‌كه شاش نه‌بم ل سالا 2013ێ, ئه‌نجوومه‌نێ پارێزگه‌ها دهۆكێ, گه‌نگه‌شا پارێ گه‌شه‌پێدانا دهۆكێ دهاته‌كرن, ب راستى ژبلى ئاماده‌بوونا لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار, من نه‌دیت په‌رله‌مانتاره‌كێ دهۆكێ یێ ئاماده دوێ گه‌نگه‌شێ دا!.
یا پێدڤى بوو, وانا ژى ئاگه‌هى ژوێ كۆمبوونێ هه‌با, كا ئه‌رێ پارێ گه‌شه‌پێدانا پارێزگه‌هێ د ئاستێ پێدڤى دایه یان نه, بۆ پرۆژێن خزمه‌تگوزارى ل دهۆكێ, یان ئه‌رێ چو بهێته‌كرن باشه؟
چونكى ل گۆر قانوونا ئه‌نجوومه‌نێ پارێزگه‌هان, یا هژمار(3) یا سالا 2009, و ل گۆر به‌ندێ (36) ئه‌نجوومه‌نێ پارێزگه‌هان ل ژێر چاڤدێریا په‌رله‌مانی یه.
پێدڤیه به‌رده‌وام چاڤدێریا پارێ گه‌شه‌پێدانا و ئه‌و هه‌موو پرۆژێن پارێزگه‌هێ بهێنه‌كرن, ل سه‌ر چاوانیا خه‌رجكرنا پاره‌ى و ئه‌و پروژێن نه‌هێنه جێبه‌جێكرن د سالێ دا, كا ئه‌رێ ئه‌و پاره كیڤه دچیت؟
له‌و دێ بێژم, پێدڤیه په‌رله‌مانتار, پێكۆلیێن ب رژدى بكه‌ن, ژبۆ ڤه‌كرنا ئۆفیسان ل هه‌موو ده‌ڤه‌رداریان مینا (زاخۆ, ئاكرێ, ئامێدیێ …)
چونكى ب راستى كێماسیه‌كا مه‌زنه, ل ڤان ده‌ڤه‌رداریان ئۆفیسێن هه‌رده‌مى یێن په‌رله‌مانتاران نه‌بن, نه‌خاسمه ئامێدیێ وه‌كو مه‌زنترین ده‌ڤه‌ردارى ل سه‌ر ئاستێ كوردستانێ, و دوه‌م مه‌زنترین ده‌ڤه‌ردارى پشتى ته‌له‌عفه‌ر.
ئێدى ئه‌و بنه ئۆفیسێن خزمه‌تێ و گوهداریا گله و گازندیێن خه‌لكێ خوه و بگه‌هیننه ل به‌رده‌ستێ ده‌ستهه‌لاتا جێبه‌جێكرنێ و دوڤچوونێ بكه‌ن تا جێبه‌جێ دبن.
تێبینى دێ تشته‌كێ جوان بیت و نه‌خاسمه دێ مفاى ژئێك بینن, هه‌كه ئه‌ڤـ ئۆفیسه ل ڤان ده‌ڤه‌ران, ئۆفیسا په‌رله‌منتارێن عیراقێ و كوردستانێ بن.
هیڤیا مه ئه‌وه ژنوونه‌رێن مه د په‌رله‌مانێ كوردستانێ دا, ده‌سپێكا هه‌ر ساله‌كێ حه‌تا دووماهیێ, د خه‌ما دهۆكێ دا بن و نه‌هێلن ئێدى غه‌در ل دهۆكێ بهێته‌كرن؟
چونكى و نه‌خاسمه ل خولا بۆرى سالا (2013), نێزیكى (30) په‌رله‌مانتار بتنێ یێن دهۆكێ بوون و خوشبه‌ختانه د ڤان هه‌لبژارتنان دا نێزیكى (24) په‌رله‌مانتار یێن دهۆكێ نه, ئه‌ڤه په‌رله‌مانتارێن فراكسیۆنا ئێكگرتۆیان.
ئێدى بلا به‌س بیت, رێژا باشا په‌رله‌منتاران ل دهۆكێ بن و كار و خزمه‌تگوزارى ب تنێ بۆ هه‌ولێر و سلێمانیێ بن؟
ل دووماهیێ پیرۆزباهیێ ل هه‌موو په‌رله‌مانتاران دكه‌ین, داخوازا سه‌ركه‌فتنێ و هیڤیه نوونه‌رێن راسته‌قینه بن بۆ گه‌ل و ولاتێ خوه.
بۆچى توركیا وى مافى دده‌ته خوه سنۆرێن هه‌رێمێ ببه‌زینیت؟
بۆچى توركیا وى مافى دده‌ته خوه سنۆرێن هه‌رێمێ ببه‌زینیت؟
هوون دزانن نووكرنا رێككه‌فتنا ئه‌وله‌هیى یا نهێنى هه‌یه د ناڤبه‌را مالكى و ئه‌ردو
غانى دا؟
شڤان نێروه‌یى
ل ده‌ستپێكێ فه‌ره ئاماژێ ب په‌یوه‌ندیێن ئیراقێ و توركیا بده‌ین, ئه‌و ژى د دیرۆكى و موكمن, و بۆ گه‌له‌ك هۆكار و بنیاتیێن مێژوویى و ئابوورى و ره‌وشه‌نبیرى دزڤرن.
ژ په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤالینیێ و باشكرنا جیرانیێ, و گه‌له‌ك په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤپشك ل گه‌لێك هه‌نه, نه‌خاسمه پشتى كو ڤان هه‌ردو وه‌لاتان ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا چاره‌كرى ل 16كانوونا سالا 1925.
ئه‌وژى پشتبه‌ستن ل سه‌ر راپۆرتا وێ لژنا دوه‌لیا بێ لایه‌ن كرى, ئه‌وا سه‌ره‌دانا نه‌ینه‌وا كرى و ریفراندۆم كرى, ئه‌وا هاتیه پێكئینان ل سالا 1924, ژ لایێ ئه‌نجوومه‌نێ كۆمه‌له‌یا نه‌ته‌وى (مجلس عصبه الامم) ڤه.
هه‌رچه‌نده توركیا حه‌تا نها ژى یا نه‌رازیه ژده‌ست دانا ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا, لێ ئه‌و بابه‌ته‌كێ دیتره, باشترین به‌لگه ژى, ده‌مێ رابوونا شۆره‌شا ته‌مووزا (14) ته‌مووزا سالا 1958.
توركیا ڤیا مایتێكرنێ دكاروبارێن ئیراقێ دا بكه‌ت, ب تایبه‌ت وه‌كو لێزڤرینه‌ك بۆ پرسا ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا بكه‌ته‌ڤه.
له‌و ئه‌م دشیێن بێژین ب شێوه‌یه‌كێ نه‌یێ ئێكسه‌ر توركیا هه‌ر ژ كه‌ڤندا, دبێژیت كو هه‌ر چه‌نده تا نها ژى ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا یا مه‌یه و دزڤریت بۆ ل سه‌ر ده‌مێ عوسمانیان.
لێ ب هوشداریا سوڤێتیا به‌رێ و ل ژێر فشارا ئوپوزوسیۆنا ناڤخوه‌یا توركیا و وان ئامۆژگاریێن ئه‌مریكا داینه توركیا, نه‌هێلا توركیا ڤێ پێنگاڤێ بهاڤێژیت.
ئه‌ڤجا توركیا ل شوونا مایتێكرنێ د ئیراقێ دا بكه‌ت, دانپێدان ب حوكمه‌تا ئیراقێ یا نوو كر ل 31 ته‌مووزا سالا 1958.
ئه‌ڤه و په‌یوه‌ندیێن ئیراقێ و توركیا د به‌رده‌وام بوون, تاكو سالا 1976 و پشتى سه‌رهه‌لدانا شۆره‌شا (17ـ30) ته‌مووزا سالا 1968 ل ئیراقێ, دیسا وه‌كو ڤه‌گوهاستنه‌كا جۆرى هه‌بوو د سروشتێ په‌یوه‌ندیێن ئیراق و توركیا دا.
له‌و حوكمه‌تا توركیا هه‌ر زوو دانپێدان ب حوكمه‌تا ئیراقێ یا نوو كر, ئه‌ڤا ب سه‌رۆكاتیا ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر ده‌مێ گۆتى (ئیراق پێدڤى ب هاریكاریا په‌یوه‌ندیێن موكمن ل گه‌ل توركیا) و ب راستى ژى ل سالیێن هه‌فتێیان و هه‌شتیێان په‌یوه‌ندیێن هه‌ردو وه‌لاتان پێشكه‌فتنه‌كا باش بخوه‌ڤه دیت.
ب تایبه‌ت ل ده‌مێ سه‌ره‌دانا مه‌زنه به‌رپرسێن ئیراقێ و توركیا بۆ هه‌ڤدو, ل سه‌ر هه‌موو ئاستان سیاسى, بازرگانى, ئابوورى, ژ وان ژى سه‌ره‌دانا ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر بۆ توركیا ل سالا 1972, پاشى سه‌ره‌دانا سه‌رۆكێ توركیا یێ به‌رێ فه‌خرى كوروتورك بۆ ئیراقێ ل سالا 1976.
په‌یوه‌ندیێن ئیراقێ و توركیا ب هاریكاریا هه‌ڤدو پێشكه‌فتن و وه‌رار بخوه‌ڤه چه‌سپاندن د گه‌له‌ك بیاڤان دا, وه‌كو هاریكاریێن ئابوورى و بازرگانى و هاریكاریێن ئه‌منییا سنۆران و پرسا هاریكاریا په‌ترۆلێ.
نه‌خاسمه وه‌كو یا دیار د په‌یوه‌ندیێن دوه‌لی دا, هه‌بوونا قونسخانه و نوونه‌راتیێن وه‌لاتان, هه‌رده‌م بنگه‌هێ سه‌ره‌كى, ل پایته‌ختێ وێ هه‌رێمێ یان وێ ده‌وله‌تێ دایه.
لێ مه دیت كو بنگه‌هێ (49) دبلۆماتكارێن وه‌لاتێ توركیا, ل پارێزگه‌ها نه‌ینه‌وا بوو, ئه‌ڤه د ده‌مه‌كێ دایه, كو ئه‌و پارێزگه‌هه نه پایته‌ختێ ئیراقێ یه.
ئێك ژ خالێن بووینه ئه‌گه‌رێ, تێكچوونا په‌یوه‌ندیێن ئیراقێ و توركیا دا, ئه‌و ژى هه‌بوونا چه‌كدارێن پارتا كاركه‌رێن كوردستانێ بوویه, ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن چیایى ل كوردستانا باشوور (باشوورێ ئیراقێ) ل سالا 1982.
له‌و د چارچووڤه‌یێ وان په‌یوه‌ندیان دا و هه‌لویستێ توركیا سه‌باره‌ت كێشه‌یێن سنوورى ل گه‌ل ئیراقێ, ب شێوه‌یه‌كێ گشتى دپۆزه‌تیڤ بوون.
حوكمه‌تا توركیا گه‌له‌ك جاران و د هه‌لكه‌فتنێن جودا دا, دوپاتى ل سه‌ر رێزگرتن و ئێكگرتنا نه‌ته‌وا ئیراقێ كریه, ژ به‌ر وان په‌یوه‌ندیێن كوور ل گه‌ل ئیراقێ هه‌ین, ل سه‌ر پره‌نسیپێ باشكرنا جیرانیێ, و نه‌مایتێكرن د كاروباریێن ناڤخوه‌یێن هه‌ڤدو دا.
زێره‌ڤانیێن سنوورێ یێن ئیراقێ و توركیا, ل سه‌ر سنوورى دمشه بوون و هه‌ماهه‌نگیه‌كا باش هه‌بوو, و چو ئاریشه ژى نه‌بوون, سنووره‌كێ ب زه‌بت و ره‌ب هه‌بوو و ئیراقێ سنووره‌كێ هه‌ڤپشك ل گه‌ل توركیا هه‌یه ب درێژیا 331كم, و ئیراق چو جاره‌كێ نه‌بوویه گه‌ف ل سه‌ر پاشه‌رۆژا ئه‌من و ئاساییشا توركیا، به‌لێ به‌روڤاژى ل سه‌ر ئیراقێ هه‌بوو.
له‌و رێككه‌فتنه‌كا ده‌مكى هاته‌كرن د ناڤبه‌را هه‌ردو وه‌لاتان دا, یا ب ناڤێ رێككه‌فتنا (ئه‌منا سنووران), كو بۆ هه‌ردو وه‌لاتان دروسته ب سه‌ر ئاخا ئێكڤه بچن, پشتى ئاگه‌هداركرن و ب رازیبوونا لایه‌نێ دیتر.
ل گۆر پێزانیێن من ژلایه‌كێ ڤه (10 ـ17) كیلۆمه‌تران, ژ لایه‌كێ دیتر ڤه (15ـ25)كیلۆمه‌تران, د سنوورێ هه‌ڤپشكێ هه‌ردو ئالییان دا, ژبۆ رووبرووبوونا تیرۆرێ, كو مه‌ره‌ما وان چه‌كدارێن (په‌كه‌كێ) و ئه‌و هێزێن دڤێن تێكدانێ بكه‌ن.
له‌و رێنڤیسه‌ك ب تێكستێ هه‌ڤپشك هاته ئیمزاكرن, د ناڤبه‌را وه‌زیرێ ده‌رڤه‌یێ ئیراقێ و توركیا دا, ل به‌غدا ل رێكه‌فتى 15چریا ئێكێ ل سالا 1984.
ژێده‌ره‌كێ دى دبێژیت, ئه‌ڤ رێككه‌فتنه ل سالا 1982بوو ل ئه‌نقه‌رێ, ب ناڤێ (المگارده الساخنه) كو هه‌ڤده‌مه ل گه‌ل هاتنا هێزا په‌كه‌كێ ژ رۆژئاڤا بۆ هه‌رێما كوردستانێ.
ل سه‌ر كۆمه‌كا پێرابوونان, و دروسته ب سه‌ر خاكا عیراقێ ڤه بهێت نه زێده‌تر ژ (3) رۆژان, ژبۆ رووبرووبوونا په‌كه‌كێ بوو, و ئه‌ڤێن تێكدانێ دكه‌ن, ب مه‌ره‌ما گه‌ره‌نتى و ئارامیا هه‌ردو سنۆرێن هه‌ڤپشك, هه‌روه‌سا هه‌ماهه‌نگى و لێكگوهارتنا پێزانینان یێن تایبه‌ت ب ڤێ پرسێ ڤه بۆ هه‌ڤدو.
تشتێ سه‌یر ئه‌و بوویه, كو عیراق دێ هه‌موو خه‌رجیه‌كێ ژبال خوه گریت بۆ هه‌ر جموجوله‌یه‌كا له‌شكرێ توركیا بۆ ناڤ خاكا عیراقێ!
له‌و هه‌ر ئێكسه‌ر له‌شكرێ توركیا وه‌كو ئێكه‌م ده‌ستپێشخه‌رى بۆ ڤێ رێككه‌فتنێ, ل رۆژێن (26 ـ 28) مایسا سالا 1983, ل ژێر ناڤێ (ئێكپریس) 83 ب كووراتیا 25میلان, ئوپه‌راسیۆنه‌ك ئه‌نجامدا سنۆرێ عیراقێ (هه‌رێما كوردستانێ) به‌زاند و چه‌ندین خه‌لكێ سڤیل و پێشمه‌رگه شه‌هید كربوون.
ب تایبه‌ت ژى ل ده‌مێ شه‌رێ دوویێ یێ كه‌نداڤی دا, ل ئابا1990 تاكو ئازارا 1991, و ژئه‌گه‌رێ ڤالاتیه‌كا یاسایى و كارگێریا مه‌زن ژنه‌بوونا چو ده‌ستهه‌لاتان ل كوردستانا باشوور, تاكو ئه‌نجامدانا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ, ل 19/5/1992, و پێكئینانا ئێكه‌م حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ كوردستانێ.
د ڤى ماوه‌ى و ڤێ ڤالاتیێ دا, چه‌كدارێن پارتا كاركه‌رێن كورستانێ, ب ده‌لیڤه دیت و جهێ خوه باش دكر ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن چیایى, ب تایبه‌ت ل بنارێن چیایێ قه‌ندیلى, و حه‌تا راده‌یه‌كێ كونترۆلا خوه كر ل هه‌موو ده‌ڤه‌رێن كوردستانا باشوور.
پاشى په‌یوه‌ندیێن حوكمه‌تا توركیا و چه‌كدارێن په‌كه‌كێ تێكچوون و دژى ئه‌نقه‌ره شه‌ر راگه‌هاند, ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن كوردستانا باكوور.
ل به‌رامبه‌ر حوكمه‌تا توركیا ل سالێن (1992, 1995, 1996, 1997) زنجیره‌یه‌كا هیرش و ئوپه‌روسیونان, یێن به‌رفره‌هـ ئه‌نجامدان و ب پشكداریا ب ده‌هان هزاران جه‌نده‌رمێن توركیا, ل دژى چه‌كدارێن په‌كه‌كێ, ب تایبه‌ت ژى هه‌ر ل سنوورێ ژده‌ڤه‌رداریا زاخو تاكو ده‌ڤه‌را نێروه و رێكان.
شه‌رێ حوكمه‌تا توركیا و په‌كه‌كێ, نێزیكى (36) سالان به‌رده‌وام كر, و ل گۆر هند ئاماران نێزیكى (50) هزاران هاتینه كوشتن, زێده‌بارى بێباركرنا نێزیكى ( 135) گوندان و بۆ ماوێ (40) سالانه, ژ مولك و ده‌رامه‌تێ خوه, ل ده‌ڤه‌رێن نێروه و رێكان و نهێلێ و دۆسكى ژووریان.
لێ ده‌رئه‌نجامێ ڤى شه‌ڕى هه‌موویێ, چو ئه‌نجام و سه‌ركه‌فتن بۆ چو مافه‌كێ بده‌ست ڤه نه‌ئینا بۆ هه‌ردو لایه‌نان, ژ بلى خوساره‌تیێ و زه‌ره‌ر و زیانێ.
بۆ وان دیاربوو, كو ئێدى چو جاره‌كێ شه‌رێ هه‌ردو لایه‌نان, سه‌باره‌ت پرسا سیاسیا كوردان ل گه‌ل حوكمه‌تا ئه‌نقه‌رێ, ژ بلى لهه‌ڤهاتنێ و دیالۆگێ, ناگه‌هن چو چاره‌سه‌ریه‌كێ.
له‌و ل سالا2013, د كابینا سێ دا, یا حوكمه‌تا توركیا ب سه‌رۆكاتیا ئه‌ردوغانى, و ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیا پارتا خوه, د راكێشانا بالا كوردان ب بهانه‌یا پرۆژێ پێڤاژوویا ئاشتیێ, و دابینكرنا هند مافێن كوردان د وه‌لاتێ توركیا دا, پێڤاژوویا ئاشتیێ راگه‌هاند و شه‌ر ل گه‌ل چه‌كدارێن په‌كه‌كێ راگرت.
د راستی دا ل سه‌ر ئاستێ وه‌لاتێ توركیا و ئیراقێ و كوردستانا باشوور و جیهانێ و ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى, ئه‌ڤ پێڤاژوویه ببوو جهێ دلخۆشیا وان و ده‌ستخوۆشى ل حوكمه‌تا توركیا كر.
لێ ل گه‌ل ڤێ پێنگاڤیێ ژى, هه‌رده‌م بۆچوونا هند شرۆڤه‌كارێن سیاسى و كه‌س و لایه‌نان, ئه‌و بوویه كو ژبلى مژوولكرن و ده‌مبۆراندنێ, ئێدى چو تشتێ دیتر نینه, حوكمه‌تا ئه‌نقه‌رێ نیازا چو گوهارته‌نێن بنه‌ره‌تى و ب رژدى نینه, سه‌باره‌ت مافێن كوردان ل باكوور, راسته هنده‌ك گوهۆرین هاتینه كرن, لێ د كه‌تواری دا هێشتا چو تشتێ ب رژدى نه‌كه‌تیه د وارێ جێبه‌جێكرنێ دا.
روودانێن پرسووسێ و شه‌هیدكرنا (32) چالاكڤانێن كورد, و ل گه‌ل روودانێن20/7/2015, و نێزیكى (100) برینداران و پاشان كوشتنا دو پۆلیسێن تورك, كو په‌كه‌كێ ژبالخوه‌ڤه‌گرت.
له‌و ئه‌ڤه بوونه سه‌ده‌م, كو شه‌ر ده‌سپێكره‌ڤه, باله‌فرێن توركیا ل شه‌فا 24 ل سه‌ر 25/7/2015, ب توندى و ب سووتفه, ده‌ڤه‌رێن نێروه رێكان و به‌روارى بالا و به‌رێگارێ و نهێلێ و سنوورێ ده‌ڤه‌رداریا زاخۆ و ده‌ڤه‌رێن بنارێ چیایێ قه‌ندیلى, هاتنه بومبه‌رانكرن و ب ده‌هان گوند سۆتن و زه‌ره‌ر و زیان و بیستانێن خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ سۆتن و بووچكرن؟
له‌و هێرش و بومبه‌رانێن وێ شه‌ڤێ, بوونه سه‌ده‌مێ برینداربوونا (15)سڤیلان, و كوشتنا (8) كه‌سان ل كوردستانێ, و ل گۆر هند ژێده‌ران كوشتنا نێزیكى 30 چه‌كدارێن په‌كه‌كێ و 40 برینداران.
و ل ناڤخوه‌یا توركیا ژى, تاكو 29/7/2015, 1302 هه‌ڤوه‌لاتى هاتبوونه گرتن و دادگه‌هكرن, د چه‌ند ئوپه‌راسیۆنان دا, و نێزیكى 185 هێرشێن فرۆكه و تۆپان كربوونه سه‌ر 400 بنگه‌هێن په‌كه‌كێ.
ژ لایه‌كێ دیڤه و پشتى شه‌ڕێ پرۆسێسا ئاشتیێ, نه‌ته‌وێن ئێكگرتى راگه‌هاندن, كو ژئه‌نجامێ شه‌ڕى ل ته‌مووزا سالا 2015 و هه‌تا 10/3/2017, نێزیكى (30) باژێر و باژێركێن باكۆرێ كوردستانێ بووچ ببوون, و (دو) هزار سڤیل شه‌هید بوون و پێنج سه‌د هزار ئاواره ببوون.
ل رێككه‌فتى 28/7/2015, ئه‌ردوغانى بدووهائینانا پێڤاژوویا ئاشتیێ راگه‌هاند و دێ به‌رده‌وام بین ل سه‌ر شه‌ڕێ په‌كه‌كێ, و چو نیازا به‌رده‌وام بوون, بۆ ڤێ پێڤاژوویێ نینن.
و پاش ل رێككه‌فتى 28/7/2017, په‌رله‌مان و سه‌رۆكاتیا ئیراقێ و كوردستانێ, ئیدانا ڤان بومبه‌رانان كر و داخواز ژ وه‌لاتێ توركیا كر, ڤان هێرشان بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ رابگریت, و به‌رده‌وامیێ ب پرۆسێسا ئاشتیێ بده‌ن.
د راستی دا ئه‌وا مه دڤێت دوپاتیێ ل سه‌ر بكه‌ن و ئاماژێ پێ بده‌ین, و هه‌روه‌كو من دایه دیاركرن, رێككه‌فتنا ئیراقێ و توركیا ل 15 چریا ئێكێ یا سالا 1984, توركیا ئه‌و مافێ هه‌ى, گه‌له‌ك نه‌زێده‌تر ژ (25) كیلۆمه‌تران رووبرووبوونا چه‌كدارێن په‌كه‌كێ بكه‌ت؟
هه‌روه‌سا ل ئابا 2006, ژى ئه‌ردوغانى و مالكى, یاداشتنامه‌كا لێكتێگه‌هشتنێ ئیمزاكر, ئانكو ئیمزاكرن ل سه‌ر نووكرنا رێككه‌فتنه‌كا نهێنی یا ئه‌منى یا به‌غدا و ئه‌نقه‌رێ, د ناڤبه‌را وه‌زیرێ ناڤخوه‌یێ توركیا (به‌شیر ئه‌تالاى) و یێ ئیراقێ (جه‌واد پۆلانى) ل رێككه‌فتى 28/9/2007 ل ئه‌نقه‌رێ, بۆ لێدانا په‌كه‌كێ ل سه‌ر سنوورێ هه‌ردو وه‌لاتان و ب ئاگه‌هى و رازیبوونا حوكمه‌تا ئیراقێ.
پێدڤى گۆتنێ یه, كو د هه‌مان رێككه‌فتنا سالا 2007, ئاخفنتكه‌رێ حوكمه‌تا كوردستانێ, (جه‌مال عه‌بدولا) ره‌تكر ئه‌وان دانپێدان ب وێ رێككه‌فتنێ كربیت, كو بێ ئاگه‌هایا هه‌رێمێ هاتبیته‌كرن!
من داخواز ژ دكتۆرایه‌كا خوه‌یا زانكۆیێ كر, كو هنده‌ك پێزانینان ل سه‌ر ناڤه‌روكا نووكرنا وێ رێككه‌فتنێ بده‌ته من, لێ ب راستى وێ ژى گۆت من ژى داخواز ژ وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌یا عیراقێ كر, لێ گۆت نابیت و ئه‌ڤه تشته‌كێ ئه‌منیێ نهێنى یه؟
ب حوكمێ وه‌كو خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ و نێزیكى (20) سالانه ل دێره‌لۆكێ ژیایمه, هه‌رده‌م مه دیتیه, ده‌ڤه‌رێن نێروه رێكان دهاته بومبه‌رانكرن, لێ مه‌نه‌دیت خوه جاره‌كێ, ده‌ڤه‌را (به‌رێگارێ و گوندێن ب سه‌ر ناڤچه‌داریا چه‌مانكێ ڤه)هاتبنه بومبه‌رانكرن؟
لێ د ڤان بومبه‌رانكرنێن ڤێ داویێ دا, ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ژى به‌ركه‌فتن؟ ئانكو ل سه‌ر سنوورێ توركیا (كوردستانا باكوور) بۆ هه‌رێما كوردستانا باشوور, ده‌ڤه‌را (به‌رێ گارێ), ره‌نگه ب كێماتى نێزیكى (500) كیلۆمه‌تران پتر بیت!
له‌و به‌زاندنا سنوورێن ئیراقێ, ب هه‌ر بهانه‌یه‌كێ بیت, پێشیلكاریه‌كه به‌رامبه‌ر قانوون و رێسایێن دوه‌لى, و پێشیلكاریه‌كا بو سه‌روه‌ریا خاكا ئیراقێ و ئاشتییا هه‌رێمى, هه‌ڤدرۆژه دگه‌ل باشكرنا په‌یوه‌ندیێن جیرانیێ ل په‌یمانا سنووریا ئیراقێ و توركیا ل سالا 1926.
ئه‌ڤجا ژبه‌ركو هه‌رێم ژى, پارچه‌یه‌كه ژ ئیراقێ, و چو ب ده‌ستێ هه‌رێمێ نینه, له‌و ئه‌ركێ حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ ئیراقێ یه, ب رژدى پێداچوونه‌كێ, د رێككه‌فتنا سالا198 و سالا 2007 دا بكه‌ن.
ب تایبه‌ت ل سه‌ر حه‌تا چه‌ند كیلۆمه‌تران دروسته, یان ئه‌رێ ب ئاگه‌هى و رازیبوونا حوكمه‌تا ئیراقێ یه, هه‌ر وه‌كو هاتى د هه‌ردو رێككه‌فتنان دا, ئه‌گه‌ر توركیا ڤان هێرشان نه‌راوه‌ستینیت, سكالایه‌كێ ل سه‌ر توركیا ل ئه‌نجوومه‌نێ ئاساییشا دوه‌لى تۆماربكه‌ت؟
چونكى ب راستى كیێماسیه‌كا مه‌زنه بۆ ئیراقێ, ل سه‌ر ڤان موبه‌رانكرنان لسه‌ر خاكا خوه, خوه بێده‌نگ بكه‌ت و چو پێرابوونان نه‌وه‌رگریت!
ل دووماهیێ ب هزرا من, ئه‌ڤ شه‌ڕه نه د به‌رژه‌وه‌ندیا وه‌لاتێ توركیا دایه, و هه‌ر ژده‌ستپێكا شه‌ڕى ئه‌ڤ زیانه ڤێ كه‌فتینه و دێ د به‌رده‌وام بن ژى:
1-توركیا وه‌لاته‌كێ هه‌ژار و ده‌یندار بوو, لێ د حوكمه‌تا داد و گه‌شه‌پێداندا و د ڤان (17) سالاندان, و ب تایبه‌ت دكابینا (2-3) دا, توركیا ژ ڤى ده‌ستى بره ڤى ده‌ستى.
و گه‌له‌ك پێشئێخستن و جوانكر و ئێدى خوه‌شگۆزه‌رانیا هه‌موو تاكه‌كه‌سان خۆشتر لێكر, و گه‌له‌ك گرنگى دا كه‌رتێ گه‌شتوگوزارى, ره‌نگه رێژه‌یه‌كا باش یا بۆدجا ده‌وله‌تێ ژ ڤى كه‌رتى بوو.
و ل گۆر پێزانیێن من, ب كێماتى رۆژانه نێزیكى پێنچ هزار رۆژانه گه‌شتیار دهاتنه توركیا, ب مه‌ره‌ما گه‌شتوگوزارى, و ئێدى ئه‌ڤه هه‌موو نامینت و دێ زیانه‌كا گه‌له‌ك مه‌زن ب ڤى كه‌رتى گه‌ڤیت!
2- ل ده‌ستپێكا هاتنا داعش, د ناڤخوه‌یا توركیا دا, گه‌له‌ك داعش هه‌بوون, باشترین به‌لگه ژى, له‌و توركیا نه‌بوو ئه‌ندام ل گه‌ل وان (60) ده‌وله‌تێن هه‌ڤپه‌یمان ئه‌ڤه ئێك.
دو: په‌كه‌كێ و ئه‌ندامێن وێ به‌رى نوكه دگۆت, ئه‌گه‌ر توركیا ب رژدى پێنگاڤا بۆ پرۆژێ پێڤاژۆیا ئاشتیێ نه‌هاڤێژیت, ئێدى دێ ل باژێرێن مینا ئیسته‌نبۆلێ و ئه‌نقه‌رێ كه‌ینه جه‌هنه‌م و په‌قینان ئه‌نجامده‌ین, ب راستى ژى بێهنا كوردێن باكۆر, ئێدى زێده ته‌نگ بوویه.
ئه‌ڤه و جه‌ماعه‌تێن فه‌تحولا گوله‌ن و داعشێن توركیا, دێ بنه سه‌ده‌مێن شه‌ره‌كێ ناڤخوه‌ى و ره‌نگه ده‌ستپێكه‌ك بیت بۆ دابه‌شبوونا وه‌لاتێ توركیا.
3ـ وه‌لاتێ توركیا یێ ب ناڤ دیمۆكراسى و بنپێكرنا مافێن كوردان و مافێن ده‌ستهه‌لاتا چارێ, و ده‌ركرنا هند قانوونێن توند ب تایبه‌ت ل دژى كوردان, كو د بنه‌رت دا به‌روڤاژى پره‌نسیپیێن سه‌ره‌كیێن مافێن مرۆڤینه ل گۆر جارناما جیهانى, ئه‌ڤه هه‌موو دێ بنه ئه‌گه‌رێ دووركه‌تنا توركیا ژئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا.
4-هه‌روه‌سا ژ لایێ هه‌رێما كوردستانێ ڤه, دێ توركیا گه‌له‌ك زه‌ره‌رمه‌ندبیت, چونكى سالانه ب ده‌هان هزار هزارگه‌شتیارێن هه‌رێمێ قه‌ستا توركیا, و بده‌هان هزار دۆلار بۆ وه‌لاتێ توركیا بربوون.
و(12) ملیاران هاورده‌كرنێ دكه‌ت ل گه‌ل هه‌رێمێ سالانه ب رێكا ئیبراهیم خه‌لیل, هه‌لبه‌ت ره‌نگه ئێدى ئه‌ڤه وه‌كو خو نه‌مینیت, و دێ كارتێكرنێ ژهنارده و هاورده‌كرنێ ژى بیت.
5-كارتێكرن و زه‌ره‌را هه‌ره مه‌زن, ئه‌وژى په‌قاندنا به‌رده‌واما بوریێن په‌ترۆل و غازێ نه, بۆ به‌نده‌رێ جیهانى بۆ ئه‌ورۆپا, هه‌روه‌كو ل شه‌فا 27 ل سه‌ر 28/7/2015, په‌كه‌كێ بۆریا غازێ ژئیرانێ بۆ توركیا, په‌قاندن و هنارتنا غازێ بۆ توركیا هاته راگرتن.
ئه‌ڤه د ده‌مه‌كێ دایه, ئیران دووه‌م مه‌زنترین, به‌رهه‌مهێنه‌رێ غازا سروشتى یه بۆ وه‌لاتێ توركیا, هه‌روه‌سا ل سپێده‌هییا رۆژا 28/7/2015, و ژ ئه‌نجامێ په‌قاندنا بۆریا په‌ترۆلێ ژ كه‌ركووكێ بۆ به‌نده‌رێ جیهانیێ توركیا هاته راگرتن, چو پێنه‌ڤێت هه‌ڤه هه‌موو كارتێكرنه‌كا نێگه‌تیڤ دێ كه‌ته سه‌ر بۆدجه و هه‌ڤوه‌لاتیێن توركیا.
د ڤان چه‌ند سالێن بۆری دا, و د گه‌له‌ك سه‌ره‌دانێن خوه‌دا به‌رپرس و رایه‌دارێن توركیا بۆ عیراقێ, به‌حسێ هند رێككه‌فتن و گه‌فا ل عیراقێ دكه‌ن.
ئه‌گه‌ر حوكمه‌تا عیراقێ, په‌كه‌كێ ژ ئاخا خوه نه‌ده‌رێخیت, دێ ئاڤێ برین نزا دێ كه‌لوپه‌لا بۆ عیراقێ كێم كه‌ین نزا دێ ده‌ڤه‌رێن سنۆرێ (140) ب تایبه‌ت كه‌ركووكێ بومبه‌رانكه‌ین.
له‌و هند رێككه‌فتن نهێنى هه‌نه ل پشت په‌ردان, و ل رێككه‌فتى 7/1/2017, یه‌لدرم راگه‌هاند ئه‌م هینگى هێزێن خوه ل باشیكێ ڤه‌كێشین, عیراق په‌كه‌كێ ژشنگالێ بده‌رێخیت.
ئه‌ڤرۆ ژى له‌شكرێ توركیا نێزیكى (27) كیلومه‌تران ب سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ هاتیه, حوكمه‌تا عیراقێ ب ڤێ له‌شكركێشیێ ب شێوه‌یه‌كێ دلخۆشه و بێده‌نگى هه‌لبژارتیه؟
پسیاره‌كێ ئه‌رێ گه‌لۆ ئه‌م ئه‌ڤێت ئه‌ڤه (40) ساله ژ گوند و وارێن خوه بێبار و دترس و له‌رزا مه‌زنا شه‌ڤانه یێن بومبه‌رانیێن فرۆكێن توركیا بۆ چیایێن گاره و مه‌تینا و ده‌ڤه‌رێ ب گشتى كه‌نكى و چ ده‌م قورتال بین؟
ب هه‌لكه‌فتا رۆژا جیهانیوونا زارۆیان 1/6 …
گره‌نتیا پاراستنا مافێن زارۆیان ل گۆر قانوونێن عیراقێ, و پێشیلكارى و مه‌ترسیا ژیان و مافێن زارۆیان ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ؟
شڤان نێروه‌یى
چو پێنه‌ڤێت ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ, ته‌خا زارۆ و سنێله‌یان بنیاتێ ئاڤاكرنا هه‌ر جڤاكه‌كێ و ده‌وله‌ته‌كێ یه.
چونكى ئه‌گه‌ر ئه‌ڤـ ته‌خا ژنوو پێگه‌هشتى, ل گۆر په‌روه‌رده‌یه‌كا دروست بهێته خودانكرن و ئاڤاكرن.
دێ بنه دینه‌مۆیێن پێشكه‌فتن و وه‌رارا جڤاكى و زانین و زانستێ ل سه‌ر ئاستێ هه‌موو جڤاكێ وێ ده‌وله‌تێ, د هه‌موو بیاڤ و سكته‌ران دا.
به‌روڤاژى دێ وه‌لاته‌كێ لاواز و بنده‌ست و هه‌ژار و پاشكه‌فتى مینیت.
له‌و ل ڤێره به‌رپرسایه‌تیه‌كا مه‌زن و گران دكه‌ڤیته سه‌ر ملیێن ده‌یبابان, چونكى ئێكه‌م قوتابخانه و په‌روه‌رده ل ده‌ف سه‌میانێن زارۆیان و مالێ ده‌سپێدكه‌ت.
پاشى ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ, پێدڤیه وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ و حوكمه‌ت, گرنگیه‌كا مه‌زن و به‌رده‌وام بده‌نه كه‌رتێ په‌روه‌ردێ و زانست و زانینێ.
هه‌روه‌سا چونكى قووناغێن ژیێ زارۆى و سنێله‌ى, مه‌ترسیترین قووناغیێن ژیانێ و ته‌مه‌نى نه.
له‌و پێدڤیه سه‌میانێن هه‌موو زارۆیان, خوه بوه‌ستینن ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام خوه پێبگه‌هینن, پێخه‌مه‌ت ئاڤاكرنا ناخ و كه‌سایه‌تیا تاكێ زارۆیى.
به‌روڤاژى زارۆیێ خودان كه‌سایه‌تیا لاواز و باوه‌رى بخو نه‌بوون, نه‌شێت پێداویستیێن خوه دابین بكه‌ت و به‌رده‌وامیێ بده‌ته ژیانا خوه و پشتبه‌ست ل سه‌ر خوه.
ئه‌گه‌ر جارێ ئه‌م ژلایێ ده‌ستوورى ڤه ل سه‌ر باخڤین, و ژبۆ گه‌ره‌نتیا پاراستنا مافێن زارۆیان ل گۆر ده‌ستوورێ عیراقێ.
دێ بینین ل گۆر به‌ندێ (34و36) كو حوكمه‌ت یا پێگیركرى ژبۆ پاراستنا دایكێ و زارۆیى, ب شێوێ كو زارۆیان مافێ ل سه‌ر ده‌یبابان هه‌ى ژلایێ په‌روه‌رده‌یه‌كا دروست و سه‌رده‌میانه و هه‌روه‌سا ل ژێر چاڤدێریه‌كا باش و دروست دا بیت, زێده‌بارى مافێ فرێكرنا زارۆى بۆ قوتابخانێ و خواندنێ و زانینێ.
هه‌روه‌سا ژ مافێن زارۆى, چێنابیت بهێته ئیستیغلالكرن, ژ لایێ ئابوورى و هه‌موو جۆره توندوتیژیه‌كێ د ناڤا جڤاكى و مالێ و قوتابخانێ دا.
به‌روڤاژى ل گۆر به‌ند و تێكستیێن ده‌ستوورى ئاماژه پێكرین, دێ حوكمه‌ت پێرابوونێن توند وه‌رگریت ل گۆر قانوونان سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كه‌سێ سه‌رپێچیكه‌ر و تومه‌تبار كه‌ت, پێخه‌مه‌ت پاراستنا مافێن زارۆیان ب گشتى.
چو پێنه‌ڤێت زارۆیان گه‌له‌ك مافێن هه‌ین, ل گۆر گه‌له‌ك قانوونان, ئه‌گه‌ر ئه‌م ب دروستاهى باس ژێ بكه‌ین.
دڤێت هه‌موو قانوونێن عیراقێ ب به‌ند و تێكستان ڤه بخوینین و مافێن زارۆیان دیار بكه‌ین, لێ دێ ئاما ژێ ب هنده‌ك قانوونێن سه‌ره‌كى ده‌ین.
ژ وانا ژى قانوونا بارێ كه‌سایه‌تى یا هژمار188 یا سالا 1959, نه‌خاسمه پشتى هه‌مواركرنێ ل كوردستانێ, ل ژێر هژمار(15) یا سالا 2008.
ژوان مافان وه‌كو مافێ خه‌رجیێ و داینگه‌هێ و چاڤدێریێ و مافێ دیتنا زارۆیان ل گۆر چاوانیا بریارا دادگه‌هێ پشتى ژێكڤه‌بوونا ده‌یبابان.
هه‌روه‌سا مافێ ناڤ و ناسناڤى و ره‌گه‌زنامێ, ل گۆر قانوونا ره‌گه‌زناما عیراقى.
چونكى مه‌ره‌ما یاسادانه‌رى, زارۆ ژى هه‌ر مرۆڤه و پێدڤیه ئه‌و ژى بهێته خودانكرن و ل ژێر چاڤدێریه‌كا باش و خۆش, ل چارچووڤێ ژیانه‌كا ئارام و ژینگه‌هه‌كا ساخله‌م و دروست.
له‌و ئه‌ڤ مه‌زاختنه دكه‌ڤیته ل سه‌ر بابێ دحاله‌تیێن ژیانا ئاسایى و ل حاله‌تێن ده‌مێ ژێكڤه‌دبن, تاكو ته‌مه‌نێ (18) سالیێ.
هه‌روه‌سا جهێ ئاماژه پێكرنێ یه كو ده‌وله‌تا عیراقێ, رێڤه‌به‌ریه‌ك و قانوونه‌كا تایبه‌ت كو پترى(100) به‌ندان پێكدهێت, د هه‌موو بیاڤه‌كێ ژیان و مافێن زارۆیان دا دامه‌زراندیه و ده‌ركریه.
ئه‌وژى قانوونا چاڤدێریا ناكامانه (قاصرین) یا هژمار 78 یا سالا 1980ێ, كو ئه‌ڤ قانوونه و رێڤه‌به‌ریه, وه‌كو پارێزه‌رێ به‌رگریكرنا مافیێن زارۆیانه د هه‌موو داوا و كه‌یساندنان ل هه‌موو دادگه‌هان.
چونكى ئه‌ڤـ رێڤه‌به‌ریه یا راسپاردیه ژلایێ قانوونى ڤه, ژبۆ پاراستنا سامان و مولكێ زارۆیان, یێ ڤه‌گوهاستى و نه‌ڤه‌گوهاستى, ل گۆر به‌ندێ (10) ژ ڤێ قانونێ.
هه‌روه‌سا ژكارێ ڤێ رێڤه‌به‌ریێ, چاڤدێرى و سه‌رپه‌رشتییه ل سه‌ر كاروبارێن ناكامان, تاكو ژیێ بالغ بوونێ, ئانكو ژیێ قانوونى كو (18)سالن.
نه‌خاسمه ده‌مێ موعامله‌یێن كرین و فرۆشتنا ملك و ترومبێلێن وانا دهێنه‌كرین, هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه پشتى مرنا سه‌میانێ زارۆیان.ل دووڤـ دابه‌شناما شه‌رعى و دانانا به‌هرا ناكامان ل په‌نكێ ل گۆر رێنما و قانوونێ تاكو ژیێ (18) سالیێ.
یان ل ده‌مێ به‌هرا ڤان ناكامان (زارۆیان) دكه‌نه د مولكه‌كێ دا, و پشكا وان دهێته دیاركرن, یان دبیت سه‌نه‌د ب ناڤێ وانا بیت.
ئه‌ڤه ب مه‌ره‌ما پتر پاراستن و گره‌نتیا مافێن ناكامان, داكو نه‌هێته خوارن ژلایێ ده‌یكا وانا یان كه‌سوكارێن وان ڤه.
جهێ ئاماژه‌پێكرنێ كو تا نها ژى, ئه‌ز هاتیمه راسپاردن و من برێكارنامه هه‌یه ژلایێ رێڤه‌به‌ریێ ڤه, ب مه‌ره‌ما پشكداریا مه د به‌رگریكرنا مافێن ناكاماندان, د هه‌موو كێشه و كه‌یساندان ل هه‌موو دادگه‌هان.
ب راستی ژى مه به‌رگریه‌كا باش كریه, د پاراستنا مافێن زارۆیان دا, مه نه‌هێلایه مافیێن وان بهێن خوارن و پێشیلكرن.
زاروۆیان مافێ ل سه‌ر حوكمه‌تێ هه‌یى, ل ده‌مێ زارۆ دبیته سێوى, خودان بكه‌ت ب شێوه‌یه‌كێ ژیانه‌كا خۆش و به‌خته‌وه‌ر و ب زانست و زانین ڤه ب شه‌ڤ و رۆژ, ل گۆر سیسته‌مێ ناڤخوه‌یێ یێ كارگێریێ برێڤه‌برنا ڤان رێڤه‌به‌ریان.
خوه‌شبه‌ختانه حوكمه‌تا هه‌رێمێ رێڤه‌به‌ریا چاڤدێریا خانیێ كوڕان دامه‌زراندیه, ژبۆ ب خودانكرنا ڤان زارۆیێن بێ سه‌میان, كو ب سه‌ر رێڤه‌به‌ریا گشتیا چاڤدێریا جڤاكینه.
هه‌روه‌سا ژوان قانوونێن هاتینه‌ده‌ركرن, ژبۆ پاراستنا مافێن قانوونى یێن زارۆیان ل ده‌مێ ئه‌نجامدانا تاوانێ و تاكو قووناغا دادگه‌هكرنێ.
ئه‌و ژى گرنگترین قانوونه, قانوونا چاڤدێریا نه‌وجوانان (احداپ) یا هژمار 76 یا سالا 1983.
كو ب سه‌دان به‌ند و تێكستان پێكدهێت, كو مه ئه‌و ده‌م نینه باسێ هه‌موو به‌ندان بكه‌ین, دگه‌ل دامه‌زراندنا دادگه‌هه‌كا تایبه‌ت ب نه‌وجوانان (زاۆیێن د ژیێ قانوونی دا) ڤه.
دا كو هه‌ر ل قووناغا ڤه‌كۆلینێ ژلایێ ڤێ دادگه‌هێ ڤه, چونكى ئه‌گه‌ر نه دبیت گه‌له‌ك پێشیلكارى دمافیێن وانا دا بهێنكرن ئه‌ڤه و تاكو قووناغا ده‌ركرنا بریارا حوكمى.
بۆ نموونه نابیت زارۆ (حدپ) بهێته‌راگرتن ل چاكسازیێ ل سه‌ر سه‌رپێچیان, یان پێدڤیه دادگه‌هكرنا زارۆیان دروونشتنیێن نهێنى دا ل دادگه‌هێ بهێنه برێڤه‌برن ب ئاماده‌بوونا سه‌میانێ وى.
دیسا ب كورتى ژمافێن زارۆیان, د نه‌سه‌بێ و ته‌ریكێ دا و هه‌تا مافێ جه‌نینى (د زكێ دایكا) خوه‌دا, پرسا به‌هرا وان د ته‌ریكێ دا, ل ده‌مێ دابه‌شناما شه‌رعى دهێته چێكرن.
جهێ ئاماژه‌پێكرنێ یه, و سه‌باره‌ت ڤێ قانوونێ و دادگه‌هێ و پرسا ته‌مه‌نێ نه‌وجوانى (حدپ).
كو ژیێ به‌رپرسایه‌تیا قانوونى هاتیه گوهارتن ل كوردستانێ, و ژبه‌ر هند ئه‌گه‌رێن سایكولۆجى و سروشتێ تاكى و پرسا مافێن زارۆیان.
كو ل گۆر قانوونا سزادانا عیراقى یا هژمار 111 یا سالا 1969, كو ته‌مه‌نێ زارۆى حه‌تا نها ژى (نه‌ه) سالن ل عیراقێ.
لێ ل كوردستانێ ئه‌ڤ به‌نده هاتیه هه‌موواكرن ب قانوونه‌كا تایبه‌ت یا هژمار(14) یا سالا 2001ێ, كو ژیێ به‌رپرسایه‌تیا قانوونى كریه (11) سال.
چونكى به‌رى ژیێ (11) سالیێ, ب تنێ به‌رپرسایه‌تیا سیڤیل دگه‌ڤیته ل سه‌ر وى (سه‌میانێ) وى.
قانوونا بازرگانیكرن ب مرۆڤان یا هژمار(28) یا سالا 2012 ل عیراقێ, قانوونا چاندن و بازرگانیكرن ب ئه‌ندامیێن له‌شێ مرۆڤى ل كوردستانێ یا سالا 2018, یا هه‌مواركریا قانوونا هژمار(85) یا سالا 1986.
ژبۆ پتر پاراستنا مافێن زارۆیان, هنده‌ك به‌ند و تێكستیێن توند داناینه, سه‌باره‌ت وه‌كو سزا, ل وى ده‌مێ بازرگانیكرن ب زارۆى, یان ئه‌ندامه‌كێ له‌شێ زارۆیى دهێته ژێڤه‌كرن.
هیڤیه قانوونا بازرگانیكرن ب مرۆڤان ل كوردستانێ ژى بهێته ده‌ركرن, هه‌ر چه‌نده سوپاس بۆ خودێ و جیهه‌تیێن ئه‌منى, كوردستان یا ئارامه ژ ڤى دیاردا بازرگانیكرنا ب مرۆڤان یا هه‌ره به‌ربه‌لاڤـ و مه‌ترسیدار ل جیهانێ!
دیسان قانوونا سیڤیلا عیراقى یا هژمار(40) یا سالا 1951, و قانوونا توندوتیژیا خێزانى یا هه‌ریمێ یا هژمار(8) یا سالا 2011, ڤان هه‌ردو قانوونان ب ده‌هان و ب سه‌دان به‌ندان به‌حسێ مافێن زارۆیان كریه‌و دچارچووڤێ موعامله‌یان و خێزانێ دا.
دیسا سیسته‌مێ چاكسازیان و سه‌ره‌ده‌ریا سه‌رده‌میانه ل گۆر پیڤه‌رێن دوه‌لى و مافێن دادگه‌هكریان, دگه‌ل ستافه‌كێ تایبه‌تمه‌ند و ڤه‌كۆله‌ران, ره‌وش و چاكسازیكرنا سنێله‌یان د ئاسته‌كێ هه‌ره باش دایه.
پێدڤى گۆتنێ یه, كو وه‌زاره‌تا كار, به‌رى چه‌ند سالان هێله‌كا گه‌رم بۆ هه‌ر روودانه‌ك و ته‌نگاڤیه‌كا ب سه‌رێ زارۆى بهێت ڤه‌كریه.
لێ ئه‌ڤه هه‌موو نه‌به‌سن, ب تایبه‌ت دیاردا كاركرن ل بازارى و كارێ خواستنێ ل ترافیكلایتان, ژدیارده و كارێن هه‌ره مه‌ترسیدارن ل سه‌ر ده‌روونیا كه‌سایه‌تیا وى زارۆیى.
هه‌روه‌سا رێڤه‌به‌ریا ره‌وشه‌نبیریا زارۆیان ژى ل دهۆكێ, رۆله‌كێ باش و كاریگه‌ر هه‌یه, د پێگه‌هاندن و رێوره‌سم و ره‌وشه‌نبیریا زارۆیان دان.
هه‌ر ژچارچووڤێ مافیێن زارۆیان, فه‌ره ئاماژێ پێ بده‌ین, ئه‌و ژى ل كابینا حوكمه‌تا كوردستانێ یا چووى, وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن كۆمه‌لایه‌تى, پرۆژه ره‌شنڤیسه‌ك سه‌باره‌ت مافیێن زارۆیان ل كوردستانێ هات بوو ئاماده‌كرن.
وه‌سا بریاربوو بچیت په‌رله‌مانى و ببیه قانوون و بكه‌ڤیته د خزمه‌تا دینه‌مۆیێن پێشكه‌فتنا ملله‌تێ مه‌دا، ئه‌و ژى ته‌خا زارۆیانه.
لێ مخابن هه‌تا نها ژى ئه‌و ره‌شنڤیسه وه‌كو خوه مایه, هیڤیه ژ په‌رله‌مانێ كوردستانێ, هه‌ر چاوا بیت ئه‌و پرۆژه ببیته قانوون بۆ زارۆیێن كوردستانێ.
ژ لایه‌كێ دیڤه مه دڤێت ب كورتى, ئاماژى ب هنده‌ك ماف و رێككه‌فتن و گرنگیا دوه‌لى ل سه‌ر زارۆیان و ئامار و پرسا ئه‌ڤرۆیا پێشیلكرنا مافیێن ته‌خا زارۆیان ل وه‌لاتان بده‌ین.
ئێك ژده‌ستكه‌فتیێن چه‌رخیێن نوودا, ئه‌و بوویه كو گرنگیه‌كا مه‌زن و به‌رده‌وام و گشتگیر دایه مافێن مرۆڤى ب گشتى ب هه‌موو لایه‌كێ ڤه.
ژوان ژى راگه‌هاندنا مافێن مرۆڤى و هه‌ڤوه‌لاتیبوونێ, ل ده‌مێ شۆره‌شا فره‌نسا ل سالا 1789.
ئه‌ڤه و حه‌تا وه‌كو قووناغا راگه‌هاندنا مافێن مرۆڤى جارێ وه‌كو تێكست و پره‌نسیپ پشتى سالا 1924.
تاكو راگه‌هاندنا جارناما جیهانیا مافێن مرۆڤى ل سالا 1948, ژلایێ ئه‌نجوومه‌نێ نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى ڤه.
كو تێدا هاتیه وداخواز ژده‌وله‌تان كریه, و پێدڤیه رێز ل پرسا مافێن مرۆڤى و چاڤدێریا خێزانێ و سه‌میانێن زارۆیان بهێته‌گرتن.
ژلایه‌كێ دیڤه, په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیان ژ لایێ ئایینى ڤه, گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌بوویه, و ب به‌رپرسایه‌تیه‌كا مه‌زن و ئاڤاكرنا كه‌سایه‌تیا زارۆیى ب گرنگ و ب بنیاتێ سه‌ركه‌فتنا هه‌موو جڤاك و وه‌لاتان زانیه.
هه‌روه‌سا هه‌موو ماف و ئه‌ركێن سه‌میانێن زارۆیان دایه دیاركرن, ل سه‌ر زارۆیان و به‌روڤاژى ب شێوه‌یه‌كێ ب تێروته‌سه‌ل ل ژێر په‌روه‌رده‌یه‌كا پیرۆز و راست و دروست و ساخله‌م.
هه‌روه‌كو پێغه‌مبه‌ر (س) دبێژیت: ل ژیێ (حه‌فت) سالیێ فێرى زانست و زانینێ بكه‌ن, هه‌روه‌سا دببێژیت (الولد الصالح ریحانه من ریاحین الجنه).
پشتى شه‌رێ جیهانیێ ئێكێ و دووێ, گه‌له‌ك پێشیلكارى سه‌باره‌ت پرسا مافێن مرۆڤى و ب تایبه‌ت زارۆیان هاته‌كرن, پشتى ئه‌ندامبوونا چه‌ندین ده‌وله‌تان.
بۆ جارا ئێكێ و ب ده‌ستپێشخه‌ریا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى ل سالا 1959, راگه‌هاندنا جیهانیا مافێن زارۆیان هاته ده‌ركرن.
كو ببوو دوكیۆمێنته‌كا هه‌ره گرنگ و مه‌زن دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ دا ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ, ب تایبه‌ت ل سه‌ر عه‌هدێ دوه‌لى یێن مافێن سیاسى و ئابوورى و سیڤیل ل سالا 1966.
یا ژ هه‌موویێ گرنگتر كۆمه‌لا گشتى یا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى ل رێككه‌فتى 20/11/1989, رێككه‌فتنا دوه‌لى چێبوو ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ل سه‌ر مافێن زارۆیان ب تنێ, ئه‌ڤا جێبه‌جێكار ل دیسێمبه‌را 1990, كو ب (54) به‌ندان پێكدهێت و ب شێوه‌یه‌كێ تێروته‌سه‌ل.
سه‌باره‌ت وه‌كو ئامار, ب راستى ئامارێن سالا 2012, ل به‌ر ده‌ستێ منن, لێ ئامار رۆژ بۆ رۆژێ پترن, كو ب راستی ژى ئامارێن هه‌ره مه‌ترسیدارن.
ل گۆر ئامارێن رێكخراوا كار یا دوه‌لى, نێزیكى 246 ملیۆن زارۆ, د ناڤبه‌را ژیێ 5ـ17سالێدا كار دكه‌ن ل جیهانێ, ژ وان ژى 171 ملیۆن كاردكه‌ن د بارودۆخه‌ك و كاره‌كێ پر مه‌ترسیداردا و وه‌كو كارگه‌هێن كیمیاوى و جهێن پێشه‌سازى و گه‌له‌كێن دیتر.
ژبه‌ر دیاردا كاركرنا زارۆیان ل گه‌ل ژیێ وان له‌و نێزیكى 55 ملیۆن زارۆیان تووشى هند نه‌خۆشی و برینداربوونێ ببوون.
ئاریشا هه‌ره سه‌ره‌كیا زارۆیان, ئه‌و ژى ل ده‌مێ كرین و فروشتن پێ دهێته‌كرن بۆ مه‌ره‌مێن به‌دره‌وشتیێ.
بۆ نموونه نێزیكى دو ملیۆن زارۆ بازرگانى پێ دهێته‌كرن, ژ وان ژى 5,7 ملیۆن زارۆ دهاتنه فرۆشتن وه‌كو به‌ند(عبد).
سه‌باره‌ت ره‌وشا زارۆیان ل ده‌مێ شه‌ران دا, ب راستى و ب كورتى پشتى شۆره‌شێن بوهارێن ل ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بى هاتینه‌كرن, ئێدى ژیانا زارۆیان كه‌فتیه د بارودۆخه‌كێ گه‌له‌ك نه‌خۆش و ب ترس دا.
بۆ نموونه ل وه‌لاتیێن عه‌ره‌بى (6) ملیۆن زارۆ ماینه سێوى, هه‌تا نها ژى ل سووریێ نێزیكى (12) هزار زارۆ هاتینه كوشتن, ژبلى ب ده‌هان بریندار و ده‌ربه‌ده‌ریان.
یان ل عیراقێ, ل گۆر ئامارێن 2009, نێزیكى (3) ملیۆن زارۆ مابوونه بێ سه‌میان, و 36% قوتابخانه هێلابوو, نێزیكى (1300) زاۆ د چاكسازیان دا بوون, و (11) هزار تووشى كارێ بێ ره‌وشتیێ ببوون.
ژ لایه‌كێ دی ڤه فه‌ره ئاماژێ پێ بده‌ین, كو ب ده‌هان و ب سه‌دان زارۆیێن كوردێن ئێزدى, پشتى سالا 2014, داعشێ كوشتنیه و بێسه‌روشوون كرینه.
له‌و یا گرنگه, ئه‌ڤرۆ هه‌موو ده‌وله‌تیێن ئه‌ندام د نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى و رێككه‌فتنا مافێن زارۆیان ل سالا 1989, رۆله‌كێ كاریگه‌ر و ئه‌كتیڤ و ب له‌ز بگێرن, ژبۆ پاراستنا زارۆیان ل هه‌موو جیهانێ ب تایبه‌ت ل ده‌وله‌تیێن شه‌ر لێ هه‌ى.
قانوونا هه‌لبژارتنیێن ئه‌نجوومه‌نێ نوونه‌رێن عیراقێ, به‌رتیلى و پێشیلكاریێن كاندیدان؟
پشتى 82 سالیێن حومكێ مه‌له‌كى و كومارى و دكتاتورى, بو ئێكه‌م جار هه‌لبژارتن هاتنه كرن ل عیراقێ ل سالا 2005ێ, ئه‌وژى پشتى بویه خودان سیسته‌مه‌كێ دیموكراسى فیدرالى.
هه‌لبژارتنیێن په‌رله‌مانێ عیراقێ بو ڤێجارێ یێن خولا چوارێنه, هه‌لبه‌ت دڤان 15سالیێن بورى ل عیراقێ, وهندى هه‌لبژارتنه‌ك هاتیه كرن.
یا بێبار نه‌بوویه ژده‌هان و بسه‌دان سه‌خته‌كاریان و پێشیكاریان, ژلایێ هند پارت و لایه‌ن و كاندیدان ڤه ل عیراقێ و كوردستانێ.
ئه‌ڤـ سه‌ره‌رایى بمه‌ره‌ما برێچوونا هه‌لبژارتنان بشێوه‌یه‌كێ باقژ و ئازاد وروونى, بشێوه‌یه‌كێ كو بدروستاى نونه‌راتییا ئیرادا كاندیدى دكه‌ت, وهه‌روه‌سا ب ركابه‌ریه‌كا ره‌وا و ره‌ها ودویر ژهه‌ر كارتێكرنه‌كا ده‌ره‌كى و بمه‌ره‌ما پتر چه‌سپاندنا جومگیێن دیموكراسیه‌تێ.
قانوون دانه‌رێ عیراقێ چه‌ندین قانوون ده‌ركرینه‌و هه‌مواركرینه, وبڤى شێوێ لخوارێ.
قانوونا هه‌لبژارتنان یا هژمار(16)یا سالا2005ێ, وقانوونا هژمار(45) یا سالا 2013ێ, وقانوونا هه‌مواركرى بهندهك به‌ندان یا سالا 2018ێ.
بئارمانجا به‌شادریا ده‌نگده‌ران, كو نوونه‌رێن خو یێن راسته‌قینه بهه‌لبژرێن.
هه‌روه‌سا یه‌كسانى دبه‌شداریا هه‌لبژارتناندان و گرنتییا مافیێن ده‌نگده‌ران و كاندیدان و گره‌نتییا دادپه‌روه‌ریا هه‌لبژارتنان و پرسا ئازادیا ده‌نگده‌ران و بشێوه‌یه‌كێ پاقژ و بێ سه‌خته‌كارى.
هه‌رچه‌نده پێدڤى بوو, مه به‌رى هه‌وا بانگه‌شا هه‌لبژارتنان باسێ ڤان پێشیكارى و سوزان كربوون, لێ هه‌ر ژاوا بیت.
هه‌لبژارتن دێ لسه‌ر ئاستێ هه‌موو پارێزگه‌هێن عیراقێ هێنه‌كرن, نێزیكى 7هزار كاندیدان هه‌نه ژبال هه‌موو لایه‌ن و قه‌وارێن سیاسى, ودێ ركابه‌ریێ كه‌ن لسه‌ر (328)كورسیێن په‌رله‌مانێ عیراقێ.
ئه‌گه‌ر ئه‌م بدروستاهى باسێ ڤێ قانوونێ بكه‌ین, دێ گه‌له‌ك ده‌مى ژمه كوژیت, لێ دێ باسێ هنده‌ك خالیێن گرنگ كه‌ین كو فه‌ره بهێنه دیاركرن و جێبه‌جێكرن.
ئه‌وژى ده‌مێ مال و سامان بكار دئینن ژلایێ كاندیدان ڤه, لده‌مێ هه‌وا هه‌لبژارتنان دا, ل قوناغا سوزان و كرینا دیاریان و هباتان, بو لایێ ده‌نگده‌ریڤه.
ژبو به‌رژه‌وه‌دیا لایه‌نه‌كێ سیاسى یا كاندیده‌كێ, بارا پتر ئه‌و كه‌سێن نه‌ساخ یان هه‌ژار یان یێ بێ كاره, بوى شێوه‌ى كو كاتێكرنێ لێبكه‌ت و ئیرادا وى ژێ بهێته ستاندن و بهێته ئیستیغلالكرن؟
ئه‌گه‌ر ئه‌م ئێكسه‌ر بچین داناڤا گوتارێ دا سه‌باره‌ت به‌رتیلییا هه‌لبژاتنێ(الرشوه الانتخابیه) وگه‌له‌ك سه‌رپێچیێن دیتر, دێ بینین قانوون دانه‌رى دقانوونا هژمار(45)یا سالا 2013ێ, ولگور به‌ندێ(32) برگا دویێ باس لێكریه :-
لده‌ستپێكێ قانوون دانه‌رى, سزایێ نه‌كێمتر ژساله‌كێ بو هه‌ر سه‌رپێچیه‌كا بڤى شێوه‌ى بكه‌ت:
2-بده‌تێ یان بو پێشكێشبكه‌ت یان سوزه‌كێ بده‌تێ, كاندیده‌ك بوى شێوه‌ى, كو ده‌نگێ خو بده‌ته وى, یان ئه‌و كاندیده رێگریێ لێبكه‌ت ده‌نگێ خو بده‌ت.
بو نموونه, كاندید بێژیته ده‌نگده‌رى, دێ ته دامه‌زرینم یان دێ خانیه‌كێ ده‌مه‌ته یان هه‌ر چو خزمه‌ته‌كا مادى ته هه‌بیت ئه‌ز بوته بكه‌ت, كو ئازادیا ده‌نگده‌رى بگوهوریت و ده‌نگێ خو بده‌تێ.
ژبلى وه‌كو مه گوتى ئه‌ڤه تاوانه وچێنابیت, هه‌ژى گوتنێ یه, ئه‌ڤه دژى به‌ندێ(20) ژده‌ستورێ عیراقێ, چونكى ئه‌ڤه پێشیلكاریه به‌رامبه‌ر مافێ سیاسیێ ده‌نگده‌رى.
ژلایه‌كێ دیڤه, مه دڤێت باسێ چه‌ند سه‌رپێچیان بكه‌ین ژلایێ كاندیدان ڤه.
بو نموونه, وه‌كو هاتیه ده‌ست نیشانكرن, كو روژا ده‌ستپێكرنا هه‌وا هه‌لبژارتنان 15ێ ڤێ هه‌یڤێ بوو, لێ هه‌موو لایه‌ن و كاندیدان روژا 14ێ ڤێ هه‌یڤێ ولده‌مێ ئیڤارى پوسته‌رێن خو ل هه‌موو جهان هه‌لاویستن و دانان.
نه‌خاسمه جهێن نه‌گونجا و قه‌ده‌غه‌كرى, ئه‌وژى بارپتر بمره‌ما دانان وێنێن كاندیدان لجهێن دیار و پێشچاڤـ, وئه‌ڤه‌ژى به‌روڤاژى رێنما و قانوونا هه‌لبژارتنایه؟
راسته مافێ وانایه لگور به‌ندێ(21)ژڤێ قانوونێ سه‌باره‌ت هه‌وا هه‌لبژارتنان, لێ به‌رى ده‌مێ هاتیه ده‌ستنیشانكرن!
لگور به‌ندێ(25)هه‌ر ژڤێ قانوونێ, چێنابیت, هه‌موو ئاڤاهیێن وه‌زاره‌تان و دام و ده‌زگایێن حكوومى بهێن بكار ئینان و ئستیغلالكرن.
وهه‌روه‌سا جهێن ئایینى و هێمایێن ئایینى, یان هه‌ر چالاكیه‌كا هه‌لبژارتنێ بو هه‌وا هه‌لبژارتنان, یان پوسته‌رێن كاندیدان یان یێن كیانێن سیاسى.
لێ موخابن نوكه لگه‌له‌ك جهان دێ ڤێ سه‌رپێچیێ و دیاردا كرێت بینى؟
لگور به‌ندێ(28), نابیت بو چوو لایه‌نك و كاندیده‌كێ بچوو شێوه‌یه‌كێ زورداریێ و فشارێ بكه‌ت, یان تشته‌كێ مادى و یان كاره‌كێ بده‌تێ یان سوزه‌كێ بده‌تێ, بمه‌ره‌ما كو كارتێكرنێ ل هه‌لبژارتنان بكه‌ت.
لێ موخابن دیسان دێ بینین ئه‌ڤـ دیارده یا مشه‌یه, ل عیراقێ و كوردستانێ, له‌و بگشتى خه‌لكێ عیراقێ و كوردستانێ, چوو باوه‌رى ب كاندیدان نه‌مایه.
جهێ گوتنێ, كو ب موخابنیڤه, بهندهك هاتیه دڤێ قانوونێ دا, به‌نده‌كێ سیاسیه, ئه‌وژى به‌ندێ((26), دبێژیت: چێنابیت و قه‌ده‌غه‌یه, دروشمێن ده‌وله‌تا فه‌رمى بهێت بكارئینان, لهه‌موو كومبوونان و ریكلامان و به‌لاڤوكیێن دده‌مێ هه‌واهه‌لبژارتناندان.
هه‌ژى گوتنێ یه, سه‌رپێچیا هه‌ره به‌ربه‌لاڤـ, ئه‌وژى دیاردا سڤیكاتیپێكرن و بتایبه‌ت دراندا وێنێن كاندیدانه.
ئه‌وژى به‌ندێ(35)ژڤێ قانوونێ باس لێكریه, وسزایێ نه‌كێمتر ژهه‌یڤه‌كێ, یان بسزایێ بدراڤى, كو نه‌كێمتر بیت ژئێك ملیون و زێده‌تر ژ پێنج ملیون دیناران بیت, یان بهه‌ر دوو سزایان وبڤى شێوه‌ى:
1-بئه‌نقه‌ست زورداریێ ل وێنێ كاندیدى بكه‌ت و بدرینیت, یان به‌رنامجێ ویێ به‌لاڤوكێ, لهه‌موو ئه‌و جهێن هاتینه ته‌رخانكرن بو هه‌لاویستنا پوسته‌ران بو وى بخوو, لسه‌ر كیستێ ئێكێ دیتر, بمه‌ره‌ما كو كارتێكرنێ ل كاندیدى بكه‌ت یان پروسێسا هه‌لبژارتنان.
2-زورداریێ لسه‌ر هه‌موو رێكێن هه‌وا هه‌لبژارتنان بكه‌ت, ئه‌ڤێن رێكداى ژلایێ قانوونیڤه, بهه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ بیت, ئه‌ڤجا ب ژێبرنێ بیت, یان دراندنێ بیت, یان هه‌ر هه‌لسوكه‌وته‌كا بڤى شێوه‌ى بیت.
3- راگه‌هینیت كو فلان كاندیدى یان پتر یێ خو ڤه‌كێشاى ژپروسێسا هه‌لبژارتنان, ئه‌ڤه دده‌مه‌كێ دایه, كو ئه‌و دزانیت چوو راستى بو نینه, ئه‌وژى بمه‌ره‌ما كو كارتیكرنێ بكه‌ت لسه‌ر ده‌نگده‌ران, یان بڤه‌گوهێزیت ده‌نگێن وى كاندیدى.
دیسان موخابن شێوه‌یه‌ك ژشێوان ئه‌ڤـ فێلبازیه و دیارده یا هه‌ى ل هند ده‌ڤه‌ر و ناوچێن عیراقێ و كوردستانێ؟
سه‌باره‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌ڤـ سه‌رپێچیه هاتنه كرن و دیاركرن, ئه‌و جیهه‌تێ ئه‌ڤـ سه‌رپێچیه یان به‌رتیله هاتیه كرن, دادگه‌ها وێ ده‌ڤه‌رێ یا تایبه‌تمه‌نده بڤه‌كولینا وێ سه‌رپێچیێ و تاوانێ.
سه‌باره‌ت به‌رتیلییا هه‌لبژارتنان, چوو پێنه‌ڤێت لگور قانوونا سزادانا عیراقێ, پێدڤییه, روكنێ مادى و مه‌عنه‌وى هه‌بیت, ئه‌وژى بكورتى كاندین راشیه, وده‌نگده‌ر مورته‌شیه و سه‌باره‌ت ناڤبه‌ینكارى كو بكه‌سێ سیێ دهێت هژمارتن كو نه‌كاندیه و نه ده‌نگده‌ره, ئه‌ڤه هه‌موو ب روكنێ مادى و مه‌عنه‌وى ڤه دكه‌ڤنه بن به‌ندێ(32)برگا دوێ ژڤێ قانوونێ یا هژمار(45) یا سالا 2013ێ.
بهیڤییا وێ چه‌ندێ, كو ئه‌ڤـ سه‌رپێچیه و دیاردێن كرێت و نه شارستانى نه‌مینن و لایه‌ن و كاندید و كومسیون بئه‌ركێ خو رابن بو راكرنا ڤان سه‌رپێچیان, وسه‌ركه‌فتن بو لیست و كاندێن كوردستانێ.
*یاساناس/شڤان نێروه‌یى
تێبینى ژ ئه‌ڤرۆ : ئه‌ڤ گۆتاره بێى ده‌ستكارى هاتیه به‌لاڤكرن ل دووڤ داخوازا نڤیسه‌رێ وێ.
به‌رپرسیاریا قانوونى, جینۆساید و قه‌ره‌بۆیا تاوانێن ئه‌نفالان ل كوردستانێ
شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم
بزانه رژێما گۆر ب رگۆر چو ب سه‌رێ ملله‌تێ مه ئینانه؟! به‌رى ده‌مى، لێ ب هنده‌ك زێده‌كرن و گوهۆرینان، گرنگ دبینم ل ڤێره ژى ب ڤێ ره‌نگى به‌لاڤبكه‌م… رژێما گۆربه‌گۆر چو تشت نه‌مابوو نه‌كرى ل هه‌مبه‌رى ملله‌تێ كورد, ئه‌نفال, كوشتنا ئاسایى, جینۆساید, ده‌ربه‌ده‌رى, وێرانكرنا گوندان, سه‌رهه‌لدان, هه‌موو ژناڤبرنا ناسناما ملله‌تێ كورد, لێ سه‌ره‌راى ڤێ هه‌موویێ ملله‌تێ مه به‌رخودان و خۆراگرى كر و ژناڤـ نه‌چوو, پێخه‌مه‌ت گه‌هشتن ب مافێن سه‌ره‌كى یێن ملله‌تێ مه. ل ده‌سپێكێ من دڤێت ئاماژێ ب ره‌سه‌نیا په‌یڤا ئه‌نفال بده‌م, ئه‌و ژى دزڤریت بۆ وێ ئایه‌تا قورئانا پیرۆز (ویسالونك عن الانفال قل الانفال لله والرسول…)، ل گۆره‌ى تێگه‌هشتنا وان, ئه‌ڤه وه‌كو غه‌نیمه‌یه‌كێ یه, كو هه‌موو تشتێ نه ره‌وا ژ لایێ ئاینى ڤه, بۆ وان دروسته, وه‌كو بده‌ستڤه‌ئینانا سه‌روه‌ت و مال و مولكێ خه‌لكى, ل ده‌مێ شه‌رى دا دگه‌ل كافران؟ بۆ نموونه وه‌كو نوكه داعشێ هه‌مان تێگه‌ه و ئه‌و شرۆڤه‌یا ئاینى هه‌یه؟ سه‌ددامێ دكتاتوور ژ هزرا ئه‌ره‌بیا شوفینزم و پاشكه‌فتى, زنجیره‌یه‌كا ئه‌نفالان ئه‌نجام دان, كو بێگومان, د قانوونێن ئاسمانى و ئه‌ردیدا, ئه‌ڤجا یێن نیڤده‌وله‌تى بن یان یێن ناڤخوه‌یى ودابونه‌ریت و ره‌وشتێ و مرۆڤاتیێ, ئه‌ڤـ هه‌موو جۆره تاوانانه دحه‌رام و قه‌ده‌غه‌كرینه. خو بهانه و پالده‌رێن وان چو بیت, پێدڤیه ئه‌ڤ تاوانبارانه, بكه‌ڤنه به‌ر سزایێ خوه‌یێ قانوونى و بهێنه سزادان, هه‌روه‌سا ل گۆر قانوونا سیڤیل, به‌رپرسایه‌تیا سیڤیل ژى دكه‌ڤیته سه‌ر وان تاوانباران, واته پێدڤیه قه‌ره‌بوویا وان زیانڤێكه‌فتیان بده‌ن یا مالى و مۆرالى, ل گۆر رێسایێن داد و دادپه‌روه‌ریێ, و ل گۆر رێسایێن قانوونا نیڤده‌وله‌تى و یێن یاڤخوه‌یى یێن ئیراقێ. هه‌موو به‌لگه و د‌وكیومێنتێن ئاشكه‌را, ل سه‌ر وان زنجیره كریار و تاوانێن له‌شكه‌رى یێن رژێما فاشستا ژناڤچوویى دیاردكه‌ن, كو پێكهاتبوون ژ فه‌یله‌قا ئێك كو بنگه‌هێ وێ ل كه‌ركووكێ بوو, و فه‌یله‌قا پێنجێ كو بنگه‌هێ وێ ل هه‌ولێرێ بوو, ل گه‌ل هێزێن زێره‌ڤانیا كۆمارى, و هێزێن موغاویر و ئه‌من و ته‌نگاڤیان, ل گه‌ل هنده‌ك هێزێن دیتر, ئه‌ڤه هه‌موو ب مه‌ره‌ما ئه‌نجامدانا توندترین و دژوارترین ئێرشا رێكخستى د ماوێ 22 شواتا سالا1988, تاكو 6 ئه‌یلولا سالا1988, و ب (8) قووناغان:- 1-ئێرشكرن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن سه‌ركه‌لۆ و به‌ركه‌لۆ. 2-ئێرشكرن ل سه‌ر قه‌ره‌داغ. 3-ئێرشكرن ل سه‌ر گه‌رمیان (دژوارترین ئێرش بوو, و ب ده‌هان هزاران قوربانى هه‌بوون). 4-ئێرشكرن ل سه‌ر حه‌وزا زێیێ بچووك. 5-6-7- ئێرشكرن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن چیایى ل ده‌ردورێن هه‌ولێرێ. 8- ئێرشكرن ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن به‌هدینان, پشتى راوه‌ستیانا شه‌رێ ئیراقێ و ئیرانێ (دووماهى ئه‌نفال بوون). پشتى رابوونا سه‌رهه‌لدانا پیرۆزا سالا 1991, ب مه‌لایینا به‌لگه و دۆكیومینتێن نڤیسایى, ئه‌ڤێن هاتینه دیتن دبنگه‌هێن حزبى و جهێن ئه‌من و ئیستیخبارات و موخابراتا حوكمه‌تا رژێمێ, له‌و بێ دودلى دشێن بێژین, كو ئه‌ڤا رژێمێ كرى دجینۆسایدكرنا دژى كورد و كوردستانێ دا, دیده‌ڤانن ل سه‌ر درنده و تاوانیێن ئه‌ره‌بیا نازى دژى نه‌ته‌وه‌یه‌كێ موسلمان و گه‌له‌ك حه‌ژ ئه‌من و پێكڤه‌ژیانێ و دخوازن ب ئازادانه بژین, ل ژێر ژیانه‌كا خۆش و خۆشگوزه‌رانه و ریفیۆز دكه‌ن ژیانه‌كا بنده‌ست و ب زولم و زۆردارى ب هه‌موو شێوه‌یه‌كێ. ئه‌و ئه‌نفالێن رژێمێ ئه‌نجامداین, وه‌كو تاوانا هه‌له‌بچا شه‌هید ل رۆژا 16 ئادارا سالا1988, كو تاوانه‌كا سه‌ربه‌خوه بوو ب هه‌موو ئه‌ركانێن خوه یێن قانوونى ڤه, هه‌روه‌كو دادگه‌ها تاوانان یا ئیراقى, به‌رێ خوه‌دا تاوانا هه‌لبچا شه‌هید, وه‌كو كه‌یسه‌كا جودا ژئه‌نفالێن دیتر. هه‌روه‌سا ل سالا1983, (8) هزار بارزانى ل گوندێ قۆش ته‌به, نێزیكى هه‌ولێرێ و هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دیتر, برن و بێ سه‌روشوونكرن و ب ساخى بن ئاخكرن. هه‌ژى گۆتنێ یه ژوان قوربانیان (37) كه‌سێن بێگونه‌ه ژخێزانا سه‌رۆك بارزانى نه. پێكۆلكرن ب كوشتنا بزاڤا رزگاریخوازیا كوردى, ب سه‌ركردایه‌تیا بارزانیێ نه‌مر, ئه‌وێ چریسكا شۆره‌شا كوردى هه‌لكرى ل11 ئیلولا سالا1961. پاشى ب موخابنى ڤه هه‌ر ل بوهارا سالا 2005, ب شاره‌زایى و شیانێن وه‌زیرێ مافێن مرۆڤى ل حوكمه‌تا هه‌رێمێ, به‌رێز دكتور محه‌مه‌د ئیحسان, و حه‌تا ئه‌ڤرۆ هه‌ر هه‌یام هه‌یام, هنده‌ك ژ وان روفاتێن جینۆسایدێ ل بیابانا سه‌ماوه و باكوورێ رۆژئاڤایێ ئیراقێ, ڤه‌دگوهێزنه كوردستانێ و ل جهێن بابوپاپیرێن وان ل رێوره‌سمێن ژهه‌ژى دهێن بنئاخكرن. لێ موخابن, تا نها ب تنێ روفاتێن به‌هدینان نه‌دیتینه و نه‌زڤراندیه بۆ كه‌سوكارێن وان ئه‌و تاوانێن رژێما گۆبه‌رگۆر كرین, ب به‌ند و تێكست قانوونێ ب تاوان هژمارتینه, ئه‌ڤجا قانوونا دوه‌لى بیت, یان قانوونا ناڤخویا ئیراقى بیت, هه‌كه هه‌ڤدوژیه‌ك چێبوو, ل وى ده‌مى یا دروست و ئه‌وله‌ویه‌ت بۆ رێسایێن قانوونا دوه‌لییا مرۆڤایه‌تى یه, واته هه‌كه بۆ نموونه ده‌ستوورێ عیراقێ پێشتر, ب تێكسته‌كێ دروست كربیت, كو دروسته جوداهیا ره‌گه‌زپه‌رستى بهێته‌كرن, یان هێز بهێته بكارئینان, ب بهانه‌یا پاراستنا وه‌لاتى و ئێكگرتنا وه‌لاتى, لێ ئه‌ڤه یه‌كه نابیته ئه‌گه‌رێ, نه‌به‌رپرسایه‌تیا وان تاوانباران, ئه‌ڤێن تاوانێن دوه‌لى ئه‌نجامداین, دژى كورد و كوردستانێ و شیعه‌یێن ئه‌ره‌ب ل ناڤه‌راست و باكوورێ ئیراقێ, هه‌روه‌سا دژى پارت و بزاڤێن سیاسى, كو ئه‌ڤا رژێما گوبه‌رگۆركرى, چو قانوون و دستوورى قه‌بوول ناكه‌ن, چونكى هه‌ڤدو ژى رێسایێن گشتى یێن قانوونا دوه‌لى نه و رێككه‌فتنێن دوه‌لى نه, ئه‌ڤێن ئیراقێ بخو ئیمزا كرین! خۆشبه‌ختانه, ل گۆر به‌ندێ (7) ژ دستوورێ ئیراقێ, عه‌لا ئه‌ساس چاره‌سه‌ریا ڤێ ره‌گه‌زپه‌رستیێ و جوداهى یا تائیفگه‌رى و نه‌ته‌وه‌یى یاكرى! ل گۆر هه‌موو به‌لگه و دیوكۆمینتێن گرێدایى ب تاوانێن ئه‌نفالان ڤه, رژێمێ ئه‌ڤـ تاوانێن ل خوارێ ئه‌نجام دابوون:ـ 1-كوشتنا (182) هزار كه‌سێن بێگونه‌هێن سیڤیل, ب رێیێن جودا و جوداكرنا زه‌لامان ژ ئافره‌تان و زاۆ ژدایكان, ژبه‌ركو نه‌ته‌وه‌یا وان كو كوردبوون, ب بهانه‌یا كو تێكده‌ربوون و عه‌میل و ژبۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیا بلندا گشت ئیراقیان. 2-خرابكرنا نێزیكى4500 گوندێن سنۆرى و نه‌سنۆرى, ب بهانه‌یا پاراستن ل سه‌ر ئه‌من و ئاسایشا وه‌لاتى, د ماوێ شه‌رێ وى ده‌میێ ئیراقێ و ئیرانێ. 3-كۆچبه‌ركرنا كوردان لجهێ ئاكنجیا وان, بۆ هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن دیتر ب نه‌چارى. 4-چاندنا نێزیكى10 ملیون مینان, دژى خه‌لكێ كوردستانێ. 5- خرابكرن و وێرانكرنا هه‌موو كانیك و ژێده‌رێن ئاڤێ, بۆ ڤه‌خوارنێ و ئاڤدانا دار و ده‌رامه‌تى. 6-هشكرنا بیستان و خرابكرنا داران و چاندنێ. 7- تاوانێن به‌رزه‌كرنا ب زوورى یا مرۆڤان, كو لگۆر راپورتێن رێكخراوێن مافێ مرۆڤى و رێكخراوا لێبۆردنا نیڤده‌وله‌تى, بلندترین هژمار بوون. 8-كوشتنا ب كۆم و رێكخستى, و پێشتر پلان بۆ دانابوو. 9-بكارئینانا چه‌كێ كیمیاویێ قه‌ده‌غه‌كرى نیڤه‌ده‌ولى, دژى مرۆڤان و گیانه‌وران و دار و ده‌رامه‌تى و ژینگه‌هێ. سه‌باره‌ت وان كه‌سێن تۆمه‌تبار ب ئه‌نجامدانا ڤان تاوانان, ئه‌ڤێن ل خوارێ بوون, كو هه‌موو ئه‌ندامێن حزبا به‌حسا ژناڤچوویى بوون:- 1-سه‌ددام حوسێن.2-عه‌لى كیمیاوى, دادوه‌رێ عه‌سكه‌رى, ئه‌ڤێ هه‌موو ده‌ستهه‌لات پێرا هاتینه دان ل گۆر فه‌رمانا (160) ل رێكه‌فتى 29 ئازارا سالا1987.3- تاهیر ته‌وفیق ئه‌لعانى.4-لیوا و سولتان هاشم, سه‌ركردێ فه‌یله‌قا ئێكێ ل كه‌ركووكێ. 5-فه‌ریق نزار عه‌بدولكه‌ریم ئه‌لخه‌زره‌جى, ئه‌ڤێ ئێك ژدادگه‌هێن دانیماركێ, تومه‌ت ئاراسته‌ى وى كرى, ب تۆمه‌تا كوشتنا ب كۆم, ل گۆر رێككه‌فتنا قه‌ده‌غه‌كرنا جینۆسایدێ, ل گۆر به‌ندێ (47برگا4) و پاشى شیا بره‌ڤیت بۆ مالم و ل باكوورێ سوێدێ و پاشى بۆ ئه‌بۆ زه‌بى, و ل وێرێ ئاكنجى بوى و پۆلیسێن ئه‌نترپۆلێ شیان بگرن, و راده‌ستێ دادپه‌روه‌ریێ بكه‌ن.6- سابر عه‌بدولعه‌زیز ئه‌لدوورى. 7-حوسێن ره‌شید ئه‌لتكریتى.8- فه‌رحان موتله‌ك سالح ئه‌لجبورى.9-عه‌دنان خیرالله ته‌لفاح.10-بارق ئه‌لحاج حنته.11-لیوا‌و روكن ئه‌یاد خه‌لیل زه‌كى.12-رازى حه‌سه‌ن سه‌لمان.13-خزر عه‌بدولعه‌زیز ئه‌لدوورى.14-عه‌مید یونس محه‌مه‌د.15-خالد محه‌مه‌د عه‌باس. هه‌ژى گۆتنێ یه, كو گه‌له‌ك رێكخراوێن ب سه‌ر نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى ڤه, ژوانا ژى رێكخراوا هیۆمه‌ن رایتس ووچ, گه‌له‌ك ئه‌ڤـ تاوانانه دیار و ئاشكه‌را كرینه, و ب جینۆساید ناسكرینه. هه‌لبه‌ت ژ لایێ قانوونى ڤه‌ژى, چو پێنه‌ڤێت هه‌ر ب جینۆساید دهێت هژمارتن, چونكى پێشتر نیازا ئه‌نجامدانا ڤان تاوان هه‌بوون, خوه چو پالده‌رێ سیاسى هه‌بیت, لێ ئه‌ڤـ دچیته دچارچووڤێ, تاوانه‌كا ب ئاسایى و ب ئه‌نقه‌ست, كو شوونه‌وارێن وان ب تنێ ل سه‌ر ئیراقێ نینه, قانوونا ئیراقێ ب تنێ ماف هه‌بیت به‌رێ خوه بده‌ته كه‌یسێن ڤان تاوانان, به‌لكو ئه‌ڤه دچیته دچارچووڤێ تایبه‌تمه‌ندیا قانوونا گشتى یا مه‌شموول, واته هه‌ر ده‌وله‌ته‌ك دشێت ئه‌نجامده‌رێن وان تاوانێن ئه‌نفالان, دادگه‌ه بكه‌ت و سزا بده‌ت, وه‌كو ئه‌و نموونا مه ئینایى, ده‌مێ ئێك ژدادگه‌هێن دانیماركێ ل به‌ر بوو, نزار ئه‌لخه‌زره‌جى سزا بده‌ت, پاشى نزارێ تاوانبار ره‌ڤى ژدانیماركێ, چونكى دادگه‌ها دانیماركێ یا تایبه‌تمه‌نده, ژبۆ به‌رێخودانا ڤان جۆره تاوانان, ل سه‌ر ئه‌ردێ خوه, ئه‌ڤه ل گۆر قانوونا نیڤده‌وله‌تیا مرۆڤایه‌تى و هه‌روه‌سا ل گۆر وان رێككه‌فتنێن د ڤى بیاڤی دا, چونكى وه‌كو مه گۆتى شوونه‌وارێن ڤان تاوانان بتنێ ل سه‌ر ئیراقێ و كوردستانێ نینه, به‌لكو ئه‌گه‌رێ مه‌ترسیا وێ ل سه‌ر هه‌موو مرۆڤى یه ب گشتى. چو پێنه‌ڤێت, ئه‌نجامدانا ڤان هه‌موو تاوانێن ئه‌نفالیێن, رژێما گوبه‌رگۆر هه‌مبه‌رى ملله‌تێ كورد و كوردستانێ كرین, تاوانێن دژى مرۆڤایه‌تیێ نه, هه‌روه‌كو بناڤده‌كه‌ت فاتیكان (تاوانێن دژى خودێ)نه, چونكى گه‌فه‌كه ل سه‌ر هه‌بوونا مرۆڤایه‌تیێ و مافێن مرۆڤى د ژیانێ دا, هه‌روه‌سا دژى ئارامى و ئاساییشا مرۆڤایه‌تیێ نه, چونكى كوشتن و كریارێن خرابكرنێ و وێرانكرنێ, و ده‌ركرنا مرۆڤان ژ جهێ وان یێن ژیانێ. ئه‌ڤه ب هه‌موو شێوه‌یه‌كێ ره‌ها نه‌یا دروسته و یا قه‌ده‌غه‌كریه, ل گۆر رێككه‌فتنێن نیڤده‌وله‌تى و راگه‌هاندنا جیهانیا مافێن مرۆڤى و رێسایێن قانوونا نیڤده‌وله‌تیا مرۆڤایه‌تیى و پره‌نسیپێن گشتى یێن قانوونان, ژ وان ژى رێككه‌فتنا جنێف و لاهایى و بریاریێن كۆمه‌له‌یا گشتى یا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى, له‌و ل سه‌ر ئاستێ دوه‌لى هنده‌ك بریار هاته دان سه‌باره‌ت كۆمه‌ل كۆژیان (جینۆسایدان):- *تاوانێن كۆمه‌ل كوژیان, نه‌تاوانێن سیاسینه, كو پێدڤى دكه‌ت هه‌ر ده‌وله‌ته‌ك وان تۆمه‌تباران راده‌ست بكه‌ت ژبۆ دادگه‌هكرنێ. *تاوانێن جینۆسایدێ, نه‌ك كه‌تن(جنحه) یان سه‌رپێچى (مخالفه) نه, ونه ژ وان تاوانانه كو بێ ده‌ستێ (الخگا الغیر العمدى) بیت, به‌لكو تاوانه‌كه ب مه‌ره‌ما تاوانى (جنائى), واته وان تاوانباران دڤیا ڤان تاوانان ئه‌نجام بده‌ن و بگه‌هنه هنده‌ك ئه‌نجامان. *تاوانێن جینۆسایدان ل ئه‌نفالێن كوردستانێ, ژوان تاوانیێن دوه‌لى نه, واته وى مافى دده‌ته هه‌رده‌وله‌ته‌كێ كو بشێت ل سه‌ر ئه‌ردێ خوه, وان تاوانباران ب رێیا دادگه‌هێن خوه سزا بده‌ت, سه‌ره‌راى ئیراق ژى دشێت به‌رێ خوه بده‌ته كه‌یسێن ڤان تاوانباران. *ئه‌نجامده‌رێن ڤان تاوانان, چو حه‌سانه نینه نه‌یا ده‌ستوورى و نه‌یا قانوونى, هه‌تا پێدڤى یه د دستوورى دا ژى, تێكسته‌ك هه‌بیت, ب قه‌ده‌غه‌كرنا حه‌سانێ بۆ ئه‌نجامده‌رێن ڤان تاوانان, ل گۆر رێككه‌فتنێن قه‌ده‌غه‌كرنا كۆمه‌لكوژیان, ئه‌ڤێن ب ده‌هان ده‌وله‌تان په‌سه‌ندكرى, ژ وانا ژى ئیراقێ, ئه‌ڤ رێككه‌فتنه ل گۆر بریارا ئه‌نجوومه‌نێ كۆمه‌له‌یا گشتى یا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى (2670) ئه‌وا ل رێككه‌فتى نه‌هى دیسێمبه‌را سالا 1948ێ, و یا جێبه‌جێكار ل رێكه‌فتى 12 كانوونا دوویێ یا سالا1951. *نابیت بۆ ئه‌ڤێ تۆمه‌تبار ب كوشتنا ب كۆمه‌ل, مافێ په‌نابه‌ریێ هه‌بیت, هه‌تا مافێ په‌نابه‌ریا سیاسى ژى نینه ب چو شێوه‌یه‌كێ ره‌ها, له‌و ده‌ستهه‌لاتا سوێدێ ل هه‌یڤا ئابا سالا 2006, ریفیۆزكر كو مافێ په‌نابه‌ریێ بده‌ته كچا سه‌ددامێ دكتاتوور ل سوێدێ, چونكى یا تۆمه‌تبار بوو ب كوشتنا ب كۆمه‌ل. *نابیت بۆ ڤان جۆره تاوانان, لێبۆرینا تایبه‌ت هه‌بیت بۆ ڤان تۆمه‌تباران ب چو شێوه‌یه‌كێ, هه‌روه‌كو د دستوورێ ئیراقێ هاتیه ل سالا 2005, ل گۆر به‌ندێ 72, ب ئاشكرانه نابیت بۆ سه‌رۆك كۆمارى لێبۆرینه‌كا تایبه‌ت ده‌ربكه‌ت, بۆ ڤان تاوانبارێن رابوین, ب تاوانێن دوه‌لى, یان تاوانێن تیرۆرێ بن, یان تاوانێن گه‌نده‌لیا مالى و كارگێرى بن. *ب بۆرینا ده‌مى, ئه‌ڤـ تاوانه بسه‌رڤه ناچن, واته چه‌ند سال ببوورن ل سه‌ر ئه‌نجامدانا ڤان تاوانان, دێ هه‌ر تاوانبار هێنه دادگه‌هكرن و سزادان, ئه‌ڤه ل گۆر وێ رێككه‌فتنا نه‌ب سه‌رڤه‌چوونا (عدم التقادم) هاتیه كرن, ل گۆر بریارا بهژمار( 2391, ئه‌وا ل رێكه‌فتى 26ێ تشرینا دوویێ ل سالا 1968ێ, ئه‌وا جێبه‌جێكار ل رێككه‌فتى 11ێ تشرینا دوویێ ل سالا 1970. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ل سالا 2007, رۆژا 14/4 هه‌موو ساله‌كێ, ده‌ست نیشان كر بۆ رۆژا ره‌شا ئه‌نفالان, ب ڤێ هه‌لكه‌فتێ چه‌ند و كوڕ و سمینار و چالاكى دهێن ئه‌نجامدان, ئه‌ڤـ رۆژه دهێته ساخكرن ب رۆژه‌كا پرى نه‌خۆش و خه‌مگین بۆ ملله‌تێ مه, ب ده‌ستێن ئه‌ره‌بێن شۆفینزم, لێ چو بكه‌ین ئه‌ڤه ژى قه‌ده‌را ملله‌تێ مه بوو. هه‌ژى گۆتنێ یه, كو گه‌له‌ك ژوان تاوانباران, نه‌خاسمه یێن سه‌ره‌كى ب رێیا دادگه‌ها بلندا تاوانان ل ئیراقێ, گه‌هشتنه سزایێ خوه‌یێ دادپه‌روه‌رانه, ئه‌ڤه ژى ببوو جهێ دلخۆشیا گشت كوردستانیان, ب تایبه‌ت كه‌سوكارێن قوربانیێن ئه‌نفالان. ده‌مێ داروده‌سته‌كێن سه‌ددامى, گه‌هشتینه سزایێ خوه یێ دادپه‌روه‌رانه, ل دادگه‌ها بلندا تاوان ل ئیراقێ ل گۆر قانوونا هژمار( 10) یا سالا2005, بریارا قه‌ره‌بۆكرنا زیانڤێكه‌فتیان دایه, چونكى پشتى به‌رپرسایه‌تیا سزایى, ئوتوماتیكی به‌رپرسایه‌تیا سیڤیل ژى دكه‌ڤیته ل سه‌ر تاوانباران, لێ مخابن تا نها ژى, حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ئه‌ڤـ بریاره جێبه‌جێنه‌كریه؟ پێدڤى گۆتنێ, كو حوكمه‌تا هه‌رێمێ ژى, ته‌خسیرى نه‌كریه, دپێشكێشكرنا خزمه‌تگوزاریان دا, بتایبه‌ت وه‌كو پارچه‌یه‌كا ئه‌ردى و یه‌كینه‌یێن ئاكنجیبوونێ و دانا 25 ملیۆن دیناران وه‌كو مینحه, وه‌كو كێمترین دیارى. سه‌باره‌ت ب پرسا ناسكرنا جینۆسایدێ, حوكمه‌تا ناڤه‌ندى و پشتى گڤاشتنێن حوكمه‌تا هه‌رێمێ, ب جینۆساید ناسكریه, لێ موخابن, ل سه‌ر ئاستێ دادگه‌ها لاهایى و ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا, ب جینۆساید نه ناسكریه, ژبلى هنده‌ك ده‌وله‌تان بخوه ئه‌نفالێن كوردستانێ ب جینۆساید ناسكریه. تێبینى: ئه‌ڤ گۆتاره به‌رى چه‌ند ساله‌كان د رۆژناما وار دا به‌لاڤبوویه، لێ ژ به‌ر گرنگیا وى، من ب فه‌ر دیت ب چه‌ند زێدكره‌نان ڤه بوه‌شینمه‌ڤه.
ئه‌و جادا شه‌هیدیێن سه‌رهه‌لدانێ یه نه‌ك یا سه‌دامیه؟
شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یى
ل ژێر زولم و زۆرداریا رژێما گۆربه‌گۆر, ملله‌تێ كورد گه‌له‌ك نه‌خۆشى و كوشتن و ده‌ربه‌ده‌رى دیتن.
هه‌موو ژى ژبۆ قركرن و ژناڤبرنا ناسناما ملله‌تێ كورد ئاواره‌ى وه‌لاتێ ئیرانێ و توركیا كرن, رژێمێ ب درێژاهیا ته‌مه‌نێ حوكمرانیا خوه ب دژى ملله‌تێ كورد راوه‌ستیان.
وه‌كو جینۆساید و كیمیابارانكرن و ئه‌نفالكرن و وێرانكرنا گوند باژێران و عه‌ره‌بكرنا ده‌ڤه‌رێن ده‌رڤه‌ى ئیدارا هه‌رێمێ, ژبۆ مه‌ره‌ما ژناڤبرنا ناسنامه‌یا ملله‌تێ كورد و بێباركرنا ژكێمترین مافێن خوه یێن ره‌وا.
ژ وان نه‌خۆشى و ده‌رده‌سه‌رێن ملله‌تێ كورد ب چاڤێن خوه دیتین, ئه‌و بوو ل رێكه‌فتى 31/3/1991, كۆچا ملیۆنى ل كوردستانێ ژبه‌ر سه‌دامێ دكتاتۆر به‌ر ب ده‌وله‌تێن جیران ڤه چوون.
ئه‌ڤه وه‌كو تۆلڤه‌كرنه‌ك ژبه‌ر وان سه‌رهه‌لدانێن ب دژى رژێمێ هاتینه كرن ل كوردستانێ هه‌ر ژده‌ستپێكا سه‌رهه‌لدانێ كو ل رانیێ بوو ل رێكه‌فتى 5/3/1991 و ێڤه.
ل وه‌لاتێن جیرانڤه كوردان ژیانه‌كا پرى نه‌خۆش و بترس بره سه‌ر.
به‌لێ ب هاریكارى و بریارا ئه‌نجوومه‌نێ ئاسایشا نیڤده‌وله‌تى یا هژمار(688), ژپێخه‌مه‌ت پاراستنا ملله‌تێ كورد وترساندنا رژێمێ, جاره‌ك دى كورد زڤرین كوردستانا خوه‌یا شرین و ل سه‌ر ملك و جهێن خوه.
ملله‌تێ كورد د هه‌ر شه‌ر و شۆره‌شه‌كێدا و پێلانه‌كا رژێمێ دا هه‌رده‌م به‌رگرى ژخوه كریه به‌رامبه‌ر دوژمنى و چو جاره‌كێ سه‌رێ خوه نه‌چه‌ماندیه.
و خوه راگرتیه و ژناڤنه‌چوویه, هه‌روه‌كو سه‌رهه‌لدانا مه‌زن یا ملله‌تێ مه ل (5) ئادارا سالا 1991 ب تنێ روودانه‌ك نینه بچیته د دیرۆكێ دا, و سالانه بیره‌وه‌ریا وێ ساخ بكه‌ینه‌ڤه.
به‌لكو په‌یامه‌كا به‌رده‌وامه بۆ جیهانێ كو كورد بن ده‌ستیێ قه‌بوول ناكه‌ن وده‌مێ ژ بنده‌ستیێ ده‌ردكه‌ڤیت, دبیته هێمایێ ئاشتیێ و ئاڤه‌دانكرنێ و پێشكه‌فتنێ.
به‌لێ ب مخابنیڤه ل ده‌مێ كۆچا ملیۆنى ب سه‌ر كوردستانێ دا هاتى ل رێكه‌فتى 31/3/1991 , و پشتى هێزێن رژێمێ گه‌هشتینه ناڤچه‌یا سه‌رسنكێ.
ژبۆ پاشڤه‌برنا هێزێن رژێمێ و پاراستنا خه‌لكێ كوردستانێ پێشمه‌رگێن كوردستانێ شه‌ر دگه‌ل رژێمێ كر ل وێ جادا دكه‌ڤیته رۆژئاڤایێ باژێركێ سه‌رسنكێ.
لێ مخابن ل رێككه‌فتى 5/4/1991, و د ئه‌نجامدا ( 11) پێشمه‌رگێن كوردستانێ یێن ده‌ڤه‌رێ, هاتنه شه‌هیدكرن د وى شه‌ری دا و ل سه‌ر وێ جادێ, و پێشتر ژى و ژ ئه‌نجامێ سه‌رهه‌لدانێ و به‌رگریكرنا ناڤچێ ل سه‌رسنكێ بخوه (3) شه‌هید دابوون ل رێككه‌فتى(14/3/1991).
حوكمه‌تا هه‌رێمێ ژى ژبۆ زێده‌تر خزمه‌ت و ئاڤه‌دانكرنا گوندێن كوردستانێ و چێكرنا رێگ و بانا و پاراستنا سیما و جوانیا سروشتێ كوردستانێ.
ئه‌و جاده‌یا ل ناوچه‌یا سه‌رسنكێ كو ل دووماهیا ئه‌نفالیێن ره‌ش ل سالا 1988, ده‌ست ب چێكرنا وێ جادێ هاتبوو كرن, تاكو به‌رى بوهارا سه‌رهه‌لدانێ ل سالا 1991 بدووماهى ئیناى.
مه‌ره‌ما سه‌دامێ دكتاتۆر, ب تنێ دا ب كورتى و ب خۆشى و ته‌ناهى ژقه‌سرا چیایێ گاره‌ى بچیت قه‌سرا ئینشكێ, كو ئه‌ڤ هه‌ردو قه‌سره جهێ مێهڤانداریێن وى بوون, ب تایبه‌ت سه‌ركردیێن ده‌وله‌تیێن كه‌نداڤى.
ل سه‌ر ده‌مێ رژێمێ ب تنێ جادا سه‌دامێ دكتاتۆر بوو و ب ناڤێ وى هاتبوو ناڤكرن, و كه‌سێ دیتر ماف نه‌بوو د وێ جادێرا هاتن و چوونێ بكه‌ت ب تنێ سه‌دام نه‌بیت.
به‌لێ یا سه‌یر ئه‌ڤه‌یه, كو پشتى سه‌رهه‌لدانێ, هه‌موو خه‌لكێ كوردستانێ یێ د وێ جادێرا هاتنوچوونێ دكه‌ت ب تنێ سه‌دام نه‌بیت,و هه‌ر د كه‌ڤندا خه‌لكێ مه دگۆته وێ جادێ جادا سه‌دام.
لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار ژ حزبێ و حوكمه‌تێ و ژبۆ نه‌هێلانا هه‌موو وان ناڤـوشونه‌وارێن رژێما به‌رێ و وه‌كو بیرهاتنه‌ك و رێزگرتنه‌ك ژبۆ وان (14) شه‌هیدێن ل وێ جادێ جانێ خوه كریه قوربان پێخه‌مه‌ت كوردستانه‌كا ئازاد و سه‌ربه‌خوه.
ل رێككه‌فتى 14/3/2013ێ, ناڤێ وێ جادێ گوهارت و كره جادا شه‌هیدێن سه‌رهه‌لدانێ, كو ب راستى ژى ئه‌ڤ یه‌كه تشته‌كێ جوان بوو و ببوو جهێ دلخوشیا كه‌سوكارێن وان شه‌هیدان , لێ موخابن تا نوكه ژى خه‌لكێ مه هه‌ر دبێژنێ جادا سه‌دام؟
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com