شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یى

ڤێجارێ ژى هه‌وه‌ لێبۆرینا گشتى ده‌ركر، ئێدى چو جاره‌كێ به‌حسێ لێبۆرنێ نه‌كه‌ن و هه‌یبه‌تا بریارێن دادگه‌هان ل به‌ر چاڤ وه‌رگرن و ئارامیا جڤاكى تێكنه‌ده‌ن! به‌رى نێزیكى هه‌یڤ و نیڤان،  ده‌مێ به‌حس ل قانوونا لێبۆردنا گشتى دهاته‌كرن، من دخواست ڤێ گۆتارێ ب ڤى ناڤونیشانى و ناڤه‌رۆكێ بۆ سه‌رۆكاتیا  په‌رله‌مانى و هه‌رێمێ بنڤیسم، لێ ژبه‌ر بارودۆخه‌كێ تایبه‌ت ب منڤه‌، گیرۆ بوو هه‌تا ئه‌ڤرۆ. جارێ ل ده‌سپێكێ وه‌كو یا دیار كو لێبۆینا تایبه‌ت ژ ده‌ستهه‌لاتا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ یه‌ و لێبۆرینا گشتى ژ ده‌ستهه‌لاتیێن په‌رله‌مانی یه‌. بێگومان ل هه‌ر وه‌لاته‌ك ل جیهانێ، ب درێژیا دیرۆكێ و هه‌بوونا مرۆڤایه‌تیێ، تاوان و سزا و دادگه‌ه و لێبۆرین ژى هه‌بووینه‌. لێ ل هه‌ر وه‌لاته‌ك ژ ڤان وه‌لاتان سه‌باره‌ت سروشتێ لیبۆرینان  و چاوانیا ب ده‌ركرنا لیبۆرینان جێوازه‌. ل گه‌له‌ك وه‌لاتان ره‌نگه‌ 10 سالان جاره‌كێ یان 50 سالان جارا، هیچ قانوونه‌كا لیبۆرینێ نه‌ده‌ركه‌ڤیت و ئه‌و رێزێ ل هه‌یبه‌تا بریارێن دادگه‌هان و پرۆسێسا چاكسازیا ب چاكسازیكرنا دادگه‌هكریان دگرن! ل وه‌لاتێ مه‌ ژى، ئه‌ڤجا ژ به‌ر چو ئه‌گه‌ر بن، پرسا لیبۆرینا گشتى هه‌ر (2 ـ 4) سالان حه‌تمه‌ن قانوونه‌كا  لیبۆرینێ یا برێڤه‌، ئه‌ڤجا دبیت یا گشتى بیت و دبیت یا تایبه‌ت بیت. نوونه‌رێن خه‌لكى كو په‌رله‌مانتارن، ل شوونا به‌رژه‌وه‌ندیا گشتى و هه‌یبه‌تا بریارێن دادگه‌هان و ته‌ناهى و ئارامیا جڤاكى بپارێزن ژ تاوانباران و خرابكاران. وه‌كو مه‌ گۆتى هه‌ر چه‌ند ساله‌كێن كێم، دێ رابن ب ده‌ركرنا قانوونا لیبۆرینان، ژبو ئازادكرنا هنده‌ك دادگه‌هگریان، ب مه‌ره‌ما  تێكدانا ئارامیا جڤاكى و زێده‌كرنا رێژا تاوانێ. ئازادكرنا دادگه‌هكریان ب لیبۆرینا گشتى یان یا تایبه‌ت ره‌نگه‌ باشى و خرابێن خوه‌ هه‌بن، ل ڤێره‌ چێدبیت گه‌له‌ك ره‌خنێ ل من بگرن. لێ من ره‌خنه‌كا توند ل سه‌ر ده‌ركرنا هه‌ر قانوونه‌كێ هه‌یه‌ بۆ لیبۆرینا كشتى و هه‌تا راده‌یه‌كێ ئه‌ز چو خالێن باشیێ تێدا نابینم ژبلى خرابیێ و زیانگه‌هاندنێ ب هه‌ڤوه‌لاتیێن كوردستانێ و جڤاكى.  ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى و خودان سه‌روه‌ریه‌كا یاسایى یا باش، ئه‌ڤ نه‌ریتێ كرێتێ كولتۆرێ لیبۆرینا گشتى یان یا تایبه‌ت نینه‌، و ئه‌و كه‌سێن تاوانبار و خرابكارێن جڤاكى نا ئازادكه‌ن. كو دوباره‌ زیانێ ب هه‌ڤوه‌لاتیان و ده‌وله‌تێ بكه‌ڤن، بۆ نموونه‌ ل وه‌لاته‌كێ وه‌كو ئه‌مریكا ئه‌ڤه‌ نێزیكى 90 سالانه‌ مه‌ گوه لێنه‌بوویه‌ چو لیبۆرینه‌ك هاتبیت، یان هه‌ر نینن، یان وه‌لاته‌كێ وه‌كو سوێد ل شوونا لیبۆرینا گشتى ، دادگه‌هكریێن خوه‌ ب یاسایا سزایێن شوونگر دده‌ته‌ كارى هه‌م دادگه‌هكرى و هه‌م ده‌وله‌ت ژى  د گه‌له‌ك كه‌رتان دا یا مفاداره‌.  ل سالا 2014ێ، نێزیكى 70ـ80 چاكسازیێن خوه‌ دائێخستینه‌ و كار ب سیسته‌مى شوونگر دكه‌ن. ل وه‌لاتێ مه‌ژى هه‌ر ژدامه‌زراندنا حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ كوردستانێ دا د هه‌ر كابینه‌كێ دا یا ڤه‌بریه‌ ب هاتنا بكێماتى دو لیبۆرینان ئێك یا گشتى ئێك یا تایبه‌ت.  دا گه‌له‌ك دوور نه‌چین، بۆ نموونه‌ ل سالا 2006ێ، لیبۆرینه‌كا تایبه‌ت هاتبوودان ژلایێ سه‌رۆكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ڤه‌، لیبۆرینا گشتى ل سالا 2007ێ،  لیبۆرینا تایبه‌ت ل سالا 2010ێ، لیبۆرینا گشتى یا به‌رفره‌ه ل سالا 2012ێ، لیبۆرینا گشتى یا سالا 2017ێ. ئانكو د(12) سالاندا(5) لیبوردن هاتینه‌ ده‌ركرن، ئه‌گه‌ر ئه‌م لێنێرینه‌كێ ل وه‌لاتیێ خودان سیسته‌میێن جۆرا و جۆر بكه‌ین، نینه‌ د ماوه‌یه‌كێ كێم دا ئه‌ڤ رێژا لیبۆرینان بهێن ده‌ركرن! په‌ژراندنا لیبۆرینا گشتى ب تایبه‌ت ژى ئه‌وا ل سالا 2012ێ هاتى،كو دهێت هژمارتن به‌رفره‌هترین لیبۆرینا گشتى، بۆ زانین ل وى ده‌مى گه‌له‌ك ببوو جهێ گازندێ ل ده‌ف ته‌خا پارێزه‌ر و یاساناس و دادوه‌رو رێكخراوێن جڤاكێ سیڤیل. نزا حوكمه‌ت په‌رله‌مان هزر دكه‌ت ئه‌ڤه‌ مێرخاسیه‌ك و چاكییه‌كه‌ دكه‌ت، چونكى وه‌كو مه‌ ل ده‌سپێكێ ژى گۆتى، پێدڤیه‌ هه‌رده‌م  رێز ل هه‌یبه‌ت و ره‌وایا بریارێن دادگه‌هان بهێت گرتن. هه‌روه‌سا حوكمه‌ت و په‌رله‌مان بهێلیت چاكسازى كارێ خوه‌ بكه‌یت، ئه‌و ژى چاكسازیكرنا ڤان مرۆڤێن كو شاشى كرینه‌ و گه‌هشتینه‌ سزایێ خوه‌، كو دوباره‌ بهێن چاكسازیكرن داكو وان شاشیان دوباره‌ نه‌كه‌ن. ئه‌ڤجا وه‌كو مه‌ گۆتى ژبه‌ر كه‌لتۆر و مشه‌ ب ده‌ركرنا لیبۆرینان، ئه‌ڤ خرابكاره‌ و تاوانباره‌ هه‌تا راده‌كێ ب دروستاهى ناهێن چاكسازیكرن؟ هه‌تا  هنده‌ك په‌رله‌مانتارێن فراكسیۆنێن ئوپوزیوسیۆنێ د ناڤا په‌رله‌مانی دا، ل ده‌مێ خولا بۆرى یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ گۆتبوو.  ئه‌م نه‌ ل گه‌ل ده‌ركرنا یاسایا لیبۆرینا گشتینه‌ و هه‌تا  گۆتبوو نابیت سه‌رۆكێ هه‌رێمێ ئه‌و ده‌ستهه‌لات هه‌بیت ب لێبۆرینا تایبه‌ت بۆ ئازادكرنا دادگه‌هكریان، و داخوازكر دڤێت لیبۆردنا تایبه‌ت ژى هه‌ر ب رێكا په‌رله‌مانى بیت.  هه‌ژى گۆتنێ یه‌ وه‌كو سه‌ربۆرا مه‌ د رێڤه‌برنا كاروبارێن دادگه‌هكریان ڤه‌ بۆ ماوێ نێزیكى (6) سالێن بۆری دا ل چاكسازیا زڕكا.  ئه‌زێ تایبه‌تمه‌ند بووم ب وه‌رگرتنا دادگه‌هكریان، ل سه‌ر هۆلیێن دادگه‌هكریان ل دووڤ به‌ندێن یاسایى، هه‌ر وه‌سا وه‌كو رێڤه‌به‌رێ چاكسازیا ژن و زارۆیان ژى ل دهۆكێ ل سالا ى2013ێ. ب گشتى باوه‌ر بكه‌ن گه‌له‌ك دادگه‌هكرى، ل دووڤ ئامار و داتایێن مه‌ ئه‌و بوون ئه‌وێن ب لیبۆرینان هاتیه‌ به‌ردان و جاره‌ك دن تاوان كرینه‌ و مالێن خه‌لكى شه‌لاندینه‌ و تالانكرینه‌ و زڤرینه‌ چاكسازیێ ڤه‌. گه‌له‌ك جاران ژى مه‌ گوه لێ بوویه‌ ئه‌و به‌ندێن تاوانباران ئه‌وێن هاتینه‌ گرتن ژلایێ پۆلیسان و رێڤه‌به‌ریا گونه‌هباریان ڤه‌ ب تایبه‌ت باندێن دزیێ. باراپتر ئه‌وبوون ئه‌وێن ب لیبۆرینێ هاتینه‌ ئازادكرن، چونكى وه‌كو مه‌ گۆتى حوكمه‌ت و په‌رله‌مان ناهێلیت چاكسازى كارێ خوه‌ ب دروستاهى بكه‌ت، ئه‌و ژى  چاكسازیا ڤان جۆره‌ مرۆڤێن خرابن د ناڤ جڤاكێ مه‌ دا. به‌رى پێشوه‌خت ڤه‌كۆلینێ و دانوستاندنێ ل سه‌ر بكه‌ن و به‌رى بهێنه‌ چاكسازكرن دێ به‌رده‌نه‌ جادێ ب لیبۆرینێ، دا دوباره‌ تاوانان بكه‌ن، خوه‌ دێ بێژى حوكمه‌تێ پێخوشه‌ تاوانان بكه‌ن.  باوه‌ربكه‌ن گه‌له‌ك جاران دادگه‌هكریان بخوه‌ دگۆته‌ من  ب كه‌سایه‌تى، چونینه‌ مه‌ شاشى كربیت دێ د ده‌مه‌كێ نێزیكدا دێ ب لیبۆینێ ده‌ركه‌ڤین. ئه‌ڤجا ماده‌م ئه‌م بزانین زیانێن وێ پترن، بۆچى دێ حوكمه‌ت و نوونه‌رێن مه‌ رێخۆشكه‌ربن ب په‌ژراندنا یاسایه‌كێ بۆ لیبۆرینێ؟. هه‌كه‌ راسته‌  ئه‌و خۆش مرۆڤن و به‌رژه‌وه‌ندیا گشتى وان بڤێت، ئه‌ز  بۆ وان پێشنیازكه‌م دكه‌م ل شوونا لیبۆرینێ بلا بریاره‌كێ بده‌ن.  بۆ نموونه‌ ئه‌ڤ ساله‌ بلا خه‌لك بهێن ئازاكرن ب وان قه‌رێن كاره‌بێ، یان بلا خه‌لك ئه‌ڤ ساله‌ بهێنه‌ ئازاكرن ب وان  سزا و دراڤێن هاتنوچوونێ (غرامات مروریه‌)ئه‌وێن ب كامیرا له‌زاتییا ترومبیلێ هاتینه‌ تۆماركرن. یان خه‌لكێ مه‌ ئه‌گه‌ر نه‌ هه‌موو، ژهنده‌ك پارێ كه‌هره‌با گشتى بهێت لیبۆرین، یان پارێ دانا ئاڤێ، یان هه‌ر جۆره‌ باجه‌كێ ل سه‌ر هه‌ڤوه‌لاتیان، نه‌خاسمه‌ د ڤان بارودۆخان دا و نه‌بوونا پاره‌ى، دێ گه‌له‌ك باشتربیت ژ لیبۆرینا دادگه‌هكریان. ب گشتى ژ به‌ر ڤى بارودۆخێ نه‌خۆشێ ب سه‌ر ملله‌تێ مه‌دا هاتى، ژ قه‌یرانێ و شه‌ڕێ داعش و گه‌له‌كێن دیتر، له‌وا رێژا تاوانێ گه‌له‌ك زوور بوو،  و باراپتریا وان تاوانان ژچارچووڤێ كێشێن كومه‌لاتى ببوون، بتایبه‌ت تاوانا دزیا نه‌چاركرى. له‌و ئه‌ڤه‌ بوونه‌ ئه‌گه‌ر، كو چاكسازیێن مه‌ پر ببن ژدادگه‌هكریان و تۆمه‌تباران، كو هه‌ژیه‌ بێژین، نێزیكى(4800) ب تنێ دادگه‌هكرى ل هه‌رێمێ هه‌نه‌، ئه‌ڤه‌ ژبلى وه‌كو مه‌ گۆتى راگرتیان هه‌موو بنگه‌هان و ل هه‌موو هه‌رێمێ. چونكى بۆ زانیین، ئه‌و ژى بۆ جارا ئێكێ، پشتى چاكسازى ل هه‌رێمێ بووینه‌ رێڤه‌به‌ریێن سیڤیل ل سالا 2008ێ، خوارن و خه‌رجییا دادگه‌هكریان و راگرتیان ل سه‌ر حوكمه‌تا هه‌رێمێ یه‌، كو  بۆ هه‌ر كه‌سه‌كێ و ل دووڤ سالێ دمینیت، لێ ب كێماتى نێزیكى (6000ـ6500) هزارانه‌. له‌و لیبۆرینا گشتى دێ ڤى مفاى گه‌هینیته‌ حوكمه‌تێ و بارێ حوكمه‌تێ سڤیكتر لێكه‌ت. یاساناس

شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یى

چو پێنه‌ڤێت دیاردا یاریا قومارێ، گه‌له‌ك ژمێژه‌ ل جیهانێ دیارده‌كا به‌ربه‌لاڤه‌ و هه‌ر وه‌لاته‌ك ل گۆر قانوونا وه‌لاتێ خوه‌ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل دكه‌ت.
ره‌نگه‌ ل گه‌له‌ك وه‌لاتان، یاریا قومارێ نه‌ تاوان بیت، لێ ل جڤاك و وه‌لاتێن ئیسلامى تاوانه‌ ژ لایێ ئایینى و یاسایى ڤه‌.
ئه‌وا پتر ل پێشچاڤ، یاریا قومارێ یه‌ ل شه‌ڤا سه‌رێ سالێ، ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یا وه‌لاتى و ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ژى مینا وه‌لاته‌كێ وه‌كو ئه‌لمانییا و توركیا و قوبرس، ژبال هند كه‌س و به‌رپرس و بازرگانیێن وه‌لاتان ڤه‌.
بۆ نموونه‌ ل سالیێن به‌رى قه‌یرانێ ل هه‌رێمێ، بازرگان و هند كه‌س هه‌بووینه‌ هه‌تا (40 ـ 50) هزار دۆلار دده‌ن و ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یى و سه‌ره‌رایى قه‌یرانێ، لێ پاره‌كێ ب گۆژمه‌كێ باش ل قومارێ دهێته‌ دان.
و ژ لایێ ئایینى ڤه‌ ژى، چو پێنه‌ڤێت تاوانه‌ و حه‌رامه‌، چونكى د ئایه‌تا قورئانێ دا هاتیه‌ و به‌حس ل (میسر) هاتیه‌كرن، كو مه‌ره‌م و شرۆڤه‌ ژێ یاریا قومارێ یه‌.
واته‌ هه‌كه‌ دو كه‌س یان چه‌ند كه‌س، یاریا قومارێ بكه‌ن، ئه‌ڤجا چو جۆرێ قومارێ بیت، ئێك یان دو فائیده‌ ببن و یێن دیتر خوساره‌ت ببن.
ئه‌ڤ پاره‌ و ماله‌ ل گۆر ئایینى پیرۆزێ ئیسلامێ نه‌یا دروسته‌ و یێ حه‌رامه‌ و ل گۆر یاسایا سزادانا عیراقى ژى تاوانه‌ و سزا بۆ هه‌یه‌.
ژ لایێ ده‌روونى ڤه‌ ژى، یا دیاره‌ ل گۆر زانستێ ساخله‌میا ده‌روونى، هه‌ر دیاره‌ك یان كریاره‌ك كو یا نه‌یاسایى و سروشتى و ره‌وا بیت.
جۆره‌كه‌ ژ ئێشیێن ده‌روونى، پێدڤییه‌ چاره‌سه‌ریا وێ بهێته‌كرن، ئه‌ڤجا ئه‌ڤ كه‌سێ یاریا قومارێ دكه‌ت، وه‌كو ئه‌م هه‌موو دزانین و گولێ بووینه‌.
كو گه‌له‌ك جاران ژ ئه‌نجامێ خوساره‌تیێ، هه‌موو سه‌روه‌ت و مال و ترومبێل دانایینه‌ سه‌ر مێزا قومارێ، تا گه‌هشتیه‌ وى راده‌ى كه‌یسیێن نامووسێ ژى هاتینه‌ د ڤێ یاریێ دا؟
ژ لایه‌كێ دیتر ڤه‌، زیانه‌كا مه‌زن ب ده‌وله‌تێ دكه‌ڤیت، چونكى وه‌كو مه‌ ل ده‌ستپێكێ گۆتى، كو پاره‌كێ خه‌یالى د قومارێ دهێته‌ خه‌رجكرن.
چو پێنه‌ڤێت ئه‌ڤ پاره‌ ژ وێ ده‌وله‌تێ دچیت بۆ ده‌وله‌ته‌كا دیتر، نه‌خاسمه‌ وه‌لاته‌كێ مینا مه‌ و ڤێ قه‌یرانێ؟
هه‌كه‌ ئه‌و پارێ ل یاریا قومارێ دده‌ن، د ڤێ قه‌یرانێ دا بده‌نه‌ خه‌لكێ هه‌ژار و ده‌ستكورت، یان پرۆژه‌یه‌كێ بدانن.
باوه‌ربكه‌ن دێ گه‌له‌ك ئاریشیێن جڤاكى پێ هێن چاره‌سه‌ركرن و زیان ژى ب هه‌رێمێ ناكه‌ڤیت، به‌لكو به‌روڤاژى دێ مفایه‌كێ مه‌زن هه‌بیت!
ژ لایێ یاسایى ڤه‌، وه‌كو مه‌ گۆتى، جڤاكێ مه‌ مینا جڤاكێن ئاینى، یاریا قومارێ ل گۆر ئاینى و یاسایێ تاوانه‌ و سزا بۆ هه‌یه‌.
ژ لایێ یاسایى ڤه‌ ل سه‌ر تاوانا یاریا قومارێ، ل گور به‌ندێ (389) ژ یاسایا سزادا عیراقى، سزا ب (5) برگان ڤه‌ ب شێوه‌یه‌كێ جودا هاتینه‌ دانان.
1ـ دێ هێته‌ سزادان نه‌ زێده‌تر ژساله‌كێ، و ب دراڤى ژى نه‌زێده‌تر ژ سه‌د دیناران، یان ئێك ژ ڤان سزایان.
كو هه‌ر كه‌سێ مه‌حه‌له‌كێ یاریا قومارێ ڤه‌كه‌ت یان برێڤه‌ ببه‌ت، به‌رهه‌ڤ بكه‌ت بۆچوونا مرۆڤان بۆ وى مه‌حه‌لى.
هه‌روه‌سا هه‌ر كه‌سێ رێكبێخیت یاریه‌كێ د ڤى ده‌رباره‌ی دا، د مه‌حه‌له‌كێ گشتیدا یان یێ ڤه‌كرى بیت بۆ خه‌لكى، یان یان خانیه‌ك بیت كو به‌رهه‌ڤ بكه‌ت بۆ ڤێ یاریێ.
2ـ ب هه‌مان سزایێ د بڕگا ئێك داهاتى، بۆ وى كه‌سێ بۆرسا مه‌حه‌لى قومارێ ڤه‌كه‌ت (صیارفه‌ ا لمحل).
3ـ سزا ب حه‌بسكرنێ بۆ ماوێ نه‌زێده‌تر ژ ساله‌كێ، یان ب دراڤى نه‌ زێده‌تر ژ (50) دیناران، بۆ وى كه‌سێ بهێته‌ دیتن دئێك ژ ڤان مه‌حه‌لان دا، ئه‌ڤێن مه‌ ئاماژه‌ پێكرین د بڕگا ئێك دا ژ ڤى به‌ندى.
3ـ هه‌موو پاره‌ و ئالاڤیێن، ئه‌ڤێن یاریا قومارێ پێ دهێته‌كرن، دێ ژێ هێته‌ وه‌رگرتن و ده‌ركرن.
4ـ دادگه‌ه دێ وى مه‌حه‌لێ یاریا قومارێ گریت، بۆ ماوێ نه‌زێده‌تر ژساله‌كێ.
هه‌ژى ئاماژه‌ پێكرنێ یه‌، یاسایا سزادانا عیراقى، د گه‌له‌ك به‌ندێن خوه‌دا پێدڤى ب هه‌مواركرنێ یه‌، نه‌خاسمه‌ به‌ندێن گرێداى یاریا قومارێ ڤه‌.
چونكى ل ده‌مێ به‌ندێن هه‌ر قانوونه‌كێ دهێنه‌ دانان، بۆ ده‌مه‌ك و جهه‌كێ دهێن دانان.
لێ ده‌مێ جڤاكێ وێ ده‌وله‌تێ وه‌رار و پێشكه‌فتنێ بخوه‌ڤه‌ دبینیت، گه‌له‌كا پێدڤییه‌ به‌ند و بڕِگیێن وێ قانوونێ بهێن هه‌مواكرن.
بۆ نموونه‌ سزایێ كرنا یاریا قومارێ ب ته‌مامى ل گه‌ل ڤێ تاوانێ ناگونجن؟
ئه‌ڤجا پێدڤیه‌ یاسادانه‌رێ كوردستانێ، هه‌موو به‌ندێن گرێداى تاواناكرنا یاریا قومارێ هه‌موار بكه‌ت و سزایێن گران و توند بدانیت و هند به‌ندێن نوو بدانیت.
چونكى نوكه‌ یاریا قومارێ ب گه‌له‌ك شێوان دهێته‌كرن، وه‌كو ب جیهازى و ئه‌نترنێتێ و كارتا و پوكه‌رێ و تیمۆیێ…هتد؟
و یاسادانه‌رێ عیراقێ، ب تێر و ته‌سه‌لى به‌حسێ ڤان هه‌موو جۆرێن قومارێ نه‌كرینه‌، و ب راستیژى نه‌روونیه‌ك د ڤان به‌ندان دا هه‌یه‌؟
پێدڤى ب هه‌مواركرنێ یه‌، چونكى تا نها ئێكه‌م هه‌مواركرن هاتیه‌كرن ئه‌و ژى د بڕگا (2) دا بوو ل سالا 1985.
هه‌روه‌سا جهێ ئاماژه‌كرنێ یه‌ و جهێ ده‌ستخۆشیێ یه‌، كو ئه‌نجوومه‌نێ پارێزگه‌ها دهۆكێ، ب فه‌رمى یاریا تیمۆیێ و ب رێیا جیهازان قه‌ده‌غه‌كریه‌ به‌رى چه‌ند هه‌یڤان.
ئه‌وا گرنگ د ڤێ بریارێ دا، پێدڤیه‌ جهێن په‌یوه‌ندیدار، ب رژدى و به‌رده‌وام دووڤچوونا ڤێ دیاردا پر مه‌ترسیدار بكه‌ن.
*یاساناس

عیراق ب شاشی ڤه‌ د مافێن دستوورى یێن كوردان تێدگه‌هشت
جۆریێن ده‌وله‌تان و عیراق ب كۆنفیدرالیێ ژى رازى نابیت؟
شڤان محه‌مه‌د سه‌لیم نێروه‌یى
مانشێت
(مافێن كوردان د ناڤـ د ستووری دا مافێن گشتی و ره‌وانه‌, نه‌وه‌كو د یاریه‌كێ و مینحه‌یه‌كێ یه‌ ل ده‌ف لایه‌نه‌كێ یان كه‌سه‌كى)
ل گۆر رێسایێن قانوونا نیڤده‌وله‌تى, ئێك ژ ئاریشێن ده‌وله‌تا سه‌ربه‌خوه‌, ئه‌ڤا خودان سه‌روه‌رى، ئه‌و ژى ده‌وله‌ته‌كا ئاسایى یه‌ (ناڤه‌ندى) كو بۆ رێڤه‌برنا وه‌لاتى ئێك ده‌ستهه‌لاتا سیاسى هه‌یه‌ و پێكدهێت ژ ئێك هه‌رێم, ئه‌ڤجا سیسته‌مێ كۆمارى, یان مه‌له‌كى بیت.
هه‌موو ده‌سهه‌لات ب ده‌ستێ ناڤه‌ندى نه‌ و دبیت د ناڤـ وێ ده‌وله‌تێ دا, گه‌له‌ك نه‌ته‌وه‌ و تائیفه‌ هه‌بن یان دبیت ئێك نه‌ته‌وه‌ بیت.
دیرۆكێ بۆ مه‌یا سه‌لماندى د ناڤـ ڤان جۆره‌ ده‌وله‌تان دا, ئه‌ڤجا ل ژێر حوكمێ ئێك پارت بیت, یان حوكم ب ده‌ستێ ئێك سه‌ركرده‌ بیت, ل ڤێره‌ چو پێنه‌ڤێت دكتاتۆریه‌ت سه‌رهه‌لدده‌ت و دبیته‌ ده‌وله‌ته‌كا خودان سته‌مكار و دكتاتۆر.
بۆ نموونه‌ وه‌كو نوكه‌ هه‌ى ل گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤین و ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ رژێما گۆربه‌گۆرا ژناڤچووى ل عیراقێ.
له‌و دێ بینى ل ڤان ده‌وله‌تێن ل ژێر حوكمێ دكتاتۆرانه‌ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین, خه‌لكێ ڤان وه‌لاتان د هه‌موو بیاڤێن ژیانێ دا چو بوها و ژیان نینه‌, ب تایبه‌ت ئازادى نینه‌ وه‌كو خۆشترین تشت دژیانێ دا, له‌و د ڤان چه‌ند سالێن بۆری دا شۆره‌ش هاتنه‌كرن ژبۆ راكرنا ڤان دكتاتۆران, ئه‌ڤێن بۆ ماوێ ب كێماتى 45 سالان حوكم ل وه‌لاتێ خوه‌ دكرن.
هه‌ژى گۆتنێ یه‌, كو د دیرۆكا مرۆڤایه‌تیێ دا پیسترین و نه‌خۆشترین سیسته‌مێ حوكمى ل جیهانێ, ئه‌و ژى سیسته‌مێ حوكمێ ناڤه‌ندى یه‌ ئانكو دكتاتۆرى, وه‌كو ل عیراقێ و سووریێ و لیبیا و گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن دیتر ل رۆژهه‌لاتا ناڤین, به‌روڤاژى جوانترین و بهاترین سیسته‌مێ حوكمى ل جیهانێ, ئه‌ڤرۆ سیسته‌مێ حوكمێ دیمۆكراسى و فیدرالى و كۆنفیدرالی, ئه‌ڤا ئه‌ڤرۆ شۆره‌شێن مه‌زن ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دهێنه‌كرن, پێخه‌مه‌ت گوهارتن و په‌یروه‌كرنا سیسته‌مێ دیمۆكراسیێ, كو هه‌موو مافێن مرۆڤى ل ژێر وى حوكمى ددابینكرى و د به‌رجه‌سته‌ كرینه‌.
جۆرێ دووێ یێن ده‌وله‌تێن سه‌ربه‌خوه‌ و خودان سه‌روه‌رى, ئه‌و ژى ده‌وله‌تا فیدرالى (ئێكگرتى) یه‌, دبیت چونه‌ناڤا (اندماج) هنده‌ك ده‌وله‌تان, د ئێك كیانێ قانوونى و سیاسى دا.
یان دبیت ئێك ده‌وله‌ت بیت, به‌لێ هاتبیه‌ پارڤه‌كرن, ل سه‌ر هه‌رێمه‌كێ یان دو هه‌رێمان یان پتر, ل ژێر حوكم و رێخستنا دستوورى.
پارڤه‌كرنا ده‌ستهه‌لاتان واته‌ دابه‌شكرنا پشكداریا سیاسى و پارڤه‌كرنا سه‌روه‌ت و سامانى د ناڤبه‌را هه‌رێمان دا, ب شێوه‌یه‌كێ دادپه‌روه‌رانه‌ ل گۆر پره‌نسیپێ جوداكرنا ده‌ستهه‌لاتان د ناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتا (قانووندانان, جێبه‌جێ كرن, دادگه‌ریێ).
ئه‌ڤ جۆرێ ده‌وله‌تا خودان فیدرالیه‌ت, سه‌روه‌ریا پارڤه‌كریه‌ د ناڤبه‌را سه‌روه‌ریا ده‌رڤه‌ و ناڤخوه‌ى, بۆ نموونه‌ هه‌رێما كوردستانێ سه‌روه‌رى یا هه‌ى د دستورێ هه‌رێمێ دا, سه‌رۆكێ هه‌رێمێ و سه‌رۆكێ حوكمه‌تا هه‌رێمێ ئه‌و مافێ هه‌ى, مومارسه‌یا هنده‌ك خۆنیشادانێن سه‌روه‌ریا ده‌رڤه‌ (خارجیه‌)بكه‌ن, هه‌ر وه‌كو هاتیه‌ د دستوورێ عیراقێ دا ل سالا 2005.
ئه‌ڤه‌ نه‌ ب وێ واتایێ یه‌, كو هه‌رێم ژى ده‌وله‌ته‌كه‌, وه‌كو ئه‌و ب شاش تێتگه‌هن, به‌لكو ئه‌ڤه‌ ب وێ واتایێ یه‌, كو هه‌رێمێ هه‌بوونا كه‌سایه‌تیه‌كا قانوونى هه‌یه‌ د ناڤ ده‌وله‌تێ دا و چو ژ سه‌روه‌ریا عیراقێ ناهێته‌ خوارێ, به‌لكو ئه‌ڤه‌ مافه‌كێ ره‌وایێ هه‌رێمێ یه‌ ل گۆر دستوورى و سروشتێ سیسته‌مێ فیدرالیه‌تێ.
چو پێنه‌ڤێت ل گۆر هنده‌ك به‌ندیێن دستوورى, دێ ڤان په‌یوه‌ندیێن ناڤه‌ندى ب هه‌رێمێ یان هه‌رێم و پارێزگه‌هان ده‌ستنیشان كه‌ت و هه‌كه‌ ناكۆكیه‌ك چێبوو ل سه‌ر به‌ندێن دستوورى ب تایبه‌ت هه‌موو ئه‌و به‌ندێن گرێداى سه‌باره‌ت مافێن هه‌رێمێ یان هه‌رێمان و مافێن ناڤه‌ندى ل سه‌ر هه‌موو پرس و ئاستان, وى ده‌مى دێ دادگه‌ها بالا یا فیدرال حوكمى ل سه‌رده‌ت.
ئه‌ڤـ ئێكگرتنه‌ د ناڤ ده‌وله‌ته‌كا فیدرالى دا, دبیت ئێكگرتنه‌كا پێكڤه‌ بیت, یان ئێكگرتنه‌كا ئاسایى بیت و هه‌ر چو جۆر و شێوێ ده‌وله‌تا ئێكگرتى بیت, چێدبیت پێگریه‌كا موكم بیت د ناڤبه‌را فیدراله‌تێ و دیمۆكراسیه‌تێ دا, ژ به‌ر پشكداریه‌كا به‌رفره‌هـ یا هه‌موویان د حوكمى دا, هه‌روه‌سا دپارڤه‌كرنا سامانێ وه‌لاتی دا ب شێوه‌یه‌كێ دادپه‌روه‌رانه‌, بۆ نموونه‌ وه‌كو نوكه‌ ل عیراقێ.
جۆرێ سێێ, یێن ده‌وله‌تێن سه‌ربه‌خوه‌, ئه‌و ژى ده‌وله‌تێن (كۆنفیدرالى), ئه‌ڤرۆ گه‌له‌ك نموونیێن ده‌وله‌تێن كۆنفیدرالى هه‌نه‌ ل جیهانێ, لێ بۆ نموونه‌ ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا ئه‌ڤا ژ گه‌له‌ك ده‌وله‌تان پێكهاتى و دهێته‌ رێخستن ب په‌یماننامان, یان دبیت دستووره‌ك هه‌بیت, ل سه‌ر ئاستێ وێ ئێكه‌تیێ و كارێ وان ئێك بیت, یان ئێك ئارم هه‌بیت و گه‌له‌ك كار و سیسته‌مێن دیتر.
لێ هه‌ر ئێك ژڤان ده‌وله‌تان ئه‌ڤێن د ناڤ ڤێ ئێكه‌تیێ دا, پاراستنێ ل سه‌ر سه‌ربه‌خوه‌یا خوه‌ دكه‌ت, وه‌كو ده‌وله‌ت و هه‌ر چو گاڤا ڤیا دێ شێت ژ ڤێ ئێكه‌تیێ ده‌ركه‌ڤیت.
بۆ پرسا عیراقێ ژى, ل ده‌سپێكێ یا فه‌ره‌ بێژم ل هه‌ر وه‌لاته‌كێ مینا عیراقێ, كو یا پێكهاتیبیت ژ گه‌له‌ك نه‌ته‌وه‌یان و ل وى وه‌لاتى هه‌كه‌ دستوور ب دروستاهى, نه‌هێته‌ جێبه‌جێكرن و ماف نه‌هێنه‌دان و دادپه‌روه‌رى نه‌بیت.
ل وى ده‌مى د وى وه‌لاتیدا چو جاره‌كێ ئاشتى و ئارامى به‌رقه‌رار نابیت, دێ هه‌رده‌م شه‌ر و ئالۆزى و نه‌خۆشى بیت, مینا عیراق, لبنان, ئیران, لیبیا…هتد.
ئه‌ڤجا ل عیراقێ و ژ به‌ر وان ئالۆزى و نه‌خۆشى و شه‌ڕێن دهێنه‌ كرن و بێباركرنا مافێن كێم نه‌ته‌وه‌یان و پێكنه‌كرنا پێكهاته‌یێن عیراقى, د عیراقه‌كا ئێكگرتى دا, هه‌موو جیهان پێشنیازا (كۆنفیدراله‌تێ) بۆ پاشه‌رۆژا عیراقێ دكه‌ن بۆ كورد و شیعه‌ وسوونه‌یان.
لێ مخابن سه‌ركرده‌یێن شیعه‌ یێن خودان ده‌ستهه‌لات, ڤێ كۆنفیدراله‌تێ ره‌ت دكه‌ن, و پاراستنێ ل سه‌ر ئێكگرتنا عیراقێ دكه‌ن, ل گه‌ل پێشیلكرنا مافێن هه‌رێمێ و هه‌موو ئه‌و كێمنه‌ته‌وه‌ێن دیتر.
ژبلى ڤان جۆره‌ ده‌وله‌تێن خودان سه‌روه‌ریه‌كا ته‌مام, هنده‌ك جۆرێن دیتر ژى یێن ده‌وله‌تان هه‌نه‌, ئه‌و ژى سه‌روه‌ریا وان یا ته‌مام نینه‌ (ناقصه‌ السیاده‌), بۆ نموونه‌ ئه‌ڤ ده‌وله‌تێن ب سه‌ر ده‌وله‌ته‌كا دیتر ڤه‌, یان یا ل ژێر پاراستنێ, یان ئه‌و هه‌رێمێن دكه‌ڤنه‌ ل ژێر ئینتدابێ یان وه‌سیه‌تێ.
ل گۆر ئه‌ڤا مه‌ گۆتى كۆمارا عیراقێ, ئه‌و ده‌وله‌تا ئێكگرتى یه‌, واته‌ ب شێوێ پێكڤه‌ ژ دو هه‌رێمان و پتر, ل گۆر به‌ندێ (1) ژ دستوورێ هه‌میشه‌یێ عیراقێ یێ سالا 2005.
هه‌رێما كوردستانێ, هه‌رێمه‌كا ئێكگرتى یه‌ ل گۆر به‌ندێ (117) ژ دستوورى, ئه‌ڤى به‌ندى دانپێدانێ ب ده‌ستهه‌لاتا ته‌مام بۆ هه‌رێمێ كریه‌, بۆ نموونه‌ مافێ هه‌رێمێ یه‌, دستووره‌ك هه‌بیت هه‌ره‌مێ ده‌ستهه‌لاتان ده‌ستنیشان بكه‌ت, وه‌كو ده‌ستهه‌لاتا (قانوون دانانێ, جێبه‌جێ كرنێ, دادگه‌ریێ), چاوانى ومیكانزمێ په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتا ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ دا.
هه‌روه‌سا ل ڤێره‌ ژى, و ژ بۆ هه‌ر ناكۆكیه‌كێ د ناڤبه‌را ده‌ستهه‌لاتێن ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ دا, ل وى ده‌مى لێ زڤرین بۆ دادگه‌ها بالا یا فیدراله‌ ئه‌ڤه‌ یا تایبه‌تمه‌نده‌ د ئێكلاكرنا وێ ناكۆكیێ و ئاریشێ دا.
سه‌باره‌ت رێخستنا په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ دا, د سروشتێ سیسته‌مێ حوكمێ فیدرالیه‌تێ دا, چو پێنه‌ڤێت دێ دستوور ده‌ستنیشان كه‌ت, هه‌كه‌ ناكۆكى چێبوو ل سه‌ر تێكستێ به‌نده‌كێ, یان هه‌كه‌ هه‌ڤدو ژى چێبوو دراو بۆچوونه‌كێ دا, یان نه‌ روونیه‌ك د تێكستێ ده‌ستووری دا هه‌بیت.
ل وى ده‌مى دێ دادگه‌ها بالا یا فیدرال دێ وى تێكستێ دستوورى شرۆڤه‌ كه‌ت, نه‌ك لایه‌نه‌كێ حزبى یان دینى یان حكومى, هه‌كه‌ تێكستا دستوورى یا روون و ئاشكه‌را بیت, ل گۆر رێسایا گشتى دزانستێ قانوونێ و فقه‌هێ ئیسلامێ دا, ب پێدڤى نابینیت كو شرۆڤه‌یا وى تێكستا روون بهێته‌كرن, چونكى تێكستا روون و ئاشكه‌را ژ شرۆڤه‌یا تێكستێ نه‌ روون و ئاشكه‌را هاتیه‌.
ئه‌ڤجا تێكست و به‌ندێن دستوورى ب روونى و ئاشكه‌راى به‌حسێ, رێخستنا ده‌ستهه‌لاتێن ناڤه‌ندى و هه‌رێما كوردستانێ و ئه‌و پارێزگه‌هێن نه‌رێخستى كرینه‌, ژ به‌ر هندێ هه‌ر راوبۆچوونه‌ك ل گه‌ل هه‌بوونا تێكستا قانوونێ و دستوورى, چو گرنگیا خوه‌ نینه‌.
هه‌روه‌كو ل گۆر رێسایا قانوونى, ئه‌ڤا د به‌ندێ (2) ژ قانوونا سیڤیلا عیراقی دا هاتى ده‌مێ دبێژیت (لا مساغ للاجتهاد فی مورد النص).
ل سه‌ر بنیاتێ ئه‌ڤا مه‌ دایه‌ دیاركرن, د ره‌سه‌ن دا و د سیسته‌میێن فیدرالى دا, ده‌ستهه‌لاتێن ناڤه‌ندى ددیاركرینه‌ (محدوده‌) و ده‌ستهه‌لاتێن هه‌رێمێ یان هه‌كه‌ هه‌رێمه‌كا دیتر ژى هه‌بیت, گه‌له‌ك دبه‌رفره‌هن.
چونكى ئه‌ڤه‌ ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌ڤوه‌لاتیان گه‌له‌ك یا باش و نێزیكه‌ نه‌ك به‌روڤاژى, چونكى هه‌كه‌ نه‌ ئه‌رێ پا بۆچى دبێژنێ سیسته‌مێ فیدرالى؟
هه‌روه‌سا چه‌مكێ فیدرالیه‌ت و ناڤه‌ندى, دو سیسته‌مێن هه‌ڤدوژن, و ئێك ناگرن و زڤرین بۆ حوكمێ ناڤه‌ندى, هه‌روه‌كو گه‌له‌ك ژ سیاسیێن عیراقى داخواز دكه‌ن؟!
ب راستى ل ده‌ف هه‌رێمێ ئه‌ڤه‌ نه‌ جهێ قه‌بوول كرنێ یه‌, هه‌رێم ب چو ئاوایه‌كێ رازى نه‌بوویه‌ و رازى ژى نابیت, كو هه‌موو مافێن كوردان د دستووری دا ب ده‌ستێ ناڤه‌ندى بیت.
هه‌ر وه‌كو مه‌ دیتى كو هه‌رێمێ و نه‌خاسمه‌ د ڤان 13 سالێن بۆریدا, هه‌رێمێ داگیرانى ژ مافێن خوه‌ یێن دستوورى نه‌كرن, هه‌رده‌م نه‌ زێده‌تر ژمافێن خوه‌ یێن قانوونى و دستوورى ژ عیراقێ داخواز نه‌كریه‌, نزا ژ به‌ر چ سه‌ركرده‌یێن عیراقى دانپێدانێ ب مافێن ملله‌تێ كورد ناكه‌ن؟
نه‌خاسمه‌ وه‌كو مه‌ به‌حس لێكرى, هه‌موو تێكست و به‌ند و ده‌ستهه‌لاتێن هه‌رێمێ ب روونى و ئاشكه‌رایى هاتینه‌ د دستووری دا.
نه‌خاسمه‌ و پشتى ڤێ قوربانیا مه‌زنا ملله‌تێ كورد داى, ب درێژیا حوكمێن ئێك ل دووڤ ئێكێن عیراقێ و هه‌تا سالا 2003.
هه‌ڤپه‌یمانى ل گه‌ل ئه‌مریكا ژبۆ ژناڤبرنا رژێما فاشستا گۆربه‌گۆر, پێخه‌مه‌ت دابینكرنا مافێن سه‌ره‌كێ یێن ملله‌تێ كورد د عیراقه‌كا خودان دستووره‌ك و سیسته‌مه‌ك نوو دا, ل ژێر حوكمێ سیسته‌مێ فیدرالى و دیمۆكراسى دا.
هه‌كه‌ هه‌ر وه‌كو به‌رى نوكه‌ هه‌موو تشته‌ك ب ده‌ستێ ناڤه‌ندى بیت و ب كه‌یفا دلێ خوه‌ حوكمى ل كوردان بكه‌ت, و پێشیلكاریا مافێن كوردان بكه‌ت.
پا بۆچى یه‌ مه‌ ئه‌ڤ قوربانیه‌ داى و پشكدارى د حوكمه‌تێن عیراقێ دا كرى ل گه‌ل برایێن خوه‌ یێن عه‌ره‌ب و نه‌ته‌وه‌یێن دیتر, ژبۆ ئاڤاكرنا ده‌وله‌ته‌كا خودان سه‌روه‌ریا قانوونێ و دیمۆكراسیێ و حوكمێ ده‌زگه‌هیێ.
چونكى مافێن كوردان د ناڤـ د ستووری دا, ئه‌ڤ مافه‌ گشتى نه‌ و دره‌وانه‌, نه‌وه‌كو د یاریه‌كێ و مینحه‌یه‌كێ یه‌ ل ده‌ف لایه‌نه‌كێ یان كه‌سه‌كێ, به‌لكو ئه‌ڤه‌ مافێن ملله‌تێ مه‌نه‌, ل گۆر قانوونا نیڤده‌وله‌تى و هند قانوون و دستوورێ عیراقێ.
ده‌وله‌ت دێ ب هێزكه‌ڤیت, هه‌كه‌ ب دروستاهى حوكم ب دستوورى بهێته‌كرن و هه‌رێم و ناڤه‌ند مومارسه‌یا ده‌ستهه‌لاتێن خوه‌ بكه‌ن ل گۆر دستوورى, بێ پێشیلكاریا مافێن مرۆڤى و نه‌بیته‌ ژێده‌رێ دكتاتۆریێ.
هه‌رده‌م سیاسه‌تمه‌دارێن عیراقێ دخوازن و خه‌ما وان ئه‌وه‌, كو پێدڤى یه‌ ناڤه‌ند ب هێز بكه‌ڤیت, به‌لێ نابیت ب هێزكرنا ناڤه‌ندى, ل سه‌ر كیستێ ده‌ستهه‌لاتێن هه‌رێمێ بیت, ل گۆر پیڤه‌ر و بنیاتێ ده‌وله‌تا فیدرالى.
چونكى بێگومان, تێگه‌هێ ب هێزكرنا ده‌ستهه‌لاتا ناڤه‌ندى, و هه‌مواركرنا دستوورى بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ, پرسه‌كا هه‌ره‌ مه‌ترسیداره‌, ل گه‌ل داخۆیانیان دا ول ده‌مێن جودا, ئه‌ڤه‌ وه‌كو بێ ئۆمێدیه‌كێ و ژێكبه‌رێكچوونه‌كێ, ل جه‌م پارت و كوتله‌ و كه‌ساتیێن سیاسیێن عیراقى دروستكریه‌.
ئه‌ڤێن بۆ ماوه‌یه‌كێ گه‌له‌ك درێژ خه‌بات كرینه‌, پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما گۆربه‌گۆر و پشكداربووین د ئاڤاكرنا عیراقه‌كا نوو دا و ب راستى ئه‌ڤ جۆره‌ داخۆیانیانه‌ وه‌كو یاریپێكرنه‌كێ نه‌.
وه‌كو داخۆیانیا جه‌نابێ مالكى, ئه‌ڤا د كۆنفرانسێ ب ناڤێ هه‌لبژارتن و شیانیێن عیراقیان, ل رۆژا شه‌مبى رێكه‌فتى هه‌شتى نۆڤێمبه‌را سالا 2008, داخۆیانیا وى ترسه‌كا مه‌زن چێكر ل ده‌ف هه‌موو ئه‌و لایه‌نێن سیاسى ل عیراقێ.
نه‌خاسمه‌ ل سه‌ر تێكستا عیراقه‌كا نوو و چارچووڤه‌یێ رێكستنا قووناغه‌كا نوویا د په‌یوه‌ندیێن, ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ دا و داخوازا هه‌مواركرنا دستوورى كر ب ڤى شێوه‌یى:
1 ـ ژبه‌ركو دستوور دكه‌ش و هه‌وایه‌كێ ب له‌زدا هاتیه‌ نڤیسین هه‌تا رادێ هه‌ر ئێك و به‌هرا خوه‌.
2 ـ ژبه‌ر وێ ترسا به‌رى نوكه‌ ل سه‌ر ده‌مێ رژێما گۆربه‌گۆر ل سه‌ر هه‌رێمێ, له‌و تێكستێن دستوورى ب شێوه‌یه‌كێ وه‌سا هاتینه‌ دانان, كو عه‌لا ئه‌ساس ده‌ست و پێن ناڤه‌ندى گرێ دایه‌نه‌, د نوكه‌ دا و بۆ پاشه‌رۆژێ ژى.
3 ـ پێدڤى یه‌ لامه‌ركه‌زیه‌ت نه‌ دكتاتۆرى بیت و فیدرالیه‌ت واته‌ ده‌ركرنا ده‌وله‌تێ.
4 ـ وه‌كو حه‌یرینه‌كێ و سه‌رسۆرمانه‌كێ دتێكستێن دستوورى دا هه‌یه‌ و هه‌روه‌سا دستوور یێ روون و ئاشكه‌را نینه‌.
5 ـ ئه‌م دبینین, هنده‌ك سه‌رپێچییان ل سه‌ر دستوورى ژ لایێ هه‌رێمێ ڤه‌, د سیسته‌مێ فیدرالى دا و ئه‌م ڤێ رازى نینین و پێدڤى یه‌ ناڤه‌ند ب هێز بكه‌ڤیت.
6 ـ دیاركرن و ڤه‌برینا (حصر) ده‌ستهه‌لاتێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى و ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ده‌ستهه‌لاتا بۆ هه‌رێمێ نه‌یا دروسته‌ و دره‌سه‌ن دا پێدڤى یه‌, ده‌ستهه‌لاتێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى دبه‌رفره‌هـ بن و جوداكرن (استستنا) بۆ هه‌ریێ و پارێزگه‌هان بیت.
7 ـ پێدڤى ته‌ناهى و ئارامى ب تنێ ب ده‌ستێ حوكمه‌تا ئێكگرتى بیت, چونكى به‌رپرسایه‌تیا سه‌روه‌ریێ دكه‌ڤیته‌ ستوویێ ناڤه‌ندى.
8 ـ پێدڤى یه‌ دارێشتنا هه‌مواركرنا دستوورى ب ڤى تێگه‌هى بهێته‌كرن.
زۆر مخابن پشتى 14 سالان ل سه‌ر كه‌تنا رژێما گۆربه‌گۆر, پشتى چه‌ندین هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ عیراقێ, هه‌ر ئه‌و د وێ باوه‌ریێ دانه‌, كو ب هێزكرنا ده‌وله‌تێ واته‌ ده‌ستهه‌لاتا ناڤه‌ندى, هه‌ر وه‌سا كۆمكرنا هه‌موو ده‌ستهه‌لاتان, و پارڤه‌كرنا سامانێ وه‌لاتى ب ده‌ستێ ناڤه‌ندى و سوموى بیت.
ب راستى ل ڤێره‌ بۆ مه‌ دیاردبیت, كو لێك تێنه‌گه‌هشتنه‌ك هه‌یه‌, ل ده‌ف گه‌له‌ك ژ سه‌ركرده‌و به‌رپرسێن عیراقى, سه‌باره‌ت لا مه‌ركه‌زییه‌تا كارگێرى و چه‌مكێ فیدرالیه‌تێ, هه‌روه‌سا ژ كێم ئاستییا ره‌وشه‌نبیریا دستوورى و قانوونى, هه‌ر وه‌كو یا دیاره‌ ژگه‌له‌ك داخۆیانیێن وان یێن جودا دا, كو جوداهیێ ناكه‌ن, د ناڤبه‌را دستوورى و قانوونێ دا؟
هه‌ر د ڤى چارچووڤه‌ى دا, من دڤێت ئاماژێ ب تشته‌كێ دیتر بده‌م, كو ل رێكه‌فتى 8/11/2014, د كۆربه‌ندێ ئاشتیێ و لێكۆلینێن رۆژهه‌لاتا ناڤین ل هه‌ولێرێ, سه‌رۆكێ په‌رله‌مانێ عیراقێ سه‌لیم ئه‌لجبوورى, داخوازیا پێكهاته‌یا نیشتیمانى كر.
لێ ب راستى ئه‌ڤ جۆره‌ داخۆیانیانه‌, ب هزرا من هه‌موو حبرێ ل سه‌ر كاغه‌زێ نه‌ و چو لهه‌ڤهاتن و پێكاهه‌تێن نیشتیمانى ل عیراقێ ل سه‌ر ناگرن, چونكى ل سالیێن (2004 ـ 2006 ـ 2008 ـ 2014 ـ 2015 ـ 2016) ئاشتبوونیێن نیشتیمانى هاتبوونه‌كرن ل عیراقێ و كوردستانێ, و ب ملیاران پاره‌ لێدهاتنه‌ خه‌رجكرن و بێ ئه‌نجام بوون؟!
بۆ نموونه‌ ل سه‌ر زارێ, سه‌رۆكێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ, ل دیدارا میرى ل سلێمانیێ, 2016 و ڤێ قه‌یرانێ حوكمه‌تێ دو ملیۆن و نیڤ دۆلار ل وێ دیارێ خه‌رجكربوون؟!
بۆ نموونه‌ ل رێكه‌فتى 26 ئابا سالا2006 ژى, كۆنفرانسێ پێكهاته‌یا نیشتیمانى برێڤه‌ چوو, بۆ ماوێ دو رۆژان ل به‌غدا, و ب ئاماده‌بوونا (600) كه‌سایه‌تى و به‌رپرسێن عیراقى ژناڤخوه‌ ده‌رڤه‌.
ل دووماهیێ هه‌ر نه‌گه‌هشتنه‌ چو رێككه‌فتنان, ب كورتى هنده‌ك پێشنیازكرن, كو ته‌مامه‌ن هه‌ڤدو ژى دستوورى بوون و ب تایبه‌ت بڕگا پاشخستنا كار ب سیسته‌مێ فیدرالى بۆ ماوه‌یه‌كێ دیتر؟!
هه‌روه‌سا سه‌رۆكێ په‌رله‌مانى پێشنیازكر و ب پێدڤى زانى ژبۆ پێكئینانا جڤاته‌كا ئاقلمه‌ندان, ژبۆ چاره‌سه‌رى و ئێكلاكرنا هه‌موو, ئه‌و پرسگێرێك و ئاریشه‌یێن ناڤه‌ندى و هه‌رێمێ.
جارێ ئه‌ز دبێژم هه‌كه‌ ئاقلمه‌ند د ناڤ هه‌وه‌ دا هه‌بانه‌, ئه‌ڤه‌ سه‌رێ 14 سالانه‌ , هه‌وه‌ ئه‌ڤه‌ ب سه‌رێ خه‌لكێ عیراقێ و هه‌موو نه‌ته‌وه‌ و تائیفه‌یێن كو دژین د عیراقێ دا نه‌ دئینا؟
ئاها ل ڤێره‌ بۆ مه‌ دیاردبیت, كو ئه‌و دانپێدانێ ب مافێن كوردان ناكه‌ن, و ب شاش تێدگه‌هن د چه‌مكێ فیدرالیه‌تێ و گره‌نتیكرنا مافێن ملله‌ته‌كێ د چارچووڤێ ده‌وله‌تا خوه‌ عیراقێ.
ل گۆر قانوونێ و دستوورى, وهه‌رده‌م پێدڤى ب چو لژنا و پێكئینانا جڤاتا (عه‌لا ئه‌ساس) ئاقلمه‌ندا ناكه‌ت, چونكى مه‌ دستوور هه‌یه‌, قانوون هه‌یه‌, دادگه‌ه هه‌نه‌ و هه‌موو مافه‌ك و تشته‌كێ دیار و روون و ئاشكرایه‌.
هه‌روه‌سا چونكى سیاسه‌تمه‌دا دبێژن, هه‌كه‌ ده‌وله‌تێ ب نیازا چاره‌سه‌ریا پرسه‌كێ هه‌بیت سیاسى بیت, یان ب تایبه‌ت گه‌نده‌لى بیت, پێدڤى ب پێكئینانا چو لژنان ناكه‌ت.
ب راستى عیراق د ڤان 14 سالێن بۆریدا ما ب كێشێن ناڤخوه‌ى ڤه‌ ژ قه‌ستا و ده‌م ب هه‌روه‌ چوو, له‌و ئه‌و ڤالاتیا ئه‌منى و ته‌ناهیێ چێبوو, هه‌تا جاره‌ك دن عیراق هاتیه‌ داگیركرن ڤه‌, ژ لایێ داعشێ و ئیرانێ ڤه‌ و چانڤیسێ عیراقێ به‌ر ب ئاقاره‌كێ نه‌دیار ڤه‌ بریه‌, ئه‌ڤجا دێ ل كیڤه‌ راوه‌ستیت و دێ چو لێ هێت ئه‌و به‌س خودێ مه‌زن دزانیت!
له‌و ئه‌م دبێژین ل ده‌مێ سالیێن ده‌سپێكا كه‌تنا رژێمێ, سه‌ركردێن شیعه‌یان ریفیۆزا فیدرالیه‌تێ دكر, ئه‌رێ دێ چاوا ب سیسته‌مێ كۆنفیدرالیه‌تێ رازى بن!

ب كورتى پشتى چه‌ندین سالێن ئه‌نفال و كیمیابارانكرن و ده‌ربه‌ریان ب دژى ملله‌تێ كورد. خه‌ونا كوردان بۆ رۆژه‌ك ژ رۆژان، ئه‌ڤ رژێما گۆربه‌گۆر و فاشست ژناڤبچیت، ئه‌وبوو ل 9/4/2004 ئه‌ڤ رژێمه‌ هاته‌ روخاندن.
هه‌رێما كوردستانێ وه‌كو پارچه‌یه‌ك د چارچووڤێ ده‌وله‌تا عیراقا فیدرال دا، كوردان هه‌رده‌م چاڤ ل عیراقه‌كا نوو بوویه‌ ب هه‌موو سه‌روبه‌ره‌كێ ڤه‌.
داكو ئێدى ژ ئه‌نفال و هه‌موو جۆره‌ دژایه‌تیه‌كێ ب دۆربكه‌ڤیت، لێ ل ڤان 13 سالێن پشتى رژێمێ، ئێدى دیسا شێوه‌یه‌ك ژ شێوه‌یان عیراق ب دژى ماف و شایسته‌یێن هه‌رێمێ راوه‌ستیا.
كو د راستی دا ئه‌ڤ یا كێمتر نه‌بوو ژ ئه‌نفال و كیمیابارانكرن و كوشتنا خه‌لكێ سڤیلێ بێگونه‌ه، باشترین میناك ژ گه‌له‌ك میناكان. وه‌كو نه‌جێبه‌جیكرنا دستوورى و پێشیلكرنا ئه‌و به‌ندێن ب شایسته‌یێن هه‌رێمێ ڤه‌ گرێداین و نه‌جێبه‌جێكرنا قانوونا قه‌ره‌بۆیا ئه‌نفال و زیانڤێكه‌فتیێن ب ده‌ستێ رژێما گۆر به‌گۆر و قوتكرنا بۆدجا هه‌رێمێ و پێشمه‌گه‌ى.
له‌و ئێدى هه‌رێمێ هه‌دار نه‌ما د چارچووڤێ ده‌وله‌ته‌كێ دا بژیت، ئه‌و ده‌وله‌تا ئه‌ڤه‌ 13 ساله‌ هه‌رێمێ خوه‌ لێكریه‌ خودان و هه‌رده‌م ده‌سپێشخه‌ر بوویه‌ بۆ پێكئینانا حوكمه‌تان و سه‌ركه‌فتنا هه‌موو پرۆسێسیێن سیاسى و ناڤبه‌ینكارێ هه‌موو كیشه‌ و ئاریشه‌یێن وقه‌بار و لایه‌ن و مه‌زه‌هه‌بیێن جوه‌ دا ل عیراقێ.
له‌و نه‌چاربوو بێژیته‌ عیراقێ ببۆرن، دو سه‌ر د قازانه‌كێ دا ناكه‌لن و ئێدى نه‌شیێن ل گه‌ل عه‌قلیه‌ت و ئاریشه‌یێن هه‌وه‌ بژین، مه‌ دڤێت ئه‌م ل مالا خوه‌ و هوون ل مالا خوه‌ و مه‌ گه‌له‌ك بۆ هه‌وه‌ كر به‌س هه‌وه‌ بخوه‌ نه‌هێلا؟
د ئێكه‌م كۆمبوونا ئێكه‌تى و پارتى دا سه‌باره‌ت ریفراندۆمێ، ل رێككه‌فتى2/4/2017، ژبۆ ده‌ستنیشانكرنا لژنه‌یه‌كێ، ژبۆ گۆتبێژان ل گه‌ل به‌غدا ل سه‌ر پرسا چاوانیا برێڤه‌برنا میكانزما ریفراندۆمێ.
پشتى چوونا وى شاندێ هه‌رێمێ بر به‌غدا، راگه‌هاندنێ پسیار ژ فازل میرانى كر، وه‌كو ئه‌ندامێ وێ لژنێ، گۆتێ هه‌وه‌ چو گۆته‌ به‌غدا؟.
گۆتێ مه‌ گۆته‌ به‌غدا، ئه‌م دێ جارێ چاڤیێن خوه‌ شۆین بۆ نڤێژێ، پاشى دێ نڤێژا خوه‌كه‌ین؟!
واته‌ ئه‌م دێ پسیارا ژ وه‌لاتێ خوه‌ كه‌ین، كا ئایا هه‌وه‌ سه‌ربخوه‌ دڤێت، پاشى دێ ده‌وله‌تبوونا خوه‌ راگه‌هینیین.
ئه‌و بوو ل رێككه‌فتى7/6/2017، سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ ل گه‌ل زۆربه‌یا پارت و لایه‌نیێن سیاسى كۆمبوونه‌ك ئه‌نجامدا، د وێ كۆمبوونێ دا 25/9/2017، ده‌ستنیشانكر بوو رۆژا گشتپرسیێ ل هه‌رێمێ.
وه‌كو مه‌ گۆتى، دێ گشتپرسى هێته‌كرن ل هه‌رێمێ وه‌كو مافه‌كێ سروشتى و قانوونى ل گۆر هند قانوون و رێسا و جارنامه‌ و پروتۆكۆل و ده‌ستووریێن ده‌وله‌ت و رێكخراویێن جیهانى.
پشتى بریارا سه‌رۆكاتیا هه‌ریمێ ل7/6/2017، ب بۆچوونا من، دڤیابا هند ژ رێكخرا و ده‌زگه‌هیێن راگه‌هاندنێ بگشتى و كه‌س و نڤیسه‌ر و لایه‌نیێن سیاسى، پتر خه‌لكێ هه‌رێمێ پێگه‌هاند بوو، كا ئه‌رێ چه‌مكێ ریفراندوومێ چیه‌ و بۆ چیه‌؟
به‌لێ مخابن ئه‌ڤه‌ نه‌هاته‌كرن، یان پیچه‌ك هاته‌كرن، ئه‌و ژى گه‌له‌ك دره‌نگ؟
ل شوونا ڤێ هند ژ كه‌س و عه‌لاساس ره‌وشه‌نبیران، رابوون خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت ئاراسته‌ى گشت خه‌لكى كرن، كو مرۆڤـ ئه‌ده‌ب دكه‌ت هۆسا ب ساناهى بێژیت؟
بۆ نموونه‌ فلان كه‌س كورێ …. یێ بچیت ریفراندۆمێ، یان فلان كه‌س …. یێ نه‌چیت ریفراندۆمێ؟!
له‌و پشتى گۆتنا ڤان قه‌سه‌یێن كرێت ب رێیا فه‌یسبۆكى، ده‌نگێ نه‌رازیبوونه‌كا توند هاته‌كرن، هه‌موو ب جاره‌كێ شه‌رم ژخوكرن و نه‌مرتاح بوون و بارا پتریان دگۆتن ماده‌م وه‌سا بیت، پا ئیلا ئه‌م نه‌چیت ریفراندۆمێ؟
یان هه‌تا وى راده‌ى، هند ژ ته‌خا ره‌وشه‌نبیر و راگه‌هانكاران، نه‌زانى پرسا ریفراندۆمێ چیه‌، هه‌تا وى راده‌ى وه‌كو ئه‌و گۆتنا هاتیه‌كرن، ئه‌رێ بۆ ریفراندۆمێ نزا دێ چه‌ند كه‌س خوه‌ هه‌لبژێرن، یان وه‌كو وى بێژه‌رێ كه‌نالێ (…)، ده‌مێ گۆتى ل24/9 دێ عیراقێ ته‌لاق ده‌ین!
به‌لێ وان نه‌زانى هه‌موو ئه‌و كه‌سێن مافێ ده‌نگدانێ هه‌ى، هه‌لبژێرن بۆ ده‌نگدانى، یان براده‌ر هێشتا رۆژا ته‌لاقدانا عیراقێ یا مایى و هیڤیه‌ ئه‌و ته‌لاقه‌ زوى بیت.
ب راستى ژى د وه‌لاته‌كێ دیمۆكراسى و ئازادیا راده‌ربرینێ و پرسا مافێن ده‌نگدانێ و كه‌سۆكى دا، گۆتنا مینا ڤان خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت، تشته‌كێ نه‌جوان و شارستانیه‌ و تاوانه‌ و دژى مافێن سیاسى و كه‌سۆكى یه‌!،
بۆ نموونه‌ ل گۆر به‌ندا (20) ژ دستوورێ عیراقى، چه‌مكێ ڤى به‌ندى ب گشتى هاتیه‌، سه‌باره‌ت هه‌موو جۆره‌ ده‌نگدانه‌كێ، واته‌ ده‌نگدانا ریفراندۆمێ ژى.
باشه‌ ئه‌ڤێ تو خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كریت بێژى بۆ ئه‌وێ نه‌چیت ده‌نگدانا ریفرادۆمێ، ده‌ستپێكێ دستوورى ئه‌و مافێ دایه‌ من.
واته‌ ئه‌زێ ئازادم بچم یان نه‌چم، نه‌ ب خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت دێ چم ده‌نگێ خوه‌ بۆ ریفراندۆمێ ده‌م.
ژبلى ڤێ د یاسایا سزادانا عیراقى دا هاتیه‌، هه‌ر كه‌سێ خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كریت ئاراسته‌ى ئێكێ بكه‌ت، ب شه‌ره‌ف و نامووسا وى، یان هه‌ستێ وى بریندار بكه‌ى و شه‌رمێ ژخوه‌ بكه‌ت و تێكبچیت.
ل گۆر به‌ندێ (434) دێ هێته‌ سزادان، نه‌زێده‌تر ژ ساله‌كێ و ب دراڤى نه‌پتر سه‌د دیناران، یان ب ئێك ژ وان سزایان.
ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ خه‌به‌ر و قه‌سه‌یێن كرێت، ب رێیا راگه‌هاندنێ و چاپێ و ب هه‌ر رێیكه‌كا راگه‌هاندێ بیت، وى ده‌مى سزا توندتره‌.
له‌و من پێ سه‌یر بوو كو داواكارێ گشتى، ل سه‌ر حاله‌تیێن خه‌به‌ر و قه‌سێن كرێت ل دۆر ریفراندۆمێ، بێده‌نگ مایى و سكالا ل دژى وان نه‌ تۆماركرى؟!
ژ بۆ ڤێ بۆ زانیین، فه‌یسبۆك ئێك ژ رێیێن راگه‌هاندنێ یه‌، ل گۆر بریارا دادگه‌ها فیدرالى ل عیراقێ ل رێككه‌فتى 8/2/2015، وه‌كو هه‌موو وان رێیێن راگه‌هاندنى ئه‌وێن هاتین د به‌ندێ (19) بڕگا (3) ژ یاسایا سزادانا عیراقی دا.
هه‌ر بۆ زانین ل سه‌ر هند كێشه‌ و كه‌سێن، گرێداى وان تاوانیێن ب رێیا فه‌یسبۆكێ دهێنكرن، ل دادگه‌هێن هه‌رێمێ ژى، سزایێن توند دهێن دان، چونكى وه‌كو مه‌ گۆتى فه‌یسبۆك ئێك ژرێیێن راگه‌هاندنێ یه‌.
پێدڤى گۆتنێ یه‌ و ب كورتى، هه‌ر ئێكسه‌ر پشتى كه‌تنا رژێما گۆربه‌گۆر ل2003، هند وه‌لاتێن ده‌ردورێن عیراقێ ب شێوه‌كێ نهێنى و هند جاران ب ئاشكرایى.
ل دژى مافێن كوردان بووینه‌ د چارچووڤێ ده‌وله‌تا عیراقێ دا ب تایبه‌ت، مافێن كوردان یێن سیاسى و سه‌ربه‌خوه‌یێ، باشترین نموونه‌.
وه‌كو وێ كۆمبوونا ل رێككه‌فتى 21/7/2004، ل قاهیره‌یا پایته‌ختێ مسرێ هاتیه‌كرن، كو هه‌ر ئێك ژ وه‌زیرێن ده‌رڤه‌ یێن (ئیران و توركیا و ئوردن و كوێت و سووریا و سعوودیه‌) ب سه‌رپه‌رشتیا وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌ یا مسرێ، كو ئه‌خزه‌ر ئیبراهیم و خافێر سولانه‌، پشكدارى تێداكربوو، ناڤه‌رۆكا وێ كۆمبوونێ دژى مافێن كوردان و دابه‌شنه‌كرا عیراقێ بوو.
هه‌تا نها ژى هند كۆمبوونێن نهێنى دهێنه‌كرن، ژ بۆ دژى ریفراندۆمێ و سه‌ربخوه‌یا كوردان ژ عیراقێ، باشترین نموونه‌ وه‌كو ئه‌و رێكه‌فتنیێن نوكه‌ دهێنه‌كرن د ناڤبه‌را ئیرانێ و توركیا دا.
ب گشتى گه‌له‌ك جۆرێن ریفراندۆمێ هه‌نه‌ وه‌كو ریفراندۆما (ئیلزامى و ئیختیارى و ئیستیشارى و سیاسى و دستوورى و ته‌شریعى).
دستوورى، وه‌كو ئه‌و ریفراندۆما هاتیه‌كرن بۆ دستوورێ هه‌میشیه‌ یێ عیراقى ل سالا2005، سیاسى وه‌كو جوداكرنا سودانى ل مسرێ ل سالا1956، جودابوونا سلۆڤانیا ژیۆگوسلاڤیا ل 1990 و ته‌ته‌رستان ژ رۆسیا ل 1991، مه‌قدۆنیا و جۆرجیا و ئوكرانیا و مۆنتینیگۆر ل سڕبیا ل 2006.
قانوونى وه‌كو ریفراندۆم ل سه‌ر جێبه‌جێكرنا قانوونه‌كێ یان پرۆژه‌ قانوونه‌كێ بیت.
هه‌ژى گۆتنێ ئه‌ڤ ریفراندۆما ل هه‌رێمێ كو بریاره‌ ل 25/9 بهێته‌كرن، ریفراندۆمه‌كا سیاسیه‌.
ل دووماهیێ مه‌ هیڤیه‌، ژ سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ و هه‌موو لایه‌نیێن سیاسى، هه‌كه‌ مه‌ ل25/9 چاڤێن خوه‌ شووشتن بۆ نڤێژێ، بلا نڤێژا مه‌ نه‌چیت، چونكى ژ لایێ ئایینى ڤه‌ گونه‌هه‌، بلا د ده‌مێ خوه‌دا بیت، دا ئه‌م ژى وێ به‌هه‌شتا ده‌وله‌تبوونێ ببینین، یا ئه‌ڤه‌ 199 ده‌وله‌تان دیتى.
*یاساناس

خواندنه‌كا تێروته‌سه‌ل بۆ هه‌موو دژایه‌تیێن مالكى بۆ سه‌ر هه‌رێمێ!

ب كورتى ژ ئه‌نجامێ سه‌پاندنا ده‌ستهه‌لاتا سونه‌ مه‌زهه‌ب, ب سه‌ر زوورترین پێكهاته‌ كو مه‌زهه‌بێ شیعه‌یانه‌ ب ده‌ستێ داگیركه‌ران بۆ ماوێ(82) سالان.
ئه‌ڤـ حوكمرانییا سه‌پێنه‌ر, ئێدى بو جهێ كه‌رب و كینه‌كا مه‌زن و هه‌ست ب مه‌غدوریه‌كا مافێ بده‌ست ڤه‌ئینانا ده‌ستهه‌لاتێ, و عیراقێ بتنێ ب وه‌لاتێ خوه‌ دزانن.
چونكى هه‌ر ژ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ, شیعه‌ سونه‌یان تۆمه‌تبار دكه‌ن, كو داگیركه‌ران هوون یێن ئیناینه‌ عیراقێ, و د ره‌سندا ئه‌ڤه‌ نه‌ وه‌لاتێ هه‌وه‌یه‌.
له‌و ڤێ مه‌غدۆریا قه‌ده‌را سیاسى و ده‌ستهه‌لاتێ و ناكۆكیێن تائیفى, هه‌ر ل سالا1921 ـ 2003 و هه‌تا ڤى ده‌مى, هه‌موو پێكهاته‌یێن عیراقێ ب تایبه‌ت كورد, د ئاگرێ شه‌رێ سونه‌ و شیعه‌یان دا یێ ده‌ستهه‌لاتێ و تائیفى و ئایینى سۆتن.
له‌و هه‌ر ئێكسه‌ر پشتى كه‌تنا رژێمێ, ئێدى هه‌موو پێكهاته‌یێن عیراقێ د ژیانه‌كا گه‌له‌كا نه‌خۆشا سیاسى و جڤاكى و تاییفى دا دنالن.
هه‌موو سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ یێن ده‌ستهه‌لاتا شیعى پشتى 2003, ب تایبه‌ت جه‌نابێ مالكى شێوه‌یه‌ك ژ شێوه‌یان دژایه‌تییا ملله‌تێ كورد و هه‌رێمێ كریه‌, هه‌رده‌م پێكۆل كرینه‌ كو بارودۆخێ هه‌رێمێ تێكبده‌ن و مافێ وان بخون.
ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌حسێ مالكى بكه‌ین, كو دو خولان ئه‌و سه‌رۆك وه‌زیران بوو, هه‌ر چه‌نده‌ به‌رى و پشتى سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ ژى دژایه‌تییا وى د به‌رده‌وامن به‌رامبه‌ر هه‌رێمێ.
بۆ نموونه‌ رێگره‌كێ هه‌ره‌ سه‌ره‌كى و مه‌زن بوو, بۆ نه‌جێبه‌جێكرنا به‌ندێ(140) ژ دستوورێ عیراقێ, كو بریار بوو هه‌تا 31/12/2007, وه‌كو دووماهی ماوه‌ بۆ راپرسیێ.
چونكى ل گۆر برگا (22) ژ كارناما به‌رنامێ حوكمه‌تا مالكى یا خولا ئێكێ, كو وه‌سا بریار بوو ئه‌ڤ به‌نده‌ بهێته‌ جێبه‌جێكرن, لێ مخابن ئه‌ڤـ به‌نده‌ پێشیلكر.
لێ ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤـ ده‌ڤه‌ره‌ پێشمه‌رگێن كوردستانێ ب خوینا خوه‌ سنوورێن به‌ندێ (140) نه‌خشه‌ بۆ كێشا و ده‌ست نیشانكرن كو د وارێ كه‌توارى و سیاسی دا هاته‌ جێبه‌جێكرن و بوونه‌ ده‌ڤه‌رێن كوردستانى, نه‌خاسمه‌ ل گۆر وى پرۆتوكولێ هاتینه‌كرن و ئیمزاتكرن د ناڤبه‌را وه‌زاره‌تا پێشمه‌رگه‌ى و ئه‌مریكا دا ل12/7/2016.
پشتى كورد ڤێ جارێ رازى نه‌بووین بۆ خولا سیێ, جه‌نابێ مالكى ببیته‌ سه‌رۆك وه‌زیران, ئێدى مالكى ب ته‌مامى وه‌كو شێرێ بریندار لێهات.
و هه‌تا ڤى ده‌مى ئێدى ب ئاشكرایى و ب فه‌رمى دژایه‌تییا هه‌رێمێ دكه‌ت, له‌و هه‌ر ئێكسه‌ر ل وى ده‌مى هێزه‌ك پێكئینا ب ناڤێ هێزا دیجله‌ و ئینا سنۆرێ به‌ندێ (140) ب تایبه‌ت سنۆرێ پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ.
سنوور و ساتر لێدان به‌رامبه‌ر پێشمه‌رگیێن كوردستانێ, و ب نیازبوون شه‌ره‌كێ ل گه‌ل هه‌رێمێ و پێشمه‌رگان بكه‌ن, پاشان كا چاوا هاتن وه‌سا چوون ڤه‌ ژى.
چونكى ل گۆر ده‌ستوورێ عیراقێ, شه‌ر ل گه‌ل پێشمه‌رگه‌ى دچارچووڤێ عیراقێ دا, ب ته‌مامى شه‌ره‌ك ناڤخوویه‌ و نه‌دروسته‌.
هه‌ر بۆ زانیین هه‌رده‌م و گاڤـ, مالكى و جه‌ماعه‌تیێن وى پێشمه‌رگان ب میلیشات وه‌سف دكه‌ن.
به‌لێ بلا ئه‌و بزانن, كو پێشمه‌رگه‌ د هه‌موو شۆره‌ش و دیرۆكا ملله‌تێ كورد دا, نه‌خاسمه‌ پشتى بزاڤا رزگاریخوازیا ملله‌تێ كورد ل سالا 1961 هێزه‌كا رێكخستى بوویه‌, كو هه‌رده‌م به‌رگرى ل ده‌ستكه‌فت و مافێن ملله‌تێ كورد كرینه‌ ل دژى دكتاتۆران.
و هه‌تا نوكه‌ ژى ل گۆر دستوورێ عیراقێ, پێشمه‌رگه‌ هێزه‌كا دستوورى و رێكخستیه‌ د چارچووڤێ ده‌وله‌تا عیراقێ دا, ل گۆر به‌ندێ (141) سه‌باره‌ت ئه‌و بریار و یاسایێن په‌رله‌مانێ كوردستاتێ ده‌رباره‌ى پێشمه‌رگان.
نه‌خاسمه‌ به‌ندێ (117) بڕگا (1), و به‌ندێ (121) بڕگا (1ـ2)و ب تایبه‌ت برگا (5).
پاشان مالكى هه‌ر یێ به‌رده‌وام بوو ل سه‌ر پیلان و گه‌فێن خوه‌ و یێ ب به‌هانه‌ بوو به‌رامبه‌ر هه‌رێمێ, سه‌ره‌رایى هه‌ریمێ ب كورتى پشتى كه‌تنا رژێمێ، عیراق یا راگرتى و هه‌رده‌م ب ئاشتبوونێن نیشتیمانى و كه‌لتۆرێ پێكڤه‌ژیانا سیاسى و پرسا حوكمه‌تێن هه‌ڤپشك و سیسته‌مێ فیدرالى.
چونكى ئه‌گه‌ر ب هیڤیا وان بۆ ناكۆكیێن وان یێن سیاسى و تایفى با، هه‌ر وه‌كو مه‌ ل ده‌ستپێكێ ژى گۆتى, به‌س ره‌بێ ته‌ دزانیت نوكه‌ عیراق یا چاوا بوو, ئه‌و ره‌وشا نوكه‌ عیراق تێدا دا هه‌ر ئێكسه‌ر پشتى 2003 ده‌ست پێكه‌ت.
ئه‌ڤجا پاشان مالكى رابوو, ب قورتكرنا بودجا هه‌رێمێ ل شواتا سالا 2014, ژ بۆ هندێ بارودۆخێ هه‌رێمێ یێ دارایى تێكبده‌ت و ئابلۆقێ بدانیت سه‌ر هه‌رێمێ.
چو پێنه‌ڤێت ئه‌ڤه‌ ژى به‌روڤاژى به‌ندێ (111ـ112) ژ دستوورێ عیراقێ, سه‌باره‌ت مافێ هه‌رێمێ یێن خوزایى, چونكى دستوورى ئه‌و مافێ دایه‌ هه‌رێمێ په‌ترۆلا خوه‌ بفرۆشیت.
دیسا مالكى د داخویانیه‌كێ دا ل9/7/2014ێ, هێرش كره‌ سه‌ر هه‌ولێرێ و ب مالا به‌عسى و تیرۆرستان ل قه‌لم دا, پاشى هه‌رێمێ ب توندترین شێوه‌ به‌رسڤا وى دا.
ل بیرا منه‌ ل11/7/2014, من د گۆتاره‌كێ دا بۆ رۆژنامێ, ب جوانترین و ب به‌لگه‌ به‌رسڤا مالكى دابوو, ب كورتى به‌غدا ل رێزا چارێ دهێت ب گه‌نده‌لیێ, به‌غدا مالا هه‌موو تیرۆرستێن جیهانێ یه‌, و كۆما مێرسه‌ر به‌غدا ب خرابترین جهـ دبینیت ل سه‌ر روویێ ئه‌ردى, به‌غدا ل رێزا سیێ دهێت ب سزایێ سێداره‌دانێ, به‌غدا خرابترین وه‌لاته‌ ب كوشتنا رۆژنامه‌ڤانان, به‌غدا رێیا هه‌ژاریێ30%, به‌غدا ل رێزا ئێكێ یه‌ ل وه‌لاتیێن عه‌ره‌بى سه‌باره‌ت ب پێشیلكرنا مافێ ژنان, به‌غدا …هتد
خۆیایه‌ كو مالكى جێبه‌جێكار و نوونه‌رێ ده‌وله‌تا ئیرانێ یه‌ ل عیراقى, سه‌باره‌ت هه‌موو پیلان و رێكێن دژایه‌تیا كوردان و هه‌رێمێ.
له‌و ئیرانێ فشاره‌كا ئێكجارا مه‌زن خسته‌ سه‌ر مالكى و كوتله‌یا وان یا زۆرینه‌ ل په‌رله‌مانى, ژبۆ ده‌نگدان و ده‌ركرنا یاسایا ده‌سته‌یا حه‌شدا وه‌ته‌نى.
ب راستى ل 26/11/2016, ئه‌ڤ یاسایه‌ هاته‌ ده‌ركرن, مه‌ره‌م ژى ژ پێكئینانا حه‌شدا نه‌ته‌وى نه‌ك داعشه‌, به‌لكو پێشمه‌رگه‌ و هه‌رێمه‌.
چونكى ئه‌وا جهێ پسیارێ بۆچى د ڤى ده‌می دا ئه‌ڤ یاسایه‌ هاته‌ ده‌ركرن, ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كێ دایه‌ داعش یا به‌ره‌ڤ نه‌مانێ ڤه‌ دچیت.
و مه‌ره‌م ژ پێكئینانا ڤێ حه‌شدا شه‌عبى, بۆ ژناڤبرنا داعشێ یه‌، چونكى ل 13/7/2014, فه‌رمانا ڤێ هێزێ هاتیه‌كرن.
هه‌ر بۆ زانیین, پشتى ده‌ركرنا ڤێ یاسایێ, بۆ ماوه‌یه‌كێ گه‌له‌ك كێم, حه‌شدا نه‌ته‌وه‌ى قاعیده‌كێ خوه‌ ب ژمارا هه‌كه‌ شاش نه‌بم (13) هزاران دانا ده‌ردورێن كه‌ركووكێ.
و چه‌ندین جاران, شه‌ر د گه‌ل پێشمه‌رگان كرینه‌ و سه‌نگه‌ر لێداینه‌ و گه‌ف لێكرینه‌, لێ هه‌رێم و پێشمه‌رگه‌ بێ منه‌ت بووینه‌ و نه‌ ترساینه‌.
و بۆ جارا دووماهیێ ل هه‌فتییا بۆرى, مالكى د دیاره‌كێ دا ل گه‌ل رۆژناما ئه‌خبار یا لوبنانى, ئاخفتنیێن ژ به‌ژن و بالا خوه‌ زێده‌ كرینه‌, و گۆتبوو كوردان مافێ ریفراندومێ نینه‌, له‌و دڤێت وان راوه‌ستینیین, و هه‌كه‌ پێدڤى كر دێ هێزى به‌رامبه‌ر وان بكارئینین.
د به‌رامبه‌ر دا هه‌ریمێ ب توندترین داخۆیانى به‌رسڤا مالكى دا و گۆت ریفراندوم مافێ ملله‌تێ مه‌یه‌ و ئه‌و مه‌یدان ل وێرێ خوه‌ تاقى بكه‌.
ل دووماهیێ ئه‌گه‌ر ئه‌م بڕگه‌ بڕگه‌ و به‌ند به‌ند به‌رێ خوه‌ بده‌ینێ و ل سه‌ر براوه‌ستین, دێ بینین جه‌نابێ مالكى پێشیلكاریا چه‌ندین به‌ند و بڕگێن دستوورى كرینه‌ یان بوویه‌ رێگره‌كێ ب هێز.
د پێداچوونه‌كا ب له‌ز دا, بۆ من دیار بوو ب كێماتى مالكى پێشیلكاریا ڤان به‌ندێن دستوورى كرینه‌, به‌ندێن (7ـ9ـ14ـ37ـ62ـ110 بڕگا 2ـ111ـ127ـ131ـ132).
هه‌ژى گۆتنێ یه‌, مالكى بۆ عیراقیان ب خوه‌ ژى یێ نه‌ باشه‌, وه‌كو هه‌رده‌م دژى مافێن سونه‌یان و پرسا ته‌همیشكرنا وان د ناڤ سازیێن حوكمه‌تێ و ئینانا داعش بۆ سنۆرێ ده‌ڤه‌رێن سونه‌نشین.
و دزینا مالێ شه‌عبێ عیراقێ و پێكۆلیێن وى یێن به‌رده‌وام بۆ كۆده‌تایا له‌شكرى بۆ سه‌ر حوكمه‌تێ و بده‌ستڤه‌ ئینانا ده‌ستهه‌لاتێ.
ژ نوو پاش بلا هه‌موو سه‌ركردیێن عیراقێ ب تایبه‌ت یێن شیعه‌یان, ئێدى زمانێ كه‌فێ و هه‌ره‌شێ نه‌ما, كه‌س ژ كه‌سێ ناترسیت و چه‌رخ چه‌رخێ ماف و لێكتێگه‌هشتنێ و دیالۆگێ یه‌.

ده‌مێ كۆنگرێ ئوپوزوسیۆنا عیراقێ ل له‌نده‌نێ ل 14 دیسێمبه‌را 2002 هاتیه‌ به‌ستن، گه‌له‌ك گفتوگۆ و بیروبۆچوون ل سه‌ر گوهارتنا ئالایێ عیراقێ هاتنه‌ كرن،
ده‌مێ شه‌رێ عیراقێ ل سالا 2003 ده‌ستپێكرى و هه‌تا كه‌فتنا رژێمێ ب ته‌مامى و دانان دستوورێ عیراقێ، ڤالاهیه‌كا دستوورى بۆ بلندكرنا ئالایێ عیراقێ چێبوو، هه‌ر دیسا پشتى هینگى هند لایه‌ن و تائیفه‌ و هه‌تا ل سه‌ر ئلستێ تاكه‌كه‌سان، بۆچوونێن وان ئه‌و بوون كو پێدڤیه‌ چو گوهارتن د ئالایێ عیراقێ نه‌هێته‌ كرن!
لێ تشتێ مه‌ دڤێت ئاماژێ پێ بكه‌ین، ئه‌و سه‌باره‌ت ته‌حه‌دیاتیێن هه‌رێمێ سه‌باره‌ت گوهارتنا ئالایێ عیراقێ، كو نابیت ب چو شێوه‌یه‌كێ ئه‌و ئالایێ رژێما گۆربه‌گۆر، یێ ب كورتى و ب ده‌هان هزاران كورد ل ژێر وى ئالایى هاتینه‌ كوشتن و مالوێرانكرن و ده‌ربه‌ده‌ركرن و ئه‌نفالكرن.
ئه‌ڤرۆ ئه‌و ئالا دوباره‌ و ل ژێر سیسته‌مێ فیدرالى و دیمۆكراسى بهێته‌ بلندكرن ڤه‌.
له‌و ل رێككه‌فتى 31 ئابا 2006، سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ، فه‌رمانه‌ك ده‌ركر ل ژێر هژمار(60)، كو پێدڤیه‌ ئالایێ رژێما به‌رێ بهێته‌ خوارێ و ب تنێ ئالایێ كوردستانێ به‌سه‌، و بلندكرنا ئالایێ عیراقێ، ل رێوره‌سمێن فه‌رمى، فه‌ره‌ ئالایێ كۆمارا عیراقێ بهێته‌ بلندكرن یێ شۆره‌شا 14ته‌مووزا 1958.
ئه‌ڤه‌ و هه‌تا وى ده‌مێ ئالایه‌كێ نوو بۆ عیراقا فیدرال ل گۆر دستوورى و یاسایێ بهێته‌ نه‌خشان و دانان، ئه‌ڤ فه‌رمانا سه‌رۆكاتیێ، گه‌له‌كا گونجایى بوو بۆ بارودۆخێ هه‌رێمێ یێ وى ده‌مى و ئارامكرنا دلێ خه‌لكێ كوردستانێ، كو چو ئێدى بۆ ده‌مژمێره‌كێ ژى ل ژێر وى ئالایێ نه‌ژین.
نه‌خاسمه‌ بۆ سه‌روه‌ریا ناڤخوه‌یى و دیاركرنا سنۆرێن هه‌رێمێ ژ لایێ كارگێری ڤه‌ و هه‌لبه‌ت پشتى ئێكگرتنا هه‌ردو ئیدارێن هه‌ولێر و سلێمانیێ و هه‌بوونا ئێك حوكمه‌ت و سه‌رۆكاتى.
ئه‌ڤجا پشتى هینگى، ل راگه‌هاندنێ و جادا عیراقى و هه‌تا راگه‌هاندنا عه‌ره‌بى ژ ده‌رڤه‌ ژى، بۆ زه‌جه‌ و وه‌سا مه‌زن كر، كو نابیت كورد داخوازا گوهارتنا ئالایێ عیراقێ بكه‌ن، چونكى ئالایێ عیراقێ كو هه‌ر چه‌نده‌ هه‌تا نها ژى نوونه‌راتیا هه‌موو پێكهاته‌یێن عیراقێ و نه‌ته‌وا عه‌ره‌با و ده‌وله‌تێن جیرانیین یێن سوونه‌ مه‌زهه‌ب دكه‌ت!
ئه‌ڤه‌ هه‌موو بێ به‌هانه‌كا قانوونى و دستوورى و عورفێ گوهاتنا سیسته‌مه‌كێ دكتاتورى بۆ سیسته‌مه‌كێ فیدرالى و دیمۆكراسى، ل دژى فه‌رمانا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ راوه‌ستییان.
ئه‌ڤه‌ بریار و فه‌رمانه‌ د ده‌مه‌كێ دابوو، كو ل ده‌سپێكا فه‌سلێ نویێ دوویێ یێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل3 ئیلۆنا 2006 و ل عیراقێ ژ بۆ 5 ئیلۆنا 2006.
ئه‌و 3/9/ 2006، نڤیسینگه‌ها سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ ل وى ده‌مى، داخۆیانیه‌ك ده‌كرن و گۆت ئه‌ڤ ئالایێ عیراقێ یێ نوكه‌، دێ بوهۆست بوهۆست ل هه‌موو عیراقێ هێته‌ بلند كرن، تاكو په‌رله‌مانێ عیراقێ ل گۆر دستوورێ عیراقێ بریاره‌كێ ل سه‌ر بده‌ت.
لێ ئه‌ڤ داخویانیه‌ نه‌یا پێگیر بوو هه‌رێمێ، چونكى هه‌رێمێ و سازیێن وێ یێن دستورى، ژ لایێ دستوورى و قانوونى ڤه‌ نه‌یا پێگیره‌ بۆ سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ.
نه‌خاسمه‌ هه‌رێمێ ئالایێ عیراقێ نه‌ كه‌نسلكر بوو، به‌لكو دڤێت بهێته‌ گوهارتن، ئه‌و ژى ژ به‌ر ل ژێر وى ئالایى ملله‌تێ مه‌ گه‌له‌ك نه‌خۆشى و ئه‌نفال و سه‌رهه‌لدان و ده‌رده‌سه‌رى دیتیینه‌، ئه‌م دبێژین ئێدى ئه‌و ئالایه‌ نوونه‌راتیا ملله‌تێ مه‌ ناكه‌ت.
له‌و ژ ته‌حه‌دیات و هه‌لویستێ هه‌رێمێ یێ برژد ل سه‌ر گوهارتنا ئالایێ عیراقێ، دوباره‌ به‌رسڤا داخویانیا نڤیسینگه‌ها سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ داڤه‌ و ب ڤى شێوه‌یى.
ل گۆر سیسته‌مێن هه‌موو جیهانێ، ده‌مێ سیسته‌مێ رژێمه‌كێ ژناڤدچیت و دهێته‌ روخاندن، وى ده‌مى هه‌ر ئالایه‌ك و هێمایه‌ك و هه‌ر تشه‌ك ل گه‌ل نامینیت، هه‌ر وه‌كو هاتیه‌كرن ل گه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ.
و مه‌ كه‌نسل نه‌كریه‌ ئالایێ عیراقێ، لێ ئه‌م دبێژین پێدڤیه‌، په‌رله‌مانێ عیراقێ بریاره‌كێ و قانوونه‌كا نوو بۆ ده‌ربكه‌ت.
چونكى ئالایێ عیراقێ، نوكه‌ نه‌ ئالایێ عیراقیانه‌، به‌لكو ئالایێ رژێمه‌كا فاشست و دكتاتوور بوو و پارتا ده‌عوه‌ ب سه‌رۆكاتیا مالكى باش دزانیت، كو سه‌ددام حوسێن د ئێك رۆژ دا ول ژێر وى ئالایێ هوون به‌حس ژێ دكه‌ن فه‌رمانه‌ك ب سزایێ سێداره‌دانێ بۆ(600) كادرێن وێ پارتێ ده‌ركر.
له‌و دڤێت ل گۆر به‌ندا (12) بڕگا ئێك ژدستوورێ عیراقێ، بهێته‌ رێخستن و گوهارتن و قانوونه‌ك نوو بۆ بهێته‌ دانان.
ل دووماهیێ هه‌رێمێ بۆ جارا دووماهیێ ته‌حه‌دى كر د گه‌ل حوكمه‌تا وى ده‌می یا عیراقێ، كو ب چو شێوه‌كێ، ئالایێ شۆفینیێ و تیرۆرێ و دكتاتۆریه‌تێ، ناهێته‌ بلدنكرن ل سه‌ر ئه‌ردێ كوردستانێ، به‌لكو ئه‌م دبێژین و د ئاماده‌ینه‌ ئالایێ 14 ته‌مووزا 1958 بلند بكه‌ین ل هه‌ریمێ، تاكو وى ده‌مێ بریاره‌كا نوو بۆ ئالایێ عیراقێ بهێته‌ دان، سه‌رۆكاتیا هه‌رێما كوردستانێ ل رێككه‌فتى 3/9/2006.
سه‌باره‌ت ته‌حه‌ددیات و هه‌لویستێ كوردان و هه‌ریمێ، سه‌باره‌ت بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ ل هه‌موو داموده‌زگه‌هێن میرى ل سنوورێ پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ، به‌رى جه‌ژنا نه‌ورزا ئه‌ڤ ساله‌، پارێزگارێ كه‌ركووكێ بریار دا كو پێدڤیه‌ ئالایێ كوردستانێ ب ره‌خ ئالایێ عیراقێ ڤه‌ ل سنۆرێ پارێزگه‌ها كه‌ركووكێ بهێته‌ بلندكرن.
ئه‌و بوو بۆ جارا ئێكێ و دوور ژ راگه‌هاندنێ هه‌تا راده‌یه‌كێ، ئالایه‌كێ مه‌زنێ كوردستانێ ل گه‌ل هه‌لكرنا خه‌تیرێن ئاگرێ نه‌ورۆزێ ل كه‌ركووكێ ئه‌و ئالایه‌ هاته‌ بلندكرن.
پاشان ژ به‌ر هه‌لویستێ كوردان و نوونه‌ریێن كوردان ل وێ پارێزگه‌هێ و پالپشتیا هه‌موو لایه‌نێن سیاسى و سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ، ژ بۆ وێ بریارا جوانا پارێزگارێ كه‌ركووكێ ده‌ركرى.
ئه‌و بوو ل رێككه‌فتى 28/8/2017، ئه‌نجوومه‌نێ پارێزگه‌هێ ب پرانیا ده‌نگان، ده‌نگ ل سه‌ر وێ بریارا پارێزگارى دا.
پاشان ل 29/3/2017، سه‌رۆكاتیا هه‌رێما كوردستانێ، ته‌حه‌دى پالپشتیا خوه‌ سه‌باره‌ت وێ بریارا بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ ل وێ پارێزگه‌هێ و ب بریاره‌كا دستوورى و یاسایى و مافێ پرانیا پێكاهه‌تیێن وێ پارێزگه‌هێ وه‌سفكر.
گه‌له‌ك ژ كه‌ڤندا و هه‌موو ده‌وله‌تێن دوژمن و هه‌تا هنده‌ك لایه‌ن و تائیفه‌، ل سه‌ر ئاستێ دوه‌لى و ناڤخوه‌یى، دوژمناهیا ئالایێ كوردستانێ كریه‌، لێ بێ ما بووینه‌.
نه‌خاسمه‌ ل سه‌ر ڤى بابه‌تى و سنوورێ ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیایى، پشتى كه‌تنا رژێما گۆربه‌گور و داعش، كو مه‌ دیتیه‌ و گولێ بوویه‌، كو نابیت ئالایێ كوردستانێ ل وان ده‌ڤه‌رێن نوو هاتینه‌ ئازادكرن و به‌رنیاسن ب ده‌ڤه‌رێن ل ژێر به‌ندێ(140) ئالایێ كوردستانێ لێ بهێته‌ بلندكرن.
ئه‌وا جهێ دل خووشیێ و ب راستى بریاره‌كا دیرۆكى بوو ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن و دیرۆكى بۆ بو هه‌موو لایه‌ن و كوردان.

پشتى هاتنا داعشێ بۆ عیراقێ, ئه‌وا ب فه‌رمى ل سالا 2014ێ, هه‌ر د ده‌مه‌كێ زوودا داعشێ رووبه‌ره‌كێ مه‌زنێ خاكا عیراقێ ئێخسته‌ ل ژێر كۆنترۆلكرنا خوه‌.
سۆپایێ عیراقێ ل وى ده‌مى نه‌شیا به‌رسینگێ داعشێ بگریت و عیراق ب ئێكجارى كه‌فته‌ د مه‌ترسیه‌كا مه‌زن دا, كو ره‌نگه‌ هاتبوو روخاندن. له‌و هه‌ر زوو, بۆ پالپشتیا سۆپایێ عیراقێ و رزگاركرنا وان ده‌ڤه‌رێن ل ژێر ده‌ستێ داعشێ, عه‌لى سیستانى ل رێككه‌فتى 13/7/2014, فه‌توایه‌ك ده‌ركر و حه‌شدا شه‌عبیا شیعه‌ مه‌زهه‌ب, د ناڤبه‌را (60 ـ 65) میلیشیاتێن شیعى ل ژێر ناڤێن جۆرا و جۆر پێكئینا و هژمارا وان (90 ـ 110)هزار له‌شكرن, ژبۆ رووبرووبوونا داعشێ.
ب كورتى ئه‌ڤێ حه‌شدا شه‌عبى ئه‌ڤه‌ دو ساله‌, ل هند ده‌ڤه‌رێن عیراقێ شه‌ڕێ داعشێ كریه‌ و گه‌له‌ك ده‌ڤه‌ر كۆنترۆل كرینه‌ و هه‌مان ده‌م دا هند پێشیلكارى و خه‌لكێ بێگونه‌هێ سیڤیل ژى كوشتینه‌، ژ به‌ر هند ئه‌گه‌رێن سیاسى و تائیفى و ب تایبه‌ت ده‌ستێن ده‌ره‌كى وه‌كو وه‌لاتێ ئیرانێ و پشتى گڤاشتن و پالپشتیه‌كا مه‌زنا هند لایه‌ن و سه‌ركرده‌ و كوتله‌یێن شیعه‌ مه‌زهه‌ب ل عیراقێ و ل گۆر باوه‌را وان بۆ ئه‌گه‌رێن ده‌ركرنا قانوونه‌كا تایبه‌ت بۆ حه‌شدا شه‌عبى, وه‌كو رێزگرتنه‌ك بۆ هه‌ر كه‌سێ خوه‌به‌خش, ژ هه‌موو ته‌خ و چینێن كورێن عیراقى, ژ بۆ به‌رگریكرن ژ عیراقێ و پاراستنا ده‌وله‌تا عیراقێ ژ ئێرشێن داعشێ و هه‌ر كه‌سێ دوژمنكاریێ ل عیراقێ و سیسته‌مێ وێ بكه‌ت، ژبۆ پاراستنا چه‌كى ب ده‌ستێ هێزێن چه‌كدار و ئه‌منى و ل ژێر قانوونێ و په‌یره‌وكرنا هه‌یبه‌تا ده‌وله‌تا عیراقێ و زڤراندنا چه‌كى ب ده‌ستێ ده‌وله‌تێ ب تنێ, قانوونا ده‌سته‌یا حه‌شدا شه‌عبى هاته‌ ده‌ركرن, ل رێككه‌فتى 26/11/2016.
پشتى من به‌رێ خوه‌ دایه‌ ناڤه‌رۆكا ڤێ قانوونێ, كۆمه‌كا تێبینى و پسیاران بۆ من چێبوون, ژ بلى مه‌ترسیا حه‌شدا شه‌عبى ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ و ب تایبه‌ت سنۆرێ به‌ندا (140) ژ دستوورێ عیراقێ.
بۆچى ئه‌ڤـ قانوونه‌ د ڤى ده‌میدا هاته‌ ده‌ركرن ئه‌ڤه‌ د ده‌مه‌كێ دایه‌, ئه‌ڤه‌ سه‌رێ دو سالانه‌, باس ل هه‌بوونا قانوونه‌كا تایبه‌ت دكه‌ن بۆ حه‌شدا شه‌عبى, نه‌خاسمه‌ كو حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ل رێككه‌فتى 11/6/2014ێ, ب گۆر بریارا (307) ئه‌ڤـ قانوونه‌ یا ئیعتیباركرى.
راسته‌ ئه‌ڤـ هێزا حه‌شدا شه‌عبى, دچارچووڤه‌یێ هێزه‌كا نه‌ رێكخستى (میلیشیات) هاته‌ رێكخستن ب قانوونێ, به‌لێ ب هزرا من هه‌ر نه‌یا قانوونیه‌, چونكى ل هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ, ئێك سۆپا و ئێك قانوونا سۆپایى هه‌یه‌, لێ ل عیراقێ و هه‌ر لایه‌نك و سه‌ركرده‌یه‌ك و تائیفه‌یه‌كێ, سۆپایێ خوه‌ یێ تایبه‌ت هه‌یه‌؟
ئه‌ڤـ هێزه‌ ل رێككه‌فتى 13/7/2014ێ, وه‌كو مه‌ گۆتى ب فه‌رمانا عه‌لى سیستانى مه‌زنه‌ مه‌رجه‌عێ شیعه‌یان هاتیه‌ ئێكئینان, ئه‌ڤه‌ بێگومان دێ هه‌رده‌م ل ژێر فه‌رمانێن سیستانى بن, نه‌ك عه‌بادى و ئه‌ڤه‌ ژى به‌روڤاژى به‌ندێ (1) برگا (2) خالا (1) و برگا (4) ژ ڤێ قانوونێ یه‌؟!
ب گۆر به‌ندێ (1) برگا (2) خالا (5) ژ ڤێ قانوونێ, پێدڤیه‌ ئه‌ڤ هێزا حه‌شدا شه‌عبى, بهێته‌ ژێكڤه‌قه‌تاندن ژكارێ رامیارى و پارتایه‌تى و جڤاكى و د راستیدا نه‌یا سه‌ربه‌خوه‌یه‌ و یا تائیفى و مه‌زهه‌بیه‌؟!
ده‌ركرنا ڤێ قانوونێ, ده‌رگه‌هه‌كه‌ بۆ مه‌رترسیه‌كا به‌رده‌وام ل سه‌ر هه‌موو پێكهاته‌یێن عیراقێ, ب تایبه‌ت ل سه‌ر مه‌زهه‌بێ سونه‌.
ده‌ركرنا ڤێ قانوونێ, ده‌رگه‌هه‌كه‌ كو گه‌له‌ك ژ كوتله‌ و سه‌ركردێن پێكهاته‌یێن دیتر ل عیراقێ, داخوازا ب ده‌ركرنا قانوونه‌كێ بكه‌ن بۆ هێزێن خوه‌, چونكى ل عیراقێ هه‌موو سه‌ركرده‌ و لایه‌نێن سیاسى, هێزێن تایبه‌ت بخوه‌ هه‌نه‌ و ل گۆر پێزانیێن من, ب كێماتى 60 ـ 65, هێزێن جۆرا و جۆر ب تنێ یێن شیعه‌یان هه‌نه‌, ئه‌ڤه‌ ژبلى هێزێن مه‌زهه‌ب و پێكهاته‌یێن دیتر و ل ژێر ناڤێن جودا.
مه‌ترسیا هه‌ره‌ مه‌زن, ب هزرا من دیمۆگرافیكرنا ئه‌و ده‌ڤه‌رێن سونه‌یانه‌, ئه‌وێن ل ژێر ده‌ستێ داعشان و ل گه‌ل ده‌ڤه‌رێن سنۆرێ به‌ندا (140), وه‌كو ل سه‌رده‌مێ سه‌ددام و كوردان.
وه‌كو هند سه‌ركردێن عیراقى دبێژن, ده‌ركرنا قانوونه‌كا تایبه‌ت بۆ حه‌شدا شه‌عبى, ده‌ستپێكه‌كه‌ بۆ ژناڤبرن و جهگرتنا سۆپایێ عیراقێ, ئانكو د پاشه‌رۆژێدا بۆ عیراقا شیعه‌یان, ب ته‌مامى سۆپایێ عیراقێ ببیته‌ سۆپایه‌كێ شیعه‌ مه‌زهه‌ب! ب وێ ئێكێ كو هێزه‌ك د پاشه‌رۆژێ دا بۆ هه‌ڤپه‌یمانیا شیعه‌یان ب سه‌رۆكاتیا ئیرانێ, بۆ نه‌خشێ نوو ل رۆژهه‌لاتا ناڤین.
د ڤان دو سالێن بۆریدا و ل گۆر راپۆرتێن رێخكراوا مافێن مرۆڤى و لێبۆرینا نیڤدوه‌لى, حه‌شدا شه‌عبى ب ده‌هان و ب سه‌دان, پێشیلكاریێن مافى مرۆڤى كرینه‌ و خه‌لكێ سیڤیلێ بێگونه‌ه كوشتینه‌, وه‌كو تۆلڤه‌كرنه‌كا مه‌زهه‌بى و ئایینى؟
جارێ پێدڤى بوو, په‌رله‌مانێ عیراقێ گۆتبا حوكمه‌تێ هه‌موو ئه‌و كه‌سێن پێشیلكارى كرین, ل گۆر قانوونا سزادانا عیراقى و سه‌ربازى, پێرابوونا قانوونى ل گه‌ل بهێنه‌ وه‌رگرتن و سزادان.
پاشى بلا په‌رله‌مانێ عیراقێ و شیعه‌یان, قانوون بۆ ده‌ركربان, ل ڤێره‌ یا جهێ پسیارێ, خه‌لكێ هه‌موو ئه‌و پێكهاته‌یێن كوتله‌یێن سیاسى د په‌رله‌مانیدا, ل سه‌ر ڤێ پرسێ خوه‌ بێده‌نگ كر؟ ب گۆر به‌ندا (2) ژ ڤێ قانه‌ونێ, دامه‌زراندن و دانانا سه‌ركردێن فورقا و ب سه‌ردا, دڤێت ب رازیبوونا ئه‌نجوومه‌نێ نوونه‌ران بیت و ب هزرا من ئه‌ڤه‌ جهێ گومانێ یه‌, چونكى مه‌ره‌ما وان دانانا سه‌ركردێن سۆپایى یێن پله‌ بلندن د ناڤـ شیعه‌یاندا و ل ده‌مێ فه‌رمانێن وان جێبه‌جێدكه‌ن و ب تایبه‌ت بێگومان ل سنۆرێ به‌ندا (140) دكه‌ڤنه‌ ل ژێر لێپرسینێ كو گه‌ره‌نتیا وان د ناڤـ په‌رله‌مانیدا دێ هێته‌ كرن, هه‌ر وه‌كو كه‌یسا سپایكه‌ر و كه‌له‌كێن دیتر, كو چوو ئه‌نجام نه‌بوون د په‌رله‌مانیدا؟
له‌و به‌س بوو, هه‌كه‌ سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ جه‌نابێ عه‌بادى, هنده‌ك سه‌ركردێن ئاسایى بۆ دانابوون.
ماده‌م ئه‌ڤـ حه‌شده‌ ب سه‌ر حوكمه‌تێ ڤه‌بیت, بۆچى حه‌شد ژى وه‌كو سۆپایێ عیراقێ ب سه‌ر وه‌زاره‌تا به‌رگریا عیراقێ ڤه‌نه‌بیت؟
ده‌ركرنا قانوونا حه‌شدا شه‌عبى و قانوونا پاراستنا حه‌شدا شه‌عبى ل سالا 2015 و پێدانا هه‌موو ئیمتیازاتان و بودجه‌یه‌كا مه‌زن, دێ بارگرانیه‌كا مه‌زن ئێخیته‌ سه‌ر بودجا عیراقێ, نه‌خاسمه‌ عیراق پشتى داعش پێدڤى ب پاره‌یه‌كێ ئێكجار زۆر مه‌زن هه‌یه‌, ژ بۆ دوباره‌ ئاڤاكرنا عیراقێ, چونكى سێ چارێكێن خاكا عیراقێ نوكه‌ وێران بوویه‌.
ب هزرا من پێدڤى بوو, به‌نده‌كێ دی ژى هاتبا زێده‌كرن, كو ئه‌ڤـ قانوونه‌ یا ده‌مكى بوو, بۆ پشتى نه‌مانا داعشێ, چونكى مه‌ره‌ما سه‌ره‌كى ژپێكئینانا حه‌شدا شه‌عبى, شه‌ركرنه‌ ل دژى داعشێ و پاشان ئه‌ڤـ قانوونه‌ بهێته‌ هه‌لوه‌شاندن, هه‌رده‌میا ڤێ قانوونێ جهێ گومانێ یه‌ و مه‌ترسیه‌كا مه‌زنه‌, چونكى هه‌ر شه‌ره‌ك و لڤاندنه‌كا له‌شكرى, بكه‌ن د چارچووڤێ عیراقێ دا, دێ ب دروستى لقه‌له‌مده‌ن ب بهانه‌یا كو یا ب قانوون هاتیه‌ رێخستن.
ئه‌وا جهێ پسیارێ, بوچى كورد ئێك ده‌نگ نه‌بوون ل سه‌ر قانوونیكرنا ده‌سته‌یا حه‌شدا شه‌عبى دا, كو ب مخابنی ڤه‌, هنده‌ك په‌رله‌مانتاران شێوه‌یه‌ك ژ شێوان, ده‌نگ ل سه‌ر داى, ئه‌ڤه‌ ماده‌م ئه‌م بزانین و دبێژین حه‌شد مه‌ترسیه‌كا هه‌ره‌ مه‌زنه‌ پشتى داعشێ بۆ سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ و ب داعشا دووێ بزانیین!.
چونكى بێگومان پشتى شه‌رێ ئازادكرنا مووسلێ, دێ حه‌شدا شه‌عبى ل سنۆرێن به‌ندا (140)بنه‌جهـ بن, ببهانه‌یا كو خاكا عیراقێ یه‌ و هێزه‌كا رێخستى یه‌ و خودێ نه‌كه‌ت مه‌ترسیا شه‌ره‌كێ هه‌یه‌ ل گه‌ل پێشمه‌گه‌ى.
چونكى ل رێككه‌فتى 12/11/2015ێ, و بۆ جارا ئێكێ ل ده‌ردوورێن كه‌ركووكێ, شه‌ر د ناڤبه‌را حه‌شدێ و پێشمه‌گه‌ی دا روودا بوو, كو د ئه‌نجامدا سێ ژحه‌شدێ هاتبوونه‌ كوشتن و پێشمه‌رگه‌یه‌ك ژى بریندار بوو.
ئێك ژ خالێن ئه‌و پرۆتوكۆلا, د ناڤبه‌را وه‌زاره‌تا پێشمه‌گه‌ى و ئه‌مریكا دا هاتیه‌ كرن و ئیمزاكرن, ل ریككه‌فتى 12/7/2016ێ, ئه‌وه‌ كو پشتى ئازادكرنا مووسلێ, هێزێن پێشمه‌گه‌ى ل ده‌ردورێن مووسلێ, ئانكو ئه‌و ده‌ڤه‌رێن پێشمه‌رگه‌یان ب خوینا خوه‌ ئازادكرین بهێنه‌ ڤه‌كێشان, له‌و هه‌تا به‌رى دو هه‌فتیان ژى وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌یا ئه‌مریكا گرت, دڤێت عیراق و هه‌رێم لسه‌ر میكانزمه‌كێ رێكبكه‌ڤن, كا ئایا ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ لژێر ده‌ستێ چوو هێزدا بن.
له‌و ئه‌م دبێژین, بوچى دنهادا ئه‌ڤـ قانونه‌ هاته‌ ده‌ركرن؟
له‌و ب هزرا من پێدڤیه‌, سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ و هه‌ماهه‌نگى ل گه‌ل كوتله‌یێن سونه‌یان ل عیراقێ, ل گه‌ل سه‌رۆك كۆمارى باخڤن و ڤێ قانوونێ رێكبێخن.

نامه‌كا ڤه‌كرى بۆ په‌رله‌مان و حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ
جارێ ل ده‌ستپێكێ مه‌ دڤێت ئاماژێ ب ره‌وشا نۆشداران بكه‌ین ل عیراقێ, پشتى كه‌فتنا رژێما گۆربه‌گۆر ل سالا 2003ێ, ب كورتى ژبه‌ر ناكۆكیێن مه‌زهه‌بێ سوونه‌ و شیعه‌یان و ململانا لایه‌نیێن سیاسى ژلایێ ئه‌منى ڤه‌ ره‌وشا عیراقێ ئێكجار تێك چوویه‌ و عیراق بوویه‌ مولكێ هه‌موو تیرۆرستێن جیهانێ. ب تایبه‌تی ره‌وشا ژیانا نۆشداران گه‌له‌ك خراب بوویه‌, نه‌ ژلایێ مووچه‌ و دارایى ڤه‌, به‌لكو ژلایێ ره‌وشا ئه‌منی ڤه‌ و ژیانا نۆشداران ل عیراقێ كه‌فته‌ د ژێر گه‌فه‌كا مه‌زنا تیرۆرست و لایه‌نێن سیاسى و هوزێن عیراقی دا.
رۆژانه‌ نۆشدار دهاتنه‌ كوشتن و ره‌ڤاندن, هه‌ر ئه‌ڤه‌ بوو ئه‌گه‌ر كو هه‌تا نها ب ده‌هان و ب سه‌دان نۆشدارێن عیراقى, كۆچ بكه‌نه‌ وه‌لاتێن بیانى, داكو ژیانا پێشه‌یا خوه‌ بپارێزن و موخابن حكوومه‌تا عیراقێ ژى نه‌شیایه‌ پاراستنا ژیانا وان بكه‌ت!.
گه‌له‌ك دره‌نگه‌ بۆ پارستنا نۆشداران ژ هه‌ر زۆرداریه‌كێ و داخوازیێن هوزێن عه‌ره‌بى یێن نه‌قانوونى و نه‌ره‌وا و بۆ مفاوه‌رگرتنێ ژ به‌رهه‌م و زانستێ ساخه‌له‌میا پێشه‌یا نۆشدارێن عیراقى, هه‌روه‌سا بۆ پالپشتى و پشته‌ڤانیا وان نۆشدارێن كۆچ كرینه‌ ژده‌رڤه‌ى عیراقێ و زڤراندنا وان بۆ ناڤـ خاكا عیراقێ و دانانا هنده‌ك ئیمتیازات و گره‌نتیێن قانوونى. هه‌رچه‌نده‌ په‌رله‌مانێ عیراقێ قانوونه‌كا تایبه‌ت ب پاراستنا نۆشداران ده‌ركر, ل ژێر هژماره‌ 26یا سالا2013ێ, ژ گرنگترین به‌ند و تێكستێن وێ قانوونێ نابیت نۆشدار بهێته‌ گرتن یان راگرتن ژ چاكسازیان, سه‌باره‌ت وێ سكالایا ل دژى وى هاتیه‌ كرن و تۆماركرن, ئه‌و ژى ژئه‌گه‌رێن پێشه‌یا نۆشدارى, ئه‌ڤه‌ هه‌موو نابیت, هه‌تا كو پێرابوون و ڤه‌كۆلین دگه‌ل نه‌هێنه‌ كرن ژلایێ لیژنه‌یه‌كا وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ یا تایبه‌تمه‌ند ڤه‌.
هه‌روه‌سا د به‌ندا (4) ژ ڤێ قانوونێ دا هاتیه‌, كو قانوون دروست دكه‌ت كو بۆ نۆشدارى هه‌یه‌ چه‌كێ شه‌خسى (ده‌مانجێ) بهه‌لگریت, ئه‌و ژى ب دانا رۆخسه‌تێ ژلایێ وه‌زاره‌تا ناڤخۆیی ڤه‌ ب هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ و سه‌ندیكا نۆشداران.
دیسان پاراستنا نۆشداران ل هه‌موو بنگه‌هێن ساخله‌میێ یێن حكوومى و نه‌حكوومى و كلینیكێن تایبه‌ت, ژلایێ هێزێن ناڤخۆیی ڤه‌, ژبه‌ر گه‌فێن تیرۆرستان و داخوازى و گه‌فێن نه‌ره‌وا و نه‌قانوونى یێن هند هوزێن عه‌ره‌بى, ل ده‌مێ كه‌س و كارێن وان د هنده‌ك حاله‌تان دا گیانێ خوه‌ ژده‌ست دده‌ن.
سه‌باره‌ت به‌ندێ (4) ژ ڤێ قانوونێ, وه‌كو بۆچوون ئه‌ز دگه‌ل هه‌لگرتنا چه‌كى نینم ب هه‌موو شێوه‌یه‌كى, چونكى هه‌لگرتنا چه‌كى و سروشتێ پێشه‌یا كارێ نۆشداران ژ هه‌ڤدو ددوورن و ب تشه‌كێ نه‌جوان و نه‌شارستانى دبینم، بێگومان گه‌له‌ك جاران ده‌مێ نه‌خۆش قه‌ستا نه‌خۆشخانان دكه‌ن دێ ژچه‌كێ نۆشدارى ترسن و وه‌كو پێدڤى چاره‌سه‌ریا وان ناهێته‌ كرن. ڤێ به‌ندێ ب ڤى شێوه‌ى ب كێم و كاسیه‌كا مه‌زن دبینم و گه‌له‌كا فه‌ره‌ بهێته‌ هه‌مواركرن. هه‌تا كو ل دۆر ڤێ به‌ندێ ل بیرا منه‌ سه‌رۆكاتیا جڤاتا وه‌زیران فه‌رمانه‌ك ل رێككه‌فتى 27/7/2011ێ, ده‌ركر, ژبۆ قه‌ده‌غه‌كرنا چه‌كى ل هه‌موو جهێن گشتى, ب تایبه‌ت جهه‌كێ گرنگێ وه‌كو نه‌خۆشخانان, كو ئه‌ڤـ بریاره‌ ل هه‌موو وه‌لاتى و فه‌رمانبه‌رێن حكوومه‌تێ ڤه‌دگریت, ژبلى كارمه‌ند و ئه‌و هێزێن سه‌ر ب وه‌زاره‌تا ناڤخۆیی ڤه‌. ب راستى ژی بریاره‌كا د جهێ خوه‌ دا بوو, چونكى ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى ده‌مێ خه‌لك قه‌ستا نه‌خۆشخانان دكه‌ن, گولا دگه‌ل خوه‌ دبه‌ن بۆ سه‌ره‌دانا نه‌خۆشى و هه‌ر تشته‌كێ دلى خۆش دكه‌ت. لێ موخابن ل وه‌لاتێ مه‌, هه‌تا نها ئه‌م ب چه‌ك ڤه‌ دچینه‌ د ناڤـ نه‌خۆشخانان دا, نه‌خاسمه‌ ل گۆر ئه‌و قانوونا ئه‌م به‌حس ژێ دكه‌ین ل عیراقێ, كو رێكێ دده‌ت نۆشدار چه‌كى دگه‌ل خوه‌ ببه‌ته‌ نه‌خۆشخانێ ب فه‌زاحه‌ته‌كا مه‌زن دزانم!.
هه‌روه‌سا یاسادانه‌رێ عیراقێ ژ هه‌موو لایه‌كى ڤه‌ ل سه‌ر پاراستنا ژیانا نۆشداران یێ رژد بوو, ژ وانا ژى وه‌كو گره‌نتیه‌كا قانوونى بۆ نۆشدارى, كو نابیت لیژنه‌كا پشكنینێ یان یا چاڤدێریێ و ڤه‌كۆلینێ, ژلایێ وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ یان ئێك ژ رێڤه‌به‌رێن وه‌زاره‌تێ یان بنگه‌هێن ساخله‌میێ ل پارێزگه‌هان, سه‌ره‌دانا ئێك ژبنگه‌هێن ساخله‌میێ بكه‌ن یێن حكوومى و نه‌حكوومى, ژ بۆ هه‌لسه‌نگاندنێ یان دووڤچوون ل سه‌ر كێشه‌ و كه‌یسێن پێشه‌یا نۆشدارى, ئه‌ڤه‌ هه‌موو نابیت, ئیلا ب سه‌رۆكاتیا نۆشداره‌كى, چونكى كاروبارێن هونه‌رى و پێشه‌یى, پێدڤیه‌ نۆشدارێن خودان تایبه‌تمه‌ند بن.
ل گۆر به‌ندێ 36 برگا دو ژ قانوونا رێكخستنا دادگه‌هان یا هژماره‌ 160 یا سالا 1979ێ, ئه‌نجوومه‌نێ دادوه‌ریا بالا ل عیراقێ, دادگه‌هه‌كا تایبه‌ت پێك ئینا بۆ داوا و كه‌یسێن ل ده‌مێ زۆردارى ل نۆشداران دهێته‌ كرن, یان ده‌مێ شاشیه‌كێ د كارێ خوه‌ دا دكه‌ت.
لێ موخابن ل كوردستانێ, هێشتا بۆ ده‌مێ كه‌یسێن داوایێن ل سه‌ر نۆشداران ل دادگه‌هێن ئاسایى دهێنه‌ ئێكلاكرن ئه‌و ژى هه‌كه‌ هه‌بن.
ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌حسێ ره‌وشا نۆشداران ل كوردستانێ بكه‌ین, ب كورتى پشتى كه‌تنا رژێما گۆربه‌گۆر ل سالا2003ێ, ره‌وش و ژیانا نۆشداران هه‌تا راده‌یه‌كێ باش د ئاستێ پێدڤى دا بوویه‌, نه‌خاسمه‌ ل ڤان سالێن داویێ به‌رى قه‌یرانا دارایى ب سه‌ر كوردستانێ دا بهێت ل سالا 2014ێ, بارودوخ و ژیانا وه‌لاتیان ب گشتى و یا كه‌رتێ ساخله‌میێ و نۆشداران ب تایبه‌ت, د ئاسته‌كێ هه‌ره‌ باش و پێشكه‌فتی دا بوویه‌ و چ جاره‌كێ گازنده‌ و ئاریشه‌یه‌ك نه‌بوویه‌, حاله‌ته‌كێ كوشتنێ یان یێ ره‌ڤاندنێ نه‌بوویه‌.
لێ موخابن د ڤان دو سالێن قه‌یرانێ دا, ژبه‌ر بارودوخێ ئابوورى و دارایى و سیسته‌مێ نیڤ مووچه‌یى, ل سالا 2014- 2015 تاكو 15/5/2016ێ, (327) نۆشدارانان مۆله‌تا بێ مووچه‌یى وه‌رگرتیه‌ و بارا پتر ژوان قه‌ستا ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى كرینه‌. د هه‌مان سالان دا (468) نۆشدار ژكار هاتینه‌ لادان(فصل) و هه‌روه‌سا ل سالا (2014-2015-2016) ل هه‌موو هه‌ریمێ (77) نۆشدار هاتینه‌ خانه‌نشینكرن, و ئه‌وێن ده‌ست ژكاركێشاین ل سالا (2014-2015-2016)ێ,(26) نۆشدار بوون.
ل دهۆكێ سێ نه‌خۆشخانه‌ و هژماره‌كا بنگه‌هێن ساخله‌میێ و چه‌ند پشكێن نه‌خۆشخانێن گشتى یێن پارێزگه‌هێ, ژبه‌ر نه‌بوونا نۆشداران هاتینه‌ داخستن! چونكه‌ ب تنێ ل سالا بۆرى پتر ژ(100) نۆشداران ل دهۆكێ مۆله‌تا بێ مووچه‌یى وه‌رگرتیه‌.
ژبه‌ركو كه‌رتێ ساخله‌میێ كه‌رته‌كێ هه‌ره‌ گرنگ و سه‌ره‌كیه‌ د هه‌ر وه‌لاته‌كێ دا و پێشه‌یا كارێ نۆشدارى ژ بهاترین و هێژاترین پێشه‌یا مرۆڤایه‌تی یه‌, ژبه‌ركو ئه‌و دشێت ژیانا بسه‌دان نه‌خۆشان ژمرنێ قورتال بكه‌ت, هه‌روه‌سا چونكى نۆشدار سامانه‌كێ مه‌زنن بۆ هه‌ر جڤاكه‌كى, چونكى ماف د ساخله‌میێ دا ژمافێن قبنوونى و ده‌ستوورى نه‌ بۆ هه‌ر وه‌لاتیه‌كێ, گه‌له‌ك پێدڤى یه‌ پالپشتیه‌كا مه‌زنا قانوونى و دارایى بۆ بهێته‌كرن, داكو بشێت ب دروستى و ب ره‌وشه‌كا مه‌زن خزمه‌تا پێشه‌یا كارێ خوه‌ بكه‌ت, هه‌روه‌كو سه‌رۆكێ حكوومه‌تێ چه‌ندین جاران گۆتیه‌, ئێك ژئه‌وه‌لیاتیێن كارێ حكوومه‌تێ گرنگى دانه‌ ب كه‌رتێ ساخله‌میێ.
ب هزرا من پێدڤیه‌ حكوومه‌تا هه‌رێمێ, بله‌ز پێداچوونه‌كێ د سیسته‌مێ مووچه‌یێن وان دا بكه‌ت و یه‌كێن ئاكنجیبوونێ بۆ ئاڤا بكه‌ن و پێدڤیه‌ گره‌نتیا ژیان و پێشه‌یا وان بكه‌ن ب قانوون و دارایى.
موخابن هه‌تا نها په‌رله‌مانێ كوردستانێ گه‌له‌ك ژ وان قانوونان ئه‌ڤێن گرێدایى ب ساخله‌میێ و ژیانا كشت وه‌لاتییان ڤه‌ نه‌هه‌موار كرینه‌, كو پێدڤى بوو هه‌رده‌م د هه‌مواركرنێ دابان, ئه‌و ژى ژبه‌ر بله‌ز وه‌رارا زانستى و ساخله‌میێ و ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى.
ژوانا ژى قانوونا (مصارف العیون) یا سالا 1970ێ, كو ئه‌ڤه‌ 46 ساله‌ نه‌هاتیه‌ هه‌مواركرن, قانوونا چاندنا ئه‌ندامێن له‌شى یا هژمار 86 یا سالا 1985ێ, ئه‌ڤه‌ 30 ساله‌ نه‌هاتیه‌ هه‌مواركرن, قانوونا ساخله‌میا گشتى یا سالا 1981ێ, ئه‌ڤه‌ 35 ساله‌ نه‌هاتیه‌ هه‌مواركرن, یان قانوونه‌كا نوو بۆ خوین به‌خشینێ و ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى نه‌به‌سه‌, كو گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤى یه‌ نه‌خاسمه‌ پشتى بۆ جارا ئێكێ ل سالا 1818ێ, نۆشداران سه‌ركه‌فتن ئینایى د ڤه‌گوهاستنا خوینێ دا ژمرۆڤه‌كێ بۆ مرۆڤه‌كێ دی.
هه‌روه‌سا گه‌له‌كا پێدڤیه‌ رێنمایێن سلوكێن پێشه‌یى یێن نۆشداران بهێته‌ هه‌مواركرن یێن سالا 1985ێ, و ببیته‌ قانوونه‌ك وه‌كو گه‌له‌ك وه‌لاتان, چونكى به‌نده‌ك ب كێم و كاسیه‌كا مه‌زن تێدایه‌, ئه‌و ژى دڤێت ئه‌و به‌نده‌ ببیته‌ به‌نده‌كا ده‌ستوورى, كو نابیت تێست ل سه‌ر جه‌سته‌یێ مرۆڤى بهێته‌ كرن, ب تنێ ب رازیبوونا و یا ئازاد بیت, نه‌كو دروست بیت بۆ مه‌ره‌مێن زانستى و ساخله‌میێ!.
ژكێمترین ئه‌ڤا مه‌ گۆتى, پار سال خۆش به‌ختانه‌ پرۆژه‌ قانوونه‌ك هه‌بوو, ئه‌و ژى پاراستنا مافێن نۆشدارى و كارمه‌ندێن ساخله‌میێ و نه‌خۆشى, كو ب تنێ خواندنا ئێكێ بۆ هاتیه‌ كرن, هیڤی یه‌ ب هه‌ر شێوه‌یه‌كی بیت ئه‌ڤـ ققانوونه‌ بهێته‌ ده‌ركرن.

هه‌ر ژكه‌ڤندا خوین به‌خشین ل جیهانێ، ژ بابه‌تێن هه‌ره‌ گرنگ و سه‌ره‌كى بوویه‌ د كه‌رتێ ساخله‌میێ دا، نه‌خاسمه‌ ل ڤان سالێن داویێ پشتى كو ئێش و نه‌خۆشى ب رێژه‌یه‌كا بلند زێده‌ بووینه‌. ئه‌ڤجا ژ به‌ر هنده‌ك ئه‌گه‌رێن جودا، ب تایبه‌ت ژى كو ئه‌ڤرۆ ئه‌ڤـ نه‌ئارامیا كه‌فتیه‌ هه‌موو وه‌لاتان و رۆژانه‌ ته‌قینێن مه‌زن دهێنه‌ روودان. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤرۆ كه‌رتێ ساخله‌میێ ل هه‌ر جهه‌كى، پێدڤى ب خوینێ هه‌یه‌، ژ بۆ قورتالكرنا ژیانا ب ده‌هان ملیۆن مرۆڤان ئه‌ڤرۆ ل جیهانێ ژ روودان و ته‌قین و نه‌خۆشیێن جودا.
خوین به‌خشین ل گۆر ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و هند یاسایێن وه‌لاتان، ژكارێن مرۆڤایه‌تیه‌ و بێ به‌رامبه‌ره‌، چونكى ئه‌گه‌ر یا ب به‌رامبه‌ر بیت، ئه‌ڤه‌ دێ بیته‌ ده‌رگه‌هه‌ك بۆ بازرگانیكرنێ ب خوینا مرۆڤان، و دێ كرین و فرۆشتن ب خوینا مرۆڤان هێنه‌ كرن، و ره‌نگه‌ ببیته‌ ئه‌گه‌رێ ژناڤچوونا مرۆڤایه‌تیێ ب گشتى.
سه‌ره‌رایى ڤان یاسایان و رێككه‌فتنێن ده‌وله‌تان ل سه‌ر قه‌ده‌غه‌كرن و به‌رهنگاربوونا دیاردا فرۆشتنا خوینا مرۆڤان، ئه‌ڤرۆ نێزیكى (40) وه‌لاتان خوین به‌خشین ژ ئێخسیرانه‌، یان ب به‌رامبه‌ره‌ و داخوازا سامانه‌كێ مالى دكه‌ن، یان ب تایبه‌ت ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى، نابیت خوین بهێنه‌ كێشان ژ دادگه‌هكریان یان ژ ئاواران و بیانیان، ئه‌ڤرۆ ژى ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ هه‌ر چه‌نده‌ تا نها ژى ئه‌ڤـ سه‌رپێچیه‌ دهێنه‌كرن؟.
ژ بۆ ڤێ یه‌كێ، رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى ب نیازه‌ بۆ سالا 2020ێ، ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، ڤێ دیاردا نه‌جوان و نه‌مرۆڤانه‌ نه‌هێلیت، و پێكولێ بكه‌ن جڤاكێن وه‌لاتان پێ بگه‌هینن كو كاره‌ك دروسته‌ و چ زه‌ره‌ر و زیان ب ساخله‌میا مرۆڤان ناكه‌ڤیت و خێره‌كا گه‌له‌ك مه‌زنه‌، هه‌روه‌سا داخواز ژ وان وه‌لاتان بكه‌ن یاسایێن نوو ده‌ربكه‌ن، ژبۆ ڤان كار و سه‌پێچیان. دگه‌ل ڤێ ژى رێكخراوێن جیهانى و ناڤخۆیى، خه‌مساری نه‌كریه‌، د پێگه‌هاندن و دانا پێزانیێن خوین به‌خشینێ دا و مفایێ وێ بۆ وه‌لاتیان و بۆ وى ب خوه‌ژى. چونكى تا ئه‌ڤرۆ ژى ل زۆربه‌یا جڤاكێن وه‌لاتان، هزر دكه‌ن كو خوین به‌خشین گونه‌هه‌ یان زیانێ دگه‌هینته‌ ساخله‌میا مرۆڤى و تێك دده‌ت، وه‌كو ترسه‌كێ ل جه‌م تاكه‌كه‌سان هه‌یه‌، لێ به‌رۆڤاژى ب تمامى مفایه‌كێ مه‌زنێ ساخله‌میێ هه‌یه‌. ب تایبه‌ت ژى پێدڤیه‌، ڤى بابه‌تى گه‌له‌ك ب رژدى و گرنگ وه‌ربگرین، چونكى هه‌روه‌كو خودایێ مه‌زن د قورئانا پیرۆز دا دبێژیت: هه‌ر كه‌سێ مرۆڤه‌كى ب هه‌ر شێوه‌یه‌كێ قورتال بكه‌ت، هه‌روه‌كو وى مرۆڤـ هه‌موو ساخ كرین و قورتالكرین، د سوره‌تا ئه‌لمائده‌ دا (32) (مَن قَتَڵ نَفْساً بِغَیْڕ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْچِ فَكَأَنَّمَا قَتَڵ النَّاسَ جَمِیعاً ۆمَنْ أَحْێاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْێا النَّاسَ جَمِیعاً).
و ب راستی ژى دڤێن مرۆڤـ ڤى كارێ خێرێ ب بچووك وه‌رنه‌گریت، چونكى هه‌كه‌ ئه‌ڤرۆ تو ژیانا ئێكێ ژ مرنێ قورتال بكه‌ى، ئه‌ڤه‌ تو خودان خێره‌كا مه‌زنى و به‌هه‌شتى.
پێ نه‌ڤێن، ئه‌ڤرۆ ژى دڤێن به‌شداریا نۆشداران رۆله‌كێ هه‌ره‌ مه‌زنێ كاریگه‌ر هه‌بیت و پێدڤیه‌ د پێگه‌هاندن و ره‌وشه‌نبیركرنا جڤاك و تاكه‌كه‌سێ كوردى دا به‌رده‌وام بیت، سه‌باره‌ت دانا خوینێ ب رێكا هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل رێكخراوێن جڤاكێ سڤیل و راگه‌هاندنێ و ب رێكا مه‌لایان و روونشتن دگه‌ل وه‌لاتیان ل هه‌موو ده‌ڤه‌ران، داكو ژیانه‌كا ساخله‌م و گشتگیر بكه‌ن، د ناڤـ وه‌لاتی دا ب رێكا خوین به‌خشینێ.
هه‌رچه‌نده‌ ل كوردستانێ، خه‌لك گه‌له‌كێ هاریكاره‌ بۆ دانا خوینێ بۆ نه‌خۆشى، باشترین به‌لگه‌ ژى شه‌ڤێن هه‌یڤا ره‌مه‌زانێ نه‌ كو هه‌ر سال، یان به‌نكا خوینێ ب خۆ ب هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل داموده‌زگه‌هێن حزبى و حكوومى ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌هێ، كار دكه‌ن ژبۆ كۆمكرنا خوینێ، یان گه‌له‌ك جاران دێ بینى رادیو یان ته‌له‌ڤزیۆنێن رادیكال، دێ راگه‌هینن كو فلا نه‌خۆش پێدڤى ب خوینێ هه‌یه‌ ژ فلان جۆرى، یان مخابن ده‌مێ تێنتیه‌ك ب پێشمه‌رگان ڤه‌ دته‌قیت و بریندار هه‌بن، هه‌ر ئێكسه‌ر بێی كو بهێنه‌ راگه‌هاندن، خه‌لك ب خوه‌ دچیت به‌نكێ و خوینێ دده‌ت!.
ل گه‌له‌ك وه‌لاتان، ژبۆ به‌خشینا خوینێ یاسا و ب شێوه‌یه‌كێ جوان و رێكوپێك، و ل گۆر پێشكه‌فتنا زانستێ ساخله‌میێ یاسا ده‌ركرینه‌.
لێ مخابن ل عیراقێ خوین به‌خشین و ڤه‌گواستنا خوینێ، ژ كه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كى دیتر ب چ یاسایان نه‌هاتیه‌ رێكخستن، ب تنێ ب ده‌ركرنا هنده‌ك زه‌وابت و رێنمایان ژلایێ وه‌زیرێ ساخله‌میێ ڤه‌ كو ئه‌و ژى نه‌به‌سه‌!. راسته‌ نوكه‌ وه‌زاره‌تا ساخله‌میا كوردستانێ، ل دووڤـ ستانده‌رێن جیهانى دچیت، لێ ئه‌م دبێژین ئه‌ڤه‌ نه‌به‌سه‌، و پێدڤی ب یاسایه‌كێ هه‌یه‌. یا سه‌یرتر ئه‌وه‌ هنده‌ ساله‌ ئه‌م خودان حكوومه‌ت و په‌رله‌مان، تا نها ژى خوه‌ ئێك وه‌زیرێ ساخله‌میێ ته‌نانه‌ت پرۆژه‌ یاسایه‌ك ژى پێشكێشى په‌رله‌مانى نه‌كریه‌؟. و ده‌ركرنا یاسایه‌كا تایبه‌ت ب دانا خوینێ، د ناڤبه‌را مرۆڤان دا ژ كارێن فه‌ر و پێدڤینه‌ و دڤێن بهێنه‌ كرن، چونكى دڤێن یاسادانه‌ر ب راشكاوانه‌ و ب به‌ند و تێكست به‌حسێ هه‌موو حاله‌تان بكه‌ت.
ژ گرنگترینێ وانا ژى قه‌ده‌غه‌كرنا بده‌ست ڤه‌ئینانا خوینێ ب رێكا كرین و فروشتنێ بیت د ناڤبه‌را مرۆڤان دا، یان د ناڤبه‌را مرۆڤان و سه‌نته‌رێ كۆمكرنا خوینێ دا ژ بۆ مه‌ره‌مێن ساخله‌میێ، یان به‌نده‌ك هه‌بیت، بۆ نموونه‌ به‌رامبه‌رى خوینێ رێز و سوپاسیه‌كێ وه‌كو دیارى و ره‌مزى بۆ پالپشتیا خوین به‌خشى، یان وه‌كو بریتانیا بۆ نموونه‌، هه‌ر كه‌سێ بۆ پتر ژ پێنج سالان یێ به‌رده‌وام بیت ل سه‌ر دانا خوینێ، پارچه‌یه‌كا زێرى دده‌نێ پیچه‌ك كێمتر ژنیف كیلویێ، یان ل گه‌له‌ك وه‌لاتان پارچێن ئه‌ردى دده‌نێ، ئه‌ڤه‌ وه‌كو پالده‌ره‌ك بۆ خوین به‌خشینێ.
بۆ نموونه‌ هنده‌ ساله‌ ل كوردستانێ و ب تایبه‌ت ل دهوكێ، ب گشتى چ پالپشتى نه‌بوویه‌، یان د ئاستێ پێدڤى دا نه‌بوویه‌، بۆ به‌نكا خوینێ و كۆمه‌لا خوین به‌خشێن كوردستانێ، ب تایبه‌ت بۆ خوین به‌خشى، ده‌مه‌كى رێكخراوه‌كێ كارته‌كا ئه‌رزاقى ددا خه‌لكى، ڤێگاڤێ ئه‌و ژى نه‌مایه‌، نه‌خاسمه‌ تا نها ژى خوه‌ ئێكى ته‌نانه‌ت پارچه‌یه‌كا ئه‌ردى ژى وه‌رنه‌گرتیه‌؟ یان گه‌له‌كا فه‌ره‌ به‌نده‌ك د یاسایێ دا بهێنه‌ دانان، كو خوین به‌خشێ به‌رده‌وام موچوویه‌ك هه‌بیت، ژلایێ رێڤه‌به‌ریا چاڤدێریا جڤاكی ڤه‌، وه‌كو ئیمتیزایه‌ك و پالده‌ره‌ك.
له‌و دڤێن هه‌م یاسادانه‌رێ عیراقێ و كوردستانێ، ڤێ كێم و كاسیا یاسایى نه‌هێلیت، و به‌رهنگاربوونا وان دیاردێن نه‌جوان و نه‌مرۆڤانه‌ ژلایێ ره‌وشتان ڤه‌ بكه‌ت، ژ كرین و فرۆشتنا خوینێ و پشكنینا سه‌لامه‌تیا نه‌خۆشان ژخوینێ بكه‌ت.
نه‌خاسمه‌ یاسادانه‌رێ عیراقێ، ب چ به‌ند و تێكستان، نه‌ د یاسایا (مصارف العیون)دا یا هژمار113 یا سالا 1970ێ، و نه‌ د یاسایا چاندنا ئه‌ندامێن له‌شێ مرۆڤى یا هژمار 85 یا سالا1986ێ، دا به‌حس نه‌كریه‌؟ و بۆ جارا ئێكێ ده‌مێ ئه‌ڤـ به‌حسێ خوینێ و خوین به‌خشینێ هاتیه‌كرن، دادگه‌ها بریتانى بوو ل سالا 1993ێ، و وه‌لاتێ سعودى ژى یاسایه‌ك تایبه‌ت هه‌یه‌ یا سالا 1993ێ، و وه‌لاتێ مه‌غره‌ب ژى هه‌كه‌ شاش نه‌بم 2008ێ یه‌. من ب رێكا فێسبوكى، ئه‌ڤـ پرسیاره‌ ژ هند دادوه‌ر و یاساناسان كر ل عیراقێ، و من گۆتێ ئایا ئه‌ڤه‌ نه‌ كێم و كاسیه‌كا یاسایی یه‌، وان وه‌سا ددیت، ئه‌ڤـ پرسا دانا خوینێ ژكارێن مافێن مرۆڤیه‌، و پێدڤى ب چ یاسایان ناكه‌ت، و راسته‌ یاسادانه‌ر ل سه‌ر ڤێ پرسێ بێده‌نگ مایه‌، چونكى ژكاروبارێن گشتیه‌ و دروست و ره‌وایه‌، چونكى هه‌ر تشتێ یاسادانه‌ر ل سه‌ر بێده‌نگ بمینیت، واته‌ ئه‌و كار دروسته‌، ئه‌و ژى پشتبه‌ستن ل گۆر رێسایا (لا جریمه‌ و عقوبه‌ الا بنص).
لێ ل گۆر بۆچوونا من، ماده‌م خوین ژى مینا هه‌ر ئه‌ندامه‌كێ دیتر، دهێنه‌ ڤه‌گوهاستن ژكه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كێ دیتر، پێدڤى بوو یاسادانه‌رێ عیراقێ ب به‌نده‌كێ د یاسایێن ل سه‌ری دیار، یان ب یاسایه‌كا تایبه‌ت رێكخستبا. و ب بۆچوونا من گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤیه‌، یاسایه‌ك تایبه‌ت هه‌بیت، مینا گه‌له‌ك وه‌لاتیێن جیهانێ.
و ئه‌گه‌ر هه‌ر ل گۆر رێنمایان بمینیت پێدڤی ب ڤان مه‌رجان بیت:-
1- رازیبوونا خودانێ خوینێ، و شایسته‌یێ خوین به‌خشینێ بیت.
2- پشكنینا خوینێ بهێنه‌ كرن ل ده‌ستپێكێ، و یا ته‌ندروست بیت ئه‌و خوین بۆ ڤه‌گوهاستنێ بۆ جه‌سته‌یێ نه‌خۆشى پێدڤى پێ هه‌ى.
3- یا بێ به‌رامبه‌ر بیت.
4-گه‌له‌ك پێدڤى پێ هه‌بیت.
5- نه‌خوینه‌كا پیس بیت، وه‌كو توشبوویێ هه‌واى بیت، یان ئیفرازاتێن ژه‌هراوى د ناڤ دا بیت، یان چاوا بهێنه‌ پیسكرن.