بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازیا كورد 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا ئێكێ
8
د وێ ره‌وشا هه‌ستیار دا، هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ یا هه‌ڤال و كادرێن وه‌فادار و ئازا و دلسۆزێن رێبازا بارزانی ب ته‌مامی بۆ هه‌ر ئه‌رك و قوربانیدانه‌كێ پێخه‌مه‌ت شۆڕه‌شێ و ئارمانجێن وی به‌رهه‌ڤ بوون. ئه‌وان كارتێكرنه‌كا به‌رچاڤ د به‌رده‌وامیدان و زیندی هێلانا شۆڕه‌شێ و گه‌هاندنا ده‌نگێ خه‌باتا ره‌وایا ملله‌تێ كوردستانێ بۆ جیهانێ هه‌بوو و ئه‌و راستی سه‌لماند كو ملله‌تێ كورد خوه ناچه‌مینیت. ب مخابنی ڤه پترییا وان هه‌ڤالان ژی گیانێ كره قوربانی رێكا ئازادیێ و سه‌ركه‌فتنا گه‌لێ خوه.
ده‌مه‌كێ كێم پشتی دامه‌رزاندنا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی، جه‌نابێ بارزانیێ نه‌مر د په‌یامه‌كێ دا پیرۆزباهی ل هه‌ڤالێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی كرن و ئه‌ڤه ژی ده‌قێ وێ یه: پیرۆزباهیێ ل هه‌وه و بیر و بۆچوونێن هه‌وه دكه‌م، داخوازا من ژ هه‌وه ئه‌ڤه‌یه كو خه‌مخۆرێن گه‌ل و نشتیمان بن، بزاڤان بكه‌ن دلێ ملله‌تی نه‌ئێشینن. ب هه‌موو شێوه‌یه‌كی ئاگه‌هداری هه‌ست و شعوورا ملله‌تی بن، خزمه‌تكارێن وان بن، ژبه‌ركو هه‌كه ملله‌ت نه‌بیت، ئه‌و چ نینن، هێدی و هێمن و ل سه‌ر خوه لڤینان بكه‌ن، دوژمن گه‌له‌ك یێ زالم و بێ دلۆڤانییه، هه‌كه هوون وه‌سا بن ئه‌ز ژی و ملله‌ت ژی دێ پشته‌ڤانییا ته‌مام بۆ هه‌وه كه‌ین، ئه‌ز وه‌كو كورێ خۆ ته‌ماشه‌ی هه‌وه دكه‌م”.
پشتی ده‌مه‌كێ كێم مه بزاڤ كرن ب زووترین ده‌م پێشمه‌رگه ڤه‌گه‌ریته ناڤا گۆره‌پانا كوردستانێ بۆ روو ب رووبوون و ره‌تكرنا كه‌توارێ زال و سه‌پاندی و ڤه‌ره‌ڤاندنا وێ بێهیڤبوونێ یا بالا خوه ب سه‌ر كوردستانێ دا كێشای، هه‌روه‌سا بۆ به‌رهه‌ڤییان پێخه‌مه‌ت ده‌ستپێكرنا شۆره‌شێ. له‌ورا پشتی هه‌موو به‌رهه‌ڤییان و گرتنه به‌را رێكارێن پێدڤیی د دو گه‌ران دا ل مه‌هێن گولان و تیرمه‌هێن سالا 1975ێ هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هێزا پێشمه‌رگه‌ی ڤه‌گه‌ریانه سه‌ر ئاخا كوردستانێ.
كۆنفرانسی به‌رلین
پشتی خوه‌رێكخستنێ و بارڤه‌كرنا كاروباران، هه‌ڤالان ده‌ست ب كار و ئه‌ركێن خوه‌یێن نوو كر، ل ژێر سیبه‌را ئه‌نجام و بریارێن كۆمبوونان، بریار هاته دان كاك سامی عه‌بدولره‌حمان سه‌ره‌دانا ده‌رڤه بكه‌ت ب مه‌ره‌ما سه‌رپه‌رشتیكرن و سه‌ر ژ نوو رێكخستنا رێكخستنێن ده‌رڤه. پشتی ده‌مه‌كێ كێم رێكخستنێن پارتی ل ده‌رڤه به‌ر ب پێشڤه چوون و پێشڤه‌چوونه‌كا به‌رچاڤ بخوه‌ڤه دیت. پشتی گه‌شه‌كرن و به‌رفره‌هبوونا رێكخستنان و كۆمبوونا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا په‌نابه‌ران ل ده‌ردۆرا پارتی ل وه‌لاتێن ئه‌ورۆپا، پێخه‌مه‌ت هه‌لسه‌نگاندنا ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ و پارتی ل ناڤ و ده‌رڤه، هه‌روه‌سا دانان به‌رنامه‌یه‌كێ باش و موكم و پێشكه‌فتی بۆ قۆناغا پشتی پیلانا خیانه‌تكارییا جه‌زائیرێ، بریار هاته دام كۆنفرانسێ پارتی ل به‌رلینێ بهێته سازكرن.
د ده‌مێ د ناڤبه‌را 11 هه‌تا 16ی ته‌باخا 1976ێ ل باژێرێ به‌رلین یێ ئه‌لمانیا، كۆنفرانسێ پارتی ب پشكداریا حه‌فتێ هه‌تا هه‌شتێ هه‌ڤالان ژ ئه‌ندامێن پێشتر یێن پارتی وه‌كو سامی عه‌بدولره‌حمان و نووری شاوه‌یس و چه‌ندین كادرێن پێشكه‌فتی یێن پارتی هاته ئه‌نجامدان.
د كۆنفرانسی دا پشتی دانوستاندنه‌كا هوور و تێروته‌سه‌ل یا بابه‌تان، سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی كو پێشتر هاتبوو دامه‌زراندن هاته په‌سه‌ندكرن، كو ژ ڤان هه‌ڤالێن ل خارێ پێكهاتبوو: (مه‌سعوود بارزانی، ئدریس بارزانی، سامی عه‌بدولره‌حمان، عه‌لی عه‌بدوللا، نووری شاوه‌یس، جه‌وهه‌ر نامق سالم، ئازاد به‌رواری، كه‌ریم شنگالی، عارف ته‌یفوور و محه‌مه‌د ره‌زا).
لێ د كۆنفرانسی دا، سامی عه‌بدولره‌حمان هه‌ر ئێك ژ: (دلشاد بارزانی، وریا ساعاتی، ئازاد خه‌فاف و عه‌بدولره‌حمان پێداوی و فازل جه‌لال) بۆ ئه‌ندامه‌تیا سه‌ركردایه‌تیێ زێده‌كرن. پشتی كۆنفرانسی دكتۆر كه‌مال كه‌ركووكی ژی بوو ئه‌ندامێ سه‌ركردایه‌تیێ. هه‌ر چه‌نده پێدڤی بوو وه‌كو رێزگرتن ل خۆراگری و دلسۆزیا وان، نوونه‌رێ په‌نابه‌ران و پێشمه‌رگه‌ی ژی د ناڤ كۆنفرانسی دا پشكدار بن، لێ وه‌كو پێدڤی وان رۆل نه‌گێرا.
د كۆنفرانسی دا سامی عه‌بدولره‌حمان ب خوه هه‌موو تشت نڤیسین و د كۆنفرانسی دا راگه‌هاند: مه تشته‌ك به‌رهه‌ڤكرییه و دێ خوینین. هه‌ر چه‌نده هه‌ڤالان نه‌رازیبوونه‌كا مه‌زن نیشا دا، كو ئه‌ڤه كۆنفرانسێ لقێ یه و نه‌یێ حزبێ یه. ژ به‌ر كو كۆنفرانسێ حزبێ پێدڤی ب كۆمبوونه‌كا به‌رفره‌ه و پشكدارییا هه‌موو ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تیێ و كادرێن پێشكه‌فتی یێن پارتی هه‌یه و نابیت ئه‌ڤه ببیته كۆنفرانسێ حزبێ، لێ سامی عه‌بدولره‌حمان ل سه‌ر هه‌لوه‌ستێ خوه یێ رژد بوو و گۆتی: راسته، به‌لێ مه رێبازا بزاڤێ (گریق الحركه) به‌رهه‌ڤكرییه و پێدڤیه بهێته خواندن. هه‌ڤال ب سامی عه‌بدولره‌حمانی راگه‌هاند كو وێ یه‌كێ په‌یوه‌ندی ب سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی ڤه هه‌یه نه ب كۆنفرانسێ لقێ. ڤان بابه‌تان پێدڤی ب كۆنفرانسه‌كێ مه‌زن و به‌رفره‌ه هه‌یه، ژ به‌ر كو په‌یوه‌ندی ب سیاسه‌تا گشتی یا پارتی ڤه هه‌یه و پێدڤیه نوونه‌رێن حزبێ ل هه‌موو جهان پشكداریێ بكه‌ن. گه‌نگه‌شه‌كا گه‌له‌ك توند ل دۆر وێ یه‌كێ هاته كرن. پشتی دانوستاندنه‌كا تێروته‌سه‌ل، سامی عه‌بدولره‌حمان ل سه‌ر هه‌لوه‌ستێ خوه‌یێ رژد بوو و ب ناڤێ شه‌رعیه‌تا شۆره‌شگێریێ ده‌ست ب ئاخفتنێ كر.
هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هه‌ڤالان بابه‌ت ره‌تكر و داكوكی ل سه‌ر رێبازا بارزانی كر. له‌ورا كه‌ش و ره‌وشا ناڤا كۆنفرانسی كارڤه‌دان كه‌فتنێ، ژ به‌ر كو جه‌ماوه‌رێ دلسۆزێ پارتی و رێبازا بارزانی به‌رهه‌ڤنه‌بوون چ تشته‌كی ژ ده‌رڤه‌ی رێبازا بارزانی قه‌بوول بكه‌ن. سامی عه‌بدولره‌حمان ژی ل سه‌ر هه‌لوه‌ستێ خوه‌یێ رژد بوو بۆ ته‌مامكرنا خواندنا بابه‌تێ خوه. د گۆتنێن خوه‌دا ئاماژه ب باره‌گه‌هێ بارزانی دا و ره‌خنه لێ گرتن، لێ پترییا پشكدارێن كۆنفرانسی پویته و گرنگی پێ نه‌دا و وه‌كو پێدڤی گوهداری لێ نه‌كر و هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هه‌ڤالان رابوونه سه‌ر پێیان بابه‌تێ وی ره‌تكر و نه‌رازیبوونه‌كا توند نیشا دا، خو ئێك ژ وان كه‌سێن رابووینه‌ڤه‌و نه‌رازیبوون نیشا دای، غازی زێباری بوو و تشته‌كێ ساده گۆت، سامی عه‌بدولره‌حمانی د به‌رسڤێ دا گۆت: ده‌روێش نه‌ماینه”.
د كۆنفرانسی دا رێبازا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی هاته هه‌لسه‌نگاندن كو پێكهاتی بوو ژ به‌رنامێ نوو یێ پارتی و پشتی دانوستاندنێ هاته په‌سه‌ندكرن. د كۆنفرانسێ به‌رلینێ دا كاك سامی عه‌بدولره‌حمان ل گه‌ل چه‌ند كه‌سه‌كێن دی بزاڤكرن مفای ژ كۆنفرانسی ببینن ب مه‌ره‌ما قایمتركرنا جهێ خوه ده‌سته‌به‌ركرنا ناڤه‌نده‌كا ب هێز بۆ خوه د ناڤ حزبێ دا، داكو بشێن د كۆنفرانسی دا سه‌ركردایه‌تییا پارتی بگرنه ده‌ست. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی د كۆنفرانسی دا چه‌ندین هه‌ڤال بۆ سه‌ركردایه‌تییێ زێده‌كرن كو ب چ شێوه‌یه‌كی نه مافێ وان بوو و نه ژی ژ هه‌ژی وێ پله‌یێ بوون و نه ل ئاستێ به‌رپرسیاره‌تییێ ژی بوون. لێ بۆ رێگرتنێ ل هه‌ر جۆره ناكوكی و دوبه‌ره‌كییان و بۆ پاراستنا ته‌بایی و ئێكرێزییا ناڤخوه‌یا پارتی و بۆ وێ یه‌كێ دوژمن و نه‌حه‌زێن پارتی وێ یه‌كێ ب ده‌لیڤه نه‌بینن و ب خرابی مفای ژێ نه‌بینن، دیسان مه چاڤێن خوه ل وان كاران نقاندن.
ئه‌و گۆانكاری و ده‌ستكاریێن سامی عه‌بدولره‌حمانی د په‌یره‌و و پرۆگۆامێ ناڤخوه‌یێ پارتی دا كرین، وێنه و دیمه‌نه‌كێ ته‌مام یێ ماركسی دا پارتی. ژ ئالییه‌كی ڤه زیانه‌كا مه‌زن ل پارتی دا، ژ ئالییه‌كێ دی ژی ڤه بۆ ئه‌گه‌رێ دروستبوونا دوبه‌ره‌كی و ناكوكیان د ناڤ پارتی دا. ئه‌و وه‌سا تێگه‌هشتبوون كو هه‌كه سیمایه‌كێ ماركسی ب پارتی ببه‌خشن، دێ بیته ئه‌گه‌رێ پشته‌ڤانی و هاریكاریا جه‌مسه‌رێ رۆژهه‌لات و وه‌لاتێن سوشیالیست. ئه‌ڤه ژی ب تنێ خه‌یال بوو و چ بنه‌ما نه‌بوون. د راستی دا تشته‌كێ نه‌بنه‌جه و نه‌شرینه مرۆڤ بانگه‌شه‌یا تشته‌كی یان بابه‌ته‌كی بكه‌ت، مرۆڤی ب خوه ژی باوه‌ری پێ نه‌بیت.
پشتی گرتنا كۆنفرانسی و ئه‌و گۆنااریێن ب سه‌ر پارتی دا ئیناین، من ب هه‌ڤالێن سه‌ركردایه‌تییا ده‌مكی راگه‌هاند كو ب چ شێوه‌یه‌كی ئه‌ڤ ده‌ستكارییه ناهێنه قه‌بوول كرن، لێ دێ بابه‌تی هه‌لگرین هه‌تا ده‌م و ده‌لیڤه‌یه‌كا گونجای. هه‌روه‌سا من دوپات كر كو راسته ئه‌م دۆستێن ماركسییه‌تێ ینه، لێ ئه‌م ماركسی نینین. ئه‌و ب نیاز بیت رۆخساره‌كێ ماركسی ب پارتی ببه‌خشیت، یان پارتی بكه‌نه حزبه‌كا ماركسی، باشتر ئه‌وه بچیته ناڤ حزبه‌كا ماركسی. ژ به‌ر كو قاعیده و بنگه‌هێ پارتی رێكێ ب ڤی كاری ناده‌ت. پارتی حزبه‌كا نه‌ته‌وه‌یی و دیمۆكراتیه، ئه‌ڤه پێناسا پارتی یه. ب پشتراستی كێشه و ئاریشه د ناڤ سه‌ركردایه‌تیێ و بنگه‌هێن پارتی دا په‌یدا بوون، لێ مه بزاڤ و شیانێن ئێخستنه كاری بۆ وێ یه‌كێ نه‌حه‌زێن پارتی ب وان ناكوكیان دلخۆش نه‌بن، له‌ورا مه خوه ل به‌ر گرت.
پشتی ڤان روودانان هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هه‌ڤالان د ناڤ كۆنفرانسی دا نه‌رازیبوونا خوه نیشا دا و ب توندی ل هه‌مبه‌ری وان رابوون و ل دژی وان راوه‌ستیان و راگه‌هاند، ئه‌ڤه كۆنفرانسێ لقێ یه و په‌یوه‌ندی ب كۆنفرانسێ حزبێ ڤه نینه. له‌ورا پێداگیری كركو پێدڤیه لژنا لقێ ئه‌ورۆپا بهێته هه‌لبژارتن و سه‌ر ژ نوو ده‌ست ب رێكخستنێ و كارێ پارتایه‌تی ل ده‌رڤه بهێته كرن، و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ دێ ده‌سته‌یه‌كا نوو هه‌لبژێرین و پێدڤیه به‌رپرسێن لقێ ب ده‌نگدانێ بهێنه هه‌لبژارتن. دیار بوو بابه‌ت ب دلێ سامی نه‌بوو. لێ ب پێداگیریا هه‌ڤالان هه‌لبژارتن بۆ ده‌سته‌یا لقێ هاتنه كرن، و هه‌موو ده‌نگ هاتنه خواندن و دیار بوو كێ چه‌ند ده‌نگ ئیناینه. ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان ب دلێ سامی نه‌بوون. له‌ورا گه‌فێن خوه‌ڤه‌كێشانێ كرن هه‌كه ئه‌و بخوه ده‌نگان نه‌هه‌ژمێرن، پشتی دانوستاندنه‌كا تێروته‌سه‌ل دیسان ده‌نگ هاتنه خواندن و ئه‌نجام وه‌كو خوه مانه‌ڤه. ده‌سته‌یه‌كا نوو بۆ لقێ هاته هه‌لبژارتن كو پێكهاتی بوون ژ هه‌ڤالان: تارق ئاكره‌یی، سیامه‌ند به‌ننا، عه‌بدولسه‌لام به‌رواری و حه‌مید ئاكره‌یی، هه‌روه‌سا تارق ئاكره‌یی وه‌كو به‌رپرسێ لقێ و سیامه‌ند به‌ننا و عه‌بدولسه‌لام به‌رواری وه‌كو كارگێرێن لقێ هاتنه هه‌لبژارتن.
پشتی هه‌لبژارتنان ده‌ست ب كار و چالاكی و پێداچوونا رێكخستنا رێزێن پارتی ل ده‌رڤه هاته كرن. لێ سامی ل سه‌ر پێكئینانا ده‌سته‌یا نوو یا لقێ یێ رازی نه‌بوو، له‌ورا ل تیرمه‌ها سالا 1976ێ و د روونشتنه‌كا تایبه‌ت دا ده‌سته‌یه‌كا نوو بۆ لقا شه‌ش هه‌لبژارت كو پێكهات بوو ژ محه‌مه‌د ره‌زا، به‌رپرسێ لقێ ـ سیامه‌ند به‌ننا، تارق ئاكره‌یی(سه‌رۆكێ ده‌سته‌یا كارگێری یا ئێكه‌تیا قوتابیێن كوردستانێ ل ئورۆپا)، عه‌بدولسه‌لام به‌رواری، د. جه‌رجیس حه‌سه‌ن و حه‌مید ئاكره‌یی وه‌كو یه‌ده‌ك.
هه‌روه‌سا پشتی هه‌مو وان دانوستاندنان باره‌گه‌هێ لقێ ڤه‌گوهاسته نه‌مسا، پشتی ده‌مه‌كی ڤه‌گوهاسته له‌نده‌ن، ڤان ناكوكییان كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل كارێ پارتایه‌تی و رێكسختنێن پارتی ل ده‌رڤه كر. لێ پشتی سه‌ره‌دانا كاك ئدریسی بۆ نه‌مسا و دانوستاندنێن هوور یێن بابه‌تی بریار هاته دان ده‌ست ب چالاكی و كارێ پارتایه‌تی بهێته كرن و چه‌ندین هه‌ڤال ژی ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكی بهێه دانان بۆ برێڤه‌برنا كاروباران.
د كۆنفرانسێ به‌رلینێ دا كاك سامی عه‌بدولره‌حمان هنده‌ك گاڤ هاڤێتن كو د جهێ خوه‌دا نه‌بوون. خو وی بخوه ژی باوه‌ری ب وان كاران نه‌بوو یێن وی دكرن. د ۆنفرانسی دا ده‌ستكاری د پرۆگرامێ پارتی دا كر و گوهۆرینێن بنه‌ره‌تی د ناڤه‌رۆكا پرۆگۆامی دا كرن و رۆخسار و وێنه‌یه‌كێ تۆخ یێ ماركسی ب پارتی به‌خشی. هه‌رچه‌ند ئه‌ڤ بریار و گوهۆرین دباش و دجهێ خوه‌دا نه‌بوون و ئه‌م ب توندی ل دژی وان گاڤ و بریاران بووین، ژبه‌ركو ب چ شێوه‌یه‌كی د به‌رژه‌وه‌ندا گه‌لێ كورد و پارتی دا نه‌بوون و پارتی د ئاراسته‌یه‌كێ دی دا دبر. لێ ژبه‌ر وێ یه‌كێ دا كێشه و ئاریشه دروست نه‌بن، مه خوه ل به‌ر گرت هه‌تا وی ده‌می كۆنگره دهێته به‌ستن و د كۆنگره‌ی دا چاره‌سه‌ریێ بۆ وان بابه‌ت و ئاریشان ببینین یێن ژ ئه‌نجامێ وان گاڤێن شاش په‌یدا بووین. یا ڤه‌شارتی نه‌بوو، ڤان بریار و گاڤان ئه‌نجامێن خراب و نه‌دجه دا ل دووڤ خوه ئینان و بوونه ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا گه‌له‌ك ناوكییان د ناڤا حزبێ دا. هه‌ر چه‌ند بزاڤێن رژد بۆچاره‌كرنا وان هاتبوونه كرن و هنده‌ك ئاریشه د كۆنرێ نه‌هێ داهاتنه چاره‌كرن، لێ دیشا هنده‌ك ژی بێ چاره‌سه‌ری مان، هه‌تا د كۆنگرێ ده‌هێ یێ پارتی دا ب ئێكجاری چاره‌سه‌ر بووین و هاتینه بنبركرن.
