بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا کوردی 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا چاردێ
بكارئینانا چەكێ كێمیایی
ل دژی مللەتێ كورد
150
دو: ئەگەرێ هەبوونا پەترۆلێ و سامانێن سروشتی: كەركووك، دبس و كۆیێ، ژ ئەگەرێ هەبوونا سەروەت و سامانێ سروشتی، پشكەكا مەزن یا گوندێن وان هاتنە چوولكرن و خەلكێ وێ راگوهاستن.
سێ: ئەگەرێن سنۆریبوونێ: د نێرینگەها بەعسییان دا، ناحیە و قەزایێن هەلەبجە، پێنجوێن، چارباژێر، دووكان، چۆمان، رواندر، ئامێدیێ، زاخۆ و قەلادزێ دەڤەرێن سنۆری نە وپێدڤییە ژ ئاكنجیێن سڤیل بهێنە چوولكرن، لەورا ژی ل پارێزگەها سلێمانییێ بیست و نەهـ كۆمەلگەهێن ب زۆری، ل پارێزگەها هەولێرێ شازدە كۆمەلگەهێن ب زۆری و ل دهۆكێ ژی چاردە كۆمەلگەهـ هاتنە دروستكرن و خەلك تێدا ئاكنجی كرن.
چار: ئەگەر و بەهانەیێن شەرێ ئیران ــ ئیراقێ: پشكەكا دی یا قەزایا پێنجوێن و ناحیا بیارە و ناڤەندا قەزا چۆمان، ب بەهانەیا كو دەڤەرێن نێزیكن ژ بەرۆكێن شەری هاتنە چوولكرن كو ژ وێ ئەگەرێ شەشسەد و شێست گوند هاتنە چوولكرن و هەژدە هزار مالبات كەفتنە بەر كۆچپێكرنێ.
پێنج: راگوهاستن ژ ئەگەرێ شۆرەشا كوردستانێ: رژێما بەعس ب بەهانەیا وێ یەكێ كو هندەك دەڤەر و گوندێن كوردستانێ بووینە جهێ ڤەحەویانا پێشمەرگەی، ئەو دەڤەر هاتنە خرابكرن و خەلكێ وان ژی بوونە ئاوارە و دەربەدەر.
شەش: راگوهاستن ژ ئەگەرێن دی: بۆ نموونە ب مەرەما دروستكرنا سەربازگەهـ و كەمپێن سەربازی، دەڤەرەكا مەزن كەفتە بەر پێلا راگوهاستن و كۆچپێكرنێ، بۆ وێنە چار هزار و پێنجسەد دۆنەمێن ئەردی، ئانكو 5/122 كم2 د ناڤبەرا كەركووك و هەولێرێ دا هاتنە چوولكرن ب مەرەما دروستكرنا سەربازگەهان كو چاردە گوند ب خوەڤە دگرتن.
حەفت: ژ ئەگەرێ سەرهلدانێ هەژمارەكا گوند و دەڤەران هاتنە چوولكرن.
هەشت: ب بەهانەیا دروستكرنا بەنداڤێن مووسل و پێخمە: ب ڤێ بەهانەیێ، ژ مووسلێ هەشت گوند و دوسەد و پێنج مالبات، ژ ئەگەرێ بەنداڤا بێخمە ژی دەهـ گوند و دوسەد مالبات ب بەركەفتن، (ل دۆر بێخمە، ئەڤە ژ بلی وان گوندان بوو یێن پێشتر كەفتینە بەر پێلا راگوهاستنێ و هاتبوونە تێكدان).
بكارئینانا چەكێ كێمیایی ل دژی مللەتێ كورد
1- سپێدەهییا رۆژا 15ی نیسانا 1987ێ، بۆ جارا ئێكێ رژێمێ ب فرۆكەیێن ژ جۆرێ سۆخۆ 22، چەكێ كێمیایی ل دەڤەرا بەرگەلو و گوندێن كانی توو، سێكانی، شارستین، مەرگە و دۆلا جافایەتی بكارئینا.
2- رۆژا 16ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ، گوندێن (بالیسان، شێخ وەسانان، كانی بەرد، زنجیرا چیایێ دەرشیر، زینی بەلالووكان و دەڤەرا ساوسێوكان ل قەرەداغێ) هاتنە بۆمبەبارانكرن، 12 فرۆكەیێن شەركەر كێمیا وەشاند، ئەو دەڤەر دەڤەرێن رزگاركری بوون، نێزیكی دوسەد و هەشتێ وەلاتی شەهید بوون، سێسەد و بیست ژی بەركەفتیێن چەكێ كێمیایی بوون ــ د دەمێ بۆمبەبارانێ دا سەد و نۆت كەس شەهید بوون، لێ ژ ئەگەرێ برینێن وان پشتی هینگێ هەژمارەكا زێدەتر شەهید بوون. برینداران ب مەرەما چارسەركرنێ بەرێخوە دا هەولێر و شەقلاوە و رانیا، لێ پترییا وان ژ ئالییێ رژێمێ ڤە هاتنە دەستەسەركرن و ب ساخی هاتنە بنئاخكرن بۆ وێ ئێكێ ئاشكرا نەبن، ب تایبەتی ئەوێن چووینە نەخۆشخانا هەولێرێ، زەلام ژ ژنان هاتنە جوداكرن و ل سەربازگەها رەشكین هاتنە بەندكرن و پشتی چەند رۆژان ژن ئازادكرن و زەلام ژی ب ساخی بنئاخكرن. پشتی سەرهلدانێ تەرمێ شێست و شەش كەسان ل وێ سەربازگەهێ هاتنە دیتن.
3- رۆژا 17ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ گوندێن (قزلەر، بیركێ، سنگر و میولاكە) هاتنە كێمیابارانكرن، چەندین كەس ب بەركەفتن، دیار بوو ئەو خەلك یێ ئاگەهدار بوو و خوە ڤەشارت بوو، لەورا هەژمارا قوربانییان یا كێم بوو.
4- رۆP7557 hfnnژا 18ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، چیا و گوندێن (قەیوان، كۆرەنگ، خەجە لەرزۆك، قەوال، قولەجاخ، چۆخماخ و كولەردی) ب چەكێ كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن، پێنجی وەلاتی ب بەركەفتن.
5- 19ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن (ماوەت قەیوان و پیرەمەگروون) ب چەكێ كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن و ب دەهان كەس ب بەركەفتن.
6- رۆژا 20ی نیسانا 1987ێ جارەكا هەمان دەڤەرێن رۆژا پێشتر ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن.
7- رۆژا 21ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن ناحیا قەرەداغ و گوندێن دەردۆرا وێ و گەرمیان ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن و بوو ئەگەرێ شەهیدبوون و برینداربوونا هەژمارەكا وەلاتییان و سۆتنا زەڤیێن چاندنێ و بەرهەمێن وان.
8-21ی نیسانا 1987ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ دۆلا بالیسان هاتە كێمیابارانكرن.
9- رۆژا 1ی گولانا 1987ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ گوندێ (زێوە) هاتە كێمیابارانكرن و ژ وێ ئەگەرێ چەند پێشمەرگە شەهید بوون.
10- رۆژا 22ی گولانا 1987ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ گوندێن (مەلەكان، گۆڕەشێر، كەندۆك، بلێ و بردوون) ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن.
11- رۆژا 22ی گولانا 1987ێ، ل پارێزگەها كەركووكێ گوندێن (تۆمار، گورگان و قەمەر) ب كێمیایی هاتن بۆمبەبارانكرن.
12- رۆژا 27ی گولانا 187ێ، گوندێن (مەلەكان، بلە یا خارێ، بلە یا سەری، تارینا، كەندۆك، گۆڕەشێر، نازەنین و دۆلا سماقۆلی) هاتنە كێمیابارانكرن و د ئەنجام دا هەشت شەهید و بیست و سێ ب بەركەفتی ل پشت خوە هێلان، ل گۆرەی دەنگۆباسان د وێ رۆژێ دا فرۆكەیێن شەركpەر بیست هێرشێن كێمیایی كرینە.
13- رۆژا 5ی خزیرانا 1987ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، گوندێن قەزا ئامێدیێ ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن و ژ وێ ئەگەرێ شەهیدەك و سەد كەس ب بەركەفتن. هەروەسا بارەگەهێ لقێ ئێك هاتە كێمیابارانكرن.
14- رۆژا 27ی خزیرانا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێ (زێوێ) ل بنارا چیایێ پیرەمەگروون هاتە كێمیابارانكرن و ژ وێ ئەگەرێ سیهـ و پێنج كەس ب بەركەفتن.
15- رۆژا 28ی خزیرانا 1987ێ، باژارێ سەردەشتێ ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ هاتە كێمیابارانكرن و د ئەنجام دا 130 وەلاتیێن سڤیل شەهید بوون و هەشت هزار و بیست و پێنج كەس ژی ب بەركەفتن.
16- رۆژا 3ی ئیلۆنا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانیێ، گوندێن (بەرگەلوو و یاخەمسەرێ) ب چەكێ كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن و د ئەنجام دا چاردە پێشمەرگە شەهید بوون و چەندین كەسێن دی ژی ب بەركەفتن.
17- رۆژا 14ی ئیلۆنا 1987ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، دەڤەرا (مێرگەپان)ێ ب كێمیایی هاتە بۆمبەبارانكرن و ژ وێ ئەگەرێ چەندین كەس ب بەركەفتن. پشتی ئۆپەراسیۆنەكێ كو ل رۆژا 16ی ئیلۆنا 1987ێ، ل دۆلا (بلەسەن) هاتیە كرن دوسەد و هەشتێ و شەش كەس ژ برینداران ب نیازا چارەسەریێ بەرێخوە دا باژارێ هەولێرێ، لێ سەرباری وێ ئێكێ ئەو 286 كەس ژ ئالیێ لەشكرێ ئیراقێ ڤە هاتنە دەستەسەركرن و شەهید كرن.
18- هەروەسا رۆژا 24ی چریا دویێ 1987ێ، رژێما بەعس ب رێكا كرێگرتیەكێ كو خوە گەهاندبوو گوندێ مەرگە، خوارنا مالباتەكا پێشمەرگەیەكی ب گازا ژ جۆرێ سالیۆم ژەهراوی كربوو و د ئەنجام دا ئەو پێشمەرگە شەهید بوو و كچەكا وی یا بیست سالی گیانێ خوە ژ دەست دا و چار كەسێن دی ژی بریندار بوون.
19- رۆژا 25ی شواتا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن (سەرگەلوو، یاخەمسەر، هەلەدن و گوێزیلە) هاتنە كێمیابارانكرن و چەند كەسێن دی ب بەركەفتن.
20- رۆژا 26ی شواتا 1988ێ ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن (سەرگەلوو، یاخەمسەر، هەلەدن و گوێزیلە) هاتنە كێمیابارانكرن و ئەڤ جارە بوو ئەگەرێ شەهیدبوونا هەشت كەسان و دوسەد و ئێك كەس ژی بریندار بوون.
21- رۆژا 28ی شواتا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ گوندێن (تەكیە، بەلەكجار، بەلخە و گومەتە) ل دەڤەرا قەرەداغ ب رێكا شەش فرۆكەیان ب ژەهرا خەردەل هاتنە كێمیابارانكرن، ژ وێ ئەگەرێ ب دەهان پێشمەرگە بریندار بوون.
22- رۆژا 9ی ئادارا 1988ێ، پارێزگەها سنە و مەریوان و گوندێ قەلاجێ، ب گازا خەردەل هاتنە كێمیابارانكرن و سێ كەس شەهید بوون و سیهـ كەس ژی ب بەركەفتن.
23- هەلەبجە باژارەكێ دیرۆكی یە و جهەكێ دیار د ژیانا كولتوری و سیاسی و ئابووری یا كوردستانێ دا هەیە، ئاكنجیێن وێ نێزیكی حەفتێ هزار كەسن. رۆژێن 16 و 17ی ئادارا 1988ێ، رژێما ئیراقێ تاوانەكا درندانە ل دژی هەلەبجە و دەڤەرێن دەردۆرا وێ كر و ب چەكێ كێمیایی ژەهرباران كرن، پترییا ژێدەران هەژمارا شەهیدێن هەلەبجە ب پێنج هزار كەسان و هەژمارا بریندار و بەركەفتییان ب دەهـ هزار كەسان تەخمین دكەن.
