بگروڤه‌كێشێن سیاسى و هه‌لبژارتنا سه‌رۆك كۆمارى
د. سۆزان ئامێدى
پشتى كو هێزێن شیعى د ناڤ چارچووڤا هه‌ماهه‌نگی (الاگار التنسیقی) دا گه‌هشتینه باوه‌ریێ كو هێژا موقته‌دا ئه‌لسه‌ده‌ڕ یێ رژده ل سه‌ر حوكمه‌تا پڕانیێ ئێدى یێن ل هنده‌ك رێیان دگه‌رهن كو ئاسته‌نگ بكه‌ڤنه به‌ر پێكئینانا حوكمه‌تێ بۆ بجهئینانا دو مه‌ره‌مێن سه‌ره‌كى:
یا ئێكێ ـ رۆخسینا ده‌لیڤه‌كا نوو بۆ دانوستاندنێ بۆ رازیكرنا هێژا موقته‌دا سه‌رد.
دو: گه‌هشتنا بریاره‌كا ئه‌نجامدانا هه‌لبژارتنێن نوو كو دادگه‌ها فیدرال ده‌ستنیشان بكه‌ت.
ئه‌ڤجا پشتى كو به‌رهه‌م سالح پێشكێشى دادگه‌ها فیدرال هاتیه‌كرن داخواز كر مادده‌یێ ده‌ستوورى (70 ئێك) بهێته راڤه‌كرن یا تایبه‌ت ب جڤینا ئێكێ ڤه بۆ ده‌نگدان ل سه‌ر سه‌رۆكێ كۆمارى، ئه‌نجام به‌ره‌ڤاژى هزرا گه‌له‌ك ژ شرۆڤه‌كارێن قانوونى ده‌ركه‌فت و هه‌ر وه‌كو دادگه‌هێ خواشتى سه‌قایێن سیاسى ئارام كه‌ت ب وێ ئێكێ كو ده‌مه‌كێ به‌رفره‌هتره بهێته دان بۆ دانوستاندنێن سیاسى د ناڤبه‌را هێزێن هه‌ڤڕكیێ دكه‌ن، چونكو دادگه‌هێ به‌رهه‌ڤبوونا سێچارێكێن ئه‌ندامێن جڤاتا نوونه‌ران بۆ جڤینا ئێكى ده‌ستنیشانكریه، ژبۆ ته‌مامكرنا نیسابێ و كو پڕانیا سێچارێكا هه‌مى سه‌رجه‌مێ په‌رله‌مانى ل جڤینا ئێكێ دا كو جڤینا هه‌لبژارتنا سه‌رۆك كۆمارى یا قانوونى بیت، ئه‌و چه‌ندا بوویه ئه‌گه‌رێ به‌خته‌وه‌ریا كو هێزێن ((الاگار) یا هه‌ماهه‌نگیێ و هه‌ڤپشكێن وان و ل به‌رامبه‌ر ژى هه‌ڤپه‌یمانیا سێقۆلى (سه‌درى و سیاده و دیمۆكراسى كوردستان) بێخیته به‌رامبه‌ر ئاریشه‌كێ وان نه‌چار بكه‌ت له‌س رازیكرنا هه‌ژماره‌كا دى ژ په‌رله‌مانتارن بۆ ته‌مامكرنا هه‌ژمارا پێدڤى بۆ به‌رهه‌ڤبوونێ ل جڤینا ئێكێ ویا ئه‌ز هزر لێ دكه‌م ئه‌و پێدڤى ب 45 كورسیانه بۆ تمامكرنا هه‌ژمارا پێدڤى ئه‌و ژى 220 ژ سه‌رجه‌مێ 329 و ل به‌رامبه‌ر ژى ئیتاڕ حزب و گرۆپێن دیتر ڤه‌دكێشیته خوه داكو هه‌ژمارا وان زێده ببیت یاكو ئه‌ڤرۆ گه‌هشتیه 110 ئه‌و ژى پشتى رێككه‌فتنا ئێكه‌تی نشتیمانى كوردستان ل گه‌ل وان و هه‌ژماران وان 18 كورسینه و ئه‌ڤا دوماهیێ ب رۆلێ خوه نه‌وه‌ی نوو راز كری كو هه‌ژمارا وان دبیته (8) پشتى كو ئێك ژ وان ده‌ستێن خوه ژێ كێشاى. د راستى دا به‌ندێن ده‌ستوورى ته‌حموللا راڤه‌كرنێن (ته‌ئویلی) دكه‌ت، له‌ورا مه گوه ل راڤه‌كرنێن جۆرو وجۆر دبیت و گه‌له‌ك جاران دهێته راڤه‌كرن ب گۆره‌یى یا پێدڤى بۆ لایه‌نێن مه‌ره‌م پێ هه‌یى به‌لێ ل هه‌ر دۆرخه‌كى هه‌مى لایه‌نان چو پێچیبَنابیت ژبلى هندێ كو رێزێ بگرن و بریارێن دادگه‌هێ قه‌بوول بكه‌ن. د راستى دا ئه‌و ماوه‌یێ ده‌ستوور راسپاردى كو سیه رۆژبن بۆ ده‌نگدانێ ل سه‌ر سه‌رۆكاتیان و چو ئاماژه‌كرنه‌ك بۆ تشته‌كێ دیتر نه‌داینه ل ده‌مێ هه‌كه هات و بجهئانینێ شكه‌ستن ئینا مینا ماده‌یێن دیتر ژ ده‌ستوورى و ل سه‌ر ڤێ ئێكێ مژار هه‌ر دێ بۆ دادگه‌ها فیدرالى هێته هێلان بۆ ڤه‌دیتنا چاره‌سه‌ریه‌كا گونجای، هه‌ر وه‌سا شكه‌ستن هاته دى ژ به‌ر وان داوایێن هاتینه به‌رزكرن ژلایێ به‌رهه‌م سالح ڤه بۆ دادگه‌ها فیدرال ل دژى هوشیار زێبارى ل دۆر باده‌كه‌كێ كو ژ پێش چه‌ندین سالان ڤه بدووماهى هاتیه كو فه‌رمانه‌كا پێگیری ل سه‌ر هاتیه ب راوه‌ستاندنا پێرابوونێن هه‌لبژارتنان ب شێوه‌كى ده‌مكى حه‌تا ڤه‌بڕینا داوایان، زێده‌بارى هندێ كو په‌رله‌مان ژى یێ تۆمه‌تباره د داویان دا. ل ڤێره پسیاره‌ك دهێته پێش: ئه‌رێ پشتى وێ فه‌رمانا ویلایه‌تى دێ چ بیت؟ فه‌ره ده‌مێ سه‌رۆكاتیكرنا كۆمارى ل رۆژا 9 شواتا 2022 بدووماهى بهێت و هه‌كه هات و بابه‌تێ سه‌رۆك كۆمارى نه‌هاته ڤه‌بڕین، ئێدێ سه‌رۆكێ په‌رله‌مانى دێ پۆستێ سه‌رۆكاتیا كۆمارێ ژى برێڤه‌به‌ت. ب راستى ئاریشه یا گرێداى بجهئانینا نیسابا ده‌ستوورى یا جڤینا ئێكێ یه چونكو هه‌ڤپه‌یمانى بزاڤێ بۆ دكه‌ت، ژلایێ خوه ڤه ((الاگار) بزاڤێ دكه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده نه‌هێته بجئهینان، به‌لێ ئه‌ڤا دووماهیێ شه‌نسێ وێ كێمتره ژ هه‌ڤپه‌یمانیێ ئه‌و ژى چونكو ئیتاڕ قابله بۆ دابه‌ش بوونێ یانكو هه‌ڤپشكێن خوه بۆ وى بهێلیت، به‌لێ ل ده‌مێ كو ئه‌ڤه ئێكه نه‌هێته روودان، هه‌ڤپه‌یمان دمینیت د هه‌لوه‌سته‌كێ دودلى دا، چونكو ئیتاڕ دێ سێچارێكا ژكاركه‌فتى وه‌رگریت ل وى ده‌مى. هه‌ژى گۆتنێ كو هێژا موقته‌دا سه‌در حه‌ز هه‌یه بێگونه‌هیا هێژا هوشیار زێبارى دیار بكه‌ت، دا كو ئه‌و ئیحراج ل ده‌ف نه‌مینیت، چونكو به‌رى بۆیه‌ران راكربوو ده‌مێ نه‌هێلایی نوونه‌رێن وى ل جڤینا په‌رله‌مانى به‌رهه‌ڤ ببن ل گه‌ل زانینا وى یا پێشده‌م كو ئه‌و یێ ل به‌رامبه‌ر ئاریشه‌یا بجهئینانا نیسابێ بۆ جڤینا ئێكێ، و بۆ جڤینا دویێ ژى هه‌ڤپه‌یمانا سێقۆلى دكاریت سه‌ركه‌فتنێ بده‌ستڤه‌بینیت ده‌رباره‌یى ده‌نگدانێ، به‌لێ ب مه‌رجه‌كى كو نسیاب یا سێچارێكیا به‌رهه‌ڤبوویان بیت. دوور نابینم كو الاگار یێ ئارام نابیت و دبیت په‌نایێ ببه‌ته بزاڤا چاككرنێ بیت ل گه‌ل هنده‌ك لایه‌نێن دیتر وه‌كو (المستقلین) یان ئه‌و لایه‌نێن ژ خه‌میس جه‌نجه‌ر ڤه‌بووین وه‌كو بزاڤه‌كێ بۆ ژكارخستنا په‌رله‌مانى و هه‌لبژارتنا سه‌رۆك كۆمارى یان دبیت دادگه‌ها فیدرال وه‌ربگرن ب بابه‌ته‌كێ دیتر بۆ هه‌مان مه‌ره‌مێ بۆ وه‌به‌رهێنانا ده‌مێ دویێ پشتى بدووماهیهاتنا فه‌رمانا وه‌لائی، ئه‌ڤجا الاگار مه‌رجداریێ دكه‌ن ل سه‌ر دووماهیئینانا ده‌مێن ده‌ستوورى داكو بگه‌هنه بریارا دووماهیێ بۆ ده‌ستنیشانكرنا هه‌لبژارتنێن نوو یان بۆ بجهئینانا رازیكرنا هێژا موقته‌دا سه‌دڕ ب رامانه‌كا دیتر بۆ (الاگار) خه‌م نینه كى ببیته سه‌رۆك كۆمار ته‌مه‌تى بجئینانا سازانێ، بۆ زانین هه‌ڤپه‌یمان د به‌رده‌وامن بۆ ده‌ستنیشانكرنا وه‌زیران و ستافێ دیتر یێ حوكمه‌تێ. ژبیر نه‌كه‌ین كو بزاڤێن قائانى یێن نهو ل گه‌ل (الاگار) دبیت فایده نه‌كه‌ن چونكو هه‌ولێن پێشین شكه‌ستن بده‌ستڤه‌ئینان، ل ده‌مێ دو كه‌سان د ناڤ (الاگار) دا ره‌دكرین پشكداریێ ل گه‌ل هێژا موقته‌داى بكه‌ن و مالكى ببیه سه‌رۆكێ ئیتاڕێ بیێ پشكداریكرن. ل ڤێره راستیه‌ك هه‌یه دڤێت بهێته گۆتن كو ئه‌و راستى یێن هه‌یین، دێ بۆ ئیراقیان دیاركه‌ن كو هه‌تا چو راده هێزێن (الاگار) گوهێ وان ل ئه‌نجامێن گیرۆبوونا پێكئینانا حوكمه‌تێ نینه، هه‌كه ب دروستى ب ئه‌نجامان ڕا نه‌گه‌هن.
و/ ئه‌ڤرۆ
