بەرپرسێ ھوبا ئایدز و نەخۆشیێن زایندەی بەحس ل نەخۆشیا ئایدزێ دکەت
ئەڤرۆ نيوز:
د دبداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ كو ژ لايێ ره‌ڤين سالح لاوه‌ند ڤه هاتيه ئه‌نجامدان ديار كريه كو نەخۆشیا ئایدز ئێک ژ نەخۆشێن بەربەلاڤە ل سەرانسەری جیھانێ،، ژ ئەگەرێ ڤایروسەکی پەیدا دبیت دبێژنێ “HIV” و بەرگریا لەشێ مرۆڤی کێم دکەت و ل پاشەروژێ دبیتە ئەگەرێ گەلەک ئاریشێن ساخلەمیێ، بەلێ ئایدز قووناغا دووماھیێ یانەخوشیێ یە دەمێ لەشێ وی تێکچیت خوە ل بەر ڤایروس و میکروباتا نەگریت دبیتە ئەگەرێ مرنێ.
د. سەگڤان حەسەن عەلی، بەرپرسێ ھوبا ئایدز و نەخۆشیێن زایندەی ل ریڤەبەریا کاروبارێن پاراستنا ساخلەمیێ دیارکر کو ژن و زەلام ب ئێک شێوە تووشی ڤێ نەخوشیێ دبن و ھەموو ژییان بخوە ڤە دگریت، وگۆت: دەمێ ژن یا دوگیان بیت و تووشی ڤایروسێ “HIV” بوو، ئەگەر چ چارەسەری بو ڤێ دەیکێ نەھێتەکرن دبیتە ئەگەر کو نێزیکی ٢٥ھەتا ٤٠% نەخۆشیا ئایدز ژ دایکی بو بچووکی بھێتە ڤەگوھاستن، بەلێ دەمێ دەرمانێن دژی نەخۆشیێ ددەنە دایکێ و زارۆبوونا وێ برێیا نشتەرگەریێ بیت، رێژا ڤەگوھاستنێ دێ بیتە ١%، پشتی پەیدابوونا زارۆی، نابیت دایکا نەخوشیا ئایدز ھەی ب چ رەنگان شیرێ خوە بدەتە زارۆیێ خوە، چونکو ڤەگوھاستنا ڤێ نەخوشێ برێیا شیرێ وێ نێزیکی ٣٥% یە .
د. سەگڤان دیارکر کو دو رێیێن سەرەکی ھەنە نەخوشیا ئایدز دھێتە ڤەگوھاستن، ئێک برێیا خوینێ یا دوێ ل دەمێ کریارا سکسی دکەن، و گۆت: دەمێ ژن و زەلام ڤێ کریارێ دکەن، و ل ھندەک جھان دناڤبەرا زەلامان تنێ دایە، دیسان نە ھەر کەسێ نەخوشیا ئایدز ھەبیت کو وی کریارا سکسی یا کر، بەلکو دەمێ نوشدارەکێ ددانا ددانێ وی نەخۆشەکێ ئایدزێ ھەلکێشیت، ئەو ئامیرە ھەموو پیس بن ب وی ڤایروسی و دێ ئەڤ نەخوشیە بو کەسەکێ دی ھێتە ڤەگوھاستن.
د. سەگڤان دیارکر ژی کو نیشانێن نەخوشیێ پێکھاتینە ژبلندبونا پلا گەرمیا لەشی بو دەمێ پتر ژ ھەیڤەکێ، ھەروەسان ١٠% کێشا لەشی کێم دبیت، دیسان زکچوونا دومدرێژ پتر ژ ھەیڤەکێ ڤەدکێشیت، خوھدانەکا زێدە ل شەڤێ بو وان پەیدادبیت.
د. سەگڤان حەسەن ئەو چی دیارکرکو رێڤەبەریا کاروبارێن خوپاراستنا ساخلەمیێ ل دھوکێ، پەیوەندی دگەل سەنتەرێ ئایدز ل بەغدا ھەیە و گۆت : ھەکە حالەتەکێ ئایدز ل پارێزگەھا دھوکێ ھەبیت، ئەڤ سەنتەرە دووڤچونێ دکەن و پێرابوونێن ساخلەمیێ وەردگرن و سیستەمەکێ سەربەخوە و تمام ھەیە بو پەیداکرنا دەرمانا و چارەسەریێ، ھەروەسان دووڤچونا کەس و کارێن وان نەخوشێن ئایدز ھەی ل بن کونترولێ بن و بھێنە پشکنینکرن.
دیارکرژی ھەر ژنەکا دوگیان بیت، بنگەھێن ساخلەمیێ د ماوێ دوگیانیێ دا، دو جاران پشکنینا نەخوشیا ئایدز بو وان دکەن، دیسان ھەر رێڤینگەکێ بیانی ژدەرڤەی وەلاتی بھێتە باژیرێ دھوکێ، پشکنینا “HIV” بو دھێتەکرن، وگۆت: ھەکە ھات و نەخوشیا ئایدز ھەبیت ئەم ناھێلین ل ڤێرێ ئاکنجی ببیت، ئەو پەنابەرێن کوردێن روژئاڤا کوردستانێ ھاتینە ناڤا دھوکێ ھەموو یێن ھاتینە پشکنینکرن بو ڤایروسێ”HIV”، بەلێ ھەتا نوکە ھیچ پەنابەرەکێ رۆژئاڤا ھەلگری ڤایرۆسی نەبوویە، ھەروەسان بەنکێن خوینێ، پشکنینا ڤایروسێ “HIV”دکەن بەری خوینێ بدەنە نەخوشان، دیسان بەری نشتەرگەریا نەخوشان پشکنین بۆ دھێنە کرن، کا ئەڤ نەخوشیە ھەیە یان نە.
ل دور وێ چەندێ کا نەخۆشیێ ژ جوداھی ل گەل سالێن بوری ھەبوویە د. سەگڤان ئاماژە ب وێ یەکێ دا کو ب شێوەیەکێ گشتی ل کوردستانێ گەلەک یا کێمە، چونکو ھەکە جیاوازیێ بکەین دگەل وەلاتین ئیران و تورکیا ڤان وەلاتان رێژەکا زورا نەخوشیا ئایدز ھەیە، و گۆت: ئەڤ سالە رێژە یانزم بوو ژسالێن بوری و چ مەترسی نینە ئەو رێژا کێم ژی یا دبن کونترۆلا مەدا کو ھەموو پێرابوون بۆ وان دھێنە کرن ل دووڤ ستاندەرێن جیھانی.
دەربارەی چاوانیا کونترۆلکرنا نەخۆشیێ، ھەکە ھژمارەکا زور یا خەلکی توشببویێ، د. سەگڤان گۆت: یا دیارە خەلکێ مە ھاتن وچوونا دەرڤەی وەلاتی دکەت، دیسان گەلەک خەلکێ بیانی دھێنە کوردستانێ و سنور دڤەکرینە، وەکو ھاتنا ھژمارەکا زورا پەناپەرا، ھەر کەسەکێ بڤێت خو پشکنین بکەت وگۆمان ل دەڤ ھەبیت بو نەخوشیا ئایدز، دێ سەرەدانا رێڤەبەریا کاروبارێن خوپاراستنا ساخلەمیێ کەت، ناڤ و نیشانێن وی کەسی ژێ وەرناگرین، ب تنێ ھندەک پێزانینا وەرگرین کا ژیێ وی چەندە و چ کاردکەت، ئارمانجا مە ژڤی کاری ئەوە بزانین رێژا دروست یا ھەلگرێ ڤێ نەخوشیێ چەندە دناڤ خەلکێ مەدا.
دیارکر ژی دەمێ ل دەزگەھێن ساخلەمیێ پشکنینێن روتینی دکەن و کەسەک ھەلگرێ ڤایروسێ HIV بیت، نابیت ئێکسەر بێژنە نەخوشی، یان خوە ژێ بدەنە پاش و تێکڤەدانەکێ پەیدا بکەن و بکەنە ئاریشە وگۆت: بەلکو پەیوەندیێ ب رێڤەبەریا کاروبارێن خوپاراستنێ بکەن، چونکو مە رێکێن تایبەت یێن دان و ستاندنێ ھەنە دگەل نەخوشی، ھەروەسان دێ پشکنینێن وی دوبارە کەین کو پشت راست بین ١٠٠% ئەڤ نەخوشی یە یا ھەی، رەفتارەکا تایبەت ئەم ڤی نەخوشی تێدگەھینین کو ھەلگرێ ڤێ ڤایروسی بوویە، چونکو نە یا بساناھی یە تو بێژیە کەسەکی تو یێ تووشی ڤایروسێ ئێج ئای ڤی بووی، ب تایبەت ھەکە ژن بیت.
ل دۆر خوپاراستنێ ژی گۆت: رێکا سەرەکی خوە دوور ئێخستنە ژ کریارێن سکسی یێن ژدەرڤەی ژیانا ھەڤژینیێ، چونکو ژنێن لەشفرۆشپتر دبنە ئەگەر ڤێ نەخوشیێ دناڤ خەلکی دا بەلاڤ بکەن، دیسا پێدڤیە خەلک پاقژیا گشتی ب پارێزن، جھێن گشتی و نەخوشخانە ئەو ئامیرو کەلوپەلێن بو نەخوشخان دھێنە ب کارئینان ھەموویان تەعقیم بکەن، تایبەت نوشدارێن ددانا دڤێت ئاگەھداری کەلوپەلێن خوە بن و دوبارە بو نەخوشان نەھێنە بکارئینان، تافیلکرن ژی برێیا زانستی نە ب تنێ دیتولێ یان رێیەکا دەستپێکی، پێدڤی یە برێیا ئامیرێ ئوتو کلێف بیت، ھەروەسان چ ڤاکسین نینە بو ڤێ نەخوشیێ، ب تنێ پشکنین یا ھەی.
