ده‌نگڤه‌دا شۆرشا شێخ سه‌عیدى ل باشوورێ كوردستانێ
مو‌سه‌ده‌ق تۆڤى
شۆرشا سالا 1925 ل باكوورێ كوردستانێ یه‌ك ژ شۆرشێن هه‌ره‌مه‌زنێن كوردستانێیه ل نیڤا یه‌كه‌م ژ سه‌دسالییا بیستێ، شۆرشێ ل 11 شباتا 1925 ب سه‌ركردایه‌تییا شێخ سه‌عیدێ پیران ده‌سپێكر، ب گرتنا شێخ سه‌عیدى ل 15 نیسانێ و سێداره‌دانا وى و 46 هه‌ڤچه‌په‌رێن ل 29 حزیرانا هه‌مان سالێ شۆرش ب كریار ب داویهات. به‌لێ ب هزر و باوه‌ر، كارڤه‌دان و به‌رته‌ك، خوه به‌رهه‌ڤكرن بۆ قۆناغه‌كا دیتر داوینه‌هات، سه‌ر‌هلدانا ساسۆنێ یا دگه‌ل وێ ده‌سپێكرى هه‌تا سالا 1936 یا به‌رده‌وام بوو، پشتى وێ ب كێمتر ژ دو سالان سالا 1927شۆرشا ئاگرى ده‌سپێكر وهه‌تا ئیلۆنا 1930ڤه‌كێشا
شۆرشا شێخ سه‌عیدى به‌رهه‌مێ پێگه‌هشتنا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى و پێدڤیاتییا گۆرانكاریێ بوو د ره‌وشا دژوارا خه‌لكێ كوردستانێ د وێ قۆناغێدا، به‌رته‌ك بوو به‌رامبه‌ر سیاسه‌تا شوفینیزما حكومه‌تا نوو دامه‌زراندییا مسته‌فا كه‌مالێ یه‌كه‌مین پێنگاڤێن ده‌سته‌لاتدارییا خوه ب سه‌پاندنا زمانێ تركى ل سه‌ر كوردان و قه‌ده‌غه‌كرنا ئاخفتن و خواندن و نڤیسینێ ب كوردى و ئاكنجیكرنا تركێن ژ وه‌لاتێن بیانى ئیناین ل سه‌ر جێوارێن كوردان و قه‌ده‌غه كرنا پارت و كۆمه‌له و سازیێن سیاسی و ره‌وشه‌نبیریێن كوردى ده‌سپێكرین.
شۆرشا شێخ سه‌عیدى به‌رهه‌مێ پێدڤیاتییا نه‌ته‌وه‌ییا سه‌رانسه‌رى كوردستانێ بوو، به‌رهه‌مێ جڤاتا خوه‌سه‌رییا كوردستانێ (كۆمه‌له‌یا ئازادى) بوو ئه‌وا ل سالا 1921 ل ئه‌رزه‌رۆمێ ب سه‌رۆكاتییا خالد به‌گێ جبرى هاتییه‌دامه‌زراندن و پترییا ره‌وشه‌نبیر و ئه‌فسه‌ر و ئه‌ندامێن جڤاتا نوونه‌ران و سه‌رۆكئه‌شیره‌ت و زانا و رێبه‌رێن ئایینى تێدا پشكدارى كرى، شێخ سه‌عید یه‌ك ژ وان بوو، لقێن جڤاتێ ل ده‌رڤه‌ى باكوورێ كوردستانێ وه‌ك سته‌نبۆل و پارچێن دى یێن وه‌لاتى هه‌بوون، ڤێ جڤاتێ به‌رهه‌ڤى بۆ شۆرشێ كربوون، پلان بۆ دانابوو و 21 ئادارا 1925وه‌ك رۆژا ده‌سپێكرنێ ده‌سنیشانكربوو.
به‌لێ ژ ئه‌نجامێ چه‌ند فاكته‌ره‌كان شۆرشێ ل 11 شباتێ ده‌سپێكر، ده‌مێ ده‌سپێكرى ده‌وله‌تا تركان هه‌یى و نه‌یێن خوه ئێخستنه كارى بۆ ژناڤبرنا شۆرشێ، ل به‌راهیێ جڤاتا وه‌زیران یا ب سه‌رۆكاتییا فه‌تحى به‌گى ئێخست و جڤاته‌كا دى ب سه‌رۆكاتییا كه‌سایه‌تیێ هه‌ره شوفینزم عیسمه‌ت ئینینۆ دامه‌زراند، وى جڤاته‌ك پێكئینا ته‌ڤایی وه‌زیرێن وێ ژبلى وه‌زیرێ دارایى كه‌سایه‌تیێن له‌شكه‌ریێن توندره‌و بوون، جڤاتا نوو مه‌زنترین به‌رهه‌ڤیێن له‌شكه‌رى بۆ لێدانا شۆرشێ كرن، سه‌فه‌ربه‌ر (نه‌فیر عام) هاته‌راگه‌هاندن، تنێ ب رێكا خیچا ئاسنییا تۆرس د ناڤا خاكێ سوریێ را 36 هزار سه‌رباز ب رێدان و هاریكارییا ده‌سته‌لاتدارێن فره‌نسى گه‌هاندنه ده‌ڤه‌را مێردینێ و ژ وێرێ ده‌رباز به‌رۆكێن شه‌ڕى كرن، به‌رى هه‌رتشته‌كى دو دادگه‌ه ب ناڤێ (دادگه‌ها ئیستیقلالێ) ل دیاربه‌كرێ و ئه‌نقه‌ره دامه‌زراندن، دامه‌زراندنا ڤان دادگه‌هان بۆ قڕكرن و جینۆساید و سێداره‌دانا هه‌ركه‌سه‌كى یان پێكهاته‌كێ بوو یێن نه تنێ پشكدارى د شۆرشێدا كرى به‌لكى بۆ هه‌ركه‌سه‌كى بوو ژ دوورڤه ژى هه‌ڤسوزییه‌ك د گه‌ل شۆرشێ هه‌ى و نه دگه‌ل وێ سه‌ره‌ده‌رییا سته‌مكار بیت یا دگه‌ل كوردان دهێته‌كرن، ژ وێ دژوارتر ده‌سته‌لات دابوونه دادگه‌ها دیاربه‌كرێ بریارێن سێداره‌دانێ بێى زڤرینه‌ڤه بۆ هه‌رئالییه‌كێ بلندتر جهبینیت.
ده‌نگڤه‌دانا سێداره‌دانا شێخ عه‌بدولقادرى لنك شێخێ بارزان
ب مه‌ره‌ما ژناڤبرنا شۆرشێ و باوه‌رییا خه‌لكێ كوردستانێ ب دۆزا وى یا ره‌وا زێده‌بارى كریارێن دڕندانه‌یێن یێن له‌شكه‌رێ تركى د به‌رۆكێن شه‌ڕیدا ئه‌نجامددان، ده‌ست ب گرتن و دادگه‌هكرنا كه‌سایه‌تیێن كورد و هه‌ر كه‌سه‌كێ هه‌سته‌ك نه‌ته‌وه‌یى هه‌ى كر، یه‌ك ژ وان كه‌سایه‌تیێن كورد یێن د ڤێ هه‌وێدا گرتین و پاشتر ل سێداره‌یێ داین شێخ عه‌بدولقادرێ نه‌هرى – شه‌مدینى (1851 ـ 1925) بوو. شێخ عه‌بدولقادر كورێ بچویكێ شێخ عوبه‌یدوللایێ شه‌مدینانه یێ سه‌ركردایه‌تییا شۆرشا سالا 1880ێ كرى، مالباتا وان ژ ئه‌نجامێ شكه‌ستنا شۆرشێ ل جهێن دیتر نیشته‌جێبوونه. ده‌مێ شۆرشا سالا 1908ێ ل سته‌نبۆلێ رووداى شێخ عه‌بدولقادر وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌ك خوه‌دى سه‌نگ و چالاكێ كورد ل سته‌نبۆلێ د ناڤا كۆمه‌له و سازیێن ره‌وشه‌نبیرى و نه‌ته‌وه‌یێن كوردیدا ده‌ركه‌ت، ل 19 ئیلۆنا 1908یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن كۆمه‌له‌یا (كرد تعاون و ترقى جمعیتى) بوو ئه‌وا ل سته‌نبۆلێ هاتییه‌دامه‌زراندن، ژیێ كۆمه‌له‌یێ ژ دوسالان پتر نه ڤه‌كێشا و هاته‌گرتن.
پشتى شه‌ڕێ جیهانیێ ئێكێ (1914 ـ چریا ئێكێ 1918) داویهاتى، كۆمه‌له‌یا (كورد تعالى جمعیتى) ب سه‌رۆكاتییا شێخ عه‌بدولقادرى و جێگرییا ئه‌مین عالى به‌درخان و فه‌رید پاشا هاته‌دامه‌زراندن، هه‌ژییه بێژین د ناڤبه‌را 1910- 1922 شێخ عه‌بدولقادر ئه‌ندامێ جڤاتا ماقوولان (مجلس الاعیان) یا ده‌وله‌تا ئوسمانى هاته‌دانان. د قۆناغا پشتى شه‌ڕێ جیهانى یه‌ك ژ به‌رگریكارێن دلسۆژێن مافێن نه‌ته‌وایه‌تیێن گه‌لێ كورد بوو، ده‌هان ژێده‌ران ئاماژه ب چالاكیێن وى یێن وێ قۆناغێ كریه..له‌ورا پشتى ده‌سته‌لاتێ حكومه‌تا مسته‌فا كه‌مالی گه‌هشتییه سته‌نبۆلێ ل ده‌لیڤه‌كێ و مهانه‌كێ دگه‌ریان شێخ عه‌بدولقادرى ژ ناڤببه‌ن. ده‌مێ شۆرشا شێخ سه‌عیدى ل شباتا 1925 ده‌سپێكرى، ل 13 نیسانێ ب فه‌رمانا وه‌زیرێ ناڤخویێ تركیا شێخ عه‌بدولقادر و كورێ وی محه‌مه‌د و سكرتێرێ وى هاتنه‌گرتن، ل 23 گولانێ ل دیاربه‌كرێ دهێنه دادگه‌هكرن، ل 27 گولانێ ب چه‌ند مهانه‌یێن نه د جهدا دگه‌ل چه‌ند كه‌سایه‌تیێن دى د هێنه‌سێداره‌دان.
كاره‌ساتێن د شۆرشێدا ب سه‌رێ كوردان هاتین ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن ل ته‌ڤایێ كوردستانێ هه‌بوو، هندی په‌یوه‌ندى ب سێداره‌دانا شێخ عه‌بدولقادرى ڤه هه‌ى، ژبه‌ركو ئه‌و كه‌سایه‌تییه‌كێ به‌رنیاس و مالباتا وى ژ مالباتێن هه‌ره ناڤدارێن كورد بوو سێداره‌دانا وى كارڤه‌دانێن مه‌زنتر هه‌بوون رۆژنامه‌یا (الموصل) د وێ قۆناغێ دا ل مووسلێ ده‌ردكه‌ت د هژمارا (990) یا 17 حزه‌یرانا 1925 ل ژێر مانشیتێ تاوانێن تركان ل كوردستانا سته‌ملێكرى (الفچائع التركیه فی كردستان المڤلومه) ژ زارده‌ڤێ په‌یامنێرێ خوه‌یێ تایبه‌ت ل قه‌زا زێبار (سه‌نته‌رێ وێ ل باژێرێ بله یێ نها بوو) ئاماژه ب ده‌نگڤه‌دانا ڤى نووچه‌ى ل ده‌ڤه‌را بارزان و كاریگه‌رییا نووچه‌ى ل سه‌ر شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى ( 1896- 1969) دكه‌ت و دنڤیسیت:
د ڤان رۆژێن داویێدا ده‌نگوباسێن نه‌خۆش گه‌هشتینه ده‌ڤه‌رێن كوردان تێدا هاتبوو سه‌ید عه‌بدولقادر و كورێ وى محه‌مه‌د و سكرتێرێ وى سه‌عید ئاغا كور هاتینه سێداره‌دان، قیامه‌تا كوردان ژ به‌ر ڤان نووچه‌یان رابوویه و دلێ وان به‌رامبه‌رى مه‌زنێن ئه‌نقه‌ره و ده‌سته‌لاتدارێن كه‌مالێ خوینرێژ پڕى كه‌رب و كین بوویه. هندیكه كه‌سایه‌تیێ ناڤدارێ كورد یێ ب ڤى نووچه‌یێ دلئێش بریندار بووى شێخێ بارزانه، ڤى نووچه‌ى وه‌ك برووسكه‌كا ئاگرین لێدابیت ئه‌و هند ئێشاند وه‌ك دینان لێهات، ده‌مژمێرێن درێژ د هزرا هه‌ڤالێ خوه‌یێ دێرین شێخ عه‌بدولقادریدایه، چاوان ب سێداره‌دانا وى ئه‌و حه‌ژێكرن و دلۆڤانییا سه‌رێ چه‌ند نڤشانه د ناڤبه‌را مالباتا شێخێن بارزان و مالباتا شیخ عه‌بدولقادرى دا هه‌ى ژ ناڤدچیت.
د ده‌مه‌كیدا كو كورد ژ ئه‌نجامێ ڤان نووچه‌یان د خه‌مبار و ئازریای بوون رۆژنامه‌كا تركى گه‌هشته قه‌زایێ و تێدا ئاماژه ب چاوانییا سێداره‌دانا شێخێ ناڤبرى و كورێ وى و سكرتێرێ وى كربوون، ده‌مێ شێخێ بارزان ئه‌و رۆژنامه دیتى و ئه‌و نووچه خواندین و ب چاڤێن خوه وێنه‌یێن كه‌سێن هاتینه سێداره‌دان دیتین ل ژێر كاریگه‌رییا ڤان نووچه‌یێن تراجیدى خه‌مگین كه‌ت ژ هشێن خوه چوو، هه‌مى ئه‌و كوردێن دگه‌لدا وه‌ك وى خه‌مگین بوون و د ده‌مه‌كێ كورتدا ئه‌ڤ خه‌به‌ره گه‌هشته كوردێن ئالیگرێن شێخى ل ناڤ مزوورى و برادوستییان، ئاگرێ خه‌م و كولان سنگێ وان گرت هزرا تۆله‌ستاندنێ كرن چاوان شێخێ وان خه‌گین بوو ئه‌و ژى ب هه‌مان شێوه خه‌مگین بوون و خه‌مان به‌رۆكا هه‌میان گرت. یا هێژ خه‌ما وان گرانترلێكرى گه‌هشتنا خه‌به‌ره‌كێ دى بوو ئه‌و ژى گرتنا شێخ عه‌بدوللایێ كورێ شێخ عه‌بدولقادرى بوو ئه‌وێ ده‌سته‌لاتدارێن سه‌ربازى ل ده‌ڤه‌ردارییا نێریێ گرتى و بریه ئه‌نقه‌ره، دئه‌نجامدا خه‌م مه‌زنتر لێهات و گازییا تۆله‌ستاندنێ بلندتر لێ هات و باش هزركرن و ل ده‌لیڤه‌یێ گه‌ڕیان دێ چاوان و ب چ رێك تۆلا خوه ژ تركێن خوینرێژ ڤه‌كه‌ن.
د رۆژنامه‌یێدا ناڤێ شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى نه‌هاتییه، به‌لێ چ گومان تێدا نینه وى ده‌مى ئه‌و شیخێ بارزان بوو، ژێده‌ر پشتراستدكه‌ن كو پشتى سێداره‌دانا شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى ل داوییا 1914ێ ب كریار شێخ ئه‌حمه‌د بوویه شێخێ ته‌كیا بارزان، شێخ ئه‌حمه‌د د وێ قۆناغێدا ب هه‌لویستێن خوه‌یێن وه‌لاتپارێزى و نه‌ته‌وه‌یى و به‌رگریێ ژ كوردان هاتبوو نیاسین.
مالباتا شێخ ئه‌حمه‌دى په‌یوه‌ندیێن دیرۆكى دگه‌ل مالباتا شێخێن نه‌هرى ـ شه‌مدینان هه‌بوون، د قۆناغێن دژوارێن دیرۆكێ دا پشته‌ڤانى ل هه‌ڤدوكریه، ژ وان هه‌لویستان سالا 1923ێ مالباتا شێخ ته‌هایێ نه‌هرى (كورێ شێخ محه‌مه‌د سه‌دیقێ كورێ شێخ عوبه‌یدوللایێ نه‌هرى) ل شه‌مدینان ژبه‌ر به‌رمایێن له‌شكه‌رێ تركان ل ده‌ڤه‌رێ د كه‌ڤنه د مه‌ترسیێدا، شێخ ئه‌حمه‌د هێزه‌كا حه‌فتسه‌د چه‌كدارى د هه‌وارا وان د هنێریت و به‌رگریێ ژ خێزانێن وان ل شه‌مدینان دكه‌ت. هه‌ر د وێ سالێدا و ل دووڤ راپۆرته‌كا موخابه‌راتا بریتانى شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى و سه‌ید ته‌هایێ نه‌هرى و بابه‌كرێ زێبارى ب هه‌ڤكارى دگه‌ل سمكۆ ئاغای كار بۆ سه‌ربه‌خوه‌ییا كوردستانێ دكه‌ن.
كارڤه‌دانا شێخ ئه‌حمه‌دى به‌رامبه‌ر سێداره‌دانا شێخ عه‌بدولقادرى گرێدایى په‌یوه‌ندیێن دیرۆكیێن ناڤبه‌را هه‌ردو مالباتان و هه‌ڤچه‌په‌رییا وان بوو د دۆزا سه‌ركیدا كو دۆزا كوردان و به‌رگرییه ژ كوردستانێ.
میتینگا نه‌رازیبوونێ یا كوردان ل به‌غدا، دادگه‌ها ئیستیقلالێ د ده‌مێ دادگه‌هكرنا گرتییاندا گشت گرتى ب گونه‌ها كاركرن بۆ دامه‌زراندنا كوردستانه‌كا سه‌ربه‌خوه تاوانباردكرن و ب وێ گونه‌هێ بریارا سێداره‌دانێ دانا سه‌ر وان..ئه‌ڤ گونه‌هباركرنه ئاستێ بلندێ نه‌ته‌وه‌ییبوونا شۆرشا شێخ سه‌عیدى دیاردكه‌ن. ژبه‌ركو ده‌سته‌لاتدارێن كه‌مالی یێن ده‌وله‌تا خوه‌یا نوو ب ناڤێ تركیا ل سه‌ربنیاته‌كێ شوفێنیێ دژى بوونا هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ دى ل تركیا دامه‌زراندی، پشتى شكه‌ستنا شۆرشێ سیاسه‌ته‌كا تیرۆرییا توندره‌و به‌رامبه‌رى كوردان گرته‌به‌ر هه‌تا سالێن شه‌ڕێ جیهانیێ دووێ ئه‌و ره‌نگه سه‌ره‌ده‌رییه دگه‌ل چ پێكهاته و نه‌ته‌وه‌یان نه‌هاتبوونه‌كرن. كێمترین زێده‌روویى یان ب درنده‌یى نیشادان د ڤێ ڤه‌گێرانێدا نینه، هێزێن تركى ب ره‌نگه‌كێ هیستریا گرتى هێرشا خوه بۆ سه‌رده‌ڤه‌رێ ده‌سپێكر، جوداهى د ناڤبه‌را ژن و پیر و زارۆكاندا نه دكر،هه‌رهه‌موو به‌ره‌ف مرنه‌كا تراجیدى دبوونه‌ڤه و تالانكرن و سوتنا گوندان سه‌رباركێ هه‌موویان بوو. دیرۆكنڤیسێ ناڤدارێ كورد د. كه‌مال مه‌زهه‌ر ئه‌حمه‌د كۆمێنته‌كا نڤیسكارێ فره‌نسى جانیتزۆن ل دۆر ڤان روودانان ڤه‌دگێریت تێدا هاتییه: ته‌رمێن ب هزاران قوربانییان كه‌تبوونه ده‌شت و گرێن ده‌ڤه‌رێ، هندیكه گوندن ب یه‌كجارى هاتبوونه وێرانكرن. نڤیسكار و خه‌باتكارێ كورد حه‌سه‌ن هشیار یێ وى ب خوه پشكدارى د شۆرشێدا كرى ڤه‌دگێرێت: چ ده‌ڤه‌را له‌شكه‌رێن تركان دگه‌هانێ گوند دشه‌وتاندن، ژن، زارۆك، پیر، كال، نه‌خوش و بریندار یه‌كسه‌ر دكوشتن یان دخستن خانیێن تێدا و د شه‌وتاندن. د ئه‌نجامێ ڤێ هوڤێتیێدا شۆرشگێر ناچار دبوون به‌رۆكێن شه‌ڕی به‌رده‌ن و د هه‌وارا ژن و زارۆكێن خوه بچن و هژمارا شۆرشگێران د به‌رۆكێن شه‌ڕیدا كێم دبوو. هه‌مان نڤیسكار د جییه‌كێ دییێ بیرهاتنێن خوه‌دا ده‌رباره‌ى سه‌ره‌ده‌رییا دادگه‌هێن (ئیستقلال)ێ دگه‌ل گرتییان ڤه‌دگێریت: د مه‌حكه‌مێن ئیستقلالێده حه‌ق و حقوق تونه‌بوو، مینا كو حه‌یوانان بشینن مه‌زبه‌حێ (قه‌سابخانێ) مرۆڤ دشاندن به‌ردارێ و داردادكرن، پێشیێ زارۆك به‌رچاڤێ بابێ دارڤه‌دكرن، دووڤره دوور دهاته باڤێ.. د هه‌مان بیرهاتناندا هاتییه: پشتی سێداره‌دانا وان (مه‌ره‌م شێخ سه‌عید و هه‌ڤالێن وى نه) ب رێكێن جودا جودا به‌رده‌وامى ب قركرنا كوردان دهێته‌دان و كارێ دادگه‌هێن ئیستقلالێ سێ سال و چوار مه‌هان ڤه‌دكێشت، دڤان دادگه‌هاندا به‌رگری، شاهد، گیرۆكرن، گرتنا پارێزه‌ران، ئیستیئناف و ته‌میز نه‌بوون، دڤی ده‌میدا پتر ژ 20 هزار سزایێن سیداره‌دانێ و ملیونه‌ك سزایێن دیتر و نه‌فیكرنێ هاتنه دان، وه‌ك ژێده‌ره‌ك ڤه‌دگێریت: تنێ ل پالۆ و خارپیت و چه‌پاخچورێ 400 خورتێن كورد هاتنه سێداره‌دان. دیرۆكنڤیس ئارمسترونگ دۆر هه‌مان مژار دنڤیسیت: ئاگر و شیر و تیران رۆلێ خوه د وێرانكرنا كوردستانێدا دگێرا، ئه‌و كه‌سێ دهاته‌گرتن هه‌تا ب دژوارى نه‌هاتبا ئه‌شكه‌نجه‌دان نه‌دهاته‌كوشتن، گوند دهاتنه سوتن، چه‌م و بیستان دهاتنه‌وێرانكرن، ژن و زارۆك پشتى زێده‌گاڤى ل سه‌ر نامووسا وان دهاته‌كرن دهاتنه‌كوشتن و سه‌رێ وان ب سونگییانڤه دهاته بلندكرن، ئه‌وا سولتانێن ئوسمانى دگه‌ل یونانى و ئه‌رمه‌ن و بلگارییان كرى تركێن مسته‌فا كه‌مالى ب سه‌رێ كوردان ئینا.
هه‌رچه‌نده كوردێن ئاكنجیێن ئه‌ورۆپا د وى ده‌میدا كته‌كا كێم بوونه، به‌لێ خودان هه‌لویست بوون، ب وێ كێمییا خوه‌ڤه هه‌لویسته‌كێ كوردانه دیاركریه دهژمارا 1009 یا رۆژا 23 تیرمه‌هێدا یا رۆژنامه‌یا (الموصل) ل ژێر مانشێتێ (احتجاج الاكراد امام عصبه الامم) هاتییه:
ژ به‌ر وى حوكمى یێ لسه‌ر سه‌ركرده‌یێ كورد شێخ سه‌عیدى هاتییه‌دانان مه‌زنه كه‌سایه‌تیێن كورد یێن ل ئه‌ورۆپا دژین نه‌رازیبوونه‌ك دایه كۆما ملله‌تان (جمعیه الامم) تێدا هاتییه: سه‌رێ دو مه‌هانه ل وه‌لاتێ مه كوردان یێ دكه‌ڤیته ژێر داگیركرنا تركێن هۆڤ خوین وه‌ك رووباران دچیت، ژبه‌ركو خه‌لكێ مه نه‌شیایه زێده‌تر خوه ل به‌ر ڤان زۆردارییان بگریت په‌نا بریه به‌ر چه‌كى دا پشته‌ڤانیی ل مافێ خوه بكه‌ت. ئه‌م دێ خه‌باتێ كه‌ین و هه‌تا مرنێ دێ به‌رخوه‌دانێدا بین دا پشتیێ گرانێ ده‌سته‌لاتێ ئه‌نقه‌ره یێ خوینه‌لۆ ل سه‌ر ملێن خوه راكه‌ین.
گه‌لێ ترك چ په‌یوه‌ندیێن ره‌گه‌زى د گه‌ل كوردان نینن، به‌لێ حوكمه‌تا ئه‌نقه‌ره بێده‌نگییا وه‌لاتێن باشوورێ ئه‌ورۆپا بۆ خوه ب ده‌لیڤه دیتیه و دڤێت ئه‌وا بسه‌رێ ئه‌رمه‌نان ئیناى ب سه‌رێ كوردان ژى بینیت به‌رامبه‌رى ڤێ چه‌ندێ داخوازێ ژ كۆما ملله‌تان دكه‌ین نه تنێ ژبۆ مه‌ره‌مه‌‌كا مرۆڤایه‌تى به‌لكى سه‌خمه‌رات پاراستنا ئاشتییا جیهانى مایتێكرنێ د ڤێ مژارێ دا بكه‌ت.
سه‌ره‌راى كێمى و نه‌بوونا سازیێن گه‌هاندنێ، به‌لێ نووچه‌یێن سه‌رده‌رییا دژوار و سته‌مكارانه‌یا ده‌سته‌لاتدارێن تركیا دگه‌ل كوردێن باكوور ئه‌نجامددا د گه‌هشته باشوورێ كوردستانێ و ئیراقێ و خه‌لكێ باشوورهه‌ڤسووزییه‌ك مه‌زن دگه‌ل برایێن خوه‌یێن باكوور هه‌بوو، ئه‌ڤه د ده‌هان هه‌لبه‌ست و ده‌قێن ئه‌ده‌بیدا دیار دبیت یێن دگه‌ل روودانێن شۆرشێ و پشتى وێ ب چه‌ند سالان ب شۆرشێ و قاره‌مانێن وێ هاتینه‌گۆتن، ئه‌ڤه مژاره‌كا به‌رفره‌هه و د ده‌لیڤه‌كا دیدا دێ لێ زڤرین، به‌لێ د ڤێ نڤیسینێدا پێدڤییه وه‌ك دیكیۆمێنته‌ك دیرۆكى ئاماژه ب هه‌لویستێ كوردێن ئاكنجیێن به‌غدا بكه‌ین.
رۆژنامه‌یا (الموصل) هه‌تا ئاسته‌كێ باش گرنگى ب نووچه‌یێن شۆرشێ و روودانێن پشتى شكه‌ستنا شۆرشێ دایه، د هژمارا 1000 یا رۆژا 8 تیرمه‌هێ (ته‌موزێ)دا نووچه‌یێ سێداره‌دانا شێخ سه‌عیدى و هه‌ڤالێن وى به‌لاڤكرییه و تێدا هاتییه:
برۆسكه‌كا ژ سته‌نبۆلێ گه‌هشتى دیاردكه‌ت كو حوكمێ سێداره‌دانێ ل سه‌ر شێخ سه‌عیدێ سه‌ركرده‌یێ شۆرشا كورى هاته‌جێبه‌جێكرن و 46 كه‌سێن دى د گه‌ل وى هاتنه سێداره‌دان، ئه‌ڤه ل مه‌یدانه‌كا گشتییا دیاربه‌كرێ نێزیكى 12 سپێدێ هاته‌بجهئینان و هژماره‌ك ژ خه‌لكێ ئالیگرێ حكومه‌تێ ئه‌و روودان دیت و ب ده‌نگێ بلند ده‌ستخوشى لێكرن و هنده‌ك ژ خوه‌به‌خشان هاریكارى كر د جێبه‌جێكرنا بریارا سێداره‌دانێدا دكر. د هه‌مان هژماردا ئاماژه ب سێداره‌دانا شێخ عه‌بدولقادرى ل 27 گولانێ كریه.
یا پتر په‌یوه‌ندی ب مژارامه‌ڤه هه‌ى (هه‌لویستێ كوردێن ئاكنحیێن به‌غدا)یه:
د هژمارا 1012 یا 29 تیرمه‌هێدا ل ژێر ناڤێ (كومبوونا كوردان ل به‌غدا): برووسكه‌ك گه‌هشتینه موته‌سه‌رفیێ دیاردبیت كوردان ل به‌غدا كۆمبوونه‌ك كریه و تێدا نه‌رازیبوونا خوه لسه‌ر تاوانێن كه‌مالیستان (فڤائع الكــــــــــمالیین) ل كوردستانێ دیاركرینه، ئه‌ڤه ده‌قێ وێ یه:
كوردان خرڤه‌بوونه‌ك ئه‌نجامدایه باشترین كه‌سایه‌تیێن ئیراقێ تێدا ئاماده‌بوونه و په‌یڤێن ده‌رباره‌ى تاوانێن كه‌مالییان ل كوردستانێ هاتینه‌خواندن كاریگه‌ری ل سه‌ر ئاماده‌بوویان كریه، خرڤه‌بوون ب بلندكرنا په‌یامه‌كا نه رازیبوونێ بۆ ملله‌تێن پێشكه‌تى ب داویهاتییه.
د هه‌مان به‌رپه‌ردا ل ژێر مانشیتێ (الجمعیه الكردیه فی بغداد)هاتییه:
كۆمه‌له‌یا كوردى ل باخچێ (الصالحیه)یێ پایته‌ختێ ل رۆژا 25 ته‌مووزا 1925ێ بۆ دیاركرنا نه‌رازیبوونێ ل سه‌ر تاوانێن تركان به‌رامبه‌رى ره‌گه‌زێ كوردان خرڤه‌بوون و پێشتر كارتێن داخوازیێ بۆ ئاماده‌بوونێ د ڤێ خرڤه‌بوونێدا به‌لاڤكربوون.
پاشتر د نووچه‌یه‌كیدا ل ژێر مانشێتێ (ندا‌و الاكراد نحو عصبه الامم) هاتییه:
به‌رى نها مه تشته‌ك ده‌رباره‌ى نه‌رازیبوونا كوردان به‌رامبه‌رى زورداریێن تركان ل كوردستانێ به‌لاڤكر، دێ ل ڤێرێ كورتییه‌كێ ژ وێ بانگه‌وازێ به‌لاڤه‌كه‌ین یا كوردان بۆ كۆما ملله‌تان بلندكرى:
ئه‌م كورد ملله‌ته‌كێ ئارینه مه چ پێكڤه‌گرێدان نه ژ ئالیێ ره‌گه‌زى و نه ژ ئالیێ زمانى و نه ژ ئالیێ ره‌وشت و تیتالان دگه‌ل تركان نینه ئه‌و ژ ره‌گه‌زێ مه‌گۆلى نه. ده‌سته‌لاتێ ئۆسمانى (سه‌ره‌راى سه‌رده‌مێ وان یێ درێژ) ژبلى شوونه‌وارێن زۆردارى و سته‌مێ چ تشته‌كێ دى ل دووڤ خوه نه‌هێلایه، ل سه‌رده‌مێ تركان زمانێ مه ل به‌ر مه حه‌رام كریه و وه‌لاتیێن مه ژ جهوارێن وان بۆ جهێن دى راگۆهاستینه و ژ هه‌موو مافێن قانوونى بێ باهركرینه و حكومه‌تا ئه‌نقه‌ره ژى ژ به‌ر پویته‌پێنه‌دانا ژ ده‌وله‌تێن رۆژئاڤا دیار دبیت رژده ل سه‌ر ئه‌نجامدانا وان تاوانان یێن پێشتر به‌رامبه‌رى ئه‌رمه‌نان كرین و د پرۆسا قركرن و نه‌هێلانا واندا سه‌ركه‌تى و دڤێت ب هه‌مان شێوه ملله‌تێ مه ژى قڕكه‌ت.
په‌سنا بزاڤا مه تنێ په‌سنه‌كا نه‌ته‌وه‌ییا ره‌سه‌نه و چ په‌سنێن دى نینن و مه چ مه‌ره‌مێن پاشڤه‌ڕۆ پێ نینن به‌لكى مژارا زڤراندنه‌ڤا خیلافه‌تێ په‌یوه‌ندى ب ته‌ڤایى جیهانا ئیسلامیێڤه هه‌یه، نموونا مه‌یا هه‌ره بلند و ئارمانجێ مه‌یێ دوور یێ مه لبه‌ر چاڤێن خوه داناى دامه‌زراندنا كوردستانه‌كا ئازاده ل سه‌ر بنیاتێ براینیێ و وه‌كهه‌ڤیێ د ناڤبه‌را وان ملله‌تان یێ ل وه‌لاتێ مه دژین.
له‌وما ملله‌تێ كورد ژ نه‌چارى ده‌ست ب ڤێ خه‌باتا خویناوى كریه دا قه‌واره‌یێ خوه یێ نه‌ته‌وه‌یى بپارێزیت و ژ كۆما ملله‌تان و جیهانا پێشكه‌تى د خوازیت هاریكارییا وى بكه‌ن. پێدڤییه ده‌وله‌تێن رۆژئاڤا مایتێكرنێ د ڤێ مژارێدا بكه‌ن و مایتێكرنا وان نه تنێ ژبۆ ئه‌ركه‌كێ مرۆڤایه‌تییه و پاراستنا ملله‌ته‌كێ بچووكه به‌لكى ئه‌ڤه پێدڤیاتییه‌كا سیاسییه ژ بۆ پاراستنا ئاشتیێ ل رۆژهه‌لاتێ ناڤین.
هه‌ژییه ل داویێ بێژم چه‌ند رۆژنامه‌یه‌كێن دى یێن ئیراقێ گرنگی ب روودانێن شۆرشا شێخ سه‌عیدى دایه زێده‌بارى كتا كێما كۆڤار و رۆژنامه‌یێن كوردى یێن وى سه‌رده‌مى، ئه‌ڤه ژى ده‌رگه‌هى ل به‌ر مه ڤه‌دكه‌ت جاره‌كا دى بزڤرینه‌ڤه سه‌ر ڤێ مژارێ.
تێبینى:
– بابه‌ت پێویستی ب وێنه‌یێن (شێخ سه‌عیدێ پیران و شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى و شێخ عه‌بدولقادرێ نه‌هرى ـ شه‌مدینان)ه.
– دگه‌ل وێنه‌یێ رۆژنامه‌یا (الموصل)یێ مه هنارتى.
