شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ .. یا عیراقى و یا كوردستانى
فازل میرانى
سه‌ره‌راى هه‌مى ڤیانا ڤه‌شارتى یا كه‌سێ وه‌غه‌ركرى عه‌بدولكه‌ریم قاسم، به‌لێ ئه‌و ڤیان و دلۆڤانى ب تنێ به‌س نینن بۆ برێڤه‌برنا وه‌لاته‌كى. ئه‌ڤجا ئه‌و عیراقا كو بریتانیا ژ ده‌ستێ ده‌وله‌تا ئوسمانى ئینایه ده‌ر و قورتالكرى و خودێ ژێ رازى فه‌یسه‌لێ ئێكێ یێ هاشمى پێكێشكرى دا كو ببیته شاهه‌كێ عه‌ره‌بى یێ بوسلمان، گه‌له‌ك رێگرى ل به‌ر سینگێ خوه دیتینه د ڤه‌گوهاستنا جڤاكى و جوگرافى دا، دا ل وێ رۆژێ ته‌ڤلى ئاراسته‌یا سیاسى ببیت، وه‌لاته‌ك ده‌سهه‌لاتێ ب روخسارێ سه‌رپێچیا ناڤه‌رۆكێ دكه‌ت، به‌لێ باشتر بێژین شێوازه‌كێ ئالۆزه پێكهاتا عیراقى نه‌ته‌وى و مه‌زهه‌بى پۆخته دكه‌ت، و هه‌ر كه‌سێ زێده‌كرنێ بخوازیت بلا بڤه‌گه‌ریێته په‌رتووكێن دیرۆكێ یێن ناكۆكیا ل سه‌ر سامانێن (ئه‌ردێ سه‌واد و رافیده‌ین) دشدینیت، یێن كو دبنه وێسته‌گه‌ها به‌رقه‌راریا په‌نابوونێ ژ نیمه‌چه‌یا گزیرتا عه‌ره‌بى و وه‌لاتێن رۆژهه‌لاتێ و باكۆرى. هه‌ردیسا ژ بۆ ئاڤاكرنا وه‌لاته‌كى فه‌ره هنده‌ك فاكته‌ر هه‌بن ل گۆرێ پلان بهێنه بجهئینان، كو ئه‌ڤ بجهكرنه ناسنامه و ئاراسته‌یا ده‌وله‌تێ تێدا دیار ببیت و ل پشترا ژى سه‌رانێن وێ دا كو جهێ خوه وه‌ربگریت د ناڤ هه‌بوونا نیڤده‌ولى دا، كو چاڤدێریكرنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه یێن ره‌وا ل به‌رچاڤێن خوه وه‌ربگریت، هه‌روه‌سا ژى به‌رژه‌وه‌ندیێن وه‌لاتێن دیترین جیهانێ، به‌لێ كێشه‌یا عیراقى بۆ چه‌ندین سالان مابوو ل جهێ خوه، د ناڤا گیرۆبوونێ دا لیسته‌یێن دوراندى بوونه ره‌هه‌ندێن وێ، د ناڤه‌رۆكا خوه دا جۆره و جۆر بوویه، یا ژ هه‌میان مه‌ترسیدارتر نیمچه رۆخیانا بوو د ناڤا ئاشتیا جڤاكى دا و تۆمه‌تێن به‌رپرسارێ دهاڤێژن، یێن ل سه‌ر تشته‌كێ بێ بنه‌ما د پرانیا پرسێن ئیعرابا سیاسى دا. ل وى سه‌رده‌مێ مه‌له‌كى یێن یێ كو دامه‌زراندنا پارتى دیمۆكراتى كوردستان ب خوه‌گرتى ب سه‌رۆكاتیا خودێ ژێ رازى مسته‌فا بارزانى، بزاڤا كوردى نه‌چارى راكرنا چه‌كێ بوو، وه‌كو ره‌نگڤه‌دانه‌ك بۆ نیگه‌رانیا رۆژئاڤایى بۆ سۆزێن سه‌ربه‌خوه‌یا ملله‌تێ كورد مینا ملله‌تێ عه‌ره‌بى، ژ ئه‌گه‌را ڤێ ئێكێ ژى حوكمه‌تا عیراقى یا هاشمى رێگرى نه‌كر ل همبه‌ر له‌شكرێ خوه كو ئاراسته‌یا نه‌ته‌وه‌ى یا كوردى ب چه‌كێ نه‌هێته لێدان، پاشى ئه‌وبوو كۆمارا كوردى ل ئیرانێ هاته دامه‌زارندن، به‌لێ ده‌ملده‌ست هاته رۆخاندن و په‌نایا سیاسى بوو بۆ چاره‌نڤیسه‌كێ ته‌حل بۆ شۆره‌شگێران. وانه‌یه‌ك مه هه‌یه د سه‌رده‌ریكرنا خوه دا ل گه‌ل حوكمه‌تێن عیراقى، چه‌ندى سه‌روچاڤ بهێنه گوهارتن و چه‌ندى ژیبوون هه‌بن، به‌لێ رێژه‌یا خۆجه ر ب ره‌نگه‌كێ مه‌جازى، ئه‌وه كورد خۆشیێ ب وه‌لاتیبوونه‌كا ئێكجار نه‌به‌ن، هه‌روه‌سا مافێ خوه یێ نه‌ته‌وى به‌ن، دیسا دیاره ژى كو پشكه‌ك هه‌یه چو ژ قه‌ستا و بێمه‌ره‌م یان ژ نه‌زانین هه‌رده‌م دڤه‌گرێن كو كوردان ئه‌و بۆ نینه یا برایێن خوان یێن دیتر نه‌هه‌یى ل ده‌ڤه‌رێ، به‌لێ ئه‌وێن ڤێ گۆتنێ ڤه‌دگێرن، خوه بۆ ده‌مێ سعه‌ته‌كێ ژى ماندى نه‌كرینه بۆ لێگه‌ریانا دامه‌زراندنا عیراقێ كا چاوا بوو.
ئه‌زێ ڤان رێزكان دنڤیسم و دزانم كا چه‌ند هه‌ر وه‌لاتیه‌كێ عیراقى بێهیڤى بوویه ژ هیڤى و خواسته‌كان كو ب ملیۆنان عیراقى تێدا دژین، ل ژێر هێلا هه‌ژاریێ ب تالان و برسی و هه‌ژارى و بێده‌رامه‌تیا و ده‌ربه‌رده‌رى و به‌رزه‌بوون، وه‌كو دى ژى ریكلامێن سیاسى یێن حه‌فحه‌فێ دكه‌ن ل دووڤ ده‌سكه‌فتێن كو چو شه‌رع یان قانوون یان وژدان ره‌وا نه‌كه‌ن.
سالا 1961، و پشتى سێ سالان ژ وه‌رگرتنا قاسم پۆستێ سه‌رۆكاتیا حوكمه‌تێ، ئه‌و ژى وه‌كو مسرا ناسریێ، حوكمه‌تا عه‌سه‌كه‌رى یه ژ به‌ره‌بابێ گه‌نجان، وه‌سا هاتینه تێگه‌هاندن كو وه‌لات سه‌ربازگه‌هه‌ك و هه‌ڤوه‌لاتى ژى سه‌ربازن فه‌رمانان دێ ب جه ئینن، ئه‌ڤجا چو ره‌نگڤه‌دان نه‌بوون ل سه‌ر ڤێ ئێكێ ژ بلى شۆره‌شێ، فه‌ره ل سه‌ر خێزانا نێڤده‌ولى كو هوشدارى شاشیا خوه ببیت د ناڤ وان هه‌ژمارێن ملله‌ته‌ك رۆخیاندى ژ ژیانێ، دا كو بێخیته د ناڤا ته‌ڤنه‌كێ ئالۆز دا بۆ پێشخستنا نه‌خشه‌كێ نوو بۆ جیهانا به‌رژه‌وه‌ندیان و بازارى.
شیانێن شۆره‌شێ گه‌لێ مه یێ كورد بوو و هنده‌ك عیراقیێن دیتر ژى، ئه‌وێن بزاڤ هه‌لبژارتى ل جاتى چوونا ل دووڤ ئاراسته‌یا ل پشت درووشمێن هێشتا حبرێ وان هشك نه‌بووى ب تنێ حه‌تا عه‌بدولسه‌لام عارف ل دۆر هه‌ڤچه‌كێ خوه زڤری، پاشى عارف دهێته كوشتن ب روودانه‌كا نه‌شوێ پشتى سێ سالان برایێ وى عه‌بدولره‌حمان عارف دهێته جهێ وى، كو پشتى دو سالان ئه‌و ژى دفرۆكێ دا دهێته ده‌ركرن ل سه‌ر ده‌ستێ به‌عسیان ب هاریكاریا سه‌عدۆرن غێدان.
زنجیره‌كا سه‌یر هه‌یه ب هووربیێن تراژیدیك و دووماهیێن ب ژان، هنده‌ك كه‌س بوونه ئه‌گه‌ر وه‌سا شێواندینه كو سه‌ركرده‌یا عیراقێ دێ ب حیلا بیت یان ل توندیێ!.
فه‌ره ژى وه‌كو مرۆڤ ب وژدان بێژیت سه‌ربۆرا حوكمرانیێ پشتى شه‌رێ 2003 ئه‌وا هاتیه برێڤه‌برن بۆ پێشڤه‌برنا شێوازه‌كى وى تێگه‌هى سه‌پاندیه یێ كو ڤه‌مایه‌ڤه وه‌كو دیلكریێ شه‌ڕێن په‌ناگه‌هێن سیاسى بێى شیانا گه‌هشتنا وى مێشكى یێ وێ ئێكى ددانیته پێش حوكمى و مه‌حكۆمى تشتێ نه‌هێلیت به‌راوردى بهێته كرن یا كو بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا لایه‌نێ حوكمێ پێشین دچیت، یێن كو هنده‌كا دابرین لێ كرى ژ ئه‌و كه‌سێن هند ده‌رده‌سه‌رى ئیناینه سه‌رێ خه‌لكێ عیراقێ و ژ وان ژى گه‌لێ مه یێ كورد، كو هند بارێ وه‌لاتى گران كرى و سه‌روسه‌ر كریه د ناڤ ته‌قنێ دا، ئه‌و ته‌قنا نه‌زانینێ و نه‌خوینده‌واریێ دا و هه‌روه‌سا ڤه‌گرتنێ چپكێن وێ ل نیڤا جه‌ختیه‌كێ مفایى ژ ساده‌ترین بنیاتێن لخوه‌زڤرینێ وه‌رناگریت، دبیت ژى ئه‌و رۆژ بهێت كو نێرین اخوه د دیرۆكێ دا بنڤیسین بۆ ئێك ژ مه‌ترسیدارترین گه‌هێن دیرۆكا عیراقا هه‌ڤچه‌رح.
شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ ل سالا خوه یا 57، راستیه‌كا ژیوارى بوو د داخوازیێن خوه دا، هه‌روه‌كو كه‌سێن پیلانگیر ل سه‌ر چه‌ند د توند و تاوانبار بوون، ب هه‌مى خرابى كه‌ربت خوه دارێتنه سه‌ر، ئه‌وان دیالۆگا راست و دلسۆز نه‌دانا سه‌ر رێچكا كارێ، به‌لكو رێككه‌فتنا 11 ئادارێ
باشترین به‌رهه‌مێ سه‌ركه‌فتنا نه‌ته‌وى و نشتیمانى یا كوردى بوو یا كو گه‌لێ مه یێ عیراقى كه‌یف پێ هاتى، پشتى هینگى هه‌ولا تیرۆركرنا بارزانیێ باب هات و هه‌روه‌سا ژى یا شه‌هید ئدریس بارزانى و سه‌رۆك مسعود بارزانى، ئه‌و ژى هه‌روه‌كو پێشمه‌رگه‌ى یێن كه‌فتینه به‌ر كه‌واندنتا ئاگرێ حوكمرانیى ده‌سهه‌لاتێ ل به‌غدا، هه‌ر وه‌كو هزاران خێزانێن ب چه‌كێ وه‌لاتى هاتینه ژناڤبرن!
ئه‌یلۆلا شۆره‌شێ . رۆژێن وێ هه‌لات بوون پشتى شه‌ڤا تارى و درێژ، ده‌ستێن قه‌ده‌رێ شه‌قاندین و چاڤێنت كورێن گه‌لێ مه چاڤه‌رێبوونێ، مامۆستا، جۆتیار، نۆشدتار، نڤیسه‌رى، ژن، گه‌نج، شه‌رڤان، سڤێل ل عیراقێ و ده‌رڤه.
ئیلۆلا شۆره‌ش بۆ هه‌مى عیراقیان بوو، داخوازا دیمۆكراتیێ و حوكمێ نشتیمتانى و خویه‌تى، به‌لێ گۆتبوونه هوون (عصاه) ن، دێ مینین عوسات و هه‌روه‌كو ئه‌م بووین ل سه‌ر هه‌ر سته‌مكاره‌كى، گۆتبوون مخربین، به‌لێ ئه‌م پیلانگێریێن كوشتنێ و توقاندنێ خراب دكه‌ین، داخوازكارێن بكارنه‌ئینانا غازا سارین.
ئه‌یلۆل وه‌رزێن فێركرنێ بوون بۆ رامانێن ژیانێ، ده‌نگێن ئازادیێ ئیناینه گه‌هاندینه گوهێن یێن خه‌وته دا هشیاربن و یێن پیلانگیر دا بترسن، ئه‌وێن ب دلۆڤان دا بگه‌هنه ناڤا رێزێن شۆره‌شگێران.گۆره‌پانێن خوینێ یێن خوینێ رێژتین، یێن ژ رۆندكان شادكرین و ژ چاڤان و خوهێ باراندین و ل سه‌ر جلوبه‌رگێن مه هشك ببووین ل گه‌ل تۆزا رێك و رێباران. هه‌مى نیشانێن سه‌ربه‌رزێنه كه‌فتینه به‌ر سینگێ لڤینا دزان گرتین یێن ل به‌رامبه‌ر رێبازا گه‌لێن عیراقێ ب پاراستنا شه‌رعیه‌تا كۆده‌تایێ جاره‌كێ و جاره‌كا دى ژى ب دیمۆكراسیه‌كا شیلى مانشێتێن نووژه‌یێن وادی رافیده‌ین كرینه پوخته‌یا توندیێ و نه‌زانینێ و قه‌رزان و خه‌ندقاندنێ كو ل په‌ناگه‌هه‌مى بگه‌رێت. پشتراستیه‌ك د وژدانا مه دا هه‌یه كو مه ئه‌ركێ خوه ب جهئینایه هه‌كه ته‌خسیره‌ك تێدا هاتبیت، ئه‌ڤجا گۆتنا كه‌مالیه‌تێ ئه‌و خوكێمكرنه، به‌لێ و سه‌ره‌راى هه‌مى ئاسته‌نگان، دلێ مه هه یێ ب بزاڤه، ل گه‌ل مه و لدۆرێن مه گه‌له‌ك هه‌نه پاشه‌رۆژا باشتر دبینن بۆگه‌لێ مه و بزاڤێ بۆ دكه‌ن كو بگه‌هیتێ، ” وقل اعملوا فسیرى الله عملكم ورسوله والمۆمنون”
نه‌مرى ۆره‌شگێرێ مه‌زن مسته‌فا بارزانى
بۆ هه‌ر خه‌باتكاره‌كێ كورد و یێ عیراقى
هیڤى ژى ب سه‌ربه‌رزێا كوردستانێ یه و خێر بۆ عیراقى َ
شه‌رشۆرى بۆ هه‌ر نیمچه وان كه‌سێن خرابى بۆ مه خواستى.
