كوردستان د كاودانێن عیراقێ دا
كامى كه‌مال
پشتى روخیانا ده‌سه‌لاتا دیكتاتۆرییا حزبا به‌عس یا عیراقى ل سالا 2003، ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ كو د نها دا سه‌ركێشیا رێڤه‌به‌ریا جیهانێ ب گشتى دكه‌ن، دیسا دیرۆك دوباره كره‌ڤه و بزاڤكرن كو هه‌مى نه‌ته‌وه‌و ئوول و فه‌رهه‌نگێن جودا جودا یێن عیراقێ دبن كه‌پرا ده‌وله‌ته‌كێ ڤه بهێلن، د ناڤ زۆما هه‌ر نێرینه‌كا لۆژیكى دا، هه‌كه ل ژیوارێ دیمۆگرافى و جڤاكناسى و سیاسى و فه‌رهه‌نگیێ پێكهاته‌یێن عیراقێ بنێرى، ب ساناهى دێ گه‌هیه وێ ده‌ره‌نجامێ كو كۆمبوون و پێكهاتن د ناڤبه‌را ڤان نه‌ته‌وه‌و ئوولان ڤه ل عیراقێ كاره‌كێ خه‌یالى و نالۆژیكی و نامه‌نتقیه، گه‌ر ب هوورتر لێ بنێرین، دبیت ئه‌ڤ وه‌لاتێن زلهێز كو سه‌ركێشی یا جیهانێ دكه‌ن د ڤان سه‌د سالێن ده‌ربازبوویی دا ئالۆزى و شه‌ر و نه‌ئارامیا ڤان ولاتان د به‌رژه‌وه‌ندیا ستراتیژییا وه‌لاتێن خوه‌دا دبینن، ئه‌و وه‌سا دبینن كو پرسگرێكێن ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌ت یێن كوردان به‌هانه‌یێن باشن ژبۆ به‌رفره‌هكرنا هه‌ژموونێ وان ل ده‌ڤه‌رێ، هه‌روه‌ك چاوا ئه‌وان داگیركاریا “سه‌دام حوسێن” ل دژى ولاتێ كوێتێ كره میكانزمه‌ك بۆ به‌رفره‌هكرنا هه‌ژموونێ خوه یێ سیاسى و سه‌ربازى و ئیكونۆمى ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، له‌وما ئه‌و ناخوازن خوه د وان راستیان بگه‌هینن كو پارچه‌بوونا عیراقێ د به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێن عیراقێ دایه ودێ بیته فاكته‌ره‌ك بۆ ئارامیا ده‌ڤه‌رێ. بێگۆمان د سیاسه‌تێ دا ئه‌ڤه هه‌ڤكێشه‌یه‌كا سه‌یر نینه، هه‌روه‌ك یا خۆیایه مافێن مرۆڤان یێن بووینه ڤیتامین و خوراك بۆ چه‌وربوونا سیاسه‌ت و هه‌ژموونێ ده‌وله‌تان كو ل سه‌رده‌مێ فیرعه‌ونان هه‌تا نها ژى یا به‌رده‌وامه. د ڤان هه‌یامێن ده‌ربازبووی دا، لایه‌نێن عیراقى ب پاڵپشتیا هێزێن ده‌ره‌كى ل سه‌ر پێلێن ساده‌یی و نه‌هوشیاریا جڤاكێ عیراقی ڤه شیان ب به‌هانه‌یا گه‌نده‌لیێ و زۆربوونا رێژه‌یا هه‌ژاریێ سه‌رۆك وه‌زیرانێ عیراقێ ناچار بكه‌ن كو ده‌ست ژ كار ڤه‌كێشانا خوه پێشكێشى په‌رله‌مانى بكه‌ت. جڤاكێن عیراقێ بێى كو لێكۆلینه‌كا ساخله‌م بۆ فاكته‌رێن هه‌بوونا گه‌نده‌لیێ و نایه‌كسانی و هه‌ژاریێ ل عیراقێ بكه‌ن و ئه‌لته‌رناتیڤه‌كێ باش پێشكێش بكه‌ن، داخوازا هه‌لوه‌شاندنا حوكمه‌تێ دكه‌ن، هه‌ر چه‌نده‌ژى د دیرۆكا عیراقێ دا سه‌خمه‌راتى هه‌مى كێماسیان كابینه‌یا “عادل عه‌بدولمه‌هدى” ل هه‌مى كابینه‌یێن ده‌ربازبوویی باشتر و نیاز پاقژتر بوو. ئه‌و راستى یا ئاشكرایه كو جه‌وهه‌رێ مه‌به‌ست و ئاراسته‌یا ناكۆكى و ئالۆزى یێن خوه‌نیشاندانێن عیراقێ ژپێخه‌مه‌ت تائیفگه‌رایه‌تی و ناڤچه‌گه‌رایه‌تیێ یه، كه‌واته بۆ ئارامبوونا عیراقێ باشترین هه‌لبژارده دابینكرنا ئاره‌زۆ و خواسته‌كا تائیفه‌و نه‌ته‌وه‌یێن عیراقێ یه كو هه‌ر تائیفه‌و مه‌زهه‌ب و نه‌ته‌وه‌یه‌كێ ل عیراقێ خوه برێڤه‌ببه‌ت و ئه‌ڤ وه‌لاتێ كو ب خورتى هاتیه پێكڤه نیاساندن پارچه پارچه ببیت، پێدڤیه سه‌ركرده‌و خه‌لكێن عیراقێ ڤێ راستیى بپه‌ژرینن كو پارچه‌بوونا عیراقێ بتنێ دێ بوویه فاكته‌ره‌ك بۆ باشتركرنا باردوخێ ئه‌وله‌هى و ژیانا تاك تاكێن وان ب گشتى. ل ئه‌نجامێن ئه‌و ئه‌زموونێن كه‌ڤن ل گه‌ل عیراقێ و دو وربینى و هوشیاریا كوردان ب سه‌رۆكایه‌تیا رێزدار “مه‌سعود بارزانى” هه‌ر ل پشتى رۆخیانا رژێما به‌عس یا عیراقى خواندنه‌كا ساخله‌م بۆ ڤى ولاتى هه‌بوو و دزانى كو عیراق نه‌دشێت ئارامیا خوه بپارێزیت و نه خوه‌دى سایكولۆژییه‌كه كو ماف و ئازادیێ بۆ گه‌لێ كورد بپه‌ژرینیت، كه‌واته پێدڤى بوو كو كورد هه‌مى جۆره شه‌ره‌كێ بكه‌ن بۆ زامنكرنا ئاینده‌یا خوه، هه‌ر ژبه‌رڤان ئه‌گه‌ران كوردان نه‌ڤیایه ره‌گێن سه‌ربخوه‌بوونا ئابوور و سیاسه‌تا خوه یا ده‌رڤه ب ئێخنه بن ره‌حما حوكمه‌تێن تائیفى یێن به‌غداڤه كو پتریا به‌رپرس و سه‌ركرده‌یێن وان دشۆڤێنى و دیكتاتۆر خوازن، ئه‌گه‌ر چ ب مخابنی ڤه شۆێنی و دوژمنێن كوردان یێن شیاین هنده‌ك كوردان مینا لۆبى و كرێگرتى ل دژى پاشه‌رۆژ و ئه‌ڤرۆیا كوردستانێ بكاربئینن. هه‌كه ئه‌ڤرۆ ل كوردستانێ كێماسى یێن ئابوورى و ئیدارى ژى هه‌بن ئه‌گه‌رێن وان ئه‌و كرێگرتى و لۆبى یێن داگیركه‌رانن كو خوه‌دى جه‌ماوه‌ره‌كێ زۆرن ل كوردستانێ، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده‌ژى به‌رهه‌مێ نه‌زانینێ و لاوازییا ئاستێ روشنبیریێ جڤاكا مه ب گشتى یه. ئه‌ڤرۆ كو چاره‌نڤیسێ عیراقێ یێ به‌ر ب ئالۆزیێن پتر ڤه دچیت و شه‌ره‌كێ خویناوى یێ تائیفى چاڤه‌ریێ عیراقێ دكه‌ت، پێدڤیه سه‌ركردایه‌تیا كوردان ب تایبه‌تى ل هه‌ڤلێرێ له‌زێ بكه‌ن و بالانسێ ئێكۆنۆمى یێ ولاتى كونترۆل بكه‌ن، ئه‌ڤجا چ بزاڤێ دكه‌ن رێژه‌یا هنارتنا نه‌فت و غازان زێده بكه‌ن، ئان ژى له‌زێ ل پروسسا چاكسازیێ بكه‌ن و یه‌ده‌گێ خوه به‌رهه‌ڤ بكه‌ن گه‌ر هاتو حوكمه‌تا عیراقێ ب هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ بیت بۆدجه و مووچه‌یێن خه‌لكێ كوردستانێ بڕیڤه. (ژبلى ئه‌و ترسا كو ژ گرۆپه‌كێ چه‌كداریێ ب ناڤ كوردستانى دهێته‌كرن كو ناپاكى یێن 16 ئوكتۆبه‌رێ ئه‌نجامدا بوون) لایه‌نێ سیاسى و دپلۆماسیێ كوردستانێ د نها دا ل هه‌رده‌مه‌كێ ب هێزتره، پێدڤیه كورد ب له‌زتر بشێن سه‌ربخوه‌بوونا خوه یا ئابوورى زامن بكه‌ن و نه‌هێلن ئه‌ڤ چه‌نده ببیته ئه‌گه‌رێ تێكچوونا شیرازه‌یا جڤاكى و هه‌لچوونا خه‌لكێ كوردستانێ. لاوازییا ئاستێ جڤاكى ب گشتى، هه‌بوونا گه‌نده‌لیێ و نایه‌كسانیێ ب شێوازه‌كێ كارا، كاركرنا لۆبى و كرێگرتی یێن داگیركه‌ران ل كوردستانێ، سێ فاكته‌رێن گرنگن كو دوژمن دشێن بۆ شكاندنا كوردان بكاربئینیت، گه‌ر سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ شیان ئابوورێ ڤى ولاتى راگرن و نه‌هێلن دوباره برس و قه‌یران به‌رۆكێن ژیانا خه‌لكى بگریت، بێگومان كارت و كارێن دوژمنێن كوردان و كرێگرتى یێن وان سه‌رناگرن. هه‌روه‌سا تێكچوونا باردۆخێ سیاسى و ئه‌وله‌هیا عیراقێ دێ ده‌لیڤه‌كا مه‌زن بۆ كوردان چێكه‌ت كو ئه‌نجامێن ریفراندۆمێ كارا بكه‌نه‌ڤه و سه‌ربخوه‌بوونا ده‌وله‌تا كوردستانێ بكه‌نه دیفاكتۆ.
